Wzgórze zamkowe to naturalna lessowa wyniosłość, zagospodarowana zapewne już w IX wieku.

Transkrypt

1 Wzgórze Zamkowe Wzgórze zamkowe to naturalna lessowa wyniosłość, zagospodarowana zapewne już w IX wieku. Badania archeologiczne potwierdzają istnienie dwóch faz osadnictwa: pierwszej starszej VI - IX wieku i młodszej wczesnośredniowiecznej z XI - XII wieku. Druga faza obejmuje całe wzgórze i wiąże się z istnieniem kasztelanii lubelskiej. W czasie badań natrafiono na zabudowania drewniano-ziemne, relikty drewnianego budownictwa mieszkalnego i na niewielkie cmentarzysko z XII wieku. Zabudowa wzgórza jest zróżnicowana. Najstarszym zabytkiem jest cylindryczna wieża zwana donżonem".

2 Wybudowano ją w 1. połowie XII wieku w stylu późnoromańskim. Wieża, o średnicy 15 m posiada mury około 4 m grubości. Wewnątrz mieści się spiralna klatka schodowa. Dolna część zbudowana jest z kamienia wapiennego, górna z cegły ułożonej w wątku wendyjskim. Widoczne są otwory strzelnicze i okna. Wnętrze podzielone jest na cztery kondygnacje (w tym jedna kondygnacja podziemna). Pierwotne wejście do wieży znajdowało się na wysokości drugiej kondygnacji (około 8 m nad terenem dziedzińca). Do wejścia prowadziły zapewne drewniane schody. Najwyższa kondygnacja była oświetlona oknem zwanym biforium" znajdującym się w południowo-zachodniej ścianie. Wieża spełniała funkcję obronną. Była także wieżą mieszkalną, a od połowy XVI wieku więzieniem dla szlachty. Jest ona najstarszym zabytkiem architektury na Lubelszczyźnie. Zamek W XIV wieku zamek był wielokrotnie oblegany i niszczony przez Tatarów, Rusinów i Litwinów. Wymagał częstych napraw. Jego przebudowa nastąpiła za czasów Kazimierza Wielkiego. Kazimierz Wielki ( ) Przełomową datą w dziejach zamku był najazd Tatarów na Lublin w 1341 roku. Najeźdźcy zniszczyli miasto i oblegali gród, który z drzewa był zbudowany. W czasie walk wódz tatarski został śmiertelnie raniony strzałą i wówczas Tatarzy odstąpili od zamku. Król podjął decyzję budowy murowanego zamku. Na miejscu drewnianego grodu stanęły nowe zabudowania w stylu gotyckim. Wybudowano mury obronne wraz z bramą i budynkiem mieszkalnym przybramnym, kościół zamkowy oraz czworoboczną basztę zwaną żydowską", której kamienne fundamenty przetrwały do naszych czasów.

3 Fundamenty baszty widoczne są na północnym stoku wzgórza zamkowego. Zabudowania mieszkalne były jednopiętrowe i posiadały masywne mury. Wewnątrz zamku mieściło się szereg niewielkich pomieszczeń. Na piętrze znajdowała się jedna duża sala podparta kamienną kolumną. Sala służyła na obrady i sądy ziemskie oraz grodzkie. Pozostałe sale przeznaczone były dla starosty i administracji grodowej. Zamek Lubelski był jednym z ponad 80 zamków i fortyfikacji wzniesionych za czasów panowania Kazimierza Wielkiego. Dobrze ufortyfikowany zapewniał większe bezpieczeństwo miasta. Gotycki zamek był świadkiem wydarzeń XIV - XV wieku, tutaj zawierane były układy polsko-litewskie, często odwiedzany był przez królów. Kilkakrotnie przebywał na zamku Władysław Jagiełło. Władysław Jagiełło ( ) Po raz pierwszy był gorąco przyjmowany w Lublinie w 1386 roku podczas przejazdu do Krakowa na ślub z królową Jadwigą i koronację. Jadwiga ( ) Przez dwa lata mieszkali tutaj synowie Kazimierza Jagiellończyka ( ). Kazimierz Jagiellończyk ( ) Wraz z nimi przebywał tu ich opiekun i nauczyciel Jan Długosz. Tutaj powstały jego dzieła historyczne, jak: Żywoty biskupów poznańskich (1475) oraz życiorysy arcybiskupów gnieźnieńskich. Wiek XVI był okresem największego rozwoju Lublina. Miasto było jednym z większych ośrodków handlowych w Polsce. Obronny, gotycki zamek nie mógł sprostać rosnącym potrzebom. Około 1520 roku za panowania Zygmunta Starego Zygmunt Stary ( ) zamek przebudowano i przystosowano do potrzeb zjazdów i sejmików Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wzniesiono wtedy drugie piętro, wybudowano bramę wjazdową, wszystkie zabudowania zwieńczono renesansową attyką. Pomieszczenia na

4 drugim piętrze przeznaczone były dla dworu królewskiego. Nie znamy autora projektu przebudowy zamku. Prawdopodobnie projekt opracował Bartłomiej Berrecci - nadworny architekt Zygmunta Starego. W 1569 roku przebywał na zamku król Zygmunt August Zygmunt August ( ) podczas walnego sejmu Korony i Litwy. Po kilkumiesięcznych obradach dostojników polskich i litewskich dnia 1 lipca 1569 roku podpisana została Unia zwana UNIĄ LUBELSKĄ. Wiek XVII przyniósł zmiany w zabudowie zamkowej. W latach , podczas wojen kozackich i szwedzkich zamek był bazą wojskową i czasową siedzibą króla Jana Kazimierza. Jan Kazimierz ( ) Od 1655 do 1657 roku podczas potopu szwedzkiego'' zamek popadł w ruinę, z której długo nie mógł się podźwignąć. Taki stan zabudowań przetrwał do początku XIX wieku. Wtedy na miejscu zniszczonych budowli zaplanowano budowę gmachu więziennego. Plan zrealizowano w latach Prace zostały wykonane w stylu neogotyckim według projektu inż. Jana Stompfa. Budowę prowadzono pod nadzorem Jakuba Hempla budowniczego województwa lubelskiego. W pomieszczeniach nowego gmachu ulokowano sądownictwo kryminalne, więzienie, szpital, warsztaty i pralnię. Niewielkim przebudowaniom uległ kościół zamkowy, spełniający funkcję kaplicy więziennej. Przez 130 lat mieściło się w zamku więzienie. Wśród skazańców, których więziono, było wielu wybitnych działaczy społecznych i politycznych. Byli wśród nich powstańcy z 1863 roku: Leon Frankowski, Kazimierz Bogdanowicz, Bolesław Prus, Andrzej Strug. Okupacja niemiecka była najtragiczniejszym okresem w dziejach zamku. Podobnie jak warszawski Pawiak i krakowskie więzienie Montelupich, zamek był miejscem martyrologii tysięcy więźniów. W murach więziennych w ciągu 5 lat okupacji przebywało około 50 tysięcy osób z całej Polski. Wieża zamkowa zamieniona też na więzienie, stała się dla przebywających tu ludzi piekłem na ziemi. W pomieszczeniach pozbawionych podłogi i światła dziennego więźniowie przechodzili tzw. kwarantannę trwającą 4 tygodnie. Tutaj oczekiwali na przesłuchania połączone z torturami, a potem na tzw. rozprawy sądowe. Z zamku więźniowie wysyłani byli do obozów koncentracyjnych. Skazanych na śmierć wieszano lub rozstrzeliwano na dziedzińcu zamkowym lub w okolicach Lublina. Największej egzekucji dokonali hitlerowcy 22 lipca 1944 roku, w przeddzień wyzwolenia miasta. Zginęło wówczas około 450 więźniów. Więzienie na Zamku Lubelskim funkcjonowało jeszcze przez 10 lat po zakończeniu wojny. Tym razem cele więzienne zapełnili dowódcy i żołnierze Armii Krajowej i innych organizacji podziemnych. W 1954 roku więzienie zostało zlikwidowane. Zamek przeznaczono na cele kultury. Przez dwa łata trwały prace adaptacyjne wnętrza według projektu inż. architekta Jerzego

5 Gajewskiego. Po ukończeniu prac, w skrzydle południowym ulokowano MUZEUM LUBELSKIE, w północnym WOJEWÓDZKI DOM KULTURY. Otwarcie muzeum nastąpiło w 1957 roku. Muzeum Lubelskie jest jedną z najstarszych placówek muzealnych w Polsce. Założone zostało w 1906 roku przez LUBELSKIE TOWARZYSTWO ROLNICZE z inicjatywy Hieronima Łopacińskiego - nauczyciela, historyka, bibliofila. Możemy tu zwiedzić następujące wystawy: - Lubelskie w pradziejach - Kultura materialna i sztuka ludowa Lubelszczyzny - Monety i medale polskie - Sztuka zdobnicza polska i obca od XIV do XIX wieku - Malarstwo polskie od XVII do XX wieku - Broń polska i obca od XIV do XX wieku - Malarstwo włoskie i holenderskie od XVII do XVIII wieku W Wieży zamkowej - Martyrologia i walka więźniów Zamku Lubelskiego w latach Muzeum jest czynne: od środy do soboty w godzinach 9.oo - 16.oo w niedzielę od godziny 9-oo 17.oo Kaplica św. Trójcy Jest jednym z najcenniejszych zabytków sztuki średniowiecznej w Polsce. Wchodzi w skład zabudowań architektonicznych wzgórza zamkowego. Źródła pisane po raz pierwszy wspominają o niej w 1326 roku. Kaplica jest przykładem połączenia architektury łacińskiego gotyku zachodniej Europy z polichromią wykonaną przez malarzy ruskich, zgodnie z kanonem artystycznym i ikonograficznym obowiązującym w sztuce obrządku wschodniego. Według opinii specjalistów kaplica zbudowana została w 2. połowie XIV wieku. Jest to jednonawowa budowla zbudowana na planie kwadratu, z centralnie usytuowanym filarem wspierającym krzyżowo-żebrowe sklepienie nawy i wydłużonym wielobocznie prezbiterium. Taki sam układ posiada dolna kondygnacja kaplicy. Kościół zastąpił starszą, niewielką świątynię w nowo rozbudowanym i ufortyfikowanym gotyckim zamku przebudowanym za czasów Kazimierza Wielkiego. Na początku XV wieku z inicjatywy Władysława Jagiełły we wnętrzu kaplicy podjęte zostały prace malarskie. Sprowadzeni przez króla ruscy malarze pracowali także w innych kościołach na terenie Polski, takich jak: katedra gnieźnieńska, kolegiata sandomierska i wiślicka, kościół św. Krzyża na Łyścu. Przed położeniem polichromii w kaplicy lubelskiej dokonano kilka zmian w jej architekturze. Zgodnie z bizantyjską regułą udekorowano kościół różnymi zespołami tematycznymi: cyklem pasyjnym, różnymi tematami Starego i Nowego Testamentu, a także wizerunkami świętych obrządku wschodniego. Sklepienie przedstawia obraz Niebiańskiej Chwały Boga wśród świętych i hierarchii aniołów. Wśród malowideł świeckich w łuku tęczowym widnieje portret konny Władysława Jagiełły (jedyny zachowany portret króla malowany za jego życia). Po przeciwnej stronie łuku znajduje się częściowo zachowany tekst mówiący, że: prace w kościele zostały ukończone ręką mistrza Andrzeja dnia 10 sierpnia 1418 roku. Drugi portret króla usytuowany jest na obudowie klatki schodowej i przedstawia króla klęczącego przed Matką Boską z Dzieciątkiem. Wnętrze kaplicy w XV - XVI wieku przedstawiało się okazale. Na ścianach nadal dominowały wspaniałe malowidła. Ołtarz główny zbudowany w stylu gotyckim był złocony i srebrzony z czterema obrazami. W końcu XVI wieku konsekrowano dwa boczne ołtarze wykonane w stylu późnorenesansowym z obrazami św. Jerzego (patrona Jagiellonów) i Wniebowzięcie Matki Boskiej. Zniszczoną posadzkę kamienną zamieniono

6 na ceglaną. Przy ścianach stały rzeźbione konfesjonały, a w prezbiterium stalle dla duchowieństwa. Na łuku tęczowym przy zakrystii znajdowała się ozdobna ambona, a przy ścianie zachodniej rzeźbiony i malowany chór. W XVII wieku w wystroju wnętrza kościoła wprowadzono niewielkie zmiany. Zamieniono gotycki ołtarz główny na nowy, późnorenesansowy o piętnastu obrazach przedstawiających Tajemnicę Różańca świętego (w 1954 roku ołtarz został przeniesiony do kościoła św. Wojciecha na Podwale). Obraz św. Jerzego został zastąpiony wizerunkiem Chrystusa Ukrzyżowanego. Liturgię pełnili księża mansjonarze. Właśnie w tej kaplicy w 1569 roku celebrowano uroczyste nabożeństwo dziękczynne po zawarciu unii polsko-litewskiej. 2. połowa XVII wieku i wiek XVIII przyniosły zmiany w zabudowaniach wzgórza zamkowego i kościoła św. Trójcy. Wpłynęły na to wojenne losy Rzeczypospolitej, jak i utrata środków na utrzymanie kaplicy. Zewnętrzne schody świątyni uległy zniszczeniu, dzwonnica została zburzona, a dom mansjonarzy nie nadawał się do zamieszkania. Zrujnowany zamek odbudowano w latach z przeznaczeniem nawiezienie, a kaplica zaczęła pełnić funkcję więziennej. Podczas przebudowy całkowicie rozebrano dom księży, usunięto większość wyposażenia kaplicy, otynkowano zewnętrzne mury kościoła, a malowidła wewnątrz świątyni pokryto pobiałą wapienną. Artysta malarz Józef Smoliński zwiedzając kaplicę w 1897 roku zauważył pod odpadającym tynkiem fragmenty malowideł. Odkryciem zainteresowały się władze rosyjskie. Badaniem odkrytych fragmentów malowideł zajęła się specjalna komisja powołana przez Carską Komisję Archeologiczną w Petersburgu. Prace komisji trwały 11 lat ( ). Zadaniem było odsłonięcie polichromii i udzielenia jak najwięcej informacji o jej pochodzeniu. Prace prowadzone były szybko i niedbale. Niektóre malowidła zostały uszkodzone bezpowrotnie. Od początku XX wieku rozpoczęła się długotrwała i bardzo skomplikowana konserwacja kaplicy, trwająca z przerwami do 1997 roku. Kaplica św. Trójcy na Zamku w Lublinie jest zabytkiem najwyższej rangi. Piękne freski możemy oglądać od poniedziałku do niedzieli w godzinach od 9-3o - I6.00 Gorąco zachęcam Państwa do ich obejrzenia. Po obejrzeniu zabytków na wzgórzu zamkowym, warto zatrzymać się na chwilę przy schodach prowadzących do Zamku, aby z daleka ujrzeć kościół św. Mikołaja, usytuowany na wzgórzu Czwartek.

7 Wzgórze Czwartek Wzgórze Czwartek położone przy dawnym trakcie prowadzącym na Ruś, jest jednym z najdawniejszych przedmieść miasta. Ślady osadnictwa pochodzą z VI wieku. Nazwa Czwartek wzięta została od dnia cotygodniowych targów. Sieć targowa w Polsce uformowała się w końcu XI wieku i zapewne w tym czasie osada na wzgórzu otrzymała nazwę CZWARTEK. Podczas badań archeologicznych przeprowadzonych w latach 50-tych XX wieku odsłonięto zarys kilkunastu półziemiankowych domostw. Chaty były niewielkie, 1-izbowe, ich powierzchnia wynosiła od 10 do 12 mr². Były wyposażone w piec gliniany lub kamienny. W jednym z pieców znaleziono spalone ziarna pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa i prosa. Odkryto ceramikę, liczne przedmioty kościane, np. szydła oraz drobne przedmioty metalowe. Na wzgórzu usytuowany jest warty zwiedzenia KOŚCIÓŁ ŚW. MIKOŁAJA - patrona kupców i dzieci.

8 Według przekazów pierwotny kościół miał być zbudowany jeszcze w X wieku. W wieku XIV był już murowany. Obecny kościół przebudowany w stylu renesansu lubelskiego pochodzi z XVI wieku. W łatach był kościołem parafialnym. Następnie parafię przeniesiono do pobliskiego kościoła św. Agnieszki na Kalinowszczyznę. Na przestrzeni wieków kościół kilkakrotnie remontowano i odnawiano. Na początku XVII wieku został przebudowany według projektu architekta Piotra Traversi. Prace budowlane zakończono w 1644, w tym też roku konserwowano świątynię. W północną ścianę prezbiterium wmurowana jest płyta nagrobna z alabastrowym popiersiem proboszcza ks. Walentego Turobojskiego, zmarłego w 1673 roku, który przyczynił się do przebudowy kościoła. Podczas kolejnego remontu przeprowadzonego w latach dobudowano przedsionek przed głównym wejściem. W roku 1900 urządzono kaplicę Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Umieszczony w ołtarzu obraz Matki Boskiej namalowany na desce pochodzi z 1901 roku i przywieziony został z Rzymu. Na skutek starań mieszkańców dzielnicy Czwartek w październiku 1902 roku ponownie erygowano parafię. Kościół jest jednonawowy o sklepieniu pokrytym sztukateriami. W prezbiterium umieszczony jest ołtarz główny, wykonany z drzewa dębowego i sosnowego. W ołtarzu znajduje się obraz Matki Boskiej Bolesnej oraz drewniana statua św. Mikołaja, zasłaniana obrazem przedstawiającym również tego świętego. W 1903 roku pracownicy Fabryki Wag Hessego ufundowali wykute w żelazie: ambonę, chrzcielnicę i kratę oddzielającą nawę główną od przedsionka. W tym też roku sprowadzono z Siennicy Różanej organy. Był to 10-głosowy instrument, który przetrwał do roku W roku 1959 zakupiono 12-głosowe organy w firmie braci Biernackich w Warszawie, które służą do dnia dzisiejszego. Na cmentarzu przykościelnym stoi dzwonnica zbudowana z kamienia i cegły z zawieszonymi na niej 2 dzwonami.

9 Po II wojnie światowej kościół odbudowano po zniszczeniach. Remont świątyni przeprowadzany był kilkakrotnie, między innymi położono nowe tynki w 1947 i 1966 roku, wnętrze odnowiono w 1952 i 1965 roku. Na skutek znacznych zniszczeń po pożarze w 1977 roku przeprowadzono ponownie remont kościoła. Gimnazjum Lubelskie potocznie zwane biskupiakiem

10 Za kościołem wznosi się ogromny budynek z dachem pomalowanym na fioletowo, wybudowany w latach według projektu architekta Jerzego Siennickiego, który został przeznaczony na Gimnazjum Lubelskie. Obecnie jest to XXI Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Kostki. Cerkiew prawosławna Nieopodal wzgórza przy ulicy Ruskiej stoi cerkiew prawosławna Przemienienia Pańskiego.

11 Z powodu braku źródeł nie możemy dokładnie ustalić daty powstania stałej parafii prawosławnej w Lublinie i budowy cerkwi. Pierwsza wzmianka o jej istnieniu datowana jest na 1390 rok. Była to świątynia drewniana Przemienienia Pańskiego. Kolejna informacja pochodzi dopiero z 1447 roku, prawdopodobnie cerkiew ufundowana była przez księżnę kijowską Marię Iwanowną. W latach cerkiew należała do klasztoru księży bazylianów. Po upadku powstania styczniowego ukazem carskim z roku 1864 zostały zlikwidowane wszystkie klasztory bazyliańskie w Królestwie Polskim, w tym także w Lublinie.

12 Powrót lubelskiej parafii Przemienienia Pańskiego do prawosławia nastąpił w 2. połowie XIX wieku (1875). W 1881 roku dokonano generalnego remontu świątyni, reaktywowano bractwo cerkiewne (założone w końcu XVI wieku) oraz założono szkółkę cerkiewną i bibliotekę. Życie religijne lubelskiej cerkwi odrodziło się dopiero po roku Po zakończeniu II wojny światowej parafia lubelska weszła w skład archidiecezji warszawsko-bielskiej. Kilkakrotnie przeprowadzany był remont cerkwi, a w latach dokonano renowacji zabytkowego ikonostasu. Przełomowym wydarzeniem w dziejach cerkwi był uroczysty ingres nowo wyświęconego biskupa Abla (Popławskiego) diecezji lubelsko-chełmskiej, który odbył się 11 maja 1989 roku. Cerkiew w Lublinie stała się Katedrą. Świątynia zbudowana jest z kamienia i cegły, na rzucie zbliżonym do kwadratu z zakończonym absydą prezbiterium. W 1633 roku świątynia została wyświęcona przez metropolitę kijowskiego Piotra Mohyłę. Wieża frontowa czterokondygnacyjna nakryta jest hełmem kulistym, zwieńczonym iglicą zakończoną kulą z krzyżem. Wejście do cerkwi zamknięte jest półkoliście i osłonięte daszkiem z dekoracyjnym portalem. W szczycie portalu umieszczona jest ikona przedstawiająca Przemienienie Pańskie, powyżej zaś ikona przedstawiająca Michała Archanioła namalowana bezpośrednio na tynku. W części fasady widoczne są późnorenesansowe podziały. Na elewacji po prawej stronie wieży umieszczona jest ikona Matki Boskiej. Najniższa kondygnacja wieży pełni rolę przedsionka, który otwarty jest do nawy głównej szeroką arkadą. Nakryta jest sklepieniem krzyżowym. Nawa główna stanowi regularny kwadrat, w połowie którego znajdują się dwa filary, na których wspiera się półkolista arkada. Pomiędzy filarami a impostami znajdującymi się na ścianach budynku rozpięte są dwie niższe arkady. Nawę oświetla okno umieszczone na wysokości chóru. W ołtarzu przyfilarowym (prawym) umieszczona jest kopia ikony Matki Bożej zwanej Lubelską", zakupionej w 1924 roku na bazarze. W 1914 roku ks. Nikanor Wielecki uchodząc przed działaniami wojennymi do Moskwy, wywiózł cudowną ikonę Matki Boskiej Lubelskiej - dar książąt Ostrogskich wraz z innymi kosztownościami oraz ikonę Matki Boskiej Jerozolimskiej - dar patriarchy Damiana z 1907 roku. W ołtarzu przyfilarowym (lewym) znajduje się ikona przedstawiająca Wniebowstąpienie Pańskie. Prezbiterium oddziela od nawy głównej łuk tęczowy. Jest wydłużone, dwuprzęsłowe, zakończone absydą, niższe i węższe od nawy głównej. Nakryte jest sklepieniem krzyżowym, oświetlone jednym oknem. Przy łuku tęczowym znajduje się bogato rzeźbiony ikonostas, pochodzący z około 1630 roku. W ikonostasie umieszczone są bardzo cenne XVII-wieczne obrazy. Najbliżej królewskich wrót, po prawej stronie umieszczone są obrazy: Pana Jezusa i

13 Przemienienia Pańskiego, natomiast z lewej strony znajdują się obrazy przedstawiające wizerunek Matki Bożej oraz Zaśnięcie Marii Panny. Na uwagę zasługuje obraz Sąd Ostateczny umieszczony w górnej części ikonostasu. Ściany cerkwi pokrywają malowidła pochodzące z różnych okresów. Zachowane fragmenty pochodzą z XVII i XVIII wieku. W latach 90. XX wieku odkryty został fresk przedstawiający Ukrzyżowanie. Jest to najstarsze malowidło ścienne pochodzące z XVII wieku (obecnie konserwowane). Filary pokryte są dekoracją imitującą marmur, malowidła na pilastrach wykonane są techniką fresku. W 1909 wykonano malowidła, które przedstawiają: na sklepieniu prezbiterium cherubiny i serafiny, na stropie pod nawą wyobrażony został Chrystus Pantokrator, na ścianach pod arkadami postaci Ewangelistów oraz Proroka Eliasza i Mojżesz. Na ścianach nawy głównej umieszczone są wizerunki świętych: św. Włodzimierza i Olgi (ściana północna), Św. Cyryla i Metodego (ściana południowa), natomiast na ścianie wschodniej Arcykapłana Arona (po stronie prawej) i Arcykapłana Melchizdeka (po stronie lewej). Centralne miejsce zajmuje wizerunek Matki Bożej. Malowidła uzupełnia stylizowana dekoracja roślinna na łukach arkad i we wnękach okiennych. Cerkiew lubelska jest najstarszą świątynią murowaną w Polsce, godna jest odwiedzenia.