Karta zawodnicza jest podstawowym dokumentem w sytuacji zmiany barw klubowych przez zawodnika.

Transkrypt

1 Prawo sportowe Karta zawodnicza jest podstawowym dokumentem w sytuacji zmiany barw klubowych przez zawodnika. 59 Charakter prawny karty zawodniczej (karty zgłoszenia) W artykule podjęto ocenę charakteru prawnego karty zawodniczej na tle regulacji prawa powszechnego, m.in. cywilnego. Opierając się na skojarzeniach z cywilistyczną konstrukcją papieru wartościowego, jako dokumentu ucieleśniającego prawo podmiotowe (np. wierzytelność), stwierdzono, że uzasadnienie niektórych jej aspektów cywilnoprawną instytucją znaku legitymacyjnego pozwoli wypełnić pojawiające się luki regulacji prawa wewnątrzzwiązkowego. Podkreślono przy tym, że następuje marginalizacja znaczenia prawnego instytucji karty zawodniczej poprzez skuteczne zastępowanie jej licencją sportową, wprowadzającą reguły obowiązujące w krajach Wspólnoty Europejskiej (wynikające z tzw. sprawy Bosmana ). SŁOWA KLUCZOWE: prawo sportowe karta zawodnicza licencja sportowa. W prawie wewnątrzzwiązkowym niektórych polskich związków sportowych istnieją przepisy, przewidujące konieczność posiadania przez sportowca karty zawodniczej - dokumentu, który stanowi legitymację, upoważniającą klub do zgłoszenia zawodnika do rozgrywek, organizowanych przez odpowiedni związek sportowy. Z uwagi na rolę, jaką odgrywa ona w praktyce obrotu sportowego, niezbędna jest ocena jej charakteru prawnego, na tle regulacji prawa powszechnego, np. na gruncie prawa cywilnego. Sport Wyczynowy 2001, nr 5-6/

2 60 1. Ze względu na brak wypowiedzi przedstawicieli doktryny prawa polskiego na temat karty zawodniczej 1 oraz specyfikę instytucji tejże karty, przypisanej tylko obrotowi sportowemu w naszym kraju, konieczne jest rozpoczęcie naszych rozważań od przedstawienia jej 4 głównych elementów (odcinków). Pierwszy przeznaczony jest dla właściwego związku sportowego, drugi dla związku okręgowego, trzeci dla klubu, zatrudniającego zawodnika, czwarty to odcinek zwolnienia, wypełniany dopiero w momencie przechodzenia zawodnika z klubu do klubu 2. Na karcie jest jeszcze miejsce na fotografię zawodnika, na potwierdzenie jego zgłoszenia przez właściwy związek sportowy oraz na stwierdzenie zdolności do uprawiania określonej dyscypliny sportu (przez lekarza z Przychodni Sportowo-Lekarskiej). Na dwóch pierwszych odcinkach zawodnik, zobowiązujący się startować w barwach określonego klubu w określonych zawodach, stwierdza własnoręcznym podpisem, że zna przepisy związkowe, dotyczące spraw przynależności zawodników 1 A. Kijowski w opracowaniu Transfer w piłce nożnej w świetle polskiego prawa cywilnego i prawa pracy [w:] Prawne problemy transferu w piłce nożnej w Polsce i Republice Federalnej Niemiec, pod red. A. J. Szwarca, Poznań 1991, PTPS, seria Sport i prawo, s , jedynie wspomina o istnieniu karty. 2 Por. art. 213 Regulaminu przynależności klubowej zawodników w sporcie żużlowym, [w:] Regulaminy zawodów na torach żużlowych. Warszawa 1997, Polski Związek Motorowy Główna Komisja Sportu Żużlowego, s. 73 i nast. (dalej jako - regulamin żużlowy). do klubów (zwalniania ich i przechodzenia do innych). 3 Taki jest zewnętrzny, materialny obraz karty zawodniczej. A jak wygląda prawny charakter tego dokumentu? Z tej racji, że ani Ustawa o kulturze fizycznej 4, ani żaden inny akt prawa powszechnego nie porusza problematyki karty zawodniczej, konieczne jest oparcie się w dalszych rozważaniach na przepisach prawa odpowiednich związków sportowych 5 oraz pewnych skojarzeniach z cywilistyczną konstrukcją papieru wartościowego jako dokumentu, ucieleśniającego prawo podmiotowe (np. wierzytelność) 6. Czy jednak można w sposób prosty przenieść konstrukcję papieru wartościowego na grunt prawa sportowego i wyjaśniać za jej pomocą charakter prawny karty zawodniczej? Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż karta zawodnicza w okresie międzytransferowym nie odgrywa żadnej roli i nie jest do niczego potrzebna, zarów- 3 Np. Na podstawie karty zawodniczej, obowiązującej w Polskim Związku Kolarskim. 4 Ustawa ta jedynie w art. 10 ust. 5 pkt 1 przewiduje ogólną kompetencję polskich związków sportowych do organizowania i realizacji współzawodnictwa sportowego, nie precyzując, jak to się ma przejawiać. 5 Głównie będą to przepisy Polskiego Związku Piłki Nożnej (PZPN), Polskiego Związku Koszykówki (PZKosz), Polskiej Ligi Koszykówki (PLK), Polskiego Związku Motorowego (PZMot), Związku Piłki Ręcznej w Polsce (ZPRP). 6 Por. np. Z. Radwański, J. Panowiecz-Lipska Zobowiązania - część szczegółowa, 2 wydanie, Warszawa 1998, C. H. BECK, s. 262 i nast., W. Czachórski Zobowiązania. Zarys wykładu. Warszawa 1994, Wydawnictwo Prawnicze PWN, s. 419 i nast.

3 Charakter prawny karty zawodniczej (karty zgłoszenia) 61 no zawodnikowi, jak i klubowi. Z tego względu konieczne jest przedstawienie przebiegu zmiany barw klubowych, czego dokonam na podstawie odpowiednich przepisów Polskiego Związku Piłki Nożnej oraz Polskiego Związku Motorowego. Wybór tych związków nie jest przypadkowy - wynika z roli, jaką odgrywa tam karta zawodnicza. 7 Z 14 Uchwały Zarządu PZPN z 29 czerwca 1992 roku, w sprawie statusu polskich piłkarzy oraz zmian przynależności klubowej 8, wynika, że: Zamiar uprawiania piłki nożnej oraz reprezentowania barw danego klubu zawodnik deklaruje przez podpisanie karty zawodnika [...]. Oczywiście samo podpisanie tej karty nie stanowi jeszcze legitymacji, uprawniającej zawodnika do brania udziału w rywalizacji, organizowanej przez właściwy związek. Aby ją uzyskać, konieczne jest potwierdzenie zawodnika we właściwym terenowo oddziale polskiego związku sportowego (w piłce nożnej dawniej były to okręgowe związki piłki nożnej (ozpn-y); obecnie nazywane związkami piłki nożnej). Konieczne jest przy tym spełnienie szeregu dodatkowych formalności, do których zaliczyć można, np. według art. 214 Regulaminu przynależności klubowej 7 W polskim sporcie zarysowała się tendencja do zaniku karty zawodniczej na rzecz licencji sportowej (patrz Rozporządzenie Prezesa Urzędu Kultury Fizycznej i Sportu z dnia 8 stycznia 1997 roku w sprawie zasad przyznawania i pozbawiania licencji na uprawianie określonych dyscyplin sportu [M. P. Nr 4, poz. 31].. 8 W brzmieniu nadanym uchwałą nr III/22 z dnia 8 czerwca 2000 roku Zarządu Polskiego Związku Piłki Nożnej. zawodników w sporcie żużlowym 9 (występującego dalej jako regulamin żużlowy) 10 : 1) ukończenie co najmniej 16 lat, przy czym od zawodnika w wieku poniżej 18 lat wymaga się pisemnego zezwolenia rodziców lub opiekunów prawnych, 2) przejście specjalistycznych badań lekarskich z wynikiem stwierdzającym zdolność do uprawiania sportu żużlowego, 3) prawo jazdy upoważniające do prowadzenia motocykli, 4) członkostwo w klubie (sekcji), w którym podpisuje się kartę zgłoszenia, 5) brak zgłoszenia w innym klubie (sekcji) żużlowym lub posiadanie zwolnienia z niego, 6) podpisanie umowy kontraktowej z klubem (sekcją) żużlowym. Na podstawie kilku cytowanych przepisów można stwierdzić, że porównanie karty zawodniczej do papieru wartościowego może być uzasadnione. Tworzy ona bowiem więź prawną na linii zawodnik-klub sportowy, ucieleśniając pewne prawa (głównie majątkowe, lecz także organizacyjne) klubu, które zostają realizowane w momencie zmiany barw klubowych. Niemożliwe jest bowiem dokonanie transferu bez uprzedniego zwolnienia zawodnika z jego dotychczasowe- 9 Patrz Regulaminy zawodów na torach żużlowych wydane przez PZM GKSŻ, Warszawa 1997, s. 73 i nast. 10 Por. 15 Uchwały PZPN oraz G. Eilers Transferbestimmungen im Fussballsport - Verbandsrechtliche Regelungen des DFB, der UEFA und der FIFA [w:] Prawne problemy transferu..., s. 45.

4 62 go klubu. Zamierzający go zatrudnić klub nie ma prawa przyjąć od zawodnika podpisanej karty zgłoszenia, dopóki nie otrzyma zwolnienia z poprzedniego ( 15 ust. 2 statusu piłkarzy). Równocześnie przed uzyskaniem zwolnienia z dotychczasowego klubu, zawodnik nie ma prawa podpisania karty zawodnika do innego klubu [...] ( 15 ust. cytowanej Uchwały PZPN) 11. Wyżej wymienione formalności muszą być spełnione przez zawodnika i klub sportowy. Następnie przyjętą oraz poprawnie wypełnioną kartę zgłoszenia klub przekazuje do właściwego (okręgowego) związku piłki nożnej celem potwierdzenia ( 16). Z kolei klub, udzielający zawodnikowi zwolnienia definitywnego lub czasowego, powiadamia o tym macierzysty związek piłki nożnej, przedstawiając następujące dokumenty: 1) odcinek karty zwolnienia z pieczęcią i podpisami uprawnionych osób, 2) kopię umowy transferowej, 3) dowód wpłaty regulaminowej opłaty na konto związku piłki nożnej. Rozwiązanie to ma głównie na celu zapobieżenie ewentualnemu fałszowaniu kart zawodniczych w części dotyczącej zwolnienia z dotychczasowego klubu sportowego i jako takie zasługuje na pełną aprobatę. Kartę zgłoszenia zawodnika do danego klubu właściwy okręgowy związek 11 Naruszenie powyższej procedury skutkuje stosownie do przepisu 15 ust. 5 odpowiedzialnością dyscyplinarną zawodnika i klubu na zasadach przewidzianych w przepisach związkowych - patrz Regulamin Dyscyplinarny PZPN. Biuletyn Informacyjny PZPZ 1996, nr 4, s. 5 i nast. piłki nożnej potwierdza podpisami sekretarza i upoważnionego członka Wydziału Gier oraz pieczęcią. Pieczęć przykłada się ponadto na fotografii zawodnika ( 17 ust. 1). Oprócz tego, zgodnie z dyspozycją 18, klub przekazujący zawodnika obowiązany jest przedłożyć dokumenty stwierdzające: 1) zwolnienie definitywne lub czasowe z adnotacją związku piłki nożnej o nałożonych karach i wyrejestrowaniu zawodnika, 2) zawarcie umowy transferowej, 3) zgodę rodziców lub opiekunów prawnych, gdy zawodnik nie ukończył 18 roku życia. Po dokonaniu wszystkich wcześniej wymienionych formalności 12 kartę zawodniczą, potwierdzoną przez związek piłki nożnej, zwraca się do klubu. Karta ta jest legitymacją, która musi być okazana sędziemu zawodów na każde jego żądanie. 13 Ponadto wraz z odcinkiem zwolnienia z klubu może być ona wykorzystywana tylko dla przewidzianych wyżej celów dowodowych oraz przy dokonywaniu w związku piłki nożnej i PZPN czynności potwierdzania i uprawniania zawodnika (w razie jego transferu definitywnego lub czasowego). Z wyżej przytoczonych regulacji wynika, że niemożliwe jest, aby jeden zawodnik był zgłoszony równocześnie do rozgrywek przez dwa różne kluby. Bez wydania karty zawodniczej przez dotychczasowy klub nie może być w ogóle mowy o transferze oraz, co się z tym wiąże, o zatwierdzeniu i uprawnieniu zawodnika do gry (zmianie barw klu- 12 Patrz art. 216 regulaminu żużlowego. 13 Tak 20 ust. 1 i 2 statusu piłkarzy.

5 Charakter prawny karty zawodniczej (karty zgłoszenia) 63 bowych). W karcie zawodniczej inkorporowane są zatem pewne prawa majątkowe (prawo do tzw. sumy transferowej, ekwiwalentu za promocję i wyszkolenie zawodnika) oraz niemajątkowe (np. reprezentowanie barw klubowych). Czy więc jest to sui generis papier wartościowy? Por. np. L. Domański Instytucje kodeksu zobowiązań. Część ogólna. Warszawa 1936, Księgarnia Wydawnictw Prawniczych, s. 784; J. Górski [w:] A. Ohanowicz, J. Górski Zobowiązania. Zarys według Kodeksu Cywilnego. Część szczegółowa. Warszawa-Poznań 1966, PWN, s. 455 i następne; W. Czachórski, op. cit., s. 418 i nast.; Z. Radwański, J. Panowicz-Lipska, op. cit., s., 261 i nast.: Cz. Zuławska [w:] Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania. Tom II. Warszawa 1997, Wydawnictwo Prawnicze, s. 565 i następne; M. Michalski, Zasada numerus clausus w prawie papierów wartościowych. Przegląd Sądowy 1995, nr 11-12, s. 53 i nast., oraz literatura tam powołana. 15 Por. A. Chłopecki Czy w prawie polskim obowiązuje zasada numerus clausus papierów wartościowych, Przegląd Sądowy 1994, nr 2, s. 32 i nast. W doktrynie prawa cywilnego podnosi się, iż jedną z najważniejszych zasad, regulujących kwestię papierów wartościowych w naszym systemie prawnym, jest tzw. zasada numerus calusus (zamkniętego ich zbioru). 14 Zgodnie z tą zasadą, przez niektórych dość mocno kwestionowaną 15, nie można dowolnie kreować nowych rodzajów papierów wartościowych, z uwagi na zagwarantowanie pewności obrotu. Jak już wcześniej wskazano, temu celowi służy także karta zawodnicza, poprzez uniemożliwienie zawarcia jednocześnie kilku kontraktów sportowych przez jednego zawodnika. 16 Nie ulega przy tym wątpliwości, że istotą papieru wartościowego jest związek, zachodzący między dokumentem a prawem, który powoduje, że dokument ten staje się jego nosicielem (papier wartościowy staje się materialnym substytutem). W przypadku karty zawodniczej wszystkie powyższe cechy papieru wartościowego wydają się zachowane. W praktyce obrotu sportowego, choć nie jest to zgodne z przepisami wewnątrzzwiązkowymi, często też się zdarza, że karty te zostają puszczone w obieg (np. na rzecz sponsora, w zamian za udzielenie pożyczki na dalszą egzystencje klubu itp.) i są nosicielem określonych praw. Czy to wystarczy do uznania ich za papier wartościowy? 17 Z dyspozycji art KC wynika, że: Jeżeli zobowiązanie wynika z wystawionego papieru wartościowego, dłużnik jest obowiązany do świadczenia za zwrotem dokumentu albo udostępnie- 16 Np. w prawie niemieckim zawieranie umów z kilkoma klubami jednocześnie w tym samym sezonie jest zakazane i podlega karze. Jeśli mimo wszystko zawodnik zawrze takie umowy, to pozwolenie na grę w jednym z klubów może być udzielone dopiero po przedłożeniu prawomocnego wyroku sądu pracy, stwierdzającego ważność umowy między zawodnikiem a klubem. Równoważna z takim wyrokiem jest ugoda sądowa, z której wynika, która z zawartych umów zachowała ważność. Por. G. Eilers, op. cit., s Patrz art KC: Papiery wartościowe imienne legitymują osobę imiennie wskazaną w treści dokumentu. Przeniesienie praw następuje przez przelew połączony z wydaniem dokumentu.

6 64 niem go dłużnikowi celem pozbawienia dokumentu jego mocy prawnej w sposób zwyczajowo przyjęty. Kiedy odniesiemy to do instytucji karty zawodniczej, to pojawi się pewien problem. Karta ta nakłada bowiem na klub, zamierzający pozyskać zawodnika, obowiązek spełnienia określonego świadczenia, co powoduje zwrot dokumentu albo udostępnienie go temuż klubowi celem pozbawienia go mocy prawnej w sposób zwyczajowo przyjęty (według reguł wewnątrzzwiązkowych). Zauważalne jest tu więc odwrócenie ról dłużnika i wierzyciela. Przy papierze wartościowym wystawca jest jednocześnie dłużnikiem, a wierzyciel posiadaczem papieru. Przy karcie zawodniczej sytuacja jest odwrotna, wystawca jest wierzycielem i posiadaczem karty (dotychczasowy klub zawodnika-klub odstępujący), natomiast dłużnik (klub, którego barwy zawodnik ma zamiar reprezentować) otrzyma kartę po spełnieniu świadczenia. 18 Gdyby to nie miało znaczenia, to zapewne ustawodawca w treści art KC nie posługiwałby się terminem dłużnik, wierzyciel, lecz prostym określeniem strona stosunku prawnego. Czy można twierdzić, iż obowiązek spełnienia określonego świadczenia transferowego wynika z samego faktu wystawienia karty zawodniczej? Obowiązek ten (określony wysokością sumy transferowej, która może zmieniać się z roku na rok lub z miesiąca na miesiąc), wynika przecież głównie z treści umowy, zawartej między zainteresowanymi klubami. Można sobie bowiem wyobrazić 18 Zawodnik otrzyma zwolnienie z dotychczasowego klubu sportowego. sytuację, w której zawodnik zmieni klub sportowy w zamian za określone świadczenia rzeczowe. 19 Poza tym, przecież zawodnik może reprezentować tylko jeden klub sportowy przez cały czas trwania swej kariery i - mimo wystawienia dla niego karty zawodniczej - nie będzie miał obowiązku spełnienia określonego świadczenia transferowego. Możliwe jest też, że zawodnik nie zmieni barw klubowych, ponieważ jakiś czas po rozpoczęciu swej profesjonalnej kariery sportowej dozna kontuzji, uniemożliwiającej mu dalsze wykonywanie swego zawodu. Tu jednak pojawiają się dalsze wątpliwości. Kwestią bezdyskusyjną jest, iż papiery wartościowe, a więc dokumenty, których naturę określają w głównej mierze przepisy art oraz KC, podlegają procedurze umorzeniowej, w następstwie której rozerwana zostaje więź prawa i jego substratu materialnego. Dyspozycja art KC stanowi bowiem, że: Umarzanie papierów wartościowych regulują przepisy szczególne ( 1). Jeżeli papier wartościowy został prawomocnie umorzony, dłużnik jest obowiązany wydać osobie, na której rzecz nastąpiło umorzenie, na jej koszt nowy dokument, a gdy wierzytelność jest wymagalna - spełnić świadczenie ( 2). Zatem umorzenia dokonuje dłużnik (wystawca) na żądanie i koszt wierzyciela, który utracił posiadanie papieru wartościowego. W odniesieniu do instytucji karty zawodniczej w żadnym z przepisów prawa sportowego (powszechnego, 19 Por. A. Wach Transfer piłkarski w Polsce i jego regulacje w przepisach sportowych [w:] Prawne problemy transferu..., s. 19.

7 Charakter prawny karty zawodniczej (karty zgłoszenia) 65 jak również polskich związków sportowych), nie sposób znaleźć choćby najmniejszego śladu procedury umorzeniowej tychże kart - jest ona cały czas w posiadaniu ewentualnego wierzyciela. Dlaczego więc dłużnik (klub zainteresowany pozyskaniem zawodnika) miałby wystawiać nową kartą? Przecież w chwili utracenia karty przeważnie nie jest jeszcze znany klub, który miałby być zainteresowany pozyskaniem zawodnika. Kto więc miałby być obciążony kosztami ewentualnej operacji umorzeniowej? Jak się wydaje, można wyobrazić sobie pewną procedurę odtworzeniową (na wniosek aktualnego klubu zawodnika) co najwyżej w przypadku zagubienia karty. Ale czy byłby to ważki argument, obalający wcześniejsze próby jej skonstruowania jako sui generis papieru wartościowego? Odpowiedź na powyższe pytanie musi być twierdząca. Lecz to nie wyczerpuje jeszcze całości problemu. Należy bowiem znaleźć odpowiedź na pytanie: Czym wobec tego jest karta zawodnicza? Biorąc pod uwagę wcześniejszą analizę, jak również pozostałe przepisy Kodeksu cywilnego, trzeba stwierdzić, iż lepszą, a jednocześnie niezbyt odległą konstrukcją prawną, za pomocą której można by regulować sprawy, dla których istnieje karta zawodnicza, jest instytucja znaku legitymacyjnego. Art KC stanowi bowiem, że: Przepisy o papierach wartościowych stosuje się odpowiednio do znaków legitymacyjnych, stwierdzających obowiązek świadczenia ( 1). W razie utraty znaku legitymacyjnego, stwierdzającego w swej treści obowiązek świadczenia na żądanie wierzyciela, dłużnik może uzależnić spełnienie świadczenia od wykazania uprawnienia przez osobę zgłaszającą takie żądanie ( 2). Zatem wystawca znaku legitymacyjnego może być jednocześnie wierzycielem (klub odstępujący), natomiast dłużnikiem, zobowiązanym do świadczenia, może być klub, pozyskujący zawodnika. W literaturze przedmiotu 20 wskazuje się, że znakiem legitymacyjnym są wszelkiego rodzaju dokumenty, stwierdzające obowiązek spełnienia świadczenia na rzecz ich okaziciela, nie będące papierami wartościowymi, których wspólną cechą jest fakt legitymowania okaziciela jako uprawnionego na korzyść dłużnika. W sytuacji utraty dokumentu legitymacyjnego wierzyciel może wykazać swe uprawnienie do domagania się spełnienia świadczenia, za pomocą wszelkich dostępnych mu środków dowodowych - bez konieczności umarzania dokumentu (np. innymi dokumentami potwierdzającymi fakt zatwierdzenia zawodnika do reprezentowania barw określonego klubu), co występuje przy papierach wartościowych. Poza tym, tylko znaki legitymacyjne, stwierdzające obowiązek określonego świadczenia, są co do zasady regulowane poprzez odpowiednie stosowanie przepisów o papierach wartościowych. W stosunku do znaków legitymacyjnych 20 Por. np. L. Domański, op. cit., s. 783 i nast.: W. Czachórski, op. cit., s. 420; Z. Radwański, J. Panowicz- Lipska, op. cit., s. 269; J. Górski, op. cit., s. 460: K. Zawada [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom II, praca zbiorowa pod red. K. Pietrzykowskiego. Warszawa 1998, C. H. BECK, s. 658 i nast. oraz literatura tam powołana.

8 66 na okaziciela stosować się powinno (i to odpowiednio) przepisy o papierach wartościowych na okaziciela. Ma to doniosłe konsekwencje praktyczne, gdyż krąg znaków legitymacyjnych, do których można stosować przepisy o papierach wartościowych, powiększa się o niektóre znaki legitymacyjne, wykreowane w inny sposób niż wskutek umowy stron. 21 Jak się wydaje, w powyższym pojęciu mieścić się będzie także instytucja znaku legitymacyjnego (karty zawodniczej), wykreowanego przepisem wewnętrznym polskiego związku (działającego w formie stowarzyszenia). Istotę znaku legitymacyjnego trafnie ujął A. Szpunar, stwierdzając, iż: Znaki legitymacyjne są kategorią zbiorczą, której ocena prawna nie kształtuje się jednolicie. Nawet laik wie o tym, że zachodzi różnica między znaczkiem garderobianym a biletem kolejowym czy lotniczym. Wszystkie znaki ułatwiają wierzycielowi wykazanie swego uprawnienia. W obrocie masowym, który ma z natury rzeczy charakter anonimowy, występują znaki legitymacyjne, stwierdzające obowiązek spełnienia świadczenia na rzecz okaziciela. Trzeba jednak zauważyć, że zachodzą daleko idące odrębności w tej dziedzinie. Sprawiają one, że nie można stosować bez żadnych ograniczeń przepisów o papierach wartościowych na okaziciela. Znaki te nie są przeznaczone do obrotu. Z reguły nie 21 Por. K. Zacharzewski, Znaki legitymacyjne stwierdzające obowiązek świadczenia. Prawo Spółek 1999, nr 11, s. 34 i nast. oraz wyrok SN z dnia 15 stycznia 1998 roku (III CKN 322/97; OSNC 1998/7-8/129; glosa A. Szpunar OSP 1998/9/164). mogą być przenoszone przez wydanie innej osobie, co znajduje wyraz w odpowiedniej wzmiance (np. na bilecie tramwajowym). 22 Jak zatem widać, instytucja znaku legitymacyjnego odpowiada swym charakterem i konstrukcją prawną instytucji karty zawodniczej. Czyni to w dodatku znacznie lepiej niż bardzo sformalizowana instytucja papieru wartościowego. Zatem najczęściej wystawcą znaku legitymacyjnego (wierzycielem) jest klub odstępujący, natomiast dłużnikiem, zobowiązanym do świadczenia w sytuacji dokonywania transferu, jest klub pozyskujący zawodnika. Możliwa jest także inna sytuacja, w której do czasu wypłacenia zawodnikowi przez klub całości tzw. wynagrodzenia kontraktowego 23, wierzycielem będzie zawodnik, a dłużnikiem - klub. W przypadku niewywiązania się przez klub 22 Szerzej A. Szpunar, Glosa do wyroku SN z dnia 15 stycznia 1998 roku, III CKN 322/97, OSP 1998/9/164; por. także J. Górski, op. cit., s. 460, gdzie autor ten wskazuje, że z tej racji, iż w stosunku do niektórych znaków legitymacyjnych, w sytuacji ich utraty, wyłączona jest możliwość wykazania swych uprawnień innymi sposobami (np. bilety tramwajowe), wynika, że ustawodawca nadał im bardziej rygorystyczną formę związania uprawnień z symbolem niż właściwym papierom wartościowym; por. też K. Zacharzewski, op. cit., s Jest to wynagrodzenie, przysługujące zawodnikowi z tytułu podpisania kontraktu sportowego z pozyskującym go klubem (instytucja zbliżona swym charakterem do nagrody wypłacanej w zamian za wyrażenie zgody na przejście do nowego klubu). Oprócz tego zawodnik otrzymuje normalne wynagrodzenie za pracę (lub z tytułu realizacji umowy o świadczenie usług sportowych).

9 Charakter prawny karty zawodniczej (karty zgłoszenia) 67 ze zobowiązania kontraktowego wobec zawodnika ten ostatni mógłby otrzymywać zwolnienie i mógłby przejść do innego klubu, bez prawa żądania przez jego ostatni klub tzw. ekwiwalentu za wyszkolenie (suma transferowa). Byłby to zatem specjalny warunek, wprowadzony do instytucji karty zawodniczej (znaku legitymacyjnego) 24, który mógłby również uzależniać zwolnienie zawodnika od zapłaty całości sumy transferowej (warunek rozwiązujący). W takiej sytuacji zawodnik musiałby być zwolniony z klubu pozyskującego, który nie wywiązał się ze swego zobowiązania w stosunku do klubu odstępującego, i powrócić do tego ostatniego. W świetle powyższego należy zauważyć, iż karta zawodnicza może być znakiem legitymacyjnym o podwójnym skutku. 25 Z jednej strony zabezpieczałaby wierzytelność zawodnika w 24 Zauważyć trzeba, iż art. 89 KC umożliwia taką operację, gdyż nie ma takich przepisów prawa, które zabraniałyby zastrzeżenia warunku w treści znaku legitymacyjnego, jak również właściwość tejże czynności prawnej (zgłoszenie zawodnika do reprezentowania określonych barw klubowych), nie stoi na przeszkodzie takiemu zabiegowi. Por. St. Rudnicki [w:] St. Dmowski, St. Rudnicki, Komentarz do Kodeksu Cywilnego. Księga Pierwsza. Część Ogólna. Warszawa 1998, Wydawnictwo Prawnicze, s. 223 i nast. 25 Teoretycznie możliwą wydaje się konstrukcja karty zawodniczej (znaku legitymacyjnego), przewidująca obowiązek spełnienia dwóch świadczeń - klubu sportowego na rzecz zawodnika oraz klubu pozyskującego na rzecz odstępującego. Może być także i tak, że powyższy dokument opiewałby na jedno duże świadczenia (wynagrodzenie kontraktowe oraz sumę transferową). stosunku do zatrudniającego go klubu (wypłatę wynagrodzenia transferowego). Z drugiej natomiast, lecz dopiero przy transferze do innego klubu, mogłaby zabezpieczać wierzytelność klubu odstępującego zawodnika w stosunku do klubu pozyskującego. Powstać może w tym miejscu pytanie: Czy można modyfikować (dodawać pewne elementy) treść karty zawodniczej, która jest swoistym wzorcem umownym? Jak się wydaje, nie ma przeszkód w umownym kształtowaniu treści wzorca 26 (konsekwencja zasady swobody umów z art KC), tym bardziej, że stanowiłoby to element dodatkowo dyscyplinujący członków polskiego związku sportowego. Może mieć także miejsce inna sytuacja, w której klub pozyskujący wywiąże się ze swych zobowiązań w stosunku do zawodnika (i cały czas będzie prawidłowo wywiązywał się ze swych obowiązków pracodawcy lub zleceniodawcy), lecz nie będzie w stanie spełnić swych obowiązków kontraktowych w stosunku do klubu odstępującego. 27 Czy 26 Por. art KC; Także E. Łętowska, Wzorce umowne. Ogólne warunki, wzory, regulaminy Wrocław 1975, Ossolineum, PAN-INP, s. 39 i następne, dopuszcza modyfikowanie wolą stron stosunku prawnego treści takich wzorców umownych. 27 Np. głośny konflikt pomiędzy ŁKS Ptak Łódź SSA a ASPN Widzew SSA o prawo do gry zawodnika Rafała Pawlaka, w stosunku do którego ASPN Widzew SSA wywiązał się ze wszystkich zobowiązań, lecz jednocześnie nie uregulował - z powodu rozpoczęcia postępowania układowego z wierzycielami - wszystkich zaległości wobec poprzedniego klubu.

10 68 wtedy, nie bacząc na interes oraz wolę zawodnika wykonywania swej pracy na rzecz nowego klubu (klubu pozyskującego), można nakazać mu powrót do poprzedniego klubu? Jak się wydaje, nie byłoby to dobre rozwiązanie. Czerpiąc ze wzorów, wypracowanych np. w prawie niemieckim, należałoby stwierdzić, iż w takiej sytuacji sposób realizacji zobowiązania pomiędzy klubami nie może w żaden sposób wpłynąć na proces realizacji zobowiązania na linii zawodnik - klub pozyskujący. 28 Karta zawodnicza (sui generis znak legitymacyjny) może ponadto być - biorąc pod uwagę przepisy prawa powszechnego - puszczana w obieg. 1 art KC stwierdza, że przepisy o papierach wartościowych stosuje się odpowiednio do znaków legitymacyjnych, stwierdzających obowiązek świadczenia. To z kolei, w powiązaniu z dyspozycją art KC, czyni uprawnionym stwierdzenie, iż przeniesienie praw z dokumentu legitymacyjnego następuje przez przelew, połączony z wydaniem dokumentu. 29 W związku z tym nie ma przeszkód, aby do karty zawodniczej stosować odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego o przelewie (art KC) oraz, co z tego wynika, przenosić uprawnienia klubu sportowego, wynikające z karty zawodniczej na inne podmioty (np. sponsorów czy udziałowców 28 Por. G. Eilers, op. cit., s ; W. Arens - Transferbestimmungen im Fussballsport im Lichte des deutschen Arbeits- und Verfassungsrechts [w:] Prawne problemy transferu..., s Zob. K. Zawada, op. cit., s oraz 658 i nast. klubu itp.). Z powyższego wynika więc prawna (biorąc pod uwagę prawo powszechne) dopuszczalność, spotykanych w praktyce obrotu sportowego w naszym kraju, przeróżnych czynności faktycznych, w których główną rolę odgrywają karty zawodnicze. Są one bowiem zastawiane i przekazywane na rzecz przeróżnych osób spoza klubu sportowego (np. sponsorów klubu) w zamian za ich finansową pomoc na rzecz klubu. Poza tym karty zawodnicze są zastawiane w bankach 30 w celu uzyskania przez władze klubów kredytu na dalszą działalność klubu lub na zakup nowych zawodników. Oprócz tego często spotyka się w obrocie przeróżne rodzaje kart zawodniczych 31, co do których nie wiadomo, jakie funkcje im przypisano, choć - co należy podkreślić - są to jedynie umowne ustalenia wewnętrzne na linii klub sportowy - sponsor, nie wywierające absolutnie żadnych skutków na zewnątrz. Owo praktyczne zróżnicowanie roli, jaką odgrywa karta zawodnicza w obrocie sportowym, jest spowodowane w głównej mierze słabą kondycją finansową polskich klubów, które, aby pozyskać nowego zawodnika lub zdobyć środki na dalszą działalność, muszą zaciągać róż- 30 Np. zdeponowanie przez władze klubu Olimpia Bolplast Poznań w Banku Gliwickim w 1994 roku kart zawodniczych Mirosława Szymkowiaka, Grzegorza Mielcarskiego i Andrzeja Jaskota, które następnie wykupiła z banku ASPN Widzew Łódź S. A. za cenę zastawu, znacznie odbiegającą od rynkowej wartości tychże zawodników. 31 Np. bliżej nieokreślone karty miękkie i twarde. Zob. np. M. Gilarski, Zawód menadżer. Klub Sportowy 1999, nr 1, s. 50 i nast.

11 Charakter prawny karty zawodniczej (karty zgłoszenia) 69 ne zobowiązania, których zabezpieczeniem jest właśnie karta zawodnicza. 32 Przepisy wewnętrzne polskich związków sportowych (np. PZPN) nie pozostawiają cienia wątpliwości co do legalności powyższych praktyk. Z 20 statusu piłkarzy wynika bowiem, że jakiekolwiek porozumienia i umowy pomiędzy klubem oraz sponsorującą go osobą fizyczna lub prawną nie mogą utrudniać realizacji stosunku członkostwa i pochodnych do niego stosunków pracowniczych albo cywilnoprawnych zawodnika w klubie piłkarskim (ust. 3). Kluby piłkarskie nie mogą zobowiązywać się wobec jakichkolwiek osób trzecich albo zawierać z nimi umów w przedmiocie transferów definitywnych lub czasowych, względnie wierzytelności z przyszłych sum transferowych (ust. 4). 33 Zauważalna jest tu więc sprzeczność regulacji ustawowej z przepisami prawa związku sportowego. Jak rozwiązać powyższą kolizję? Źródła prawa, obowiązujące w naszym kraju, można ułożyć w swoistą piramidę. Na jej wierzchołku będzie znajdowała się Konstytucja. Na drugim poziomie znajdą się kodeksy, inne ustawy oraz ratyfikowane przez RP konwencje międzynarodowe. Trzeci jej szczebel stanowią normatywne akty wykonawcze - rozporządzenia, wydane na podstawie delegacji ustawowej. Na czwartym będą statuty związków sportowych oraz ich 32 Jak się wydaje, powyższe nieprawidłowe praktyki może wyeliminować powstawanie w naszym kraju sportowych spółek akcyjnych. 33 Podobne regulacje obowiązują także w prawie niemieckim. Por. G. Eilers, op. cit., s. 49 i nast. regulaminy. Ostatni składa się z przeróżnych statutów i regulaminów, wydawanych na szczeblu klubów sportowych. Mając to na uwadze, należy stwierdzić, że przepisy ustawowe będą miały pierwszeństwo zastosowania przed regulacjami wewnętrznymi związku sportowego. W literaturze został jednak sformułowany pogląd, że postanowienia statutów i innych aktów prawa wewnętrznego organizacji generalnie nie mają pierwszeństwa zastosowania przed przepisami kodeksów (i innymi przepisami prawa powszechnego), chyba że są bardziej korzystne dla podmiotów je stosujących. 34 Jak się wydaje, uniemożliwienie swobodnego obrotu kartami zawodniczymi może przysporzyć zawodnikowi korzyści 35, a więc prymat należy przyznać regulacji wewnętrznej polskiego związku sportowego (PZPN). Zatem de iure wszelkie dysponowanie zawodnikiem przez posiadaczy kart zawodniczych jest nielegalne i nie może w żaden sposób spowodować np. transferu wbrew woli zawodnika. De facto jednak przeróżni sponsorzy, posiadacze kart zawodniczych, mając na względzie głównie najkorzystniejsze pod względem finansowym, a nie sportowym przetransferowanie zawodnika do klubów krajowych lub zagranicznych, wymuszają na władzach klubów sportowych, w zamian np. za dalsze wsparcie, dopełnienie wszelkich formalności, umożliwiających dokonanie takiego transferu. Po- 34 Por. L. Florek, T. Zieliński, Prawo pracy, 2 wyd. Warszawa 1999, C. H. BECK, s Choć także potencjalni nabywcy zawodnika (klub pozyskujący).

12 70 wyższe czynności nasuwają pewne skojarzenia z handlem żywym towarem, zatem konieczne jest wypracowanie innych mechanizmów, skuteczniej uniemożliwiających takie praktyki Z powyższych uwag wynika, iż instytucja karty zawodniczej uniemożliwia zawodnikom profesjonalnym swobodną zmianę miejsca pracy. Po rozwiązaniu umowy o pracę (lub umowy cywilnoprawnej) zawodnik nie może zmienić pracodawcy, gdyż poprzedni klub sportowy nie wyda mu karty zawodniczej bez wcześniejszej zapłaty przez nowy klub sportowy stosownej sumy transferowej. Nie ulega wątpliwości, że jest to praktyka ze wszech miar niekorzystna dla zawodników. Pierwszym symptomem, pozwalającym żywić pewne nadzieje na przyszłość, jest Regulamin zmiany barw klubowych, wypożyczeń i zwolnień okresowych (dalej cytowany jako - regulamin ZPRP), zatwierdzony przez Zarząd Związku Piłki Ręcznej w Polsce 29 kwietnia 1998 roku, obowiązujący od 1 czerwca 1998 roku. W jego przepisach odchodzi się od instytucji karty zawodniczej (karty zgłoszenia), wprowadzając jednocześnie tzw. licencję sportową okresową. 37 Jest to licencja wydawana 36 Konieczna jest skuteczniejsza realizacja przez PZPN uprawnień, wynikających z władztwa dyscyplinarnego związku wobec swych członków (klubów sportowych). 37 Szerzej piszą o tym: A. Wach, Licencja sportowa Sport Wyczynowy 1997, nr 7-8; W. Cajsel, Licencja sportowa - jej forma, zadania i treść Sport Wyczynowy 1998, nr 1-2. przez ZPRP - na zasadach przewidzianych w regulaminach ZPRP - stanowiąca zezwolenie dla zawodnika na reprezentowanie klubu w danym sezonie rozgrywkowym ( 1 pkt 13). Nie jest to oczywiście rozwiązanie doskonałe, gdyż zawodnik nie może swobodnie zmienić barw klubowych po rozwiązaniu kontraktu. Warunkiem niezbędnym takiej operacji jest bowiem z jednej strony umieszczenie zawodnika na liście transferowej, prowadzonej przez ZPRP ( 2 pkt 2 regulaminu). Z drugiej strony natomiast - zapłata przez klub przejmujący, na rzecz dotychczasowego klubu, tzw. ekwiwalentu za wyszkolenie ( 10). Skutecznie uniemożliwia to przenikanie różnych - często przypadkowych - sponsorów, którzy w zamian za doraźne wsparcie finansowe, przejmują karty zawodnicze, stając się de facto dysponentami zawodnika. Pewnym - dość istotnym - mankamentem powyższych regulacji jest brak swobody zawodnika w wyborze nowego miejsca pracy, gdyż częstokroć sumy transferowe, żądane przez kluby, stanowią barierę nie do pokonania przez ewentualnych nowych pracodawców zawodników profesjonalnych Jak się wydaje, najlepsze rozwiązanie przyjęto w Polskiej Lidze Koszykówki. 39 Uregulowania tam obowiązujące nie przewidują w ogóle funkcjonowania kart 38 Częstokroć sumy te są oderwane od rzeczywistości, nie korespondując w żaden sposób z realną rynkową wartością danego zawodnika (tzw. sumy zaporowe). 39 PLK SSA.

13 Charakter prawny karty zawodniczej (karty zgłoszenia) W regulacji Niemieckiego Związku Piłki Nożnej (DFB) od 1 września 1980 roku zrezygnowano z konieczności składania przez klub odstępujący zawodnika oświadczenia o jego zwolnieniu. Zob. W. Arens, op. cit., s. 87; G. Eilers, op. cit., s Por. A. Piłka, Transfery międzynarodowe zawodników a prawo Wspólnoty Europejskiej, Sport Wyczynowy 1999, nr 7-8, s. 88 i nast. zawodniczych. Zawodnik ma tylko obowiązek uzyskania licencji sportowej. Na tej podstawie zostaje zatwierdzony i uprawniony do reprezentowania barw określonego klubu. Instytucja ta w praktyce stanowi barierę nie do pokonania w zatwierdzaniu jednego zawodnika do dwóch klubów. 40 Oprócz tego licencje sportowe udzielane są na czas równy okresowi kontraktu sportowego i zawodnik po rozwiązaniu kontraktu jest wolny i może swobodnie zmienić pracodawcę. Takie ukształtowanie więzi prawnej, łączącej zawodnika z klubem sportowym, jest pierwszą konsekwencją tzw. sprawy Bosmana 41, przejawiającej się wprowadzeniem swobody w wyborze kraju i klubu, w którym zawodnicy profesjonalni będą chcieli występować po wygaśnięciu kontraktu, łączącego tych zawodników z dotychczas zatrudniającym ich klubem. Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich orzekł bowiem15 grudnia 1995 roku (sprawa C- 415/93), w sprawie dotyczącej Wolnej wymiany pracowników - Zasad konkurencji dla przedsiębiorstw - Zawodowych piłkarzy - Regulaminów sportowych dotyczących transferu graczy zobowiązującego nowy klub do zapłacenia odszkodowania poprzedniemu - Ograniczeń liczby graczy pochodzących z innych krajów członkowskich mogących brać udział w rozgrywkach, że: 1) Art. 48 traktatu EEC przeciwstawia się stosowaniu przepisów ustanowionych przez stowarzyszenia sportowe, według których zawodowy piłkarz pochodzący z jednego z państw członkowskich, po wygaśnięciu kontraktu wiążącego go z danym klubem, nie może zostać zatrudniony przez klub innego państwa członkowskiego, chyba że ten ostatni wypłacił klubowi macierzystemu odszkodowanie za transfer, szkolenie lub reklamę. 2) Art. 48 traktatu EEC przeciwstawia się stosowaniu przepisów ustanowionych przez stowarzyszenia sportowe, według których podczas meczów odbywających się w ramach organizowanych przez nie zawodów, kluby piłkarskie mogą wystawić jedynie ograniczoną liczbę piłkarzy pochodzących z innych państw członkowskich. [...]. Jak z tego wynika, działanie Polskiego Związku Koszykówki oraz Polskiej Ligi Koszykówki SSA jest wprowadzeniem do życia sportowego w naszym kraju 42, tzw. zasady wolności transferowej, która doprowadzi do unormalnienia pozycji prawnej zawodnika profesjonalnego - pracownika i usługodawcy. Ten kierunek rozwoju stosunków prawnych panujących w polskim sporcie profesjonalnym zasługuje na całkowitą aprobatę. 42 Od 1 lipca 2003 roku także w piłce nożnej obowiązywać będzie zasada wolności transferowej jako konsekwencja tzw. sprawy Bosmana, patrz art. 11 zasad piłkarskich.

14 72 5. Reasumując należy zauważyć, iż karta zawodnicza (karta zgłoszenia) stanowi przedziwny twór, będący pozostałością minionego okresu. Wynika to choćby z faktu, iż służy ona de facto i, niestety, także de iure, przywiązaniu zawodnika profesjonalnego (także amatora 43 ) do klubu, nawet w okresie, w którym nie wiąże go z klubem żadna inna więź prawna (po rozwiązaniu profesjonalnego kontraktu sportowego). Choćby z tego powodu jej dalszy byt prawny nie zasługuje na akceptację. Podnoszone argumenty, iż karta zawodnicza ma na celu zapewnienie porządku w polskich związkach, poprzez 43 Patrz Uchwała nr III/19 z dnia 8 czerwca 2000 roku Zarządu Polskiego Związku Piłki Nożnej Zasady regulujące stosunki pomiędzy klubem sportowym a zawodnikiem o statusie amatora, wprowadzająca pod pewnymi względami analogiczną do karty zawodniczej - instytucję Deklaracji gry amatora. uniemożliwienie jednoczesnego podpisywania kontraktów przez jednego zawodnika z wieloma klubami sportowymi, co zostało wykazane, nie wytrzymuje krytyki. Jak dowodzą przykłady reguł, obowiązujących np. w prawie niemieckim, cel ten można osiągnąć także innymi metodami. Jak się przy tym wydaje, uzasadnienie niektórych aspektów karty zawodniczej cywilnoprawną instytucją znaku legitymacyjnego pozwoli w praktyce wypełnić pojawiające się luki regulacji prawa wewnątrzzwiązkowego, nadając jej bardziej cywilizowane oblicze. Marginalizacja znaczenia prawnego instytucji karty zawodniczej dokonuje się też poprzez skuteczne zastąpienie jej licencją sportową 44, wprowadzającą reguły, obowiązujące w krajach Wspólnoty Europejskiej (wynikające z tzw. sprawy Bosmana ). 44 Zob. przypis nr 41.