SYSTEM SZCZEPIEŃ W POLSCE na tle współczesnych przesądów...

Transkrypt

1 SYSTEM SZCZEPIEŃ W POLSCE na tle współczesnych przesądów... Dr med.paweł GRZESIOWSKI SZKOŁA ZDROWIA PUBLICZNEGO CMKP PORADNIA KONSULTACYJNA SZCZEPIEŃ CENTRUM MEDYCZNE ŻELAZNA CENTRUM MEDYCYNY ZAPOBIEGAWCZEJ I REHABILITACJI WARSZAWA, r. ZAMIAST WSTĘPU Szczepienie jest jedyną procedurą medyczną o zasięgu globalnym realizowaną NA MASOWĄ SKALĘ w różnych grupach wiekowych, ale Pozytywny efekt szczepień, jest widoczny w badaniach epidemiologicznych, które są nieznane szerokiemu społeczeństwu, ale powikłania i niepożądane efekty szczepień ochronnych są często nagłaśniane przez media. 2 1

2 Historia rozwoju szczepień ochronnych 1796 r. pierwsza w świecie szczepionka Edward Jenner przeciwko ospie prawdziwej 1881 r. szczepionka przeciwko wąglikowi Ludwik Pasteur 1885 r. szczepionka przeciwko wściekliźnie Ludwik Pasteur 1895 r. szczepionka przeciwko dżumie 1896 r. szczepionka przeciwko cholerze 1896 r. szczepionka przeciwko durowi brzusznemu 1921 r. szczepionka przeciwko gruźlicy BCG 1923 r. szczepionka przeciwko błonicy 1926 r. szczepionka przeciwko krztuścowi 1927 r. szczepionka przeciwko tężcowi 3 Historia rozwoju szczepień ochronnych 1937 r. szczepionka przeciwko durowi wysypkowemu 1937 r. szczepionka przeciwko żółtej gorączce 1941 r. szczepionka przeciwko grypie 1954 r. szczepionka przeciwko polio inaktywowana IPV 1959 r. szczepionka przeciwko polio żywa, doustna OPV 1959 r. szczepionka przeciwko odrze 1967 r. szczepionka przeciwko śwince 1981 r. szczepionka przeciwko różyczce, ospie wietrznej, wzw typu B (I gen) 1988 r. szczepionka przeciwko wzw typu B (II gen) 1993 r. szczepionka przeciwko WZW typu A 1995 r. szczepionka przeciwko pneumokokom polisacharydowa 1998 r. szczepionka przeciwko Hib skoniugowana Przełom XX/XXI wieku: szczepionki skoniugowane (Neisseria meningitidis, Streptococcus pneumoniae), wieloskładnikowe, biotechnologiczne (rota, hpv) 4 2

3 Fakty o szczepieniach ochronnych (redukcja zapadalności na choroby zakaźne) ROCZNA ZAPADALNOŚĆ W XXw % REDUKCJI OSPA PRAWDZIWA BŁONICA ODRA ŚWINKA KRZTUSIEC POLIO RÓŻYCZKA WRODZONA RÓŻYCZKA TĘŻEC HIB (<5 yrs) , Fakty o szczepieniach ochronnych (eradykacja ospy prawdziwej) 3

4 WARSZAWA, 2018 r. WARSZAWA, RODZINA Z DWÓJKĄ DZIECI OLA (LAT 3) I STAŚ (11 M-CY) OPIEKUNKA RUSŁANA (LAT 19, OBYWATELKA UKRAINY) - WIZYTA NA ŚWIĘTA W MARCU W DOMU 15 KWIETNIA CHOROBA GORĄCZKOWA, KASZEL, OSŁABIENIE, ZWIEWNA WYSYPKA INFEKCJA WIRUSOWA, LECZENIE OBJAWOWE 20 KWIETNIA BRAK POPRAWY, PODEJRZENIE ZAPALENIA PŁUC, HOSPITALIZACJA, PÓŹNE ROZPOZNANIE ODRY PIELĘGNIARKA OLA - 5 MAJA GORĄCZKA, BÓL GŁOWY, KASZEL, OSŁABIENIE, WYSYPKA, ZAPALENIE PŁUC Z NIEWYDOLNOŚCIĄ ODDECHOWĄ - ODRA STAŚ 7 MAJA GORĄCZKA, WYMIOTY, BRAK APETYTU, ODWODNIENIE, DUSZNOŚĆ, WYSYPKA, HOSPITALIZACJA ZAPALENIE PŁUC - ODRA CZY TO JUŻ EPIDEMIA? O EPIDEMII MÓWIMY W DWÓCH KONTEKSTACH MASOWE ZACHOROWANIA NOWA LUB POWRACAJĄCA CHOROBA POJEDYNCZE PRZYPADKI Z TENDENCJĄ DO NARASTANIA ODRA W POLSCE - OSTATNIE LATA OD 30 DO 120 PRZYPADKÓW /ROK 2018 I PÓŁROCZE 90 przypadków, rok wcześniej 30) Ogniska epidemiczne w Ostródzie, Wieruszowie, Warszawie będzie ich więcej dlaczego? 4

5 Odra na świecie a pokrycie szczepieniami populacji NAJWIĘKSI ZABÓJCY SPOŚRÓD CHORÓB ZAKAŹNYCH NA ŚWIECIE (WHO, 2017) choroba Liczba zgonów 1 Tuberculosis 1, HIV/AIDS 1, Hepatitis C Malaria Cholera Measles

6 1 1 ODRA NOWA EPIDEMIA Od 2016 r. obserwuje się epidemiczny wzrost zachowań obecnie 41 tys, w tym 37 zgonów W Polsce 90 od początku roku 12 6

7 1 3 WYSTĘPOWANIE HAV (WHO, 2007) 7

8 WZW A NOWA EPIDEMIA W Polsce sporadyczne zachorowania ; Od 2017 r. obserwuje się w Polsce epidemiczny wzrost zachorowań ok przypadków przypadków / I kwartał 15 Częstość występowania zakażeń pneumokokowych u dzieci do 5 lat w ciągu roku w Polsce na podstawie wg WHO Polskie doświadczenia miasto Kielce 4 lata szczepień spadek zapadalności na zapalenia płuc i opon mózgrdz. o 50% od 2017 szczepienia Liczba dzieci przeciw < 5 pneumokokom lat = są w PSO średnio zakres Zgony Wszystkie przypadki ZAP. PŁUC ZOMR SEPSA

9 Inwazyjne zakażenia meningokokowe inwazyjna choroba meningokokowa /sepsa, ZOMR / - śmiertelność 10-20% ; Ostatnie zgony luty mies pacj, sespa (Grójec), kwiecień 16-letni pacj. ZOMR, sepsa (Wrocław) ciężkie powikłania grupy ryzyka / asplenia / wrodzone niedobory odporności Profilaktyka w ogniskach epidemicznych szczepienia interwencyjne ZAKAŻENIA ROTAWIRUSOWE W POLSCE (ESTYMACJA NA PODSTAWIE DANYCH CDC) tys tys ZGONY HOSPITALIZACJE WIZYTY AMBULATORYJNE EPIZODY INFEKCJI EU 3,6mln przypadków, 0, 7 mln wizyt, 230 zgonów 9

10 EPIDEMICZNE ZAKAŻENIA SZPITALNE ROTAWIRUSEM 52 OGNISKA SZPITALNE (21%) Ospa wietrzna w Polsce Rejestruje się od 100 do 207 tysięcy zachorowań hospitalizacji Zgony? Nie rejestruje się przypadków półpaśca. HOSPITALIZACJA 1:1000 PRZYPADKÓW ŚMIERTELNOŚĆ 1: PRZYPADKÓW POWIKŁANIA NAJCZĘŚCIEJ U NIEMOWLĄT (5%) I DOROSŁYCH > 30 LAT (25%) POLSKA 2009 = 140 tys 2010 = 183 tys 2012 = 207 tys 2015 = 187 tys 2016 = 160 tys (zapadalność >500/

11 DŁUŻSZE ŻYCIE WIĘKSZE RYZYKO ZAKAŻEŃ ZAPADALNOŚĆ WIELU CHORÓB ZRÓWNUJE SIĘ PO 60 rż Z WARTOŚCIAMI DLA DZIECI < 2 LAT < Age (yrs) CDSC Communicable Disease Surveillance Centre 2 2 PROGRAMY POPULACYJNE W WIĘKSZOŚCI CHORÓB ZAKAŹNYCH DZIECI STANOWIĄ PIERWOTNY REZERWUAR PNEUMOKOKI, MENINGOKOKI, ROTAWIRUSY, GRYPA. SZCZEPIENIA DZIECI CHRONIĄ RÓWNIEŻ DOROSŁYCH! EFEKTY POPULACYJNE UDOWODNIONE DLA WIELU CHORÓB LEKARZ RODZINNY MA POD OPIEKĄ RODZINĘ 11

12 2 3 AKTUALNE ZAGROŻENIA W różnych częściach Europy natężenie zagrożeń jest różne, ZAŁAMANIE PROGRAMU SZCZEPIEŃ OCHRONNYCH NA UKRAINIE STWARZA POWAŻNE ZAGROŻENIA EPIDEMICZNE Dominujące obecnie problemy epidemiologiczne to: odra wirusowe zapalenie wątroby typu A (B) gruźlica, w tym lekooporna błonica krztusiec polio zakażenia HIV/AIDS Podstawy prawne systemu szczepień ochronnych w Polsce Konstytucja RP Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych [art. 68] W demokratycznym państwie prawa konstytucyjne wolności i prawa mogą być ograniczane w drodze ustawy, m.in. gdy jest to niezbędnie dla ochrony zdrowia. [art. 31] ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi Osoby przebywające na terytorium RP * są obowiązane na zasadach określonych w ustawie do poddawania się szczepieniom ochronnym [art. 5] przeciw chorobom zakaźnym (określonym w rozporządzeniu MZ) Roporządzenie MZ w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych Komunikat GIS (corocznie, do ) 12

13 PRZYWILEJ / OBOWIĄZEK SZCZEPIEŃ OCHRONNYCH W POLSCE prewencja indywidualna i populacyjna uodpornienie osób szczepionych zmniejszenie ryzyka szerzenia się zakażeń na osoby nieszczepione odporność populacyjna zmniejszenie ryzyka rozwoju choroby u osób eksponowanych zapobieganie społecznym skutkom chorób zakaźnych zgony koszty leczenia chorób i ich powikłań koszty dla gospodarki z tytułu świadczeń ubezpieczenia społecznego zaburzenia funkcjonowania struktur państwa (administracja, bezpieczeństwo, służby komunalne, transport publiczny) globalne zwalczanie chorób zakaźnych światowe programy eradykacji chorób zakaźnych koordynowane przez WHO zobowiązania wynikające z przynależności do UE wieloletnie krajowe programów polityki zdrowotnej (Narodowy Program Zdrowia) KTO DZIŚ REALIZUJE SZCZEPIENIA W POLSCE SZPITALE POŁOŻNICZE SOR I IZBY PRZYJĘĆ PRZYCHODNIE POZ (PEDIATRZY, INTERNIŚCI, LEKARZE MED. RODZINNEJ, GINEKOLODZY) KOMERCYJNE PUNKTY SZCZEPIEŃ PORADNIE SPECJALISTYCZNE BRAK SIECI PLACÓWEK SPECJALISTYCZNYCH (KONSULTACYJNE PORADNIE SZCZEPIEŃ) 26 13

14 NOWE PROBLEMY WAKCYNOFOBIA NIEUZASADNIONY, NIEPOHAMOWANY LĘK PRZED SZCZEPIENIEM, JEGO SKUTKAMI BLISKIMI I ODLEGŁYMI RODZICE CZYTAJĄCY INTERNET AKTYWIŚCI ANTYSZCZEPIONKOWI MANIPULACJE I KŁAMLIWE OPINIE NT SZCZEPIEŃ, ŻĄDANIE ZNIESIENIA OBOWIĄZKU SZCZEPIEŃ, DZIAŁANIA PROEPIDEMICZNE 27 EPIDEMIA ODMÓW SZCZEPIEŃ (kohorta urodzeniowa ok. 400 tys./rok 28 14

15 PARADOKS XXI WIEKU JAK ZAPOBIEGAĆ ZWIĘKSZENIU LICZBY NIESZCZEPIONYCH DZIECI (W POLSCE, W EUROPIE, NA ŚWIECIE?) JEŚLI LICZBA ODMÓW BĘDZIE WZRASTAĆ W TYM TEMPIE TO ZA KILKA LAT ODSETEK ZASZCZEPIONYCH DZIECI SPADNIE PONIŻEJ 80-90% CO OZNACZA POJAWIENIE SIĘ ZAGROŻENIA EPIDEMIĄ WYRÓWNAWCZĄ 29 MECHANIZM DZIAŁANIA SZCZEPIEŃ MECHANIZM SZCZEPIEŃ WYWODZI SIĘ Z BIOLOGII / JEST NAŚLADOWANIEM NATURY SZCZEPIONKĘ OPRACOWUJE SIĘ DLA GROŹNYCH DROBNOUSTROJÓW, WOBEC KTÓRYCH LECZENIE JEST NIESKUTECZNE LUB ILOŚĆ POWIKŁAŃ JEST WYSOKA OSPA PRAWDZIWA, BŁONICA, TĘŻEC, KRZTUSIEC, DUR BRZUSZNY, CHOLERA, ŻÓŁTA GORĄCZKA, GRUŹLICA, ODRA, MENINGOKOKI, PNEUMOKOKI, HIB, WZW 30 B 15

16 SZCZEPIENIE = BODZIEC SZCZEPIENIE TO NIE JEST PODAWANIE SOLI FIZJOLOGICZNEJ SZCZEPIENIE TO KONTROLOWANY BODZIEC IMMUNOLOGICZNY DLA CAŁEGO ORGANIZMU PODANIE ANTYGENU AKTYWUJE SWOISTĄ I NIESWOISTĄ ODPOWIEDŹ IMMUNOLOGICZNĄ 31 Nature Immunology 16, (2015) 16

17 SZCZEPIENIE = BODZIEC ZAPALNY TYPOWE OBJAWY REAKCJI ZAPALNEJ PRZEKRWIENIE = RUMIEŃ PRZEKRWIENIE = ZWIĘKSZONE UCIEPLENIE WZROST PRZEPUSZCZALNOŚCI NACZYŃ = OBRZĘK PODRAŻNIENIE RECEPTORÓW = BÓL PODRAŻNIENIE RECEPTORÓW = OSŁABIENIE 33 RUCHOMOŚCI 17

18 CO MA DZIŚ ZNACZENIE? KIM SĄ DZIŚ RODZICE? LAT ROCZNIK POKOLENIE INTERNETU, PRZEMIAN, TECHNOLOGII, KORPORACJI, GLOBALIZACJI, REKLAM..KŁAMSTWA 35 PODŁOŻE POSTAW ANTYSZCZEPIONKOWYCH Powstanie sekty aktywistów antyszczepionkowych Komercjalizacja szczepień i szczepionek rozwarstwienie na szczepienia bezpłatne i płatne Łatwy dostęp do informacji o niepewnej i niskiej wartości merytorycznej (internet, ryzykowne programy w mediach) Spadek zaufania do nauki i autorytetów (lekarz, pielęgniarka, ekspert, naukowiec, dziennikarz) Niski poziom wiedzy i świadomości ogólnozdrowotnej Niechęć do ryzyka przy braku choroby Wzrost świadomości i lęków przed NOP 36 18

19 Wiedza i postawy Polaków wobec szczepień akceptacja szczepień Wątpliwości `2012 Nieufność wobec lekarzy Nieufność wobec szczepionek Brak refundacji nie oznacza, że szczepienie jest niepotrzebne tak sądzi 75% badanych 19

20 SUKCESY SZCZEPIEŃ SZCZEPIENIA PRZECIW HPV W latach 80 XX wieku związek przewlekłego zakażenia z procesami nowotworowymi wysokie ryzyko typy 16 i 18 3 szczepionki anty-hpv (2006, qhpv typy 6, 11, 16, and 18 (13,14); 2007 bhpv typy 16,18; 2014 (9vHPV) dodatkowo typy 31, 33, 45, 52, 58) W 2016, 66 krajów wprowadziło te szczepionki do narodowych programów szczepień Szwecja od 2007 r. w Programie Szczepień redukcja o 71-84% zmian CIN2/CIN3 przy zaszczepieniu ok % populacji dziewcząt Skala zjawiska w Polsce ok kobiet umiera z powodu raka szyjki macicy rocznie HISTORIA SZCZEPIEŃ PRZECIW HPV W JAPONII W 2013 r. odsetek zaszczepionych przeciw HPV w Japonii sięgał 70% - dziś wynosi 1%. Prominentny lekarz Shuichi Ikeda, opublikował wstępny raport eksperymentu na myszach którym podano szczepionkę Media rozpowszechniły wstępny raport o działaniach niepożądanych z obrazami dziewczynek na wózkach Rząd Japonii wycofał rekomendacje dla tej szczepionki pod presją mediów i opinii publicznej mimo braku naukowych podstaw tych doniesień 40 20

21 HISTORIA SZCZEPIEŃ PRZECIW HPV W JAPONII W 2015 r. lekarka Riko Muranaka z Kyoto University, wykryła oszustwo naukowe szczepione myszy były genetycznie zmodyfikowane, uszkodzenia mózgu były fałszywie przypisane szczepionce W 2017 r. otrzymała nagrodę Johna Maddoxa w 2017 r. za obalenie pseudonaukowych badań Ikedy (Nagroda medycznej gazety Nature, Kohn Foundation, Sense about Science) Codziennie dostaje pogróżki ona i jej rodzina żyją w ciągłym poczuciu zagrożenia 41 OBSZARY KRYZYSU OGÓLNY SPADEK ZAUFANIA DO SYSTEMU OCHRONY ZDROWIA, W TYM DO SZCZEPIEŃ SZCZEPIONKA i RAK HPV SZCZEPIONKA i ROZWIĄZŁOŚĆ SEKSUALNA HPV SZCZEPIONKA POLITYCZNA ŚWIŃSKA GRYPA UKRYWANIE NOP ZMOWA ŚRODOWISKA KARY ZA UNIKANIE SZCZEPIEŃ ŁAMANIE PRAW OBYWATELSKICH 21

22 JAK SZCZEPIĆ W XXI WIEKU TEN KTO SZCZEPI MUSI MIEĆ WIEDZĘ I PRZEKONANIE ŻE TO MA SENS Merytoryczne uzasadnienie szczepień to zagrożenie zakażeniem BYĆ CZUJNY I WRAŻLIWY W populacji relatywnie rośnie liczba osobników o nieprawidłowym GENOTYPIE / FENOTYPIE EMPATYCZNY POSTAWIĆ SIĘ W MIEJSCU PACJENTA / RODZICA Pacjent ma prawo do lęku przed każdym zabiegiem medycznym 43 ZMIANY SYSTEMOWE PROGRAMU SZCZEPIEŃ W POLSCE ZESPOŁY DORADCZE PRZY TWORZENIU PSO Umocowane prawnie, przejrzyste zasady działania SZCZEPIONKI OBOWIĄZKOWE vs ZALECANE Konieczna zmiana nomenklatury (bezpłatne vs płatne) URUCHOMIENIE JAK NAJSZERSZEJ REFUNDACJI SZCZEPIONEK odpłatność za szczepienia budzi kontrowersje MONITOROWANIE OSÓB ZASZCZEPIONYCH i NIEZASZCZEPIONYCH Wprowadzenie wg PESEL nadzoru nad szczepionymi Rozwiązania systemowe dla odmawiających szczepień (obowiązkowa edukacja, wsparcie psychologiczne etc.) 44 22

23 ZMIANY SYSTEMOWE PROGRAMU SZCZEPIEŃ W POLSCE DOPRECYZOWANIE DEFINICJI / ZASAD MONITOROWANIA I REJESTRACJI NOP Adverse event vs NOP Zgłaszanie NOP drogą elektroniczną KOMPETENCJE OSÓB ODPOWIEDZIALNYCH ZA SZCZEPIENIA Doprecyzowanie kwalifikacji / szkolenia ustawiczne FUNDUSZ WSPARCIA DLA RODZIN / OSÓB PO NOP PROAKTYWNA PROMOCJA (SOCIAL MEDIA) / EDUKACJA FINANSOWANA Z BUDŻETU SYSTEMOWE ZWALCZANIE KŁAMSTW O SZCZEPIENIACH 45 ZMIANY PROPONOWANE PRZEZ STOPNOP 1. Zniesienie obowiązku na rzecz dobrowolności kluczowa zmiana systemu szczepień, która spowoduje spadek liczby zaszczepionych osób 2. Wprowadzenie w razie potrzeby konsultacji specjalistycznych nie ma potrzeby bo dziś taka możliwość istnieje 3. Wprowadzenie obowiązku informacji na piśmie o wszystkich możliwych NOP i metodach postępowania w razie ich wystąpienia nierealne a jednocześnie niepotrzebne, gdyż w CHPL są te informacje dostępne 46 23

24 ZMIANY PROPONOWANE PRZEZ STOPNOP 4. Wprowadzenie obowiązku informacji o wszystkich zarejestrowanych szczepionkach i które z nich wyprodukowane są z wykorzystaniem ludzkich linii komórkowych wprowadzenie uprawnienia dla rodzica o wyborze szczepionki, mimo że do PSO szczepionki są kupowane w centralnym przetargu 5. Zmiana komunikatu GIS o PSO na rozporządzenie Min. Zdrowia zmiana utrudniająca coroczne wydawanie PSO 6. Możliwość zgłoszenia NOP przez osobę zaszczepioną lub opiekuna do PSSE dziś to zgłoszenie jest możliwe do URPL 7. PIS w drodze decyzji administracyjnej decyduje o wpisie do rejestru NOP zgłoszenie NOP jest tożsame z wpisem do rejestru 47 CO MA DZIŚ NAJWIĘKSZE ZNACZENIE? NOWOCZESNOŚĆ WPROWADZANIE NAJNOWSZYCH TECHNOLOGII, ZMNIEJSZANIE RYZYKA DZIAŁAŃ NIEPOŻĄDANYCH INFORMACJA INWESTYCJE W BUDOWANIE ŚWIADOMOŚCI SPOŁECZNEJ WIARYGODNOŚĆ NIEZALEŻNI EKSPERCI, SPRAWDZONE INFORMACJE, CERTYFIKOWANE STRONY INTERNETOWE, SZEROKIE DZIAŁANIA MEDIALNO-EDUKACYJNE DOSTĘPNOŚĆ WSPARCIE DLA RODZIN I PACJENTÓW Z WĄTPLIWOŚCIAMI / PROBLEMAMI ELASTYCZNOŚĆ INDYWIDUALNE PROGRAMY SZCZEPIEŃ DOSTOSOWANE DO POTRZEB DZIECKA 48 24

25 zapadalność W JAKIM MIEJSCU JESTEŚMY W 2018 r.? I II III IV Przed szczepieniem Rozwinięte szczepienia Utrata zaufania do szczepień Powrót zaufania do szczepień choroba Poziom zaszczepienia Medialna burza epidemia Odczyny poszczepienne czas DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ! 25