KOSZTY POSTĘPOWANIA CYWILNEGO

Transkrypt

1

2

3 KOSZTY POSTĘPOWANIA CYWILNEGO KOMENTARZ Edyta Gapska Warszawa 2013

4 Stan prawny na 1 września 2012 r. Wydawca Magdalena Stojek-Siwińska Redaktor prowadzący Joanna Cybulska Opracowanie redakcyjne JustLuk Łamanie JustLuk Łukasz Drzewiecki, Justyna Szumieł, Krystyna Szych Copyright by Wolters Kluwer Polska S.A., 2013 ISBN: Wydane przez: Wolters Kluwer Polska S.A. Redakcja Książek Warszawa, ul. Płocka 5a tel , fax ksiazki@wolterskluwer.pl księgarnia internetowa

5 Spis treści SPIS TREŚCI Wykaz skrótów 11 Rozdział 1. Pojęcie kosztów postępowania w sprawach cywilnych 13 Rozdział 2. Koszty sądowe Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ogólne założenia Podmiot obowiązany do uiszczenia kosztów sądowych Opłaty Pisma podlegające opłacie Rodzaje i wysokość opłat Sposób uiszczania opłat Zwrot opłaty Skutki nieuiszczenia opłaty Opłata kancelaryjna Wydatki 86 Rozdział 3. Zwolnienie od kosztów sądowych Zwolnienie ustawowe Zwolnienia podmiotowe Zwolnienia przedmiotowe Zwolnienie na mocy postanowienia sądu 109 Rozdział 4. Zasady ponoszenia kosztów postępowania Koszty procesu Zasada odpowiedzialności za wynik procesu Zasada kosztów niezbędnych (celowych) Zasada kompensaty 138 5

6 Spis treści Zasada zawinienia Zasada słuszności Ponoszenie kosztów w szczególnych konfiguracjach podmiotowych Koszty postępowania nieprocesowego Koszty postępowania zabezpieczającego Koszty postępowania egzekucyjnego 173 Rozdział 5. Orzekanie o kosztach postępowania Zasada unifikacji i koncentracji kosztów Orzekanie o kosztach po zakończeniu postępowania Orzekanie na wniosek lub z urzędu Zaskarżanie orzeczeń o kosztach 202 Rozdział 6. Wykonywanie orzeczeń w zakresie należności sądowych Uwagi ogólne Rozłożenie na raty lub odroczenie terminu zapłaty Umorzenie należności sądowych Orzekanie w przedmiocie rozłożenia na raty, odroczenia lub umorzenia należności sądowych. 214 Rozdział 7. Czynności referendarza sądowego w zakresie orzekania o kosztach 217 Załączniki Akty prawne 223 Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (wyciąg) 225 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 listopada 2005 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym 232 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 kwietnia 2010 r. w sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego 249 6

7 Spis treści Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 2006 r. w sprawie egzekucji grzywien, kar pieniężnych, opłat sądowych i kosztów postępowania w sprawach cywilnych 266 Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych 271 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie sposobu uiszczania opłat sądowych w sprawach cywilnych 276 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym 282 Dekret z dnia 26 października 1950 r. o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym 287 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 4 lipca 1990 r. w sprawie wysokości należności świadków i stron w postępowaniu sądowym 292 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 1975 r. w sprawie kosztów przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych w postępowaniu sądowym 294 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 października 1983 r. w sprawie wynagradzania biegłych (tłumaczy) z zakresu daktylologii 306 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 sierpnia 1982 r. w sprawie stawek, warunków przyznawania i wypłaty ryczałtu przysługującego sędziom i pracownikom sądowym za dokonanie oględzin oraz stawek należności kuratorów 307 Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (wyciąg) 365 7

8 Spis treści Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu 366 Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (wyciąg) 378 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu 379 Ustawa z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych (wyciąg) 392 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 grudnia 2003 r. w sprawie opłat za czynności rzeczników patentowych 393 Ustawa z dnia 25 listopada 2004 r. o zawodzie tłumacza przysięgłego 401 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie wynagrodzenia za czynności tłumacza przysięgłego (wyciąg) 402 Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (wyciąg) 406 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 grudnia 2006 r. w sprawie określenia wysokości opłat za udzielanie informacji, wydawanie odpisów, wyciągów i zaświadczeń z Krajowego Rejestru Sądowego oraz za udostępnianie kopii dokumentów z elektronicznego katalogu dokumentów spółek 408 Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (wyciąg) 410 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie wysokości opłat od wniosków o wydanie odpisów ksiąg wieczystych i zaświadczenia o zamknięciu księgi wieczystej wydawanych przez Centralną Informację Ksiąg Wieczystych 411 8

9 Spis treści Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonym w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz o prawie pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem takiego postępowania 412 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 6 grudnia 2005 r. w sprawie określenia wzoru i sposobu udostępniania urzędowego formularza wniosku o przyznanie prawa pomocy oraz określenia wzoru urzędowego formularza przekazania wniosku o przyznanie prawa pomocy 424 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 lipca 2006 r. w sprawie szczegółowego sposobu ponoszenia kosztów prawa pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem postępowania 426 Konwencja dotycząca Procedury Cywilnej, podpisana w Hadze dnia 17 lipca 1905 r. (wyciąg) 428 Konwencja dotycząca Procedury Cywilnej podpisana w Hadze dnia 1 marca 1954 r. (wyciąg) 430 Konwencja o ułatwieniu dostępu do wymiaru sprawiedliwości w stosunkach międzynarodowych, sporządzona w Hadze w dniu 25 października 1980 r. (wyciąg) 433 Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (wyciąg) 442 Rozporządzenie rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (wyciąg) 444 Rozporządzenie rady (WE) nr 1206/2001 z dnia 28 maja 2001 r. w sprawie współpracy między sądami państw członkowskich przy przeprowadzaniu dowodów w sprawach cywilnych lub handlowych (wyciąg) 449 9

10 Spis treści Rozporządzenie nr 1393/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. dotyczące doręczania w państwach członkowskich dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych ( doręczanie dokumentów ) oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1348/2000 (wyciąg) 451 Rozporządzenie (WE) nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty (wyciąg) 453 Rozporządzenie (WE) nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń (wyciąg) 455 Rozporządzenie (WE) nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych (wyciąg) Tabela opłat stałych

11 Wykaz skrótów WYKAZ SKRÓTÓW Akty prawne k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) r.e.g.k.o. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 2006 r. w sprawie egzekucji grzywien, kar pieniężnych, opłat sądowych i kosztów postępowania w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 42, poz. 288) reg. sąd. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. Nr 38, poz. 249 z późn. zm.) r.o.c.a. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz z późn. zm.) r.o.c.r.p. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz z późn. zm.) r.s.u.o.s. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie sposobu uiszczania opłat sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 27, poz. 199 z późn. zm.) u.k.s. ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (Dz. U. Nr 98, poz z późn. zm.) 11

12 Wykaz skrótów u.k.s.c. u.k.s.e. u.k.w.h. u.s.n.p.s. ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 z późn. zm.) ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 167, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz z późn. zm.) Inne Biul. SN OSNC OSNCK OSNCP OSP OTK-A SN TK WSA Biuletyn Sądu Najwyższego Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna i Izba Karna Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna i Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; zbiór urzędowy, Seria A Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny wojewódzki sąd administracyjny 12

13 Rozdział 1 Pojęcie kosztów postępowania w sprawach cywilnych Postępowanie cywilne jest co do zasady płatne, co oznacza, że to na stronach (uczestnikach) tego postępowania spoczywa ciężar ponoszenia kosztów związanych z prowadzeniem sprawy cywilnej. Zasada odpłatności wymiaru sprawiedliwości wyrażona została wyraźnie w art. 2 ust. 2 u.k.s.c., z którego wynika, że strona, która wnosi do sądu pismo podlegające opłacie lub powodujące wydatki, obowiązana jest do uiszczenia kosztów sądowych. Wszelkie nakłady finansowe czynione na potrzeby prowadzonej sprawy cywilnej są kosztami postępowania. Ogólne regulacje dotyczące tych kosztów zawarte są w przepisach art k.p.c. w księdze pierwszej części pierwszej kodeksu, dotyczącej spraw rozpoznawanych w trybie procesowym, stąd określenie: koszty procesu. Przepisy o kosztach procesu stosuje się na podstawie art k.p.c. odpowiednio do innych rodzajów postępowań. Legalna definicja kosztów procesu zawarta jest w art k.p.c., z którego wynika, że koszty procesu to koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Obejmują one: koszty sądowe; koszty działania pełnomocnika; koszty działania strony (uczestnika). Wszystkie te cząstkowe koszty ponoszone są sukcesywnie w toku postępowania przez podmioty, na które ustawa nakłada obowiązek ich wyłożenia (w tym strony lub uczestników, świadków, biegłych, tymczasowo przez Skarb Państwa) w wysokości i na zasadach określonych w prze- 13

14 Rozdział 1. Pojęcie kosztów postępowania w sprawach cywilnych pisach odrębnych, a następnie w momencie rozstrzygania sprawy w instancji podlegają podsumowaniu i ewentualnemu zwrotowi stosownie do zasad unormowanych w k.p.c. Poza przepisami k.p.c. regulacje dotyczące kosztów postępowania w sprawach cywilnych zawierają także, m.in.: 1) ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 z późn. zm.); 2) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz z późn. zm.); 3) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz z późn. zm.); 4) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie sposobu uiszczania opłat sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 27, poz. 199 z późn. zm.); 5) dekret z dnia 26 października 1950 r. o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 49, poz. 445 z późn. zm.); 6) ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz z późn. zm.); 7) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 4 lipca 1990 r. w sprawie wysokości należności świadków i stron w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 48, poz. 284 z późn. zm.); 8) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 1975 r. w sprawie kosztów przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 46, poz. 254 z późn. zm.); 9) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 października 1983 r. w sprawie wynagradzania biegłych (tłumaczy) z zakresu daktylologii (Dz. U. Nr 64, poz. 292 z późn. zm.); 10) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 listopada 2005 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydat- 14

15 Rozdział 1. Pojęcie kosztów postępowania w sprawach cywilnych ków mediatora w postępowaniu cywilnym (Dz. U. Nr 239, poz z późn. zm.); 11) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym (Dz. U. Nr 27, poz. 200 z późn. zm.); 1 2) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 2006 r. w sprawie egzekucji grzywien, kar pieniężnych, opłat sądowych i kosztów postępowania w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 42, poz. 288); 1 3) rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz. U. Nr 2, poz. 14 z późn. zm.); 14) ustawa z dnia 31 lipca 1981 r. o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 79, poz. 430 z późn. zm.); 1 5 ) rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju (Dz. U. Nr 236, poz z późn. zm.); 16 ) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie wynagrodzenia za czynności tłumacza przysięgłego (Dz. U. Nr 15, poz. 131 z późn. zm.). 15

16 Rozdział 2. Koszty sądowe Rozdział 2 Koszty sądowe 1.1. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ogólne założenia Art. 1 u.k.s.c. Art. 1. Ustawa określa zasady i tryb pobierania kosztów sądowych w sprawach cywilnych, zasady ich zwrotu, wysokość opłat sądowych w sprawach cywilnych, zasady zwalniania od kosztów sądowych oraz umarzania, rozkładania na raty i odraczania terminu zapłaty należności sądowych. Koszty sądowe stanowią element składowy kosztów postępowania. Zasady i tryb pobierania kosztów sądowych, wysokość opłat sądowych, zasady zwalniania od kosztów sądowych i inne kwestie z nimi związane określa u.k.s.c. Kompleksowy charakter tej ustawy, regulującej w sposób całościowy problematykę kosztów sądowych, nie przekreśla jej istotnego związku, a równocześnie pewnej zależności od k.p.c. Celem ustawy jest bowiem unormowanie zasad kalkulacji kosztów przysługujących Skarbowi Państwa z uwagi na udostępnienie stronom (uczestnikom postępowania) organów wymiaru sprawiedliwości rozstrzygających ich sprawę oraz zasad obciążania tymi kosztami w szczególności na etapie ich ponoszenia poszczególnych podmiotów. Ostateczne rozliczanie tych kosztów, zależne m.in. od wyniku sprawy, odbywa się jednak według reguł przewidzianych w k.p.c., do którego ustawa w art. 8 wyraźnie nawiązuje. 16

17 1.1. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Ustawa ta wprowadziła podział kosztów sądowych na opłaty i wydatki. Podział ten przewidywała już uprzednio obowiązująca ustawa z 1967 r., która jednak dzieliła opłaty sądowe na wpis i opłatę kancelaryjną. Obecna ustawa wprowadza dwa rodzaje opłat sądowych: opłatę i opłatę kancelaryjną. Zmiana terminologiczna podyktowana została potrzebą wyraźnego wyeksponowania i zdywersyfikowania pojęcia opłaty rozumianej jako obciążenie fiskalne względem Skarbu Państwa powstałe w związku z toczącym się postępowaniem sądowym od pojęcia wpisu oznaczającego czynność procesowo-techniczną dokonywaną w postępowaniu wieczystoksięgowym (por. art k.p.c.). Do uiszczenia opłaty obowiązana jest strona, która wnosi do sądu pismo podlegające opłacie. Jest to więc opłata uiszczana przy wniesieniu pisma i stanowi cenę za nadanie mu biegu w celu jego rozpoznania. Warunkuje ona wszczęcie postępowania jako całości lub jego określonej części. Opłata to swoistego rodzaju ekwiwalent za wymierzenie przez państwo sprawiedliwości w konkretnej sprawie. Ekwiwalent ten ma zryczałtowany charakter, co oznacza, że nie zależy od faktycznie poniesionych przez państwo nakładów finansowych związanych z funkcjonowaniem zaplecza personalnego, administracyjnego czy technicznego, lecz od przedmiotu sprawy lub od wartości przedmiotu sporu. Wysokość opłat w poszczególnych rodzajach spraw jest uregulowana ustawowo. Opłatę kancelaryjną uiszcza się od wniosku o wydanie na podstawie akt różnego rodzaju pism, w tym odpisów, wypisów i zaświadczeń (jest to więc opłata za wydanie pisma). Wysokość opłaty kancelaryjnej nie zależy od rodzaju ani przedmiotu sprawy, lecz związana jest wyłącznie z administracyjnymi kosztami wydawania pism. Wydatki w przeciwieństwie do opłat to koszty faktycznie poniesione w związku z dokonywaną czynnością. Przed podjęciem czynności należy ustalić orientacyjną wysokość kosztów potrzebnych do jej przeprowadzenia i wezwać stronę, która wnioskowała o jej dokonanie, do uiszczenia zaliczki na poczet tych kosztów. Do kosztów sądowych w sprawach cywilnych nie zalicza się kosztów administracyjnego i technicznego funkcjonowania organów procesowych, jak również wydatków poniesionych przez te organy w związku 17

18 Rozdział 2. Koszty sądowe z toczącym się postępowaniem, w tym np. związanych z wytwarzaniem i doręczaniem pism procesowych Podmiot obowiązany do uiszczenia kosztów sądowych Art. 2 u.k.s.c. Art Koszty sądowe obejmują opłaty i wydatki. 2. Do uiszczenia kosztów sądowych obowiązana jest strona, która wnosi do sądu pismo podlegające opłacie lub powodujące wydatki, chyba że ustawa stanowi inaczej. Do uiszczenia kosztów sądowych (a więc opłat lub wydatków) obowiązana jest strona, która wnosi do sądu pismo podlegające opłacie lub powodujące wydatki (art. 2 ust. 2 u.k.s.c.). Ustawa przewiduje jednak sytuacje, w których obowiązek uiszczenia kosztów sądowych nie aktualizuje się, pomimo istnienia generalnego zobowiązania ustawowego do opłacenia określonego rodzaju pisma. Sytuacje te przewidziane są m.in. w: art u.k.s.c., które wprowadzają ustawowe podmiotowe i przedmiotowe zwolnienie od kosztów sądowych, art. 99 u.k.s.c., który stanowi, iż nie pobiera się opłaty sądowej, a uiszczoną opłatę zwraca się, jeżeli zażalenie, wniesione na zarządzenie przewodniczącego o zwrocie pisma albo na postanowienie sądu o odrzuceniu środka zaskarżenia, sąd uzna za oczywiście uzasadnione; jednakże decyzja w tym przedmiocie należy wyłącznie do sądu, co oznacza, że strona nigdy nie nabywa uprawnienia do samozwolnienia od należnej opłaty, lecz zawsze obowiązana jest ją uiścić i może tylko liczyć na późniejszy jej zwrot (por. postanowienie SN z dnia 3 grudnia 2008 r., V CZ 85/08, LEX nr ); art u.k.s.c., które regulują przesłanki zwolnienia od kosztów sądowych z mocy postanowienia sądu, art k.p.c., stosownie do którego nie żąda się opłaty od pisma, jeżeli już z jego treści wynika, że podlega ono odrzuceniu, 18

19 1.2. Podmiot obowiązany do uiszczenia kosztów sądowych 107 ust. 1 reg. sąd., który przewiduje, że nie wzywa się do usunięcia braków formalnych pisma, z którego treści wynika, że podlega ono odrzuceniu albo przekazaniu innemu sądowi lub innemu organowi. Wniesienie opłaty przez osobę trzecią, inną, niż strona obowiązana do jej uiszczenia, jest skuteczne. Z ORZECZNICTWA Zgodnie z art. 19 ust. 3 pkt 2 u.k.s.c. od zażalenia przedmiocie środka zaskarżenia pobiera się piątą część opłaty, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Stosowna opłata pobierana jest także od zażalenia w przypadku twierdzenia przez stronę o jego oczywistej zasadności (art. 99 u.k.s.c.). Od powyższego obowiązku nie zwalnia samo powołanie się na oczywistą zasadność tego zażalenia, gdyż ocena w tym przedmiocie należy do sądu. (postanowienie SN z dnia 11 stycznia 2007 r., II CZ 114/06, LEX nr ) Art. 4 ust. 1 i 2 u.k.s.c. Art Pismo wnoszone przez kilka osób podlega jednej opłacie. Jeżeli jednak przedmiotem sprawy są roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju i oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej (współuczestnictwo formalne), każdy współuczestnik uiszcza opłatę oddzielnie, stosownie do swojego roszczenia lub zobowiązania. 2. Opłatę od wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej pobiera się od osoby, która wystąpiła z takim wnioskiem, także wówczas, gdy na jego podstawie mają być ujawnione prawa osób, które nie są wnioskodawcami. 3. ( ) Zasadniczo od jednego pisma uiszczana jest jedna opłata, co wynika m.in. z językowej analizy tekstu u.k.s.c., w której w zdecydowanej ilości przypadków pojęciu pisma procesowego odpowiada używane w liczbie 19

20 Rozdział 2. Koszty sądowe pojedynczej pojęcie opłaty. Kwestia ta może jednak kształtować się odmiennie w przypadku: a) podmiotowej kumulacji roszczeń oraz w niektórych analogicznie rozpatrywanych sytuacjach, w których pismo procesowe jest wnoszone lub dotyczy kilku podmiotów; b) przedmiotowej kumulacji roszczeń, podlegających obowiązkowi uiszczenia różnego rodzaju opłat. Ad a) Jeżeli jedno pismo wnosi kilka osób, uiszczają one jedną opłatę (art. 4 ust. 1 zdanie pierwsze u.k.s.c.). W razie więc wniesienia jednego pisma przez kilku współuczestników materialnych, jednolitych lub koniecznych, pobiera się opłatę nie według głów, lecz według liczby pism procesowych podlegających opłacie. Reguła powyższa jest fiskalną konsekwencją prawnego charakteru współuczestnictwa materialnego, kiedy to kilka podmiotów dochodzi jednego wspólnego prawa lub odpowiada z tytułu jednego wspólnego obowiązku albo też gdy owo uprawnienie lub obowiązek kilku współuczestników oparte jest na jednej podstawie faktycznej i prawnej (art pkt 1 k.p.c.). PRZYKŁAD Dłużnicy solidarni A, B i C, którzy wspólnie zaciągnęli pożyczkę u wierzyciela X, mają wobec niego wspólny obowiązek, oparty na jednej podstawie faktycznej i prawnej. W razie zasądzenia od nich solidarnie należności na rzecz powoda X opłata od apelacji będzie jedna, liczona od wartości przedmiotu zaskarżenia, bez względu na to, czy wyrok zaskarży jeden ze współpozwanych, dwóch czy wszyscy pozwani. Gdyby w tej ostatniej sytuacji dłużnik A został zwolniony od kosztów sądowych, obowiązek uiszczenia opłaty od wniesionej w jednym piśmie procesowym apelacji obciążałby solidarnie dłużników B i C. Jeżeli jednak pozwani wniosą apelacje oddzielnie, każdy w odrębnym piśmie procesowym, opłata w pełnej wysokości będzie pobrana od każdej apelacji z osobna (przy założeniu, że żaden ze skarżących nie został zwolniony od kosztów sądowych). 20

21 1.2. Podmiot obowiązany do uiszczenia kosztów sądowych Obowiązek opłacenia pisma wniesionego wspólnie przez kilku współuczestników materialnych spoczywa na nich solidarnie, przy czym obojętne jest w kontekście dalszego biegu pisma, czy opłata ta zostanie uiszczona w całości przez jednego z nich, czy też w częściach przez poszczególnych współuczestników. W razie nieopłacenia lub nienależytego opłacenia pisma do uiszczenia opłaty lub jej brakującej części wzywani są wszyscy współuczestnicy z osobna. Mogą oni uiścić opłatę w terminie otwartym dla współuczestnika, który najpóźniej otrzymał wezwanie, co uzasadnione jest faktem, iż na nich wszystkich spoczywa łączny obowiązek uiszczenia opłaty. Zwolnienie od kosztów sądowych któregoś ze współuczestników nie ma wpływu ani na obowiązek uiszczenia opłaty przez pozostałych współuczestników, ani na wysokość opłaty od wniesionego wspólnie pisma; w takiej sytuacji zarządzenie wzywające do jej uiszczenia doręczane jest wyłącznie współuczestnikom niekorzystającym ze zwolnienia. Jeżeli kwoty wpłacone przez poszczególnych współuczestników będą przewyższały należną opłatę, wówczas nadwyżka zostanie zwrócona przez sąd (przewodniczącego, referendarza sądowego) na podstawie art. 80 ust. 1 u.k.s.c. Jeżeli opłata nie zostanie ostatecznie uiszczona lub zostanie uiszczona w nienależnej (niepełnej) wysokości, wówczas pismu nie może być nadany dalszy bieg i podlega ono w całości zwrotowi lub w przypadku środków zaskarżenia odrzuceniu. Skutek ten nie zachodzi jednak w odniesieniu do współuczestnika korzystającego ze zwolnienia od kosztów sądowych, w stosunku do którego pismu nadaje się bieg. Konsekwencje nieopłacenia lub nienależytego opłacenia pisma kształtują się odmiennie w odniesieniu do pisma procesowego wniesionego przez kilku współuczestników materialnych jednolitych, spośród których część korzysta ze zwolnienia od kosztów sądowych. Otóż, stosownie do art k.p.c., skuteczne dokonanie czynności procesowej przez jednego współuczestnika jednolitego jest skuteczne wobec współuczestnika niedziałającego. Stąd też wniesienie pisma procesowego przez współuczestnika jednolitego zwolnionego od kosztów sądowych jest skuteczne względem współuczestników jednolitych niekorzystających z takiego zwolnienia, w stosunku do których wniesione pismo z uwagi na nieuiszczenie przez nich należnej opłaty nie wywołałoby odrębnie skut- 21

22 Rozdział 2. Koszty sądowe ków procesowych. W takim jednak przypadku o nieuiszczonej opłacie sąd orzeknie w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji. W postępowaniu cywilnym jest regułą, że jedno pismo podlega jednej opłacie, bez względu na to, ile osób to pismo wniosło. Powyższa zasada doznaje wyjątku w przypadku pisma wniesionego przez współuczestników formalnych, tj. współpowodów lub współpozwanych, których roszczenia lub zobowiązania są jednego rodzaju i są oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej. W takim przypadku każdy współuczestnik uiszcza opłatę oddzielnie, stosownie do swojego roszczenia lub zobowiązania (art. 4 ust. 2 u.k.s.c.). Jeżeli natomiast współuczestnictwo formalne występuje po stronie pozwanej, oddzielną opłatę powód uiszcza w stosunku do każdego z pozwanych. PRZYKŁADY 1. Powód X, będący właścicielem trzech lokali, wniósł w jednym piśmie procesowym pozew przeciwko najemcom tych lokali: pozwanym A, B i C, o zapłatę zaległych czynszów, odpowiednio w wysokości 1000, 2000 i 3000 zł. Powód dochodzi więc trzech jednorodzajowych roszczeń, opartych na podobnej podstawie faktycznej i prawnej, a pozwani A, B i C są współuczestnikami formalnymi. Powód powinien więc uiścić trzy opłaty liczone oddzielnie w odniesieniu do każdego z pozwanych, tj. odpowiednio 50, 100 i 150 zł. Powód uiścił tytułem tych opłat kwotę 210 zł. W takim przypadku przewodniczący wezwie go do uzupełnienia braku fiskalnego przez wpłacenie 90 zł pod rygorem uznania pozwu za opłacony jedynie w stosunku do pozwanych wymienionych w pierwszej kolejności, tj. A i B, oraz zwrotu pozwu w części dotyczącej pozwanego C. 2. Małżonkowie Irena Z. i Tomasz Z. wnieśli w jednym piśmie procesowym pozew o odszkodowanie w kwocie zł przeciwko Janowi K., sprawcy wypadku komunikacyjnego, w którym zginął syn powodów, przypozywając zakład ubezpieczeniowy, świadczący usługi ubezpieczenia komunikacyjnego. W niniejszej sprawie pomimo sposobu sformułowania roszczenia powodów łączy jedynie więź formalna; ich roszczenia odszkodowaw- 22

23 1.2. Podmiot obowiązany do uiszczenia kosztów sądowych cze nie są wspólne ani też nie są oparte na jednej (tej samej) podstawie faktycznej i prawnej (jako że podstawa faktyczna ich roszczeń obejmuje nie tylko jedno zdarzenie w postaci wypadku komunikacyjnego, ale także okoliczności rodzące względem każdego z nich odpowiedzialność odszkodowawczą, w tym przede wszystkim szkodę; także podstawa prawna roszczeń może się różnić i obejmować obok więzi rodzicielskich np. inne źródła obowiązku alimentacyjnego). Skoro małżonkowie występują w roli współuczestników formalnych, każdy z nich musi określić wartość dochodzonego przez siebie roszczenia i uiścić odrębną opłatę stosunkową. Z ORZECZNICTWA W okolicznościach niniejszej sprawy istnieją trzy stosunki prawne: między sprawcą szkody (pozwanym) a poszkodowaną (powódką) stosunek odszkodowawczy wynikający z czynu niedozwolonego, między sprawcą szkody a ubezpieczycielem (pozwany zakład ubezpieczeń) stosunek wynikający z umowy ubezpieczenia OC oraz między poszkodowaną a ubezpieczycielem stosunek zobowiązaniowy ubezpieczenia OC. Ten ostatni stosunek prawny jest akcesoryjny wobec stosunku odszkodowawczego. Nie ulega zaś wątpliwości, że ugoda nie może zmodyfikować stosunku odszkodowawczego, skoro jej stroną nie jest ubezpieczony sprawca szkody. ( ) Ugoda nie może szkodzić pozwanemu sprawcy szkody (zgodnie ze stosowanym w drodze analogii art. 371 k.c., skoro obaj pozwani w niniejszej sprawie odpowiadają in solidum wobec poszkodowanej powódki). (wyrok SN z dnia 7 grudnia 2006 r., III CSK 266/06, LEX nr ) Zasada dotycząca współuczestnictwa formalnego znajduje odpowiednie zastosowanie do: interwenientów ubocznych, ich udział w sprawie podyktowany jest bowiem potrzebą ochrony własnych interesów prawnych, uczestników postępowania nieprocesowego, podmiotów wnoszących tzw. skargę na przewlekłość postępowania na podstawie u.s.n.p.s. 23

24 Rozdział 2. Koszty sądowe Z ORZECZNICTWA Jeżeli kilka osób zgłasza swoje interwencje uboczne w jednym piśmie procesowym, każda z nich uiszcza opłatę od swojej interwencji. (uchwała SN z dnia 10 kwietnia 2003 r., III CZP 20/03, OSNC 2004, nr 2, poz. 16) W razie wstąpienia do sprawy osoby, na której rzecz prokurator wytoczył powództwo lub zgłosił wniosek o wszczęcie postępowania, pobiera się od tej osoby opłatę należną od takiego powództwa lub wniosku. Ad b) W razie przedmiotowej kumulacji roszczeń zlicza się ich wartość (art. 21 k.p.c.) i uiszcza jedną opłatę od ogólnej wartości dochodzonych roszczeń. Reguła ta znajduje na równi zastosowanie w przypadku występowania po stronie powodowej lub pozwanej kilku podmiotów, przy równoczesnym zastosowaniu zasady uzależniającej liczbę opłat od liczby pism (przy współuczestnictwie materialnym) lub od liczby głów (przy współuczestnictwie formalnym). Warunkiem zastosowania wskazanej reguły jest jednak podleganie skumulowanych roszczeń opłatom stosunkowym. Jeżeli natomiast dochodzone w jednym piśmie procesowym roszczenia podlegają opłatom stałym, strona jest zobowiązana do uiszczenia wszystkich tych opłat stałych (co technicznie może nastąpić w drodze jednej czynności, np. wpłaty gotówkowej lub przelewu bankowego). Przedmiotowa kumulacja roszczeń, powodująca konieczność uiszczenia kilku opłat, zachodzi m.in. wówczas, gdy: pozwany naruszył posiadanie różnych przedmiotów należących do powoda; powód żąda uchylenia lub stwierdzenia nieważności kilku uchwał organu spółki. Problematyczne staje się niekiedy ustalenie liczby opłat od pisma procesowego, w którym zgłoszono kilka roszczeń skonstruowanych jako 24

25 1.2. Podmiot obowiązany do uiszczenia kosztów sądowych żądanie alternatywne, żądanie z upoważnieniem przemiennym (facultas alternativa) oraz żądanie ewentualne. W przypadku żądań alternatywnych, zmierzających do realizacji roszczeń wynikających z zobowiązania przemiennego (art. 365 k.c.), powód występuje w istocie z jednym roszczeniem procesowym, sformułowanym na zasadzie alternatywy rozłącznej, mającym na celu spełnienie przez pozwanego jednego z kilku świadczeń. W związku z tym pobiera się w takiej sytuacji jedną wyższą opłatę i to bez względu na to, jakim rodzajom opłat podlegają ze swej istoty poszczególne żądania. Formułując żądania pozwu z przyznaniem pozwanemu upoważnienia przemiennego do zwolnienia się z obowiązku spełnienia świadczenia poprzez spełnienie innego świadczenia (facultas alternativa) powód dochodzi tylko jednego roszczenia, zaś upoważnienie przemienne nie ma żadnego wpływu na wartość przedmiotu sporu. W takiej sytuacji w grę wchodzi tylko jedna opłata liczona od dochodzonego roszczenia. Jeżeli skumulowane roszczenia skonstruowane są na zasadzie żądania ewentualnego, celem jest uzyskanie zasądzenia jednego z nich z równoczesnym zastrzeżeniem, że dla zgłaszającego żądanie najistotniejsze znaczenie mają roszczenia sformułowane w pierwszej kolejności. Dalsze roszczenia są przedmiotem rozpoznania tylko wówczas, gdy żądania sformułowane na pierwszym miejscu nie zostały przez sąd uwzględnione. W takim przypadku na etapie zgłaszania roszczeń nie wiadomo jeszcze, czy żądania sformułowane na kolejnych miejscach będą przedmiotem rozpoznania; zależy to bowiem od losów żądania głównego. Jeżeli sąd uwzględni to żądanie, wówczas żądanie ewentualne nie stanie się przedmiotem rozpoznania i rozstrzygnięcia. W konsekwencji w ogóle nie powstanie obowiązek uiszczenia opłaty od tego żądania. Z tych względów od pisma zawierającego żądanie ewentualne pobiera się tylko jedną opłatę, której rodzaj i wysokość uzależnione są od żądania głównego. Natomiast opłata od żądania ewentualnego pobierana jest jedynie w razie oddalenia żądania głównego. Jeżeli oddalenie to nastąpiło w wyroku częściowym, wówczas po jego uprawomocnieniu się powód jest wzywany do uiszczenia opłaty od żądania ewentualnego w trybie art k.p.c., pod rygorem jej ściągnięcia w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji. Jeżeli natomiast sąd wydaje jedynie wyrok końcowy, 25

26 Rozdział 2. Koszty sądowe w którym oddala żądanie główne i rozstrzyga o żądaniu ewentualnym, wówczas rozlicza także opłatę od żądania ewentualnego stosownie do kierunku rozstrzygnięcia oraz zasad ponoszenia kosztów postępowania (tj. bądź to ściąga z zasądzonego roszczenia ewentualnego w razie jego uwzględnienia, bądź też zasądza ją od powoda w razie oddalenia zarówno żądania głównego, jak i ewentualnego). W przypadku powództw o równoczesne zasądzenie dwóch roszczeń z zastrzeżeniem, że spełnienie drugiego zależy od niemożności wyegzekwowania pierwszego (tzw. powództwo z warunkowym spełnieniem świadczenia), przedmiotem rozpoznania od samego początku są dwa roszczenia. Skoro zgłaszając te roszczenia powód zmierza inaczej niż przy żądaniu ewentualnym do uzyskania dwóch tytułów egzekucyjnych (przy czym drugi z nich ma pełnić funkcję awaryjną na wypadek niemożności zrealizowania pierwszego), winien on uiścić opłatę od każdego z nich. Z ORZECZNICTWA Jeżeli w apelacji, skardze kasacyjnej bądź skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia kwestionuje się rozstrzygnięcie o powództwie głównym i powództwie wzajemnym, to wartość przedmiotu zaskarżenia ustala się osobno dla każdego z tych powództw, a w konsekwencji strona wnosząca wskazane środki zaskarżenia będzie zobowiązana do uiszczenia osobnych opłat od rozstrzygnięcia w przedmiocie powództwa głównego i wzajemnego, a ustalona w art. 13 u.k.s.c. minimalna i maksymalna wysokość opłaty sądowej stosuje się odrębnie dla tych powództw. (postanowienie SN z dnia 15 maja 2007 r., V CZ 35/07, LEX nr ) Jeżeli w jednym piśmie procesowym połączono dokonanie kilku czynności procesowych podlegających opłacie sądowej, należy pobrać opłatę od każdej z tych czynności. Sytuacja taka może mieć miejsce np. wówczas, gdy: interwenient uboczny zgłasza swoje przystąpienie do sprawy w apelacji od wyroku sądu pierwszej instancji lub w zażaleniu na posta- 26

27 1.2. Podmiot obowiązany do uiszczenia kosztów sądowych nowienie incydentalne uiszcza wówczas opłatę należną od apelacji lub zażalenia oraz od interwencji ubocznej; w jednym piśmie procesowym oznaczonym jako apelacja strona skarży zawarte w wyroku rozstrzygnięcie co do istoty sprawy wraz z rozstrzygnięciem o kosztach procesu oraz rozstrzygnięcie o częściowym odrzuceniu pozwu lub umorzeniu postępowania pismo takie podlega opłacie od apelacji (obejmującej także immanentnie związane z rozstrzygnięciem merytorycznym postanowienie o kosztach) oraz opłacie od zażalenia na postanowienie w przedmiocie częściowego odrzucenia pozwu lub umorzenia postępowania, w jednym piśmie procesowym zaskarżono kilka odrębnych postanowień. Z ORZECZNICTWA Od postanowienia sądu pierwszej instancji o odrzuceniu pozwu w części przysługuje zażalenie, chociażby postanowienie to zostało zamieszczone w wyroku; zażalenie to podlega stosownej opłacie niezależnie od opłaty od apelacji wniesionej od zawartego w wyroku rozstrzygnięcia o dochodzonym roszczeniu. (uchwała SN z dnia 3 lutego 2009 r., I PZP 5/08, OSNP 2009, nr 11 12, poz. 132) Art. 7 u.k.s.c. Art Stroną w rozumieniu ustawy jest każdy uczestnik postępowania sądowego, w tym także świadek, biegły i tłumacz, a kosztami procesu są również koszty innych rodzajów postępowania. 2. Przez pismo wnoszone do sądu rozumie się również składany ustnie do protokołu pozew, wniosek wszczynający innego rodzaju postępowanie lub inny wniosek, jeżeli podlega opłacie. Stroną w rozumieniu ustawy o kosztach sądowych jest każdy uczestnik postępowania sądowego, w tym także świadek, biegły i tłumacz (art. 7 ust. 1 u.k.s.c.). Definicja strony, przyjęta w komentowanym przepisie, jest 27

28 Rozdział 2. Koszty sądowe szersza niż odnośna definicja zawarta w k.p.c. Z uwagi na wyraźną regulację w tym zakresie przepisy k.p.c. nie będą miały tu zastosowania. Konstrukcja językowa i gramatyczna art. 7 ust. 1 u.k.s.c. sugeruje wyraźnie, że zawarte w nim szczegółowe wymienienie podmiotów innych niż uczestnik postępowania jest wyliczeniem przykładowym. Obowiązek uiszczenia kosztów może więc dotyczyć: stron procesu: powoda (powoda wzajemnego) i pozwanego (pozwanego wzajemnego), w tym współuczestników, także wówczas, gdy przyłączyli się do sprawy w charakterze strony w trakcie postępowania (np. wskutek przekształceń podmiotowych), oraz przedstawicieli ustawowych stron; wnioskodawcy i uczestników postępowania nieprocesowego; stron postępowania zabezpieczającego (uprawnionego i obowiązanego) oraz postępowania egzekucyjnego (wierzyciela i dłużnika), a także innych uczestników postępowania egzekucyjnego (art. 922 k.p.c.); kuratora procesowego ustanowionego przez sąd orzekający i podejmującego za stronę czynności procesowe; innych osób zaangażowanych w toczące się postępowanie (w tym świadków, biegłych, tłumaczy). Podmioty te mają obowiązek uiszczenia opłaty także wówczas, gdy składają ustnie do protokołu pozew, wniosek wszczynający innego rodzaju postępowanie (np. pisma procesowe wnoszone przez pracownika lub ubezpieczonego działającego bez adwokata lub radcy prawnego w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, art. 466 k.p.c., wnioski w postępowaniu egzekucyjnym, art k.p.c.) lub inny wniosek, jeżeli według przepisów ustawy o kosztach sądowych podlega on opłacie (art. 7 ust. 2 u.k.s.c.). Art. 17 u.k.s.c. Art. 17. W wypadku wstąpienia do sprawy osoby, na której rzecz prokurator wytoczył powództwo lub zgłosił wniosek o wszczęcie postępowania, pobiera się od tej osoby opłatę należną od takiego pozwu lub wniosku. 28

29 1.3. Opłaty 1.3. Opłaty Pisma podlegające opłacie Art. 3 ust. 1 i 2 u.k.s.c. Art Opłacie podlega pismo, jeżeli przepis ustawy przewiduje jej pobranie. 2. Opłacie podlegają w szczególności następujące pisma: 1) pozew i pozew wzajemny; 2) apelacja i zażalenie; 3) skarga kasacyjna i skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia; 4) sprzeciw od wyroku zaocznego; 5) zarzuty od nakazu zapłaty; 6) interwencja główna i uboczna; 7) wniosek: a) o wszczęcie postępowania nieprocesowego, b) o ogłoszenie upadłości, c) o wpis i wykreślenie w księdze wieczystej, d) o wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym i w rejestrze zastawów oraz o zmianę i wykreślenie tych wpisów; 8) skarga: a) o wznowienie postępowania, b) o uchylenie wyroku sądu polubownego, c) na orzeczenie referendarza sądowego, d) na czynności komornika; 9) odwołanie od decyzji oraz zażalenie na postanowienie Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, Prezesa Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty 1, Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego, Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. ( ) 1 Obecnie: Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej, stosownie do art. 2 4 ustawy z dnia 29 grudnia 2005 r. o przekształceniach i zmianach w podziale zadań i kompetencji organów państwowych właściwych w sprawach łączności, radiofonii i telewizji (Dz. U. Nr 267, poz. 2258), która weszła w życie z dniem 14 stycznia 2006 r. 29

30 Rozdział 2. Koszty sądowe Opłacie podlega pismo, jeżeli przepis ustawy przewiduje jej pobranie (art. 3 ust. 1 u.k.s.c.). Oznacza to, że nie domniemywa się istnienia obowiązku uiszczenia opłaty. Jeżeli bowiem ustawa nie wymienia wyraźnie określonej kategorii pism jako podlegających opłacie, pisma te są wolne od opłat. PRZYKŁAD Nie pobiera się opłat m.in. od: pisma zawierającego wnioski dowodowe; odpowiedzi na pozew (wniosek w trybie nieprocesowym); wniosku o wyłączenie sędziego, ławnika, biegłego, tłumacza; wniosku o zawieszenie, podjęcie lub umorzenie postępowania; wniosku o rektyfikację orzeczenia; wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych; wniosku o ustanowienie pełnomocnika przez sąd; wniosku o przywrócenie terminu do dokonania czynności procesowej; wniosku o przekazanie sprawy do rozpoznania innemu sądowi; wniosku o ustanowienie kuratora procesowego dla strony nieznanej z miejsca pobytu. W stosunku do niektórych kategorii pism u.k.s.c. wyraźnie wyłącza obowiązek uiszczenia opłaty (por. np. wniosek o sporządzenie uzasadnienia oraz doręczenie odpisu orzeczenia wraz z uzasadnieniem zgłoszony w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia sentencji art. 4 ust. 3 u.k.s.c. oraz pisma objęte przedmiotowym zwolnieniem art. 95 i 99 u.k.s.c.). Zasadniczy, aczkolwiek niezamknięty katalog pism podlegających opłacie jest zawarty w art. 3 ust. 2 u.k.s.c. Ponadto opłatę pobiera się także m.in. od: 1) wniosku o przeprowadzenie postępowania pojednawczego (art. 23 pkt 3 u.k.s.c.); 2) wniosku o zabezpieczenie dowodu (art. 23 pkt 4 u.k.s.c.); 3) wniosku o uznanie lub stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu zagranicznego lub sądu polubownego, jak również ugody zawartej przed tymi sądami (art. 24 ust. 1 pkt 1 i 2 u.k.s.c.); 30

31 1.3. Opłaty 4) wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczenia, chyba że wniosek został zgłoszony w piśmie rozpoczynającym postępowanie (art. 68 pkt 1 i art. 69 pkt 1 u.k.s.c.); 5) wniosku o zmianę lub uchylenie postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia roszczenia (art. 68 pkt 2 i art. 69 pkt 2 u.k.s.c.); 6) wniosku o wezwanie dłużnika do wykonania egzekwowanej czynności w wyznaczonym terminie oraz umocowanie wierzyciela do wykonania tej czynności na koszt dłużnika, w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu (art. 70 pkt 1 u.k.s.c.); 7) wniosku o ukaranie grzywną dłużnika niewykonującego obowiązku zaniechania czynności lub nieprzeszkadzania czynnościom wierzyciela (art. 70 pkt 2 u.k.s.c.); 8) wniosku o przeprowadzenie przez sąd egzekucji czynności o charakterze niemajątkowym, której inna osoba nie może za dłużnika wykonać (art. 70 pkt 3 u.k.s.c.); 9) wniosku o ponowne wydanie tytułu wykonawczego w zamian utraconego (art. 70 pkt 4 u.k.s.c.); 10) wniosku o nakazanie dłużnikowi wyjawienia majątku (art. 70 pkt 5 u.k.s.c.); 11) wniosku o nadanie klauzuli wykonalności: a) tytułowi egzekucyjnemu, innemu niż orzeczenie sądu, ugoda sądowa, nakaz zapłaty albo ugoda zawarta przed mediatorem w wyniku prowadzenia mediacji na podstawie postanowienia sądu kierującego do mediacji (art. 71 pkt 1 u.k.s.c.); b) przeciwko małżonkowi dłużnika (art. 71 pkt 2 u.k.s.c.); c) przeciwko lub na rzecz osoby innej niż wskazana w tytule egzekucyjnym, na którą przeszły uprawnienie lub obowiązek po powstaniu tytułu lub w toku sprawy przed wydaniem tytułu (art. 71 pkt 3 u.k.s.c.); d) przeciwko wspólnikowi ponoszącemu odpowiedzialność bez ograniczenia całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki (art. 71 pkt 4 u.k.s.c.); 12) wniosku o ustanowienie zarządcy nieruchomości lub innej rzeczy albo prawa, z których prowadzi się egzekucję według przepisów o egzekucji z nieruchomości (art. 71 pkt 5 u.k.s.c.); 31

32 Rozdział 2. Koszty sądowe 13) wniosku o umorzenie książeczki oszczędnościowej w związku z zajęciem wkładu, na który ją wystawiono (art. 71 pkt 6 u.k.s.c.); 14) wniosku o zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem w wyniku prowadzenia mediacji na podstawie umowy o mediację (art. 71 pkt 7 u.k.s.c.); 15) zarzutów na opis i oszacowanie nieruchomości (art. 72 pkt 1 u.k.s.c.); 16) zarzutów przeciwko planowi podziału sumy uzyskanej z egzekucji (art. 72 pkt 2 u.k.s.c.); 17) wniosku o podział złożonej do depozytu sądowego sumy odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość i wypłatę odszkodowania (art. 72 pkt 3 u.k.s.c.); 18) wniosku o udzielenie przybicia nieruchomości lub innej rzeczy albo prawa z których prowadzi się egzekucję według przepisów o egzekucji z nieruchomości (art. 72 pkt 4 u.k.s.c.); 19) wniosku o przeprowadzenie przez sąd egzekucji czynności o charakterze majątkowym, której inna osoba nie może wykonać za dłużnika (art. 72 pkt 5 u.k.s.c.); 20) zatwierdzenia planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji, a także wprowadzenia do planu zmian lub uzupełnień (art. 72 pkt 6 u.k.s.c.); 21) wniosku o wszczęcie egzekucji przez zarząd przymusowy przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego (art. 73 pkt 1 u.k.s.c.); 22) wniosku o wszczęcie egzekucji przez sprzedaż przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego (art. 73 pkt 2 u.k.s.c.); 23) skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania jej sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki (art. 17 u.s.n.p.s.). Bez względu na rodzaj opłaty przewidziany dla poszczególnych rodzajów spraw lub pism procesowych pisma wymienione w art. 3 ust. 2 u.k.s.c. oraz w innych przepisach mogą podlegać opłacie bądź to w pełnej wysokości, bądź też w wysokości odpowiadającej części opłaty. Całą opłatę pobiera się od: pozwu (art. 18 ust. 1 u.k.s.c.), pozwu wzajemnego (art. 18 ust. 1 u.k.s.c.), wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego lub jego samodzielnej części (art. 18 ust. 1 u.k.s.c.) zgodnie z art. 23 pkt 1 u.k.s.c. jest to co do zasady 40 zł; 32

33 1.3. Opłaty apelacji (art. 18 ust. 2 u.k.s.c.), skargi kasacyjnej (art. 18 ust. 2 u.k.s.c.), skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 18 ust. 2 u.k.s.c.), interwencji głównej (art. 18 ust. 2 u.k.s.c.), skargi o wznowienie postępowania (art. 18 ust. 2 u.k.s.c.), skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego (art. 18 ust. 2 u.k.s.c.). Połowę opłaty pobiera się od: sprzeciwu od wyroku zaocznego (art. 19 ust. 1 u.k.s.c.), wniosku o uchylenie europejskiego nakazu zapłaty (art. 19 ust. 1 u.k.s.c.). Czwartą część opłaty pobiera się od: pozwu w postępowaniu nakazowym (art. 19 ust. 2 pkt 1 u.k.s.c.), pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym (art. 19 ust. 2 pkt 2 u.k.s.c.). Piątą część opłaty pobiera się od: interwencji ubocznej (art. 19 ust. 3 pkt 1 u.k.s.c.), zażalenia (art. 19 ust. 3 pkt 2 u.k.s.c.), jednakże w odniesieniu do niektórych zażaleń ustawa przewiduje stałą opłatę uiszczaną w całości; dotyczy to zażalenia: na postanowienie w przedmiocie oddalenia wniosku o wyłączenie sędziego lub ławnika 40 zł (art. 22 pkt 1 u.k.s.c.), na postanowienie w przedmiocie skazania na grzywnę strony, świadka, biegłego, tłumacza lub innej osoby oraz odmowy zwolnienia od grzywny 40 zł (art. 22 pkt 2 u.k.s.c.), na postanowienie w przedmiocie przymusowego sprowadzenia lub aresztowania świadka oraz odmowy zwolnienia od przymusowego sprowadzenia 40 zł (art. 22 pkt 3 u.k.s.c.), na postanowienie w przedmiocie wynagrodzenia i zwrotu kosztów poniesionych przez biegłego, tłumacza i kuratora 40 zł (art. 22 pkt 4 u.k.s.c.), na postanowienie w przedmiocie należności świadka 40 zł (art. 22 pkt 5 u.k.s.c.), w sprawie, w której postępowanie nieprocesowe zostało wszczęte z urzędu 40 zł (art. 23 pkt 2 u.k.s.c.), 33

34 Rozdział 2. Koszty sądowe na odmowę dokonania czynności notarialnej 100 zł (art. 25 ust. 1 pkt 2 u.k.s.c.), na postanowienie wydane w postępowaniu upadłościowym i naprawczym 200 zł (art. 75 pkt 3 u.k.s.c.). Trzy czwarte części opłaty pobiera się od pozwanego w razie wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym (art. 19 ust. 4 u.k.s.c.). Jeżeli ustawa przewiduje pobranie jedynie części opłaty, należy w pierwszej kolejności ustalić pełną wysokość należnej opłaty stosownie do jej rodzaju (czyli np. wyliczyć wysokość opłaty stosunkowej zależnej od wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, albo też ustalić ustawową wysokość opłaty stałej), a następnie obliczyć stosowną część tej opłaty. W każdym wypadku minimalna wysokość opłaty (całej lub częściowej) wynosi 30 zł (art. 20 ust. 1 u.k.s.c.) Rodzaje i wysokość opłat Art. 12 u.k.s.c. Art. 12. Opłatę stałą pobiera się w sprawach o prawa niemajątkowe oraz we wskazanych w ustawie niektórych sprawach o prawa majątkowe, w wysokości jednakowej, niezależnie od wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia. Opłata stała nie może być niższa niż 30 złotych i wyższa niż 5000 złotych. Zasadniczym rodzajem opłaty w postępowaniu cywilnym jest opłata stała, określana w ustawie w wysokości jednakowej, niezależnej od wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia. Jej wysokość wynosi od 30 zł do 5000 zł. Opłatę tę pobiera się od pism procesowych wnoszonych: w sprawach o prawa niemajątkowe, we wskazanych w ustawie niektórych sprawach o prawa majątkowe. O majątkowym lub niemajątkowym charakterze sprawy przesądza jej przedmiot, tj. dobro, którego ochrony żąda powód, względnie inte- 34