Projekt założeń projektu ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego

Transkrypt

1 Wersja z dnia r. do rozpatrzenia przez stały komitet Rady Ministrów MINISTERSTWO SPRAW WEWNĘTRZNYCH Departament Spraw Obywatelskich Projekt założeń projektu ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego Maj 2013

2 I. Zakres i cel projektowanej ustawy. Zakres przedmiotowy projektowanych przepisów obejmuje kluczową dla określenia bytu prawnego osoby fizycznej materię rejestracji stanu cywilnego, której obecne ramy prawne zostały nadane ustanowioną w odmiennych warunkach ustrojowych oraz społecznych ustawą z dnia 29 września 1986r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. z 2011 r. Nr 212, poz.1264). Istota czynności z obszaru rejestracji stanu cywilnego polega na dokumentowaniu w formie aktów stanu cywilnego, przez uprawnione organy, tj. kierownika urzędu stanu cywilnego, urodzeń, małżeństw i zgonów oraz wszelkich zmian, mających wpływ na treść aktów oraz stan cywilny osoby. Głównym powodem podjęcia prac nad nową ustawą - Prawo o aktach stanu cywilnego jest podniesienie jakości rejestracji stanu cywilnego oraz poprawa sprawności procesów administracyjnych, realizowanych przez państwo jako rejestratora zdarzeń. Zważywszy, że akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych oraz mają charakter źródłowy, poprawa jakości rejestracji stanu cywilnego powinna przełożyć się w rezultacie na podniesienie bezpieczeństwa i pewności obrotu prawnego. Obowiązująca ustawa z 1986 r. została uchwalona przez prawodawcę działającego w odmiennych warunkach ustrojowych, społecznych i ekonomicznych, a także w oparciu o inne standardy legislacyjne. Powyższe powoduje, iż zdecydowana większość przepisów obecnego Prawa o aktach stanu cywilnego nie odpowiada preferowanym obecnie standardom przejrzystej legislacji oraz nie koresponduje z linią orzeczniczą z zakresu rejestracji stanu cywilnego i innymi przepisami powiązanymi pośrednio lub bezpośrednio z rejestracją stanu cywilnego, które podlegały w tym czasie zmianom, w szczególności z ustawą z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2012 r., poz. 788). Obowiązująca ustawa wkraczająca w sferę istotnych z punktu widzenia jednostki zdarzeń determinujących byt prawny osoby, jest dla przeciętnego obywatela mało czytelna. Poza tym niejednoznaczność części jej przepisów wywołuje różnorodne interpretacje i praktykę urzędników realizujących czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego. Dlatego też, projektowana nowa ustawa Prawo o aktach stanu cywilnego zostanie rozszerzona o słownik definicji legalnych, właściwych dla rejestracji stanu cywilnego, a jej przepisy zostaną odpowiednio usystematyzowane, dostosowane do współczesnych rozwiązań prawnych i warunków społecznych, wyeliminuje istniejące luki prawne oraz różnorodne wykładnie prawa powstałe na gruncie obecnych, często niejasnych i nieprecyzyjnych unormowań. Przemiany demokratyczne oraz szybkie tempo rozwoju cywilizacyjnego oraz społecznego sprawiają, iż obowiązująca ustawa nie nadąża za zmieniającymi się realiami, w których przyszło ją stosować. Stąd projektowana ustawa uwzględni konsekwencje akcesji Polski do Unii Europejskiej i strefy Schengen oraz otwarcia granic, których oczywistym rezultatem stał się wzmożony przepływ osób, a tym samym coraz większy obrót zagranicznymi dokumentami urzędowymi, również tymi z zakresu stanu cywilnego. 2

3 Dostosowanie ustawy do nowych warunków prowadzenia rejestracji stanu cywilnego obejmuje również odejście od prowadzenia rejestracji stanu cywilnego w postaci papierowej na rzecz elektronicznej. Planowane przedsięwzięcie wpisuje się w nurt przyjętych dokumentów strategicznych, tj.: Strategii Rozwoju Kraju oraz strategii Sprawne Państwo , w których dla usprawnienia państwa przewiduje się planowaną i konsekwentną informatyzację. II. Informatyzacja rejestracji stanu cywilnego. Obowiązujące Prawo o aktach stanu cywilnego nie przewiduje elektronicznej rejestracji stanu cywilnego, a akty wykonawcze odnoszą się do tego zagadnienia marginalnie. Wynika to stąd, iż przepis 17 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 28 października 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania aktów stanu cywilnego, sposobu prowadzenia ksiąg stanu cywilnego, ich kontroli, przechowywania i zabezpieczenia oraz wzorów aktów stanu cywilnego, ich odpisów, zaświadczeń i protokołów (Dz. U. z 1998r. Nr 136, poz. 884 z późn. zm.), przewidując możliwość prowadzenia przez kierownika urzędu stanu cywilnego rejestracji stanu cywilnego w systemie komputerowym, traktuje ten sposób rejestracji jedynie jako wspomaganie rejestracji prowadzonej w postaci papierowej. Dodatkowo korzystanie z takiej aplikacji nie jest obligatoryjne. Z posiadanych przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych informacji wynika, iż co prawda prawie 93 % wszystkich urzędów stanu cywilnego korzysta z tego rodzaju możliwości, niemniej jednak wykorzystują oprogramowania różniące się zakresem informatyzacji oraz sposobami elektronicznej rejestracji poszczególnych zdarzeń przewidzianych w przepisach ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego (na rynku obecnie istnieje dziewięciu producentów oprogramowania). Objęcie informatyzacją obszaru związanego z rejestracją stanu cywilnego zostało przewidziane do realizacji w projekcie pl. ID, prowadzonym od 2009 r. w ramach 7 osi priorytetowej Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Planowane działania obejmą budowę bazy usług stanu cywilnego. Projektowane regulacje zmierzają do wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu obecnego modelu rejestracji stanu cywilnego. Polegać one będą na przejściu, od dnia wejścia w życie nowej ustawy, z rejestracji stanu cywilnego w postaci papierowej na rzecz ewidencjonowania zdarzeń w formie aktów stanu cywilnego wyłącznie w systemie teleinformatycznym w bazie usług stanu cywilnego i nadania tym aktom wyłącznej mocy dowodowej. Akty stanu cywilnego sporządzone w postaci papierowej do dnia poprzedzającego datę wejścia w życie projektowanych regulacji będą przenoszone do systemu teleinformatycznego stopniowo w wyniku żądania wydania dokumentu z tego aktu, dokonywania zmian w akcie, czy też realizacji jakiejkolwiek czynności z zakresu rejestracji stanu 1 Uchwała Nr 157 Rady Ministrów z dnia 25 września 2012 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Kraju 2020, M. P. z 2012 r., poz Uchwała Nr 17 Rady Ministrów z dnia 12 lutego 2013 r. w sprawie przyjęcia strategii Sprawne Państwo 2020, M. P. z 2013 r., poz

4 cywilnego, do której niezbędny jest dany akt stanu cywilnego. Moc dowodowa aktów stanu cywilnego, sporządzonych przed dniem wejścia w życie nowych rozwiązań, zostanie utrzymana do czasu przeniesienia ich do systemu teleinformatycznego. Odmienny model został przyjęty w odniesieniu do akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego, w których gromadzi się wszelkie dokumenty i oświadczenia mające wpływ na treść lub ważność poszczególnych aktów stanu cywilnego. Wskazane akta będą prowadzone dwutorowo w sposób nawzajem się uzupełniający, tj. ta ich część, która ma postać elektroniczną, będzie przechowywana w bazie usług stanu cywilnego, zaś dokumenty sporządzone na papierze - w postaci tradycyjnej. Projektowana baza usług stanu cywilnego będzie systemem teleinformatycznym, umiejscowionym centralnie, złożonym z danych urzędów stanu cywilnego wraz z numerem PESEL jako atrybutem krytycznym dla unikalnej identyfikacji osoby. Administratorem danych zgromadzonych w bazie usług stanu cywilnego będzie minister właściwy do spraw wewnętrznych, zaś administratorami lokalnych baz będą kierownicy poszczególnych urzędów stanu cywilnego. Funkcjonowanie bazy usług stanu cywilnego umożliwi wszystkim kierownikom urzędów stanu cywilnego - w zakresie niezbędnym do realizacji zadań wynikających z ustawy - dostęp do wszystkich elektronicznych aktów stanu cywilnego zgromadzonych w tym systemie teleinformatycznym, co z kolei zwolni osoby, dla których istnieją polskie akty stanu cywilnego, od przedkładania w urzędach stanu cywilnego tych dokumentów. Z punktu widzenia społeczeństwa, niezaprzeczalnym walorem bazy usług stanu cywilnego, będzie stworzenie możliwości uzyskania odpisu aktu stanu cywilnego w dowolnym urzędzie stanu cywilnego na terenie kraju, niezależnie od tego, gdzie jest przechowywany dany akt. Ponadto projektowana baza usług stanu cywilnego umożliwi wydawanie odpisów aktów stanu cywilnego w postaci dokumentów elektronicznych, a także zdalną aktualizację przez kierownika urzędu stanu cywilnego rejestru PESEL o zdarzenia z zakresu rejestracji stanu cywilnego, co powinno usprawnić pracę kierowników urzędów stanu cywilnego, zobligowanych ustawą z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (Dz. U. Nr 217, poz. 1427, z późn. zm.) do bezpośredniego zasilania rejestru PESEL danymi z zakresu rejestracji stanu cywilnego. Zasady funkcjonowania przedsięwziętego w obszarze rejestracji stanu cywilnego systemu teleinformatycznego, zostaną określone w projektowanych regulacjach. Realizacja bazy usług stanu cywilnego pozwoli zatem na rozpoczęcie uspójnionego procesu informatyzacji działań administracji poprzez stworzenie jednolitej bazy elektronicznych aktów stanu cywilnego, co w dalszej perspektywie stworzy możliwość wykorzystania tej bazy do budowy centralnego rejestru aktów stanu cywilnego. III. Zasadnicze kwestie wymagające uregulowania w zakresie rejestracji stanu cywilnego. 4

5 Doprecyzowując w nowoprojektowanych przepisach dotychczasowe regulacje i wprowadzając nowe rozwiązania prawne, przepisy zostaną usystematyzowane według określonych kategorii spraw, celem nadania im przejrzystości, ułatwiającej korzystanie z unormowań. 1. Przepisy ogólne. Projekt nowej ustawy będzie przewidywał, co do zasady, utrzymanie obecnego charakteru rejestracji stanu cywilnego, istoty oraz mocy dowodowej aktów stanu cywilnego; rejestracja stanu cywilnego będzie polegać na dokumentowaniu w postaci aktów stanu cywilnego urodzenia, małżeństwa i zgonu oraz wszelkich zmian, które występują po ich sporządzaniu, a mają wpływ na treść aktu oraz stan cywilny osoby, której akt dotyczy. Czynności tych dokonywać będą, jak obecnie, kierownicy urzędów stanu cywilnego i ich zastępcy, natomiast nadzór pełnić będą, na dotychczasowych zasadach, właściwi miejscowo wojewodowie oraz minister właściwy do spraw wewnętrznych. Niezmieniona pozostanie także struktura urzędów stanu cywilnego; urząd stanu cywilnego nadal będzie częścią urzędu gminy, a terytorium gminy stanowić będzie co do zasady - okręg urzędu stanu cywilnego. Projekt nowej ustawy, oprócz stanowiącego novum odejścia od prowadzenia papierowej rejestracji stanu cywilnego w kierunku elektronicznej, będzie przewidywał, w stosunku do dzisiejszych regulacji, w szczególności następujące zmiany: 1.1 Wprowadzenie do ustawy słownika pojęć z zakresu rejestracji stanu cywilnego. Brak definicji legalnych, w szczególności: stanu cywilnego, nazwiska rodowego, miejsca zdarzenia, transkrypcji aktu stanu cywilnego, w obowiązujących przepisach skutkuje różnorodną interpretacją pojęć z zakresu rejestracji stanu cywilnego Kwalifikacja zadań z zakresu rejestracji stanu cywilnego oraz wprowadzenie opłaty za przyjęcie przez kierownika urzędu stanu cywilnego oświadczeń o zawarciu małżeństwa poza urzędem stanu cywilnego. Spośród zadań powierzonych gminie jako zadania zlecone z zakresu administracji rządowej wyodrębnione zostanie jako zadanie własne gminy przyjmowanie przez kierownika urzędu stanu cywilnego oświadczeń o zawarciu związku małżeńskiego poza urzędem stanu cywilnego na wniosek nupturientów nie poparty przyczynami losowymi (np. pobyt w szpitalu, zakładzie karnym). Celem wskazanego rozwiązania jest uchronienie budżetu państwa przed ponoszeniem w ramach dotacji celowych na realizację zadań zleconych podwyższonych kosztów funkcjonowania urzędu stanu cywilnego związanych z liberalizacją udzielania ślubów poza urzędem stanu cywilnego. Koszty te mogą wynikać m. in. z dojazdu kierownika urzędu stanu cywilnego do miejsca przeprowadzenia ceremonii, wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych lub zatrudnienia dodatkowego zastępcy kierownika. Jednocześnie dla zapewnienia gminie koniecznych środków finansowych na 5

6 realizację nowego zadania własnego, zwiększone zostaną dochody własne gminy. Zakłada się, że gminy będą ustanawiać opłaty wnoszone przez nupturientów, które będą rekompensować rzeczywiste koszty związane z przyjęciem oświadczeń poza urzędem stanu cywilnego. Przepisy będą określać maksymalną wysokość tej opłaty. Poza ww. opłatą, nupturienci będą zobowiązani do uiszczenia opłaty skarbowej za sporządzenie aktu małżeństwa. Zaznaczyć ponadto należy, że zawarcie małżeństwa poza urzędem stanu cywilnego podyktowane szczególnymi okolicznościami nie będzie generowało dla nupturientów, żadnych dodatkowych opłat poza dotychczasową opłatą skarbową za sporządzenie aktu małżeństwa Określenie zasad tworzenia urzędów stanu cywilnego właściwych dla kilku okręgów lub tworzenia kilku urzędów stanu cywilnego w obszarze jednej gminy. Dzisiejsze lakoniczne regulacje, umożliwiające tworzenie przez wojewodów urzędów stanu cywilnego właściwych dla kilku okręgów lub tworzenie kilku urzędów w obszarze jednej gminy, nie wskazują zasad realizacji niniejszego uprawnienia, zaś ich doprecyzowanie poprzez wskazanie, iż wojewoda wydaje w tym zakresie akt prawa miejscowego mogą budzić zastrzeżenia z perspektywy poszanowania konstytucyjnej samodzielności jednostek samorządu terytorialnego. Dlatego też, mechanizm tworzenia urzędów stanu cywilnego właściwych dla kilku okręgów lub tworzenia kilku urzędów stanu cywilnego w obszarze jednej gminy będzie skonstruowany inaczej niż obecnie, tzn. tworzenie takich urzędów stanu cywilnego będzie możliwe w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw administracji. W procedurze zostanie zagwarantowane uczestnictwo gmin oraz wojewodów. Kryterium rewizji struktury urzędów stanu cywilnego będzie stanowiła liczba zdarzeń z zakresu rejestracji stanu cywilnego Doprecyzowanie kwalifikacji kierownika urzędu stanu cywilnego i jego zastępcy w zakresie wykształcenia i stażu pracy. Wprowadzone w 2008 r. wymogi w zakresie wykształcenia i stażu pracy osób zatrudnianych na stanowisku kierownika urzędu stanu cywilnego bądź jego zastępcy wymagają doprecyzowania, z uwagi na obecne w praktyce wątpliwości interpretacyjne. Nie obniżając dotychczasowych kwalifikacji, skorygowane zostaną przesłanki odnoszące się do wykształcenia prawniczego lub administracyjnego oraz wymaganego stażu pracy w jednostkach samorządu terytorialnego Wprowadzenie możliwości upoważniania innych pracowników urzędu gminy do dokonywania określonych czynności urzędowych z zakresu rejestracji stanu cywilnego W nowych regulacjach prawnych przewiduje się umożliwienie kierownikom urzędów stanu cywilnego upoważniania pracowników urzędu stanu cywilnego do wydawania odpisów z aktów stanu cywilnego, zaświadczeń o dokonanych w księgach stanu cywilnego wpisach lub o ich braku, zaświadczeń o zaginięciu lub zniszczeniu księgi stanu cywilnego, zaświadczeń o przyjętych sakramentach czy 6

7 zaświadczeń potwierdzających przyjęcie oświadczeń o uznaniu ojcostwa dziecka poczętego, lecz nieurodzonego. Powyższe usprawni załatwianie ww. rodzaju spraw, szczególnie w dużych urzędach stanu cywilnego oraz usankcjonuje prawnie dotychczasową powszechną praktykę w tym zakresie Określenie formy poszczególnych czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego. Wobec braku jednoznacznych regulacji, generujących niejednorodną praktykę w sposobie załatwiania tożsamych spraw przez poszczególnych kierowników urzędów stanu cywilnego i ich zastępców, a także celem uproszczenia działań kierowników urzędów stanu cywilnego w sprawach powtarzalnych, niewymagających podejmowania decyzji, planowane jest jednoznaczne przypisanie poszczególnym czynnościom związanym z rejestracją stanu cywilnego odpowiedniej formy ich załatwiania, wskazując zwłaszcza na konieczność wydania decyzji administracyjnej lub dokonania czynności materialno-technicznej. Przewiduje się odstąpienie od wydawania decyzji administracyjnych w sprawach odtworzenia treści aktu, uzupełnienia i sprostowania aktu, wpisania do ksiąg stanu cywilnego treści aktu stanu cywilnego sporządzonego za granicą, rejestracji zdarzeń, które nastąpiły za granicą i nie zostały tam zarejestrowane, wpisania do ksiąg stanu cywilnego treści wypisów z ksiąg prowadzonych przed 1 stycznia 1946 r. w trybie wyznaniowej rejestracji stanu cywilnego na rzecz czynności materialno - technicznej kierownika urzędu stanu cywilnego, zakończonej wydaniem odpisu zupełnego aktu stanu cywilnego, uwzględniającego wynik tego postępowania. Natomiast odmowa dokonania tych czynności będzie następowała w drodze decyzji administracyjnej. Decyzja administracyjna zostanie również zastrzeżona dla odmowy dokonania innych czynności związanych z rejestracją stanu cywilnego oraz czynności nieprzewidzianych w ustawie, a mogących mieć wpływ na stan cywilny osoby Odesłanie do przepisów ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz z późn. zm.). Nowoprojektowane rozwiązania, z uwagi na przewidywane zróżnicowanie formy prawnego działania kierownika urzędu stanu cywilnego w sprawach odtworzenia treści aktu, uzupełnienia i sprostowania aktu, wpisania do ksiąg stanu cywilnego treści aktu stanu cywilnego sporządzonego za granicą, rejestracji zdarzeń, które nastąpiły za granicą i nie zostały tam zarejestrowane, wpisania do ksiąg stanu cywilnego treści wypisów z ksiąg prowadzonych przed 1 stycznia 1946 r. w trybie wyznaniowej rejestracji stanu cywilnego, a także utrzymanie decyzji administracyjnych dla odmowy dokonania innych czynności związanych z rejestracją stanu cywilnego oraz czynności nieprzewidzianych w ustawie, a mogących mieć wpływ na stan cywilny osoby, będą wprost przewidywać, iż w zakresie nieuregulowanym w przepisach ustawy, odpowiednie zastosowanie znajdą unormowania Kodeksu postępowania administracyjnego. 7

8 1.8. Wyłączenie spod rygoru art i 5 Kodeksu postępowania administracyjnego spraw, w których pośredniczy konsul. Zastosowanie instytucji pełnomocnika do doręczeń, funkcjonującej w obrocie prawno - administracyjnym od dnia 11 kwietnia 2011 r., nie znajduje uzasadnienia w przypadku, gdy żądanie dokonania czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego załatwiane jest za pośrednictwem konsula. Pośrednictwo konsula w tych sprawach jest z reguły związane z procesem uzyskiwania paszportów dla obywateli polskich za granicą, do wydania których konsul jest jedynym uprawnionym organem. Brak projektowanego wyłączenia w praktyce może wydłużać i komplikować załatwianie spraw zastrzeżonych do kompetencji konsula. Dodatkowym argumentem przemawiającym za obranym kierunkiem, jest fakt, iż Kodeksu postępowania administracyjnego nie stosuje się do postępowań w sprawach należących do właściwości polskich urzędów konsularnych. 2. Właściwość miejscowa w sprawach rejestracji stanu cywilnego. W nowoprojektowanych przepisach zakłada się utrzymanie dotychczasowych zasad ustalania właściwości miejscowej kierownika urzędu stanu cywilnego do rejestracji urodzenia i zgonu. Od 1946 r. właściwość tę wyznacza miejsce zdarzenia, tj. rejestracja następuje w urzędzie stanu cywilnego, w którego okręgu miało miejsce urodzenie lub zgon. Dla zapewnienia kompletności i pewności rejestracji urodzeń, podmiot wykonujący działalność leczniczą jako zobowiązany do bezpośredniego dostarczenia karty urodzenia (martwego urodzenia) do rejestratora zdarzenia musi mieć jednoznacznie wskazanego kierownika urzędu stanu cywilnego, do którego przesyła jeden ze wskazanych dokumentów. Jakiekolwiek zmiany, zważywszy choćby na wynikający z art. 10 ust. 3 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. z 2011 r. Nr 118, poz. 687 z późn. zm.) obowiązek gminy właściwej ze względu na miejsce zgonu do sprawienia pochówku zwłok ludzkich, jeżeli nie zostały one pochowane przez podmioty uprawnione do pochówku lub przekazane do celów naukowych, nie są też celowe w obszarze właściwości miejscowej do rejestracji zgonu osoby. Bez zmiany pozostanie również właściwość kierownika Urzędu Stanu Cywilnego m. st. Warszawy w sprawach rejestracji urodzenia i zgonu, które nastąpiły na polskim statku morskim i powietrznym, na okręcie wojennym i wojskowym statku powietrznym, w sprawach sporządzenia aktu zgonu na podstawie postanowienia sądu o stwierdzeniu zgonu lub uznaniu za zmarłego. Nowe przepisy nie przewidują także zmian w zakresie właściwości urzędu stanu cywilnego miejsca sporządzenia aktu do wpisania do systemu polskiej rejestracji stanu cywilnego wypisów z ksiąg stanu cywilnego prowadzonych przed wprowadzeniem rejestracji świeckiej. W nowoprojektowanych przepisach zakłada się jednak częściowe rozszerzenie odmiejscowienia niektórych rodzajów czynności, tj.: załatwiania spraw z zakresu rejestracji stanu cywilnego w dowolnym urzędzie stanu cywilnego. Powyższe będzie obejmować te czynności, które 8

9 w obecnym stanie prawnym są zastrzeżone do właściwości miejscowej kierownika urzędu stanu cywilnego wyznaczonej za pomocą kryterium miejsca zamieszkania, tj.: wydanie zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa w sposób określony w art. 1 2 i 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, wpisanie do ksiąg stanu cywilnego treści aktu stanu cywilnego sporządzonego za granicą lub zarejestrowanie w nich urodzenia, zawarcia małżeństwa albo zgonu, które nastąpiły za granicą, odtworzenie treści aktu stanu cywilnego sporządzonego za granicą etc. Ponadto zasadnicze zmiany, jakie zostaną wprowadzone obejmują także: 2.1. Umożliwienie realizacji czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego, w szczególnie uzasadnionych okolicznościach, w miejscu faktycznego pobytu osoby. W projektowanych przepisach wprowadzona zostanie norma umożliwiająca dokonanie określonych kategorii czynności mających wpływ na stan cywilny (np. przyjęcie oświadczeń o uznaniu ojcostwa) w miejscu pobytu osoby, w sytuacji niemożności osobistego stawiennictwa w urzędzie spowodowanej chorobą lub niepełnosprawnością Określenie właściwości miejscowej w sprawach: sprostowania i uzupełnienia aktu stanu cywilnego Dzisiejsze przepisy nie wskazują kierownika urzędu stanu cywilnego właściwego do dokonania ww. czynności. Przewidywane jest usankcjonowanie dotychczasowej praktyki przez wskazanie właściwości kierownika urzędu stanu cywilnego, który akt sporządził lub przechowuje. odtworzenia aktu stanu cywilnego w razie zaginięcia lub zniszczenia księgi prowadzonej na terytorium kraju Odmiennie od stanu obecnego przewidującego różną właściwość kierownika urzędu stanu cywilnego (w sprawie odtworzenia aktu kierownik urzędu stanu cywilnego miejsca zamieszkania wnioskodawcy, w sprawie wpisania odtworzonego aktu kierownik urzędu stanu cywilnego miejsca sporządzenia pierwotnego aktu), ze względu na najlepszą wiedzę na temat zaginionej lub zniszczonej księgi proponowane jest wskazanie właściwości kierownika urzędu stanu cywilnego, w którym był sporządzony zaginiony lub zniszczony akt lub który jest właściwy do jego przechowywania, co wyeliminuje obecne dziś wątpliwości i spory o właściwość. Jednocześnie jednak zapewnione zostanie zainicjowanie sprawy w dowolnym urzędzie stanu cywilnego; rejestracji przyjęcia oświadczeń o uznaniu ojcostwa dziecka poczętego lecz nieurodzonego (nasciturusa) i odmowy przyjęcia tych oświadczeń Kwestią problematyczną na gruncie obecnych regulacji prawnych jest brak jasnych, jednolitych unormowań, pozwalających na sprawną weryfikację przesłanek niedopuszczalności uznania ojcostwa, określonych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, tj. ustalenie, czy w stosunku do uznawanego 9

10 dziecka nie nastąpiło wcześniej uznanie ojcostwa bądź jego odmowa. Aktualne przepisy w zakresie uznania ojcostwa nasciturusa, zmienione nowelizacją Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z 2008 r., ograniczają się jedynie do wskazania kierownika urzędu stanu cywilnego właściwego do dokonania wpisu oświadczeń o uznaniu ojcostwa przyjętych przez konsula (urząd stanu cywilnego miejsca zamieszkania matki). Nie uwzględniają natomiast sytuacji, gdy matka dziecka nie ma miejsca zamieszkania w kraju oraz nie określają właściwości kierownika urzędu stanu cywilnego do którego, powinna zostać przekazana odmowa przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa przez konsula. Dążąc do zapewnienia instrumentu pozwalającego na ustalenie możliwości przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa dziecka, zwłaszcza, że oświadczenia o uznaniu dziecka poczętego, lecz nieurodzonego mogą być składane przed dowolnym kierownikiem urzędu stanu cywilnego w kraju, planuje się wprowadzenie wymogu, zgodnie z którym rejestracji przyjętych przez kierowników urzędów stanu cywilnego oraz konsulów oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa dziecka poczętego, lecz nieurodzonego, a także pism w przedmiocie odmowy przyjęcia takich oświadczeń, będzie dokonywał kierownik urzędu stanu cywilnego właściwy ze względu na miejsce sporządzenia polskiego aktu urodzenia matki dziecka. Jeżeli w krajowych księgach stanu cywilnego nie nastąpiła rejestracja urodzenia matki dziecka, rejestracji dokona kierownik urzędu stanu cywilnego m. st. Warszawy. 3. Zasady prowadzenia rejestracji stanu cywilnego. Zakłada się, że podstawowe zasady rejestracji urodzenia, małżeństwa i zgonu w postaci oddzielnych aktów dla każdego zdarzenia na podstawie dowodów potwierdzających prawdziwość danych zgłoszonych do wpisu oraz ich bieżącej aktualizacji w formie wzmianek dodatkowych zostaną utrzymane. Niemniej, z uwagi na prowadzenie rejestracji stanu cywilnego w postaci elektronicznej, w nowej ustawie będą określone zasady tej rejestracji. W nowoprojektowanych przepisach ponadto przewidywane jest w szczególności: 3.1. Aktualizacja przypisków. Zakłada się pozostawienie dotychczasowej roli przypisków jako zamieszczanej pod aktem stanu cywilnego informacji o innych aktach stanu cywilnego dotyczących tej samej osoby. Uwzględniając jednak aspekt informacyjny przypisków, nowe regulacje zobowiążą kierowników urzędów stanu cywilnego do niezwłocznego przekazywania co do zasady drogą elektroniczną informacji w tym zakresie pomiędzy urzędami stanu cywilnego oraz bezwzględnej aktualizacji przypisków Rozszerzenie katalogu dokumentów stanowiących podstawę wpisania wzmianki dodatkowej w akcie. Zakłada się rozszerzenie obecnego katalogu dokumentów umożliwiających wpisanie do aktu wzmianki dodatkowej. Obok dotychczas przewidywanych dokumentów, tj.: prawomocnych orzeczeń 10

11 sądów, ostatecznych decyzji, odpisów aktów stanu cywilnego i innych dokumentów mających wpływ na treść i ważność aktu, uwzględnione zostaną również nieostateczne decyzje podlegające wykonaniu zgodnie z art ustawy Kodeks postępowania administracyjnego. Jednocześnie w związku z odejściem od wydawania przez kierowników urzędów stanu cywilnego pozytywnych decyzji administracyjnych w sprawach rejestracji stanu cywilnego, stanowiących podstawę wpisu w aktach stanu cywilnego, podstawą dodania wzmianki w akcie będą nieostateczne decyzje wydawane w oparciu o ustawę z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (Dz. U. Nr 220, poz z późn. zm.). Projektowane rozwiązanie powinno uprościć i przyspieszyć procedurę aktualizacji aktów, zainicjowaną przez osoby, których ten akt dotyczy w sytuacji, gdy wydana przez kierownika urzędu stanu cywilnego decyzja jest zgodna z zakresem żądania wnioskodawcy. Powyższe może mieć znaczenie zwłaszcza dla szybkości postępowania w sprawach wydawania przez konsulów dokumentów paszportowych Doprecyzowanie obowiązków informacyjnych sądów i innych organów państwowych. Sądy i inne organy państwowe będą zobowiązane do niezwłocznego przekazywania odpisów orzeczeń, decyzji oraz innych dokumentów stanowiących podstawę wpisu do ksiąg stanu cywilnego. Dopuszczone będzie przekazywanie tych dokumentów w postaci elektronicznej, jeżeli w tej postaci zostały sporządzone. Jednocześnie uwzględniając trudności, jakie narosły w zakresie umieszczania wzmianek dodatkowych w aktach stanu cywilnego na podstawie prawomocnych orzeczeń, powstałe na tle ogólnych zasad stwierdzania prawomocności orzeczeń, przewidzianych w art. 364 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.), projektodawca planuje nałożyć na sądy obowiązek przekazywania odpisu prawomocnego orzeczenia wraz z postanowieniem stwierdzającym prawomocność orzeczenia, co w konsekwencji przyczyni się do zapewnienia pewności obrotu prawnego. Data uprawomocnienia się orzeczenia ma bowiem fundamentalne znaczenie, np.: dla ustalenia pochodzenia dziecka, czy też dla realizacji uprawnienia małżonka rozwiedzionego do powrotu do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa Ujednolicenie zasad dokumentowania czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego. Projektowane jest wprowadzenie formy protokołu dla wszystkich czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego dokonywanych w dowolnym urzędzie stanu cywilnego, a wymagających wpisania w formie wzmianek dodatkowych do aktów stanu cywilnego Doprecyzowanie zasad uczestnictwa biegłych i tłumaczy przy czynnościach z zakresu rejestracji stanu cywilnego. Pozostawiając jako zasadę obowiązek zapewnienia przez kierownika urzędu stanu cywilnego udziału biegłych i tłumaczy przy rejestracji zdarzeń losowych, tj. urodzeń i zgonów, zostanie unormowana dotychczasowa praktyka zabezpieczania przez nupturientów uczestnictwa tych podmiotów 11

12 w procedurze zawarcia małżeństwa. Jednocześnie kierownik urzędu stanu cywilnego zostanie wyposażony w prawo dokonania czynności bez udziału biegłego lub tłumacza, o ile będzie on potrafił samodzielnie się porozumieć z osobami uczestniczącymi w czynności, np.: będzie w wystarczającym stopniu władał językiem obcym albo też językiem migowym Określenie zasad postępowania z dokumentami sporządzonymi w języku obcym. Do rangi ustawowej zostanie podniesiona zasada, że akty stanu cywilnego, ich odpisy i inne dokumenty wystawione w języku obcym, składane kierownikowi urzędu stanu cywilnego w związku z dokonywaniem czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego, przedkładane są wraz z urzędowym tłumaczeniem na język polski, dokonywanym przez tłumacza przysięgłego lub polskiego konsula. Wskazana reguła zostanie jednak doprecyzowana, rozbudowana i dostosowana do obecnych realiów. Przede wszystkim, uściślonym zostanie, że chodzi o tłumacza przysięgłego wpisanego na listę prowadzoną przez Ministra Sprawiedliwości. Zważywszy natomiast na praktykę konsularną, z tłumaczeniami dokumentów wykonywanych przez rodzimego tłumacza przysięgłego lub polskiego konsula zostaną zrównane tłumaczenia dokumentów dokonane przez tłumacza przysięgłego w państwie przyjmującym, a następnie poświadczone przez polskiego konsula, a także w przypadku języków rzadkich, tłumaczenia pośrednie (dwustopniowe), dokonywane z języka sporządzenia aktu na język powszechnie znany, a następnie przez polskiego konsula na język polski. Ponadto w razie braku tłumacza przysięgłego języka danego państwa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zakłada się dopuszczenie złożenia tłumaczenia dokonanego przez konsula lub uprawnionego pracownika przedstawicielstwa dyplomatycznego państwa obcego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Niezależnie od powyższego, dla zachowania zgodności z prawem wspólnotowym, przewiduje się uznawanie tłumaczeń wykonanych przez tłumaczy przysięgłych uprawnionych w którymkolwiek z państw członkowskich UE Złagodzenie standardów dotyczących postępowania z oryginałem zagranicznego dokumentu. Projektowane regulacje będą przewidywać, że oryginał zagranicznego dokumentu, przedłożonego w związku z dokonywaniem czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego, analogicznie do pozostałych dokumentów, będzie włączany do akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego. Jednak odmiennie niż na gruncie obowiązujących przepisów, dopuszczony zostanie w wyjątkowych sytuacjach jego zwrot, tzn. w przypadku, gdy nie można wydobyć w danym państwie oryginału dokumentu i wnioskodawca posiada jeden jego egzemplarz. Wskazane odstępstwo będzie czynnością realizowaną na wniosek. W przypadku przedkładania takiego dokumentu za pośrednictwem konsula, kierownik urzędu stanu cywilnego będzie zobowiązany do zwrotu oryginału wnioskodawcy, jeżeli wnioskodawca będzie o to wnosił. W każdym razie wydanie oryginału dokumentu zagranicznego, będzie zawsze poprzedzone sporządzeniem poświadczonej za zgodność z oryginałem kopii przez 12

13 kierownika urzędu stanu cywilnego, który dokonał czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego. Kopia w zastępstwie oryginału, będzie stanowić akta zbiorowe rejestracji stanu cywilnego Wprowadzenie normy określającej pisownię nazw miejscowości. W projektowanej ustawie zakłada się nadanie rangi ustawowej normom regulującym sposób zapisywania nazw miejscowości, zarówno polskich, jak i zagranicznych wraz z jednoczesnym określeniem zasad tej pisowni. Do zapisu nazw miejscowości zagranicznych stosowany będzie alfabet łaciński, a sam zapis będzie zgodny z zaleceniami Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski Przechowywanie ksiąg stanu cywilnego wraz z aktami zbiorowymi. W odniesieniu do zdarzeń ewidencjonowanych w nowym, elektronicznym modelu prowadzenia rejestracji stanu cywilnego utrzymane zostaną księgi stanu cywilnego oraz akta zbiorowe rejestracji stanu cywilnego. Rezygnuje się zaś z prowadzenia skorowidzów alfabetycznych jako rozwiązania właściwego dla nośników papierowych. Dla utrwalonych na papierze zasobów urzędów stanu cywilnego (część akt zbiorowych) do rangi ustawowej zostanie podniesiona zasada, że ich przechowywanie ma miejsce w archiwum urzędu stanu cywilnego, które nie musi stanowić odrębnego pomieszczenia, zapewniającym należyte ich zabezpieczenie przed uszkodzeniem, zniszczeniem, utratą oraz nieuprawnionym dostępem osób trzecich. Wskazanym zostanie również, że w razie potrzeby, w/w zasoby papierowe powinny podlegać konserwacji. Niezależnie od tego, czy księgi stanu cywilnego powstały w ramach rejestracji papierowej czy elektronicznej, zakłada się natomiast zróżnicowanie okresów pozostawania tych ksiąg wraz z aktami zbiorowymi (a w odniesieniu do papierowych ksiąg stanu cywilnego również skorowidzami alfabetycznymi) w zasobach urzędu stanu cywilnego. Przy niezmienionym 100-letnim okresie dla ksiąg urodzeń, skróceniu ulegnie do 80 lat czas przechowywania ksiąg małżeństw i ksiąg zgonów. Przyjęty kierunek, uwzględniając ochronę danych osobowych osób żyjących, stwarza możliwość szerszego dostępu do danych zgromadzonych w ww. księgach małżeństw i zgonów Przekazywanie do archiwów państwowych ksiąg stanu cywilnego wraz z aktami zbiorowymi. Rangę ustawową zyskają przepisy dotyczące przekazywania do archiwów państwowych ksiąg stanu cywilnego wraz z aktami zbiorowymi (a w odniesieniu do papierowych ksiąg stanu cywilnego również skorowidzami alfabetycznymi). Projektodawca, z racji braku rejestru centralnego oraz ze względu na dualny system akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego dla poszczególnych aktów, przyjął rozwiązanie, że obowiązek przekazania do archiwum państwowego zgromadzonych zasobów - niezależnie od postaci ich utrwalenia (w bazie usług stanu cywilnego, czy na papierze), będzie ciążył na kierownikach urzędów stanu cywilnego. Realizacja tego obowiązku będzie następowała w ciągu dwóch lat od upływu terminu do ich przechowywania przez rejestratora zdarzeń. 13

14 3.11. Uregulowanie zasad postępowania z księgami stanu cywilnego przekazanymi do archiwum państwowego. Obowiązujące przepisy, obligujące do przekazywania do archiwów państwowych ksiąg stanu cywilnego po upływie określonego czasu, nie wskazują procedury aktualizacji i udostępniania ksiąg po ich przekazaniu. Celem zapewnienia zupełności przekazanych aktów stanu cywilnego, projektowane regulacje będą rozstrzygać, że aktualizacja zapisów we wszystkich księgach stanu cywilnego w tym również w księgach, które znajdują się w zasobach archiwów państwowych stanowi wyłączną domenę kierownika urzędu stanu cywilnego jako rejestratora zdarzeń z zakresu rejestracji stanu cywilnego. Udostępnianie zaś terminowo przekazanych do archiwów państwowych ksiąg stanu cywilnego, podlegać będzie odpowiednim przepisom, regulującym materię archiwalną. 4. Zmiany w aktach stanu cywilnego. Zachowując zasadę trwałości aktu stanu cywilnego, oznaczającą że po sporządzeniu i podpisaniu aktu przez kierownika urzędu stanu cywilnego lub jego zastępcę, dokonywanie w nim zmian ograniczone jest do aktualizacji na podstawie określonych ustawowo dokumentów kształtujących stan cywilny osoby, zmienione zostaną instytucje sprostowania, uzupełnienia i unieważnienia aktu. Kluczowe zmiany dotyczą następujących kwestii: 4.1. Sprostowanie aktu. Utrzymując dotychczasowe regulacje przewidujące tryb administracyjny i sądowy dla sprostowania aktu, przewidywane jest rozszerzenie przesłanek umożliwiających sprostowanie w trybie administracyjnym, które obecnie ograniczają się do sprostowania oczywistych błędów pisarskich. Planowane rozwiązania umożliwią sprostowanie przez kierownika urzędu stanu cywilnego (zastępcę) aktu stanu cywilnego na podstawie innych wcześniejszych aktów stanu cywilnego dotyczących tej samej osoby lub członków jej rodziny oraz akt zbiorowych do poszczególnych aktów. Usprawni to procedurę sprostowania aktu i umożliwi ograniczenie kognicji sądu jedynie do sprostowań nie wynikających z ww. dokumentów Uzupełnienie aktu. Uzupełnienie aktu będzie możliwe: 1) w trybie administracyjnym W tym trybie kierownik urzędu stanu cywilnego będzie uzupełniał akt o wszelkie dane, z wyłączeniem danych wymienionych w pkt 2. Podstawą do uzupełnienia aktu będą inne akty stanu cywilnego, akta zbiorowe, jak również inne dokumenty urzędowe w rozumieniu art. 76 Kodeksu postępowania administracyjnego; 14

15 2) w trybie sądowym w kwestiach dotyczących uzupełnienia aktu zgonu o datę i/lub godzinę zgonu w przypadku gdy brak tych danych w karcie zgonu Powyższe będzie odpowiednikiem ustalania przez sąd daty urodzenia dziecka nieznanych rodziców. Obecnie prowadzone przez kierowników urzędów stanu cywilnego postępowania o ustalenie daty i/lub godziny zgonu są trudne, czasochłonne i nieefektywne. W praktyce bowiem pod kierunkiem kierownika usc wysuwane są żądania ekshumacji zwłok, przeprowadzania ich sekcji, przesłuchiwania dziesiątków świadków, prześledzenia bilingów telefonicznych, itp. Ostatecznie zaś postępowania te nie kończą się ustaleniem satysfakcjonującym wnioskodawców, oczekujących głównie dla potrzeb dziedziczenia na precyzyjne określenie momentu zgonu a nie najbardziej prawdopodobne. W dalszej kolejności zwracają się więc oni o unieważnienie aktu zgonu do sądu i ustalenie na nowo jego treści. Mając zatem na względzie, iż większość spraw o ustalenie daty i/lub godziny zgonu znajduje swój finał w sądzie celowym jest, by przeszły one do kognicji sądów Unieważnienie aktu. Nie przewiduje się zasadniczych zmian w procedurze unieważnienia aktu. Tak jak obecnie, właściwym do unieważnienia aktu będzie, co do zasady, sąd powszechny w przypadku, gdy akt stwierdza zdarzenie niezgodne z prawdą lub uchybienia powstałe przy sporządzaniu aktu zmniejszają jego moc dowodową. W gestii zaś wojewody w dalszym ciągu będzie unieważnienie aktu w trybie administracyjnym, niemniej jednak tryb ten, przewidujący obecnie kompetencję wojewody do unieważnienia jednego z dwóch aktów stanu cywilnego, zostanie zmodernizowany. Z uwagi na przypadki kilkukrotnej rejestracji w urzędach stanu cywilnego w kraju tego samego zdarzenia, novum będzie stanowiło rozszerzenie zakresu zastosowania tej instytucji, poprzez umożliwienie wojewodzie unieważnienia kilku aktów stanu cywilnego dotyczących tego samego zdarzenia w jednym postępowaniu, z jednoczesnym określeniem zasad przedmiotowego unieważnienia, co powinno znacząco uprościć procedurę Określenie kręgu podmiotów uprawnionych do wystąpienia z wnioskiem o sprostowanie, uzupełnienie i unieważnienie aktu stanu cywilnego. Celem wyeliminowania dotychczasowej różnorodnej praktyki powstanie katalog osób uprawnionych do wystąpienia w trybie administracyjnym o dokonanie sprostowania, uzupełnienia aktu oraz unieważnienia co najmniej jednego z wielu sporządzonych aktów. Legitymacja do inicjowania tego rodzaju spraw przede wszystkim będzie przysługiwała osobie, której akt dotyczy, a także innym osobom, w tym wstępnym i zstępnym, które wykażą w tym interes prawny. Ponadto kierownik urzędu stanu cywilnego, tak jak dotychczas, będzie mógł także z urzędu dokonać sprostowania i uzupełnienia aktu. W trybie sądowym, uprawnionymi do zgłoszenia wniosku o sprostowanie aktu, jego unieważnienie, czy uzupełnienie aktu zgonu o datę i/lub godzinę zgonu będą zaś, analogicznie do dzisiejszych rozwiązań dotyczących podmiotów legitymowanych do złożenia wniosku 15

16 o unieważnienie i sprostowanie aktu w postępowaniu nieprocesowym, osoba zainteresowana, prokurator i kierownik urzędu stanu cywilnego. 5. Rejestracja zwykła. Rejestracja zwykła polega na obligatoryjnej rejestracji wszystkich urodzeń, małżeństw i zgonów mających miejsce w kraju. W przypadku zdarzeń losowych, takich jak urodzenie i śmierć, podstawą tej rejestracji co do zasady będzie odpowiednio karta urodzenia (martwego urodzenia) bądź karta zgonu oraz wystąpienie o rejestrację przez określone w ustawie podmioty. W przypadku małżeństwa, z wyłączeniem małżeństw wyznaniowych wywierających skutki cywilne, do rejestracji wymagany będzie protokół stwierdzający złożenie przez małżonków oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński. Zakłada się zasadniczo ograniczenie danych gromadzonych w aktach do niezbędnych z punktu widzenia rejestracji stanu cywilnego i dla określania stanu cywilnego osoby, co spowoduje usunięcie ze wszystkich aktów stanu cywilnego danych wskazujących na miejsce zamieszkania (np. rodziców z aktu urodzenia dziecka, czy zmarłego z aktu zgonu), zaś rozszerzenie o inne dane, których wymóg gromadzenia wynika z innych unormowań, w tym rozporządzenia (WE) nr 862/2007 z dnia 11 lipca 2007 r. w sprawie statystyk Wspólnoty z zakresu migracji i ochrony międzynarodowej oraz uchylającego rozporządzenie Rady (EWG) nr 311/76 w sprawie statystyk dotyczących pracowników cudzoziemców (kraj urodzenia). Ponadto przewidywane modyfikacje w obszarze obowiązków podmiotu wykonującego działalność leczniczą oraz osób występujących o rejestrację urodzenia, a także w sferze kręgu podmiotów występujących o rejestrację zgonu będą determinować zmiany w zakresie wpisywanych do aktów danych identyfikujących podmioty występujące o rejestrację oraz wystawców stosownych kart. Inne zasadnicze zmiany, jakie zakłada się wprowadzić dotyczą następujących kwestii: 5.1. w zakresie aktu urodzenia W projektowanych przepisach przewiduje się utrzymanie dotychczasowych zasad rejestracji dziecka martwo urodzonego w formie aktu urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu, dokumentowania faktu przysposobienia dziecka, jak również zasad sporządzania aktu urodzenia dziecka nieznanych rodziców lub osoby pełnoletniej, której tożsamości nie można ustalić. Kierunkowe zmiany obejmą jednak: Rozgraniczenie obowiązków przekazania karty urodzenia (martwego urodzenia) oraz wystąpienia o rejestrację urodzenia. Wskazany w obecnych przepisach katalog podmiotów zgłaszających urodzenie (tj.: rodzice dziecka, lekarz, położna, inna osoba obecna przy porodzie, zakład opieki zdrowotnej) jest de facto regulacją 16

17 martwą. Stąd też, w przeciwieństwie do dzisiejszych rozwiązań, nastąpi podział na dwie czynności, których łączne wystąpienie będzie skutkować sporządzeniem aktu urodzenia, tj.: - przekazanie karty urodzenia (martwego urodzenia) do urzędu stanu cywilnego przez podmiot wykonujący działalność leczniczą, - wystąpienie o rejestrację przez matkę lub ojca dziecka lub inną osobę upoważnioną przez nich, związane z ustaleniem pochodzenia dziecka i nadaniem mu imienia. Jednocześnie realizacja obowiązku podmiotu wykonującego działalność leczniczą będzie dotyczyła wyłącznie kompletnie wypełnionych kart martwego urodzenia, w tym zawierających określoną płeć dziecka Rozszerzenie katalogu dokumentów stanowiących podstawę do sporządzenia aktu urodzenia. Projektowane jest zastąpienie dotychczas obowiązującego pisemnego zgłoszenia urodzenia dziecka dualnym systemem dokumentów, tj.: karty urodzenia, potwierdzającej urodzenie żywe oraz karty martwego urodzenia dla dziecka martwo urodzonego. Jest to istotne z tego powodu, że dokumenty te wywołują odmienne skutki w zakresie terminów obligujących podmioty wykonujące działalność leczniczą do ich przekazania do urzędu stanu cywilnego czy powstałych w ich wyniku aktów Określenie terminu na przekazanie karty urodzenia/karty martwego urodzenia oraz na wystąpienie o rejestrację urodzenia. Przy utrzymaniu dotychczasowego 14-dniowego w przypadku urodzenia dziecka żywego i 3-dniowego - dla dziecka martwo urodzonego terminu, wprowadzona zostanie zasada, że terminy do wystąpienia o rejestrację urodzenia przez matkę lub ojca dziecka lub inną osobę upoważnioną przez nich, czy przekazania do urzędu stanu cywilnego karty urodzenia/martwego urodzenia przez podmioty wykonujące działalność leczniczą będą liczone od daty sporządzenia danej karty Określenie zasad i warunków umożliwiających sporządzenie aktu urodzenia z urzędu. Przewiduje się możliwość sporządzenia aktu urodzenia z urzędu jedynie na podstawie karty przekazanej przez podmiot wykonujący działalność leczniczą w sytuacjach, m.in. niezgłoszenia urodzenia przez osoby zobowiązane do wystąpienia o rejestrację, niemożności zgłoszenia urodzenia przez te osoby (np. w przypadku urodzenia dziecka panieńskiego i śmierci matki przy porodzie), czy zagrożenia zdrowia lub życia dziecka. Na gruncie projektowanych rozwiązań równocześnie znajdą odzwierciedlenie zasady sporządzania aktu, w tym zobowiązanie kierownika urzędu stanu cywilnego do ustalenia pochodzenia dziecka i wyboru dla niego imienia. W przypadku nieustalenia danych rodziców akt będzie sporządzany na podstawie orzeczenia sądu Liberalizacja zasad wyboru imienia (imion) dla dziecka. Z uwagi na zmiany społeczne oraz przemiany kulturowe, w tym m. in. ruchy migracyjne, pochodzenie dzieci od rodziców, z których jeden jest cudzoziemcem, a także zważywszy na fakt, że wybór imienia przez rodziców jest jednym z atrybutów władzy rodzicielskiej, zniesiony zostanie zakaz nadawania 17

18 imion niepozwalających odróżnić płci dziecka, a w konsekwencji informacja o płci będzie uwzględniona w katalogu danych zamieszczanych w odpisie skróconym aktu urodzenia. Ponadto w dalszym ciągu nie będzie przyzwolenia na nadawanie dziecku więcej niż dwóch imion, imienia zdrobniałego, ośmieszającego czy nieprzyzwoitego Doprecyzowanie zasad postępowania organu w ramach procedury uznania ojcostwa. Zmiana instytucji uznania nadana nowelizacją Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z 2008 r., traktowanej obecnie jako akt wiedzy obojga rodziców, że dziecko od nich pochodzi, wymaga określenia zasad przyjmowania oświadczeń o uznaniu ojcostwa. W szczególności przewiduje się, że kierownicy urzędów stanu cywilnego będą prowadzić rejestr przyjętych oświadczeń o uznaniu ojcostwa dzieci poczętych, lecz nieurodzonego oraz rejestr odmów w przedmiotowym zakresie, które zastąpią wpisywanie protokołów z przyjętych oświadczeń do księgi urodzeń. Przewidywane jest ponadto wyeliminowanie różnicowania pozycji dzieci pozamałżeńskich w zakresie ukrycia faktu uznania ojcostwa, zarówno w akcie urodzenia dziecka sporządzonym po uznaniu, jak również jednocześnie z uznaniem. W każdym z tych przypadków akt urodzenia dziecka będzie sporządzany tak jak dla dziecka urodzonego z małżeństwa Określenie sposobu postępowania w sytuacji zawarcia małżeństwa przez rodziców dziecka po sporządzeniu aktu urodzenia dziecka. Zakłada się wprowadzenie obowiązku uprzedniego przeprowadzenia procedury uznania ojcostwa dziecka przed wpisaniem wzmianki dodatkowej w akcie urodzenia dziecka o zawarciu małżeństwa przez jego rodziców. Obowiązujące przepisy odnoszą się jedynie do odnotowywania w akcie urodzenia faktu zawarcia małżeństwa przez rodziców dziecka, nie normują zaś kwestii uprzedniego potwierdzenia ojcostwa. Celem właściwej realizacji unormowań art w związku z art Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dodatkowo w procedurze zawarcia małżeństwa zostanie przewidziane składanie przez nupturientów oświadczenia o posiadanych wspólnych dzieciach wraz ze wskazaniem urzędu stanu cywilnego, w którym sporządzony został akt urodzenia dziecka Rozszerzenie zakresu czynności dokonywanych przez konsula. Planowane jest rozszerzenie dotychczasowych czynności dokonywanych przez konsula, mających znaczenie dla treści aktu urodzenia o: przyjmowanie oświadczeń o nadaniu dziecku nazwiska na podstawie art. 90 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, oświadczeń o zmianie imienia (imion) dziecka wpisanego do aktu w chwili jego sporządzenia, a także związanych z procedurą zawarcia małżeństwa poprzez dopuszczenie przyjmowania przez konsula zapewnień o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa wraz z dokumentami, jeżeli osoby obywatele polscy bądź obywatel polski i cudzoziemiec - chcące wstąpić w związek małżeński przebywają za granicą, ale zamierzają zawrzeć małżeństwo przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego w kraju. W tym ostatnim przypadku, biorąc 18

19 pod uwagę, że jedynie art. 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego określający dopuszczalne formy zawarcia małżeństw odnosi się do konsula, to per analogiam celowym będzie stosowanie wszystkich innych przepisów dotyczących procedury zawarcia małżeństwa, np.: art. 4, 5, 7, 25 w/w ustawy Doprecyzowanie zasad wpisywania tzw. danych krytych, jeżeli nie zachodzi domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki ani nie nastąpiło uznanie dziecka lub sądowe ustalenie ojcostwa. Obecne przepisy regulują jedynie zasady wpisywania danych krytych w zakresie imienia, nazwiska i nazwiska rodowego ojca w momencie sporządzenia aktu urodzenia oraz w stosunku do osób urodzonych przed dniem 30 sierpnia 1955r. w zakresie imienia i nazwiska ojca. Celem kompleksowego uregulowania niniejszej kwestii, utrzymując zasadę wpisywania danych krytych w momencie sporządzania aktu, uwzględnione zostaną kwestie wpisywania tych danych we wszystkich aktach urodzenia sporządzonych w przeszłości Sporządzenie nowego aktu urodzenia w przypadku obalenia domniemania ojcostwa. Uwzględniając, iż przyjęty system wzmianek dodatkowych w aktach stanu cywilnego powoduje, że w odpisie zupełnym aktu urodzenia, stanowiącym dosłowne powtórzenie treści aktu, będzie ujawniona informacja o zmianach w zakresie filiacji dziecka, a zwłaszcza obalenia domniemania ojcostwa, co jest kwestionowane z perspektywy zabezpieczenia właściwych standardów ochrony danych osobowych, przyszłe regulacje w sposób tożsamy do przysposobienia będą dopuszczać sporządzenia nowego aktu urodzenia dziecka w sprawach związanych z zaprzeczeniem ojcostwa, o ile sąd opiekuńczy tak postanowi w zakresie aktu małżeństwa Dookreślenie katalogu dokumentów wymaganych od cudzoziemców w procedurze zawarcia małżeństwa. Dotychczasowa konstrukcja przepisów powoduje wątpliwości interpretacyjne co do katalogu dokumentów przedkładanych przez cudzoziemców. Planowane jest jednoznaczne wskazanie obowiązku składania, obok zaświadczeń o zdolności prawnej do zawarcia małżeństwa za granicą, oświadczeń zapewniających o nieistnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa oraz niezbędnych do ustalenia danych osobowych cudzoziemca odpisów aktów stanu cywilnego. Dodatkowo w związku z normami kolizyjnymi, wyrażonymi w ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 80, poz. 432), planowane jest odstąpienie od identyfikowania kręgu cudzoziemców zwolnionych z obowiązku przedłożenia zaświadczenia o zdolności prawnej do zawarcia małżeństwa za granicą Liberalizacja przepisów umożliwiających zawieranie małżeństw przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego poza urzędem stanu cywilnego. 19

20 Obecnie zawieranie małżeństw poza urzędem stanu cywilnego warunkuje jedynie zaistnienie uzasadnionych przyczyn. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom społecznym, a zwłaszcza uwzględniając fakt, iż mimo dość rygorystycznych przepisów w latach w skali kraju kierownicy urzędów stanu cywilnego udzielali rocznie ponad 2000 ślubów poza urzędem stanu cywilnego, nieuzasadnionych szczególnymi względami, zostaną zliberalizowane przesłanki umożliwiające dokonanie tej czynności poza urzędem stanu cywilnego z uwzględnieniem jednak konieczności zapewnienia prawidłowej i sprawnej pracy urzędu. Dopuszczalnym miejscem zawarcia małżeństwa, poza urzędem stanu cywilnego, będzie inne miejsce znajdujące się na terytorium gminy, w okręgu której właściwy jest dany kierownik urzędu stanu cywilnego. Okoliczności zawarcia ślubu poza urzędem mogą wynikać z faktycznej sytuacji nupturientów (pobyt w szpitalu, zakładzie karnym, itp.) lub też mogą wnioskować o to sami nupturienci. W tym drugim przypadku zaproponowane przez nich miejsce powinno zapewniać konieczność zachowania powagi i doniosłości zawarcia małżeństwa oraz bezpieczeństwa wszystkich uczestników uroczystości Sformalizowanie treści przysięgi składanej przez osoby wstępujące w związek małżeński. Ugruntowana w praktyce treść oświadczeń jako korespondująca z zasadami dotyczącymi przyszłej rodziny oraz prawami i obowiązkami małżonków winna znaleźć odzwierciedlenie w przepisach prawa, by zapewnić zgodność oświadczeń z podstawowymi zasadami określonymi w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Określenie jednolitej treści oświadczenia ułatwi realizację art. 7 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy, zgodnie z którym osoby zawierające małżeństwo składają oświadczenie o wstąpieniu związek małżeński, powtarzając za kierownikiem treść oświadczenia lub odczytując je na głos Wydłużenie okresu ważności zaświadczenia o możności prawnej do zawarcia małżeństwa za granicą. Zakłada się wydłużenie terminu ważności przedmiotowego zaświadczenia z 3 do 6 miesięcy, celem dostosowania przepisów do regulacji obowiązujących w innych krajach Określenie terminu ważności zapewnienia o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Analogicznie do wydłużonego terminu ważności zaświadczenia o zdolności prawnej do zawarcia małżeństwa za granicą, wprowadzony zostanie termin ważności zapewnienia, którego ważność upłynie po okresie 6 miesięcy od daty, w której miałby zostać zawarty związek małżeński. Jednocześnie kierownik urzędu stanu cywilnego zobowiązany zostanie do potwierdzenia, że w okresie tym nie wystąpiły przesłanki uniemożliwiające zawarcie małżeństwa. 20