PRZEWODNIK AKTYWISTY

Transkrypt

1 PRZEWODNIK AKTYWISTY

2 Wstęp OBIERZ KURS NA PRZYRODĘ Każdy człowiek jest częścią przyrody, dlatego dbałość o nią jest obowiązkiem każdego człowieka i leży w interesie każdego z nas. Od kondycji środowiska i otaczającej nas przyrody zależy bowiem nasze zdrowie, jakość naszego jedzenia, nasze samopoczucie, przyszłość naszych dzieci, przyszłość całej planety. Żeby rozsądnie i co najważniejsze skutecznie chronić przyrodę nie trzeba wcale przykuwać się do drzew. Przeciętnemu obywatelowi wydaje się, że samodzielnie nic nie może zrobić, żeby zapobiec dewastacji przyrody albo zwiększyć zakres jej ochrony. Nasza reakcja nie musi być związana ani z dużym wysiłkiem, ani z kosztami. Często będzie polegać na domaganiu się od władz, które są do tego powołane, działań zgodnych z obowiązującym prawem. Czasami wymagać będzie wykazania odrobiny odwagi cywilnej. Nie bójmy się korzystać z instrumentów, w które wyposażyło nas prawo, tak aby skutecznie chronić przyrodę, od kondycji której zależy przecież jakość naszego życia. Weź sprawy w swoje ręce i obierz kurs na przyrodę. Mimo szeregu regulacji prawnych gwarantujących ochronę i zapobieganie niszczeniu przyrody, często przepisy te pozostają martwe. I to nie tylko z uwagi na lenistwo, czy opieszałość organów władzy, ale również ze względu na przyzwolenie społeczne i lenistwo nas samych. W społeczeństwie utrwaliło się błędne przekonanie, że działalność polegająca ochronie przyrody to dziecinada, że ochrona środowiska ma wobec problemów gospodarczych, ekonomicznych oraz społecznych znaczenie drugorzędne. Świadomości społeczeństwa w tej dziedzinie jest znikoma. Nie uświadamiamy sobie, jak ważne jest zapobieganie dewastacji środowiska i nie wiemy, jak reagować, gdy jesteśmy świadkami niszczenia przyrody. Tymczasem każdy człowiek, nawet niepełniący funkcji w organach administracji państwowej czy samorządowej, ma realny wpływ na środowisko. System prawny w naszym kraju wyposażył każdego pojedynczego obywatela w narzędzia skutecznej obrony przed dewastacją środowiska oraz środki służące ochronie przyrody.

3 Część 1 POMÓŻ SWOIM SĄSIADOM PTAKOM Obok nas, w budynkach w których żyjemy, zamieszkują również ptaki. Większość z nich kiedyś mieszkała w dziuplach. Jednak wskutek zmiany przez człowieka krajobrazu oraz całkowitemu prawie wycięciu starych dziuplastych drzew, ptaki były zmuszone dostosować się do zmienionego otoczenia i znaleźć sobie inne domy, zwykle w miejskich osiedlach. Naszymi sąsiadami są najczęściej gołębie, wróble, kawki, jerzyki, szpaki i jaskółki oknówki. Poszczególne gatunki ptaków mają różne preferencje co do zajmowanych miejsc lęgowych. Gołąb gnieździ się głównie na strychach, loggiach oraz w różnych niszach, wróbel zajmuje szczeliny za rynnami, a jaskółka oknówka instaluje swoje gniazda w niszach okien i pod balkonami. Do niedawna nasze stosunki sąsiedzkie z ptakami przebiegały bezkonfliktowo. Jednak wzmożona modernizacja budownictwa, którą można zauważyć na przestrzeni ostatnich kilku lat często pozbawia ptaki ich dotychczasowych miejsc lęgowych w budynkach oraz nierzadko prowadzi do ich śmierci. Niestety częstą praktyką staje się zamykanie otworów wentylacyjnych do stropodachów, strącanie ptasich gniazd, kratowanie otworów wlotowych do gniazd czy wręcz zamurowywanie gniazd ptaków. Stropodach jest to strop nad ostatnią kondygnacją budynku, który spełnia jednocześnie rolę dachu; jest to dach płaski. Cechą charakterystyczną takiego rozwiązania jest brak poddasza. Ze względów konstrukcyjnych i fizycznych (czyli układ warstw) stropodachy dzielimy na stropodachy wentylowane, uważane za poprawne rozwiązanie dla budownictwa mieszkaniowego oraz stropodachy pełne, stosowane częściej w budownictwie przemysłowym. Do stropodachów zalicza się także tarasy nad pomieszczeniami. Tarasy różnią się od opisanych wyżej stropodachów warstwą nawierzchni, która oprócz izolacji przeciwwodnej musi zapewnić także odporność na uszkodzenia mechaniczne powstające przy użytkowaniu. Tymczasem ci ptasi sąsiedzi są częścią przyrody wzbogacającą różnorodność przyrodniczą miasta. Są także naszymi bezpośrednimi sprzymierzeńcami, ponieważ kontrolują liczebność owadów, także tych owadów, które uznajemy za szkodniki. Np. przeciętna jaskółka dymówka potrafi w ciągu jednego dnia złowić... owadów/komarów etc... W Polsce obowiązuje szereg regulacji prawnych chroniących ptaki w budynkach: 1. Ustawa o ochronie zwierząt z dn. 21 sierpnia 1997 (Dz. U nr 106, poz. 1002), w myśl której nieuzasadnione lub niehumanitarne zabijanie zwierząt oraz znęcanie się nad nimi jest zabronione: ustawa stanowi, że kto zabija, uśmierca zwierzę albo dokonuje uboju zwierzęcia z naruszeniem przepisów albo znęca się nad nim, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Jeżeli sprawca czynu działa ze szczególnym okrucieństwem, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. W razie skazania za to przestępstwo sąd może orzec wobec sprawcy zakaz wykonywania określonego zawodu, prowadzenia określonej działalności lub wykonywania czynności wymagających zezwolenia, które są związane z wykorzystywaniem zwierząt lub oddziaływaniem na nie, a także może orzec przepadek narzędzi lub przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa oraz przedmiotów pochodzących z przestępstwa. Sąd może również orzec nawiązkę w wysokości od 25 zł do 2500 zł na cel związany z ochroną zwierząt, wskazany przez sąd.

4 2. Ustawa o ochronie przyrody z dn. 16 kwietnia 2004 (Dz. U nr 151, poz ze zm.), która: określa, m.in., zakazy występujące w stosunku do zwierząt objętych ochroną gatunkową oraz odstępstwa od tych zakazów: w stosunku do dziko występujących zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być wprowadzone zakazy umyślnego zabijania, okaleczania i chwytania, transportu, pozyskiwania, przetrzymywania, chowu i hodowli, a także posiadania żywych zwierząt, zbierania, przetrzymywania i posiadania okazów gatunków, umyślnego niszczenia ich jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych, niszczenia ich siedlisk i ostoi, niszczenia ich gniazd i innych schronień, wybierania, posiadania i przechowywania ich jaj, umyślnego płoszenia i niepokojenia, przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne miejsca. W stosunku do gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być wprowadzone, w przypadku braku rozwiązań alternatywnych i jeżeli nie spowoduje to zagrożenia dla dziko występujących populacji zwierząt objętych ochroną gatunkową, odstępstwa od zakazów, o których mowa w ust. 1, dotyczące usuwania od dnia 16 października do końca lutego gniazd z budek dla ptaków i ssaków oraz usuwania od dnia 16 października do końca lutego gniazd ptasich z obiektów budowlanych i terenów zieleni, jeżeli wymagają tego względy bezpieczeństwa lub sanitarne; ustawa zawiera również przepisy karne, w myśl których, kto umyślnie narusza zakazy obowiązujące w stosunku do roślin, zwierząt lub grzybów objętych ochroną gatunkową, podlega karze aresztu albo grzywny ( art. 127). W razie ukarania za w/w wykroczenie określone sąd może orzec przepadek przedmiotów służących do popełnienia wykroczenia lub przestępstwa oraz przedmiotów pochodzących z wykroczenia lub przestępstwa, chociażby nie stanowiły własności sprawcy oraz obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego, a jeśli obowiązek taki nie byłby wykonalny - nawiązkę do wysokości złotych na rzecz organizacji społecznej działającej w zakresie ochrony przyrody lub właściwego, ze względu na miejsce popełnienia wykroczenia lub przestępstwa, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U nr 220, poz.2237): obejmuje ścisłą ochroną gatunkową min. pustułkę i jerzyka, gołębia miejskiego oraz wszystkie gatunki ptaków z rzędu wróblowe, w tym min. jaskółkę dymówkę, jaskółkę oknówkę, kawkę, kopciuszka, mazurka i wróbla; wprowadza również w stosunku do dziko występujących zwierząt należących do w/w gatunków zakazy zabijania, okaleczania, chwytania, transportu, pozyskiwania, przetrzymywania, a także posiadania żywych zwierząt, niszczenia ich jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych, niszczenia ich siedlisk i ostoi, niszczenia ich gniazd i innych schronień, wybierania, posiadania i przechowywania ich jaj, umyślnego płoszenia i niepokojenia oraz przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne miejsca; wskazuje również sposoby ochrony gatunków dziko występujących zwierząt, które polegają w szczególności na zabezpieczaniu ostoi i stanowisk zwierząt przed zagrożeniami zewnętrznymi, wykonywaniu zabiegów ochronnych utrzymujących właściwy stan siedliska zwierząt oraz dostosowaniu terminów i sposobów wykonania prac agrotechnicznych, leśnych, budowlanych, remontowych i innych do okresów lęgu, rozrodu lub hibernacji.

5 4. Ustawa prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 (Dz. U nr 156, poz. 118 ze zm.), która nakazuje dbałość o środowisko przyrodnicze w trakcie prowadzenia prac budowlanych. W myśl art. 22 ust. 1 pkt. 1 tej ustawy do podstawowych obowiązków kierownika budowy należy zabezpieczenie elementów środowiska przyrodniczego na terenie budowy, a zgodnie z art. 50 ust. 1 pkt. 2 właściwy organ Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego wstrzymuje prace, gdy zagrażają środowisku. Zamykanie otwórów wentylacyjnych stropodachów nie jest wymagane przez prawo budowlane. Prawo budowlane wymaga kratowania przewodów będących częścią systemu wentylacji lub klimatyzacji budynku ( typu wentylacji mieszkań i innych użytkowanych pomieszczeń), a otwory stropodachu nie należą do tych kategorii. Na ewentualne zakratowanie otworów stropodachu zgodę musi wydać Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. Tymczasem nie sposób uzyskać zgodę na zakratowanie otworów wentylacyjnych stropodachu, w którym aktualnie gniazdują ptaki. Jeśli taka sytuacja ma miejsce, do kratowania otworów można przystąpić dopiero po opuszczeniu gniazda przez ptaki. W przypadku, gdy zachodzi obawa, że w trakcie remontu ptaki będą płoszone, inwestor musi zwrócić się do Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska z prośbą o wydanie zgody na płoszenie. 5. Zgodnie z opinią Ministerstwa Środowiska oraz Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska zatykanie otwórów stropodachów, nawet poza sezonem lęgowym, jest niszczeniem siedlisk gatunku objętego ochroną ścisłą. Znajomość w/w przepisów jest istotna w sytuacji podejmowania interwencji zmierzającej do zapobieżenia niszczeniu ptasich gniazd oraz okaleczeniu lub zabijaniu ptaków. Warto uważnie śledzić czynności podejmowanych przez inwestorów, tak żeby w sytuacji zagrożenia życia ptaków, móc natychmiast zareagować. W razie stwierdzenia naruszeń, warto zrobić zdjęcia dokumentujące występowanie ptaków w budynku oraz fakt niszczenia ich siedlisk, które mogą okazać się pomocne organom powołanym do karania niezgodnych z prawem działań skierowanych przeciwko ptakom. Powinno się także zainteresować problemem jak największą liczbę osób, tak żeby mogły być świadkami w przyszłym postępowaniu karnym - szczególnie cenni w charakterze świadków będą ornitolodzy, czy znana i szanowana osoba mieszkająca na danym osiedlu. Przede wszystkim jednak w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia ptaków należy: bezzwłocznie poinformować o problemie ekipę budowlaną i zażądać wstrzymania prac. Co może się okazać nieskuteczne. wezwać policję i zażądać interwencji na miejscu. Po jej przybyciu należy wyjaśnić sytuację i domagać się wymierzenia sprawcom kary. Wysokość mandatu, jaki można wypisać za płoszenie ptaków chronionych przy gniazdach i niszczenie lęgów, dochodzi do 500 zł. Policja powinna skierować sprawę do sądu, na co również należy policjantom zwrócić uwagę. Gdyby funkcjonariusze próbowali bagatelizować sprawę albo zasłaniali się nieznajomością przepisów, do czego oczywiście nie mają prawa, warto zapoznać ich z przepisami cytowanym powyżej. Tego rodzaju interwencja będzie miała z uwagi na konieczność szybkiej reakcji formę ustną. Nie zwalnia to jednak funkcjonariuszy z obowiązku sporządzenia notatki służbowej bądź

6 protokołu z interwencji, na co również warto zwrócić im uwagę. Jeśli zauważymy, że prace prowadzone są w budynku, w którym gniazdują ptaki, co skutkuje ryzykiem zagrożenia lęgów mamy trochę więcej czasu i wówczas interwencja powinna przebiegać w inny sposób i powinna mieć formę pisemną. Interwencja powinna również przebiegać dwuetapowo: po pierwsze o prowadzeniu prac w budynku, w którym gniazdują ptaki, co skutkuje ryzykiem zagrożenia lęgów należy najlepiej na piśmie powiadomić inwestora (spółdzielnię i/lub administrację nieruchomości). Zawiadomienie należy złożyć inwestorowi osobiście żądając potwierdzenia jego odbioru albo wysłać listem poleconym za potwierdzeniem odbioru. Treść pisma powinna zostać wysłana/ złożona do wiadomości inspektora nadzoru inwestroskiego (dane kontaktowe powinny znajdować się na tablicy informacyjnej na terenie prowadzenia robót), Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Wydziału Ochrony Środowiska (dzielnicy lub gminy) oraz ewentualnie lokalnych organizacji ornitologicznych/przyrodniczych. Wzór zawiadomienia o zagrożeniu lęgów ptaków znajduje się na płycie w folderze Materiały do druku. jeśli inwestor nie reaguje na nasze zawiadomienie wówczas należy wezwać straż miejską/ policję i postąpić jak w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia ptaków, przy czym w przypadku zamurowania ptaków np. w stropodachu funkcjonariusze, czego należy się domagać, mają prawo je uwolnić powołując się na sytuację wyższej konieczności. Nadto należy ponownie poinformować telefonicznie i pisemnie Wydział Ochrony Środowiska danej gminy/dzielnicy i Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska o zagrożeniu ptaków w budynku żądając przeprowadzenia wizji lokalnej przez inspektora. Wzór pisma informującego o zagrożeniu ptaków w budynku znajduje się na płycie w folderze Materiały do druku. Może się również zdarzyć, że życie ptakom może uratować jedynie wstrzymanie prac remontowych lub budowlanych. Należy wówczas o zaistniałej sytuacji poinformować powiatowego inspektora nadzoru budowlanego, przytoczyć odpowiednie przepisy i wnioskować o wstrzymanie prac. Wzór pisma do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego znajduje się na płycie w folderze Materiały do druku. Oczywiście w każdej sytuacji nie należy ograniczać się jedynie do skierowania wskazanego pisma do właściwego organu. Ważne, aby na późniejszym etapie interesować się, jakie kroki władze podjęły, żeby chronić ptaki. Należy zatem dzwonić, wysyłać pisma z prośbą o udzielenie informacji i nękać organ do czasu, aż podejmie skuteczne działania. Nadto oprócz w/w działań warto zachęcać inwestorów do stosowania alternatywnych rozwiązać, które nie szkodzą ptakom. Na przykład jeśli inwestor koniecznie chce stropodachy zakratować, można zaproponować rozwiązanie pozwalające wyeliminować ze stropodachu duże, brudzące ptaki (gołębie). W przypadku wstawiania kratek w otwory wentylacyjne należy pozostawić w nich drożne otwory o średnicy 5-8 cm. Umożliwi to korzystanie ze stropodachu objętym ścisłą ochroną gatunkom niebrudzącym otoczenia (jerzyk, wróbel, kawka). Kawka korzysta z otworów stropodachu nie mniejszych niż 8cm, natomiast

7 jerzyk i wróbel z otworów nie mniejszych niż około 5cm. Udostępnianie dla ptaków otworów wentylacyjnych stropodachów zaleca również Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, często dofinansowujący termomodernizacje. W otwory w styropianie prowadzące do stropodachu nie należy wkładać rurek plastikowych, ponieważ ptaki ślizgają się w nich i mają trudności z poruszaniem się. Utratę miejsc lęgowych w budynkach należy rekompensować instalowaniem miejsc zastępczych. Projektanci i inwestorzy nowo wznoszonych budowli powinni uwzględniać w nich miejsca lęgowe dla ptaków, szczególnie kawek i jerzyków. Dotyczy to nie tylko budynków mieszkalnych, ale także przemysłowych, sakralnych, wież, mostów. Można zabudowywać różne nisze (np. pod okapem dachu), tworząc w nich miejsca lęgowe odpowiadające rozmiarami skrzynkom przeznaczonym dla określonych gatunków ptaków. Szczególnie pożądane jest instalowanie skrzynek tam (lub w bliskim sąsiedztwie), gdzie istniejące dotychczas miejsca lęgowe mają być utracone np. na skutek prac ociepleniowych. Najlepiej robić to z wyprzedzeniem, żeby ptaki mogły przyzwyczaić się do tej zmiany. Gatunki, o których tu mowa, mają różne wymagania co do rozmiarów skrzynek i sposobu ich umieszczenia, dlatego rozmiary miejsce zastępczych winny uwzględniać te różnice. Warto również planować, również we własnym zakresie prace dociepleniowe i remontowe budynku w okresach pozalęgowych, tj. przede wszystkim w lipcu i sierpniu.

8 Część 2 ZBUDUJMY DOM PTASIM BRACIOM Czy potrafimy wyobrazić sobie wiosnę bez bodaj najbardziej polskiego z ptaków - czerwonodziobych bocianów i ich charakterystycznego klekotu. Czy możliwe byłoby lato bez jaskółek oknówek czy dymówek - naturalnych barometrów pogody. Czym byłaby nasza miejska cywilizacja bez wróbli, a cała nasza kultura bez sów czy wielu innych skrzydlatych współziemian? To najbardziej znane i powszechne ptaki występujące w naszym kraju i z każdym z nich związane są legendy i mity. Każde z nich jest też wielką ptasią indywidualnością, z niepowtarzalnymi zasadami i regułami organizacji życia. Do Polski co roku przylatuje około par bocianów, co stanowi aż 25% całej światowej populacji bocianiej. Pewnie dlatego w Polsce mamy bocianią wioskę Kłopot (droga Krosno-Słubice), gdzie corocznie 31 maja świętowany jest dzień białego bociana i gdzie nawet ornitolodzy nie potrafią wytłumaczyć, czemu boćki upatrzyły sobie to miejsce. Bocian wszystkim nieodmiennie kojarzy się z jednym z narodzinami i dziećmi, a niewielu z nas wie, że pierwszy czerwca to nie tylko Dzień Dziecka, ale też Dzień Boćka. W tym samym czasie do Żywkowa na Warmii przylatuje około 60 par bocianów. Bociany to naturalna cześć naszego krajobrazu, w wielu częściach Polski bociek zwiastuje szczęście i dobrobyt, toteż chętnie ich w Polsce witamy po długiej podróży Egiptu. Większość z nas bociana utożsamia tylko z bocianem białym, zapominając o jego bliskim krewniaku bocianie czarnym, który w przeciwieństwie do białego krewniaka stroni odludzi i od domowych dachów i słupów telegraficznych woli wieść spokojne życie z dala od człowieka. Niewielu z nas wie, że na bociana czyha wiele niebezpieczeństw i autorem dużej części z nich jest właśnie człowiek. Melioracja terenów bagiennych, intensyfikacja i chemizacja rolnictwa powodują, że każdego roku dla boćków jest mniej naturalnych żerowisk, a mniej pokarmu oznacza mniej bocianów. Dużym problemem dla boćków jest coraz bardziej powszechny brak miejsc lęgowych. Dachy osad ludzkich coraz częściej pokrywane są blachą, eternitem, dachówką i bocianom bardzo trudno zainstalować tam swoje gniazdo. Z tęsknotą wspominają zapomniane strzechy, gdzie wokół tzw. koziołków stanowiących zwieńczenie dachu montowały swoje domy. Obecnie gniazdo bocianie na dachu domu to prawdziwa rzadkość. Bociany przegrały z nowoczesnością i próbują znaleźć sobie inne miejsce na mieszkalny dom. Jest to o tyle ważne, że bocian corocznie powraca do zeszłorocznego gniazda. Najczęściej domem okazuje się być słup elektryczny/telefoniczny rzadziej drzewo blisko osady ludzkiej. Według statystyk 60% bocianów w Polsce zakłada gniazda na słupach elektrycznych/telefonicznych w dolinie Noteci w ten sposób gnieździ się aż 75% bocianiej populacji. Ilość bocianich gniazd na słupach ciągle wzrasta, gniazda umiejscowione na drzewach często zarastają, pod nieobecność bocianów, gałęziami i powrót do niego w następnym roku okazuje się być utrudniony bądź niemożliwy. To przymusowe przesiedlenie naszych skrzydlatych przyjaciół czasami bywa śmiertelne. W końcu bociany mieszkają pod wysokim napięciem, co jest szczególnie niebezpieczne dla maluchów bocianów, które ucząc się fruwać wypadają i giną na drutach elektrycznych.

9 Bociany przylatują do Polski na przełomie miesięcy marca i kwietnia; najpierw pan bocian, który przed przylotem pani bocianowej przeprowadza wstępny remont bocianiego domu. Kilka dni później przylatuje pani bocianowa, niekoniecznie ta sama co zeszłego roku, bocianowi to nie przeszkadza; choć zdarza się, że prawowita bocianowa przepędza uzurpatorkę ze swojego gniazda, czemu pan bociek się nie sprzeciwia. Bocianie ma czasu na kłótnie, czas zmusza do przygotowania gniazda na lęg małych. Jak możemy zatem pomóc naszym podniebnym przyjaciołom w urządzaniu ich gniazdka? Boćki same upatrują sobie miejsce i czasami trudno namówić je zmianę planów. Najczęściej wybierają słupy elektryczne i wybór ten często jest nieszczęśliwy, i dla nas, i dla nich. W końcu to dom pod prądem. Znoszone przez bociany gałązki często spadają na druty i powodują liczne elektryczne awarie. Same bociany też narażają się niebezpieczeństwo. I tu jest czas i miejsce na naszą aktywność. Kiedy taka bociania para zaplanowała żyć obok nas, pozostaje nam się cieszyć z ich wyboru i trochę im w tej organizacji pomóc. Z kolei bocian biały na mocy ustawy z dnia roku o ochronie przyrody oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną z dnia r. (Dz.U. Nr 220, poz. 2237) jest pod ścisłą ochroną i jego gniazda mogą być usuwane, bądź renowane wyłącznie od 16 października do 28 lutego z obiektów budowlanych i terenów zieleni. Poza okresem wyżej wskazanym interweniować można tylko i wyłącznie w przypadku wyższej konieczności, kiedy jest to konieczne ze względu na bezpieczeństwo i na podstawie stosownego regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Organami kompetentnymi w sytuacji zagrożenia gniazd i ptaków są organy samorządu terytorialnego (gminy, starostwa). Do powyższego obliguje je ustawa o samorządzie terytorialnym z dnia roku; zgodnie z art. 7 ustawy do zadań własnych gminy należy między innymi ochrona środowiska. Obowiązek dbania o przyrodę na organy nakłada również ustawa o ochronie przyrody z dnia roku; art. 4 ustawy stanowi, że do obowiązków organów władzy publicznej należy min. dbałość o przyrodę będącą dziedzictwem i bogactwem narodowym. W sytuacjach kryzysowych dotyczących gniazd i lęgów właściwy jest wojewoda, w imieniu którego działa wojewódzki konserwator przyrody. W urządzaniu bocianiego gniazda, bądź też jego konieczności jego przeniesienia, np. z domowego dachu na inne miejsce, np. słup elektryczny/telefoniczny lub też na drzewo, inny dach, słup betonowy mogą być pomocni pracownicy energetyczni oraz strażacy. Słupy elektryczne pozostają w gestii firm energetycznych. Na słupach elektrycznych specjalne platformy mogą umieszczać tylko i wyłącznie pracownicy sieci energetycznych, przed zamontowaniem instalacji, odłączają prąd i uziemią linie. Jeśli zatem widzimy zmagania bocianiej pary w trudnym budowaniu gniazda na słupie, najlepiej zadzwonić do pobliskiego oddziału firmy energetycznej i poinformować, że bociania rodzina potrzebuje pomocy. Pracownicy firm energetycznych zaopatrują takie bocianie słupy w specjalne platformy, na których bociany zbudują z gałęzi i mułu gniazdo. Pracownikom sieci elektrycznych zdarza się też boćki przeprowadzać na takie specjalnie montowane platformy. Na nowo zamontowanych platformach pozostawia się kilka gałązek ze starego gniazda, by boćki poczuły znany sobie zapach i zbudowały sobie gniazdo w nowym miejscu.

10 Ta współpraca przynosi dobre efekty. Pracownicy mają mniej awarii, a osiedlone boćki wracają do swojego gniazda z dziećmi, które też zakładają tu swoje domy. Pamiętajmy, że samodzielnie, bez konieczności uzyskania jakiekolwiek zezwolenia, w okresie od 16 października do końca lutego możemy przenieść bocianie gniazdo w inne miejsce, niemniej musi istnieć realny powód uzasadniający konieczność takich przenosin. W tym okresie jest możliwym przeniesienie gniazda, gdyż jest to poza okresem lęgowym i ptaki w tym czasie nie przebywają w Polsce. Natomiast w okresie od 1 marca do 15 października przenoszenie gniazd bocianich jest zakazane głównie ze względu na konieczność ochrony ptaków i ich potomstwa. Ich przeniesienie jest dopuszczalne tylko i wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach. W przypadku konieczności przenosin gniazda w ustawowym okresie ochronnym koniecznym jest uprzednie uzyskanie na powyższe zgody regionalnego dyrektora ochrony środowiska właściwego dla obszaru, na który przedmiotowe gniazdo się znajduje. Wniosek w tym zakresie należy odpowiednio umotywować, tj. wskazać przesłanki, które uzasadniają konieczność wyrażenia na powyższe zgody. Przesłanki te określa ustawa o ochronie przyrody art. 56 ust. 4: 1. wynikają z potrzeby ochrony innych dziko występujących gatunków roślin, zwierząt, grzybów oraz ochrony siedlisk przyrodniczych 2. lub wynikają z konieczności ograniczenia poważnych szkód w gospodarce, w szczególności rolnej, leśnej lub rybackiej, 3. lub leżą w interesie zdrowia i bezpieczeństwa powszechnego, 4. lub są niezbędne w realizacji badań naukowych i programów edukacyjnych lub w realizacji celów związanych z odbudową populacji, reintrodukcją gatunków roślin, zwierząt lub grzybów, albo do celów działań reprodukcyjnych, w tym do sztucznego rozmnażania roślin, 5. lub umożliwiają, w ściśle kontrolowanych warunkach, selektywnie i w ograniczonym stopniu, zbiór lub przetrzymywanie roślin i grzybów oraz chwytanie lub przetrzymywanie zwierząt gatunków objętych ochroną ścisłą w liczbie określonej przez wydającego zezwolenie, 6. i jednocześnie jeżeli nie spowoduje to zagrożenia dla dziko występujących populacji chronionych gatunków roślin, zwierząt lub grzybów. Wzór wniosku o wyrażenie zgody na przeniesienie bocianiego gniazda do pobrania tutaj. Ścieżka postępowania, gdy chcemy uzyskać zezwolenie na przeniesienie bocianiego gniazda w okresie ochronnym: 1. Ustal, we właściwości którego regionalnego dyrektora ochrony środowiska, znajduje się przedmiotowe gniazdo; w/w podmiot będzie adresatem Twojego wniosku. 2. Przygotuj pisemny wniosek, który winien zawierać: Twoje imię i nazwisko, adres zamieszkania, cel wykonania wnioskowanej czyn-

11 ności, opis czynności, na którą ma być wydane zezwolenie, nazwę gatunku lub gatunków, których będą dotyczyć działania, w języku łacińskim i polskim, jeżeli polska nazwa istnieje /nazwy łacińskie znajdziesz w w/w rozporządzeniu/, liczbę lub ilość osobników, których dotyczy wniosek, o ile jest to możliwe do ustalenia; wskazanie sposobu wykonania czynności, na które może być wydane zezwolenie, a także miejsca i czasu wykonania czynności oraz wynikających z tego zagrożenia. 3. Wniosek należy podpisać, możesz załączyć do niego zdjęcia przedmiotowego gniazda celem wyczerpującego udokumentowania, że zachodzi potrzeba przeniesienia gniazda. 4. Wniosek podpisany wraz z załącznikami, jeśli takie załączasz, składasz osobiście w siedzibie regionalnego dyrektora ochrony środowiska lub wysyłasz pocztą listem poleconym, pozostawiając dla siebie egzemplarz na potwierdzenie jego nadania. 5. Cierpliwie czekamy na rozstrzygnięcie naszego wniosku W przypadku jego uwzględnienia otrzymujemy zezwolenie na wykonanie wnioskowanej czynności w postaci decyzji administracyjnej. Decyzja winna obligatoryjnie zawierać elementy wskazane w naszym wniosku, a nadto określać czas i miejsce wykonania wnioskowanej czynności oraz termin, którym jesteśmy zobowiązani złożyć informację o wykorzystaniu przez nas uzyskanego zezwolenia. W przypadku zbyt długiego oczekiwania, warto ponaglić telefonicznie lub pisemnie organ wydający zezwolenie. Jeśli uzyskaliśmy zatem konieczne zezwolenie na przeniesienie gniazda, w zależności od umiejscowienia gniazda i nowego miejsca przenosin, będziemy zmuszeni zwrócić się o pomoc, bądź do pracowników energetycznych (w przypadku przenoszenia gniazda na słup elektryczny/ telefoniczny), bądź strażaków w przypadku przenosin na inne miejsce. Należy pamiętać, ze przenoszenie w okresie objętym ochroną jest utrudnione i wymaga szybkiego, ale też mądrego działania. W przenoszonym gnieździe z reguły są już jaj bądź też małe bociany, których rodzice doglądają. Dlatego należy to czynić niezwykle roztropnie; koronną zasadą jest, aby nowe miejsce na gniazdo było oddalone os starego maksymalnie 60m, było łatwo dostępne i dostrzegalne dla bocianów, atak aby chciały go zagospodarować. Pamiętajmy, że RDOŚ jest uprawniony do przeprowadzenia kontroli celem ustalenia, czy wykonaliśmy wnioskowaną czynności zgodnie z zezwoleniem. Jeśli zatem wykorzystamy zezwolenie, ale niezgodnie z jego przeznaczeniem, narażamy się na odpowiedzialność karną. W ferworze niesienia pomocnie zapominajmy również o innych małych ptasich przyjaciołach jaskółkach. W Polsce występują 3 gatunki jaskółek: brzegówka, oknówka i dymówka i wszystkie są pod ochroną. Brzegówki zasiedlają wygrzebane przez siebie nory nad brzegami rzek i żwirowni. Dymówki gnieżdżą się w wewnątrz budynków, a oknówki na zewnątrz, np. we wnękach okiennych. Jaskółki oknówki i dymówki osiedlają się w okolicach z błotnistymi kałużami, bo to błoto zmieszane ze śliną ptaków służy do budowy ich gniazd. Gniazd jaskółki nie budują byle gdzie, nie zbudują go na niepewnym walącym się budynku. Sytuację jaskółek skomplikowało rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 2003 roku, które nakazuje rolnikom zabezpieczyć bu-

12 dynki gospodarskie przed dostępem zwierząt innych niż utrzymywane w gospodarstwie, czyli także przed jaskółkami. W uzasadnieniu takiej decyzji mówi się o możliwości przenoszenia przez jaskółki chorób, głównie gruźlicy i ptasiej grypy, jednak i ten argument zdaje się mocno przesadzony i niedostatecznie udokumentowany. Należy pamiętać, że jaskółki są niezwykle pożyteczne, bo zjadają ogromne ilości much, które uznawane są od dawna za roznosicieli wielu chorób. Jednak ludzie postrzegają je czasami jako wrogów, głównie ze względu na zanieczyszczanie budynków odchodami. Ocieplanie budynków i ich renowacja polegająca m.in. na zatykaniu wszystkich otworów uniemożliwia jaskółkom budowanie gniazd. Dlatego coraz popularniejszym sposobem staje się instalowanie specjalnych podpórek, w oparciu które jaskółki rozpoczynają budowlę swoich gniazd. Ten sam problem mają jerzyki niekwestionowani królowie przestworzy. Maja go też wróble, mazurki, pleszki i kopciuszki. Wszystkie te ptaki potrzebują zagłębień, szczelin, czy otworów w naszych murach. Pozwólmy im z nich korzystać. Tam, gdzie ich nie ma zawieśmy odpowiednie skrzynki lęgowe. I pamiętajmy o zaprojektowaniu odpowiednich rozwiązań w przypadku nowych konstrukcji. Jeszcze jednym interesującym ptakiem jest sowa, symbol mądrości. Sowa niegdyś w czasach starożytności towarzyszyła Atenie, greckiej boginii mądrości. W Polsce zamieszkuje wiele gatunków sów: mała sóweczka, włochatka, płomykówka, pójdźka, uszatka, puchacz, puszczyk, puszczyk uralski, sowa błotna i mnie spotykane: puszczyk mszarny oraz sowa jarzębata. Sowy powoli giną i zostaje ich coraz mniej. Nigdy nie były lubianym ptakiem, zapewne ze względu na swoją tajemniczość wynikającą z nocnego trybu życia. Sowy to bezszelestni nocni łowcy. Kiedyś płomykówka zajmowała prawie każdą wieże, w tym wieże kościelne. Obecnie co do zasady wieże były i są sukcesywnie remontowane, więc płomykówka utraciła swój natutaralny dom. Ornitolodzy z rozrzewnieniem wspominają czasy, kiedy sowę pójdźkę można było spotkać w każdej wsi lub głowiastej alei drzew. Sowy występują w odpowiednich drzewostanach, ze względu na intensywną gospodarkę drzewów zagrożone są sóweczka i włochatka. Narastająca ludzka penetracja i wzmożona turystyka mogą mieć katastrofalny wpływ na i tak ograniczona populację sowy. Warto zatem pomóc sowie w znalezieniu schroniska i domu, bo to ptak niezwykle użyteczny. Jej pokarm w dużej mierze to gryzonie, jest ich rozsądnym pogromcą, w ciągu roku może och złapać w ilości około sztuk. Co do zasady w ciągu roku wyprowadza 1 lęg w połowie lub w końcu kwietnia, ewentualnie drugi może przypadać w lipcu. Sowy co do zasady nie budują, w przeciwieństwie do innych ptaków, nie budują gniazd, zasiedlają omszałe pnie, zajmują stare opuszczone gniazda krukowatych. Ze względu na fakt, iż sowa jest objęta ochroną, w ramach tej ochrony organizowane są programy ochronne zmierzające do zawieszania budek lęgowych, koszy wiklinowych mających stać się siedzibą sowy. W budkach lęgowych dla sów na dnie umieszcza się trochę trocin; sowa nie zbiera mchu jako wyściółki i trociny chronią jej jaja przed zbiciem. Budki należy zamieszczać na drzewach w odpowiedniej wysokości, najlepiej od 10 do 20 m nad ziemią, musi być solidnie przymocowana do drzewa. Najlepiej wieszać je otworem skierowanym na wschód lub południe, bo z tego kierunku najrzadziej wieją wiatry.

13 Budka powinna być lekko pochylona, otworem do przodu, żeby do środka nie dostawał się deszcz. W niektórych miastach (niestety wciąż jeszcze nielicznych) obserwuje się akcje zmierzające do zawieszania budek. Główny udział w tym mają Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska które oferują budki lęgowe i zachęcają do ich zawieszania. Włączmy się w tę akcję i pomóżmy naszym nocnym i dziennym przyjaciołom. Warto przy okazji nadmienić, że częstokroć, w czasie naszego pobytu na łonie natury (z reguły w okresie wakacyjnym), mamy ogromna pokusę fotografowania pięknych widoków natury, w tym ptaków, bądź też ich gniazd. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną z dnia 28 września 2004 r. (Dz.U. Nr 220, poz. 2237) - 6 pkt 12 w stosunku do dziko występujących zwierząt należących do gatunków objętych ochroną ścisłą zwierząt objętych ochroną ścisłą, z wyszczególnieniem gatunków wymagających ochrony czynnej, wprowadza się m.in. zakaz fotografowania, filmowania i obserwacji mogących powodować płoszenie lub niepokojenie ptaków, przy nazwach których w załączniku nr 1 do rozporządzenia zamieszczono symbol (1), oraz nietoperzy. Wśród tych zwierząt znajduje się m.in. bocian czarny, orzeł bielik, orzełek, uszatka błotna, puchacz i inne. Bociana białego w tym zestawie brak, niemniej nie oznacza to, że żadnych ograniczeń w tym zakresie brak. Wręcz przeciwnie, mimo, iż ustawodawca określa krąg zwierząt, co do których zakazy są zaostrzone, nie zwalnia nas to z obowiązku poszanowania prawa do prywatności innych ptaków. Jeśli zatem pokusa fotografowania jest wielka, to uwieczniajmy piękno ptaków niepostrzeżenie, bez zbędnego ich niepokojenia i przeszkadzania. Ptaki, bracia moi, winniście bardzo chwalić Stworzyciela i zawsze Go kochać, bo On dał wam pióra na odzienie, skrzydła do latania, i wszystko, co wam było potrzebne. Uczynił was szlachcicami pośród stworzeń i użyczył wam pobytu w czystej przestrzeni powietrza. Chociaż nie siejecie i nie żniwujecie, to jednak On sam bez waszej troski dba o was i wami rządzi. Tak do ptaków mówił św. Franciszek pierwszy ekolog i patron ludzkich wysiłków w budowie świata sprawiedliwego, solidarnego i przyjaznego dla wszystkich stworzeń. Warto obudzić w sobie takiego św. Franciszka dla naszych skrzydlatych braci. Ich życie bywa czasami wyjątkowo skomplikowane i warto czasami im je uprościć.

14 Część 3 DZIKIE ZWIERZĘTA W OBEJŚCIU I NA DRODZE Niejednokrotnie zdarza się, że niedaleko naszych domostw nagle pojawiają się dzikie zwierzęta, które szukają schronienia lub miejsca na osiedlenie się. Problem w głównej mierze dotyczy wsi, w miastach zdarza się to wyjątkowo rzadko, bo uwzględniwszy ich rozwój, panujący w nich hałas i stopień zagospodarowania, dzikiemu zwierzęciu trudno byłoby tu przetrwać. Wsie są w pozytywnym znaczeniu mniej ucywilizowane i środowiskiem zbliżone do środowiska dzikich zwierząt. Dlatego zwierzęta czasami wędrują pod ludzki dach i próbują zamieszkać w bliskim sąsiedztwie człowieka. Nie ma w tym nic złego, niemniej należy pamiętać, że często są to mali drapieżnicy i że przede wszystkim są to zwierzęta dzikie. Ludzie większości z nich nie lubią, ich obecność wielokrotnie oznacza szkody w gospodarstwie i obejściu. Często zdarza się, że ludzie chcąc pozbyć się dzikiego gościa zastawiają nań pułapki, bądź też po prostu je łapią i zabijają. Zrozumiałym jest, że pragniemy pozbyć się intruza, niemniej często nasze środki nie są adekwatne i nie powinny kończyć się śmiercią zwierzęcia, która w przypadku wielu gatunków byłaby bezprawiem z uwagi na obejmującą je ochronę gatunkową. Czasami warto podjąć wysiłek i zniechęcić naszego dzikiego gościa do odwiedzin w naszym obejściu, zamiast pozbywać się go definitywnie. KUNA DOMOWA, czyli KAMIONKA Częstym i dość znanym, choć nielubianym, gościem w ludzkich osadach jest kuna domowa, która potrafi poczynić duże szkody wśród drobiu, gołębi czy królików hodowanych w gospodarstwach. Co istotne, kuna, choć jest stosunkowo niewielkim drapieżnikiem potrafi spustoszyć cały drób w ciągu jednej nocy, zabijając wszystkie kury, choć dla nasycenia głody wystarczyłby jeden ptak. Kuna jest drapieżnikiem i instynktownie goni za uciekającą zdobyczą. Zamiast zbierać opłakane skutki jej polowań i próbować ją samą upolować, warto zniechęcić ją do pobytu w naszym gospodarstwie. Tym bardziej, że nawet jej zabicie nie będzie rozwiązaniem problemu, bo wolne terytorium szybko odkryje kolejna kuna przez ślady zapachowe pozostawione przez jej poprzedniczkę i tym samym w bliskim czasie odkryjemy kolejnego gościa. Kuna zamieszkuje i ukrywa się w różnego rodzaju zakamarkach tylko jej dostępnych; warto uniemożliwić jej dostanie się do pomieszczeń gospodarskich, tj. w maksymalny sposób uszczelnić wszelkiego rodzaju otwory. Najpierw musimy ustalić, jakimi drogami chadza nasz nieproszony gość i w jaki sposób dostaje się do środka pomieszczeń. Warto pamiętać, że kuna potrafi wdrapywać się pionowo w górę po ścianie oraz przeciskać się przez zaskakująco wąskie szczeliny. Obchodzimy zatem nasze domostwo dookoła i po zadrapaniach na ścianie ustalamy, gdzie znajdują się jej kryjówki. Celem ułatwienia sobie całej operacji możemy rozsypać wokół zewnętrznych ścian mokry piasek, w pomieszczeniach - mąkę. Ślady pozostawione na piasku lub mące wskażą nam kryjówki kun. Jeśli już ustalimy którędy kuna dostaje się do domu, trzeba w ciągu dnia przygotować materiały do uszczelnienia znalezionych otworów, zawczasu je dopasować, oraz zainstalować źródło światła. Następnie należy odczekać 2-3 godziny po zmroku i szczelnie zatkać otwory wejściowe. Aby mieć pewność, że kuna opuściła kryjówkę trzeba wcześniej rozsypać na gruncie pod otworami mąkę i sprawdzić w nocy, czy są tam

15 świeże tropy wychodzące. Pamiętajmy, że nie wolno prac uszczelniających wykonywać za dnia, bo uwięzimy kunę i skażemy ją na powolną śmierć głodową, a domowników na bardzo przykre dźwięki i zapachy (umierająca kuna schowa się w najmniej dostępny zakątek domu). Z tych samych powodów nie wolno też zatykać otworów, jeśli wiemy, że nasza kamionka ma młode, które jeszcze nie wychodzą na polowanie. Trzeba cierpliwie poczekać aż młode dorosną. Po zatkaniu otworów należy regularnie sprawdzać, czy nie ma tam nowych szczelin, bo kamionka może starać się odzyskać dostęp do utraconego schronienia. W odróżnieniu od budynku, czy garażu, nie da się kunie odciąć dostępu do samochodu stojącego w nocy na ulicy lub parkingu. Dlatego konstruktorzy od dawna pracują nad różnymi urządzeniami odstraszającymi kuny od pojazdów. Podobne urządzenia można stosować w budynkach zasiedlonych przez te zwierzęta. Mają one różną skuteczność, opierają się zwykle na emitowaniu dźwięków o różnych częstotliwościach. Żeby mieć przegląd dostępnych urządzeń, wystarczy w wyszukiwarce internetowej wpisać hasło odstraszanie kun. W ten sposób można odnaleźć w internecie także fachowe podpowiedzi co do tego, jak samodzielnie skonstruować odstraszacz dźwiękowy, który odstarsza kuny domowe poprzez emisję ultradzięków, niesłyszalnych dla człowieka, ale bardzo nieprzyjemnych dla kun. Rozwiązanie teki dostępne jest jednak jedynie dla dość zaawansowanych majsterkowiczów, którzy poradzą sobie z budową obwodów elektrycznych. Musimy zawsze pamiętać, że kuna domowa objęta jest ochroną gatunkową, nie jest zwierzyną łowną i dlatego nie wolno na nią polować, zatem warto czasami podjąć trud wypłoszenia naszego dzikiego intruza i zmuszenia jej do wyprowadzki. Jest małym przeciwnikiem i potrafi być szkodnikiem, nie można jednak zapomnieć, że dzięki niej mamy w obejściu o wiele mniej gryzoni, którymi ona się żywi. GOŁĄB MIEJSKI Urokliwym, choć czasami uciążliwym w sąsiedztwie jest popularny gołąb, którego sami dopieszczamy, dokarmiając na skwerach, chodnikach w parkach, a czasami podsypując im karmę na parapetach okien. Gołębie miejskie, potrafią być uciążliwe ze względu na pozostawiane wokoło odchody. A ponieważ gołąb jest ptakiem stadnym, ich obecność potrafi czasami dać się we znaki. Aktualnie popularnością cieszą się tzw. kolce na gołębie. Coraz więcej firm reklamuje swoje usługi w tym zakresie i kolce są popularne, w szczególności w przypadku obiektów sakralnych i zabytkowych, których wiek obliguje gospodarzy do dbania w sposób szczególny o ich wygląd. Prawo w sposób wyraźny nie zakazuje ich produkowania i instalowania, a firmy trudniące się ich dystrybucją zapewniają, że kolce te nie ranią ptaków i że jako dystrybutorzy posiadają wymagane atesty, czy potwierdzenia specjalistów o braku szkodliwości tego typu akcesoriów. Tymczasem innego zdania są ekolodzy i ludzie mający do czynienia z ochroną środowiska na co dzień, w tym z ochroną zwierząt. Wskazują, że montowane kolce mogą być przyczyna śmierci nieświadomych ptaków. Ekolodzy twierdzą, że nawet, gdy kolce nie są zaostrzone, to i tak są dla ptaków niebezpieczne, bo ptak siadając na nich siada całym ciężarem ciała i nie robi tego delikatnie, lecz po prostu mocno na nie sfruwa. Takie lądowanie może się zakończyć zranieniem, a w drastycznych przypadkach poranieniem ciała prowadzącym do śmierci.

16 Zgodnie z ustawa o ochronie zwierząt z dnia 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 111, poz. 724) art. 1 ust. 1: zwierzę, jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą. Człowiek jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę. Z kolei w myśl art. 6 ust. 2 pkt 1 w/w ustawy: przez znęcanie się nad zwierzętami należy rozumieć zadawanie albo świadome dopuszczanie do zadawania bólu lub cierpień, a w szczególności umyślne zranienie lub okaleczenie zwierzęcia, niestanowiące dozwolonego prawem zabiegu lub doświadczenia na zwierzęciu. W myśl art. 35 ust. 1 oraz 2 w/w ustawy zadawanie albo świadome dopuszczanie do zadawania bólu lub cierpień jest przestępstwem i sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku, natomiast w przypadku, gdy powyższy czyn jest popełniony ze szczególnym okrucieństwem sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Czy stosowanie tego rodzaju odstraszaczy w stosunku do gołębi jest przestępstwem jest jeszcze kwestią otwartą, niemniej należałoby rozważyć konieczność zakazu stosowania tego rodzaju akcesoriów, szczególności, ze osoby działający w stowarzyszeniach działających na rzecz zwierząt, alarmują, że są to urządzenia niebezpieczne. Może zatem w przypadku drastycznych zajść należałoby zainterweniować i złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa celem uzyskania w drodze postępowania sądowego rozstrzygnięcia o prawie wykorzystywania tego typu akcesoriów. W sytuacjach gdy jest to absolutnie konieczne, akceptowalnym rozwiązaniem mogą być humanitarne kolce, czyli wykonane np z plastiku, a nie ostrego metalu. Podobną funkcję mogą też spełnić siatki lub odpowiednio cienkie linki, rozciągnięte w taki sposób, że zniechęcą lub uniemożliwią np. gołębiom siadanie na danej powierzchni. Innym sposobem na odstraszanie ptaków jest odstraszanie och muzyką. Niektórzy, dla których sąsiedztwo ptaków wróbli lub gołębi jest uciążliwe, instalują głośniki, które dźwiękiem mają ptaki odstraszać. I znów kwestią dyskusyjną jest ich zgodność z prawem. Z jednej strony wydawać mogłoby się, ze ptaki żadnej większej szkody wskutek emisji tych dźwięków nie doznają, z drugiej jednak strony wskazać trzeba, że hałas zmusza je do ucieczki i poszukiwania nowego azylu. Z naszego punktu widzenia tego typu metody znajdują sens i usprawiedliwienie w warunkach związanych z bezpieczeństwem, np. w portach lotniczych. W innych zaś sytuacjach, gdy np. właściciel nowego dachu odstrasza wróble i szpaki w obawie, że na tym dachu usiądą, wydaje się to raczej nadużyciem i tchnie absurdem. Przepisy ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 92, poz. 880) przewidują, że za płoszenie zwierząt chronionych grożą wysokie grzywny, a nawet, w zależności od szkodliwości czynu kara do trzech lat pozbawienia wolności. Emitowanie ptakom uciążliwych dźwięków trudno nazwać inaczej, jak właśnie płoszeniem. Tego typu odstraszacze stają się coraz bardziej kontrowersyjne, w szczególności ze względu na fakt, iż naukowcy dostrzegają w świecie przyrody niepokojące objaw; niegdyś pospolite gatunki ptaków coraz częściej z niezrozumiałych przyczyn giną i stają się coraz rzadszą częścią natury.

17 Może celowym byłoby zatem podchodzenie do w/w rozwiązań niezwykle ostrożnie, bo z jednej strony rozwiązują problem uciążliwości niektórych ptasich sąsiadów, ale z drugiej strony mogą pośrednio przyczyniać się do ich wyginięcia. ZAJĄC SZARAK Innym dzikim zwierzęciem, którego niektórzy z nas uznają za niechcianego intruza w obejściu jest zając szarak. W Polsce występuje powszechnie, choć jego populacja niebezpiecznie się zmniejszyła i ciągle maleje. W latach 90-tych szaraków było ponad 1 mln, obecnie już tylko około sztuk i tendencja spadkowa cały czas się utrzymuje. Przyczyn tego jest kilka, choć główną wydaje się bezlistosne odstrzeliwanie zajęcy przez myśliwych. Jeśli polowania na zające będą kontynuowane w dotychczasowym tempie, gatunek ten będziemy musieli niedługo uznać za zagrożony. Innym powodem tak drastycznego zmniejszenia populacji zająca było wprowadzenie okresowych szczepień ochronnych przeciwko wściekliźnie. Głównym wrogiem zająców (szczególnie młodych) w środowisku naturalnym jest u nas lis. Szczepienia ochronne, które w zamyśle miały zahamować rozprzestrzenianie się wścieklizny wśród lisów, a tym samym zmniejszyć zagrożenie dla ludzi, przyniosły też uboczny skutek: zwiększenie ich populacji, a tym samym zmniejszenie populacji zająca. Innymi czynnikami powodującymi systematyczne zmniejszanie się populacji szaraków są też mechanizacja rolnictwa (koszenie łąk), ruch drogowy (brak przejść przecinających drogi dla migrujących dzikich zwierząt) oraz liczne, zdziczałe psy i koty. Zające nie są mile widziane w osadach ludzkich, bo czynią szkody o znaczeniu gospodarczym, najczęściej w sadach, ogrodach i szkółkach leśnych, obgryzając z kory drzewa i krzewy. Warto celem uniknięcia szkód powodowanych przez zające oraz ograniczenia ich wizyt w naszym gospodarstwie, zadbać o krzewy i drzewa późną jesienią lub też wczesną zimą poprzez owinięcie narażonych drzew i krzewów w chochoły lub plastikowe osłonyh, a zając zostanie skutecznie zniechęcony. DZIKIE ZWIERZĘTA NA DRODZE Z dzikimi zwierzętami mamy również do czynienia na drogach i zdarza się że jesteśmy dla siebie wzajemnym zagrożeniem, choć nie ma wątpliwości, że to człowiek i samochody, którymi się poruszamy jest dla dziko żyjących zwierząt zagrożeniem nieporównywalnie większym. Pierwsza zasada, jaką powinniśmy się kierować prowadząc samochód, to zdjąć nogę z gazu na widok znaku uwaga dzikie zwierzęta. Pozwoli nam to uniknąć wypadku, lub też zminimalizować jego rozmiary w przypadku wtargnięcia zwierzęcia na jednię. I oszczędzi nam zbytecznych kosztów oraz nerwów. W Polsce nigdy nie prowadzono żadnych oficjalnych statystyk kolizji drogowych z dzikimi zwierzętami i do dziś nie wiemy dokładnie, jakie gatunki i w jakiej liczbie uczestniczą w kolizjach z samochodami. Aby uzyskać pełny obraz sytuacji, dane powinna zintegrować policja, nadleśnictwa i ubezpieczalnie, a następnie przekazać do ministerstw środowiska i infrastruktury oraz do konserwatorów przyrody, a także publikować w Internecie, tak jak to praktykuje większość państw. Możliwym byłoby wtedy ustalenie, jaki jest rozmiar tego problemu. Policja, powołując się na swoje statystyki, prowadzone na podstawie zgłaszanych spraw, wskazuje, że kolizje ze zwierzętami to tylko 0,5% zdarzeń drogowych. Naukowcy twierdzą, że kolizji z udziałem zwierząt jest 10 razy więcej. Co gorsza, w Polsce wciąż robi się bardzo mało, by

18 zapobiegać tego typu wypadkom. Najwięcej wypadków jest w święta, kiedy ruch na drogach gęstnieje. Gdy natężenie ruchu na danej drodze wynosi do tysiąca pojazdów na dobę, większości zwierzaków udaje się ją bezpiecznie przejść. Gdy jest ich dwa razy więcej, udaje się to co drugiemu osobnikowi. Przy 10 tys. samochodów na dobę tworzy się bariera nie do przebycia. Największa śmiertelność panuje na trasach, na których natężenie waha się od 5 do 7,5 tys. pojazdów na dobę. To dlatego, że gdy natężenie sięga 8 tys. aut, hałas jest tak duży, że odstrasza zwierzęta od drogi. Na polskich drogach najczęściej giną płazy, średniej wielkości ssaki leśne i polno- -leśne (jeż, kuny, borsuk, lis, zając) oraz duże ssaki (sarna, dzik, jeleń). Sporadycznie zdarzają się wypadki z udziałem łosia, wilka, rysia a nawet żubra. Śmiertelność zwierząt zmienia się sezonowo najwyższa jest w okresie nasilonych migracji wiosennych i jesiennych oraz dobowo większość wypadków zdarza się przy zapadającym zmroku. Naukowcy coraz częściej wskazują, że przy lokalizacji nowych dróg trzeba uwzględniać korytarze migracyjne zwierząt i po prostu ich drogami nie przecinać. Niestety, wiele dróg już przecina szlaki wędrówek zwierząt. Budowa specjalnych przejść jest bardzo kosztowna i inwestorzy starają się tego unikać. Tańszą alternatywą dla przejść miały być tzw. wilcze oczy, czyli światła odblaskowe, które w momencie nadjeżdżania samochodu odbijają światło reflektorów w kierunku lasu i płoszą zbliżające się do szosy zwierzęta. Niestety najnowsze amerykańskie badania pokazały jednak, że wilcze oczy nie są skuteczne. Podobnie jest z gwizdkami montowanymi na samochodach (ich gwizd, powodowany pędem powietrza, miałby płoszyć zwierzęta). Najtańszą, choć nie zawsze skuteczną metodą są po prostu dodatkowe tablice ostrzegawcze umiejscawiane na poboczu dróg z informacją o możliwości wtargnięcia przez zwierzę na drogę. Skuteczność tej metody jest jednak wprost uzależniona od tego, czy tak znak ostrzegawczy spowoduje jest zmniejszanie prędkości. Obecnie, w dużej mierze na skutek większej świadomości ekologicznej oraz aktywnej działalności stowarzyszeń i organizacji pro-środowiskowych, coraz częściej przy budowaniu nowych dróg czy też remontowaniu starych uwzględnia się konieczność budowy przejść dla zwierząt, tzw. zielonych korytarzy lub ekologicznych korytarzy. Przejścia dla zwierząt generalnie można podzielić na: przejścia po powierzchni drogi (nie ogrodzone fragmenty drogi), przejścia dolne - budowane pod drogą oraz przejścia górne - w postaci mostów nad drogą. Do przejść podziemnych zaliczyć należy tunele i przepusty dla małych zwierząt, przepusty dla płazów, przejścia dla dużych zwierząt Z kolei estakada to prowadzenie drogi na wiadukcie nad powierzchnią terenu, przy przekraczaniu dolin lub jarów z zachowaniem naturalnej roślinności i struktury krajobrazu pod powierzchnią. Do górnych przejść dla zwierząt zaliczyć należy: mosty krajobrazowe oraz mosty zielone. są to duże obiekty o szerokości 80 m, na ich powierzchni powinna znajdować się naturalna roślinność i zachowana niezmieniona struktura krajobrazu. Konieczność ich uwzględniania w planowanych inwestycjach jest coraz bardziej oczywista, choć częstokroć niezbyt mile widziana ze względu na fakt, iż koszt planowanej inwestycji wzrasta. Z drugiej strony bierny opór inwestora planującego inwestycję powoduje, że jej planowanie wobec działań aktywnych społeczności wydłuża się, co w konsekwencji staje się mało opłacalne.

19 Co istotne, obecnie prawodawca zapewnił społeczeństwu aktywne uczestnictwo w inwestycjach takich, jak budowa dróg krajowych, wojewódzkich powiatowych i gminnych, umożliwiając w postępowaniu administracyjnym o wydanie pozwolenia na budowę zgłoszenie swojej aktywności poprzez złożenie wniosków, m.in. w zakresie konieczności uwzględniania potrzeb zwierząt. Powyższą aktywność umożliwia przepisy ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko z dnia roku (Dz.U. Nr 199, poz. 1227), które regulują, m.in. tryb i zasady postępowania w sprawach udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie oraz zasady udziału społeczeństwa w ochronie środowiska. Przepis art. 5 w/w ustawy gwarantuje każdemu prawo uczestniczenia, na warunkach określonych ustawą, w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa. Ustawa stanowi, że właściwe organy (w przypadku budowy dróg starosta oraz wojewoda) są zobowiązane do udostępniania danych o dokumentach zawierających informacje o środowisku i jego ochronie poprzez zamieszczanie ich w publicznie dostępnych wykazach, prowadzonych w formie elektronicznej w postaci Biuletynu Informacji Publicznej. Z kolei w oparciu o przepisy ustawy prawo ochrony środowiska z dnia roku (DZ.U r. Nr 25 poz. 150) w przypadku przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko prawo nakłada na inwestora obowiązek uzyskania tzw. decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Do wydania tej decyzji wymagane jest wykonanie raportu oddziaływania na środowisko. Do inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko zalicza się (zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r.) linie kolejowe, autostrady, drogi ekspresowe oraz drogi krajowe o co najmniej czterech pasach ruchu, a także modernizację dróg do powyższych parametrów. Decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach należy uzyskać przed uzyskaniem innych decyzji, wymaganych dla realizacji danego przedsięwzięcia (np. decyzja o pozwoleniu na budowę). Decyzja o uwarunkowaniach środowiskowych wydawana jest na etapie decyzji lokalizacyjnej drogi. Organem właściwym do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach jest: wojewoda, po zasięgnięciu opinii ministra właściwego do spraw środowiska oraz państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego lub wójt, burmistrz, prezydent miasta, po zasięgnięciu opinii starosty oraz państwowego powiatowego inspektora sanitarnego. Istotnym elementem postępowania w sprawie OOŚ (ocena oddziaływania na środowisko) jest udostępnianie informacji o środowisku oraz procedura z udziałem społeczeństwa. Właściwy organ jest zobowiązany do: podaniu do publicznej wiadomości informacji o zamieszczeniu w publicznie dostępnym wykazie danych o wniosku o wydanie decyzji oraz o możliwości składania uwag i wniosków, wskazaniu miejsca i 21-dniowego terminu składania uwag i wniosków, możliwości przeprowadzenia rozprawy administracyjnej, otwartej dla społeczeństwa i rozpatrzeniu zgłoszonych uwag i wniosków. Wzór wniosku w zakresie inicjatywy społecznej przy budowie dróg znajduje się w folderze Materiały do druku. Ścieżka postępowania w zakresie inicjatywy społecznej co do konieczności utworzenia zielonych korytarzy dla zwierząt przy budowie planowanych dróg:

20 1. Sprawdź w urzędzie wojewódzkim, urzędzie miejskim lub urzędzie gminy, względnie na ich stronach internetowych, czy w najbliższym czasie planowane są duże inwestycje w zakresie budowy drogi. Powyższe informacje można uzyskać również telefonicznie, bądź za pośrednictwem ogólnodostępnych mediów. 2. W przypadku, gdy planowana inwestycją jest budowa drogi, zapoznaj się dokładnie z wnioskiem oraz dokumentami załączonymi przez inwestora; zwróć uwagę, czy inwestor w planowanej inwestycji przewiduje stworzenie zielonych korytarzy dla zwierząt. 3. Jeśli planowana inwestycja dotyczy budowy drogi i wniosek nie przewiduje zielonych korytarzy dla zwierząt, wypełnij i podpisz wniosek we wniosku koniecznie wskaż swoje dane adresowe, nadto ciekawe i słuszne według Ciebie rozwiązania, a nadto uzasadnienie potrzeby konieczności stwierdzenia zielonych korytarzy pamiętaj, że wniosek taki możesz złożyć w terminie 21 dni od dnia podania go do publicznej wiadomości, ostateczny termin do składania w/w wniosków właściwy organ zawsze wskazuje w zawartym ogłoszeniu. 4. Wniosek złóż osobiście albo wyślij listem poleconym do właściwego organu prowadzącego postępowanie OOŚ, adresując go odpowiednio do Wojewody/Do Prezydenta/Do Wójta/Do Burmistrza. 5. Wniosek możesz złożyć również ustnie do protokołu w urzędzie właściwego organu lub przesłać pocztą elektroniczną pamiętaj, że wniosek składany w tej formie nie musi być opatrzony bezpiecznym podpisem elektronicznym; wniosek złożony po terminie pozostanie bez rozpoznania. 6. Właściwy organ w konkretnych sprawach może zdecydować o tzw. otwartej rozprawie dla społeczeństwa- o terminie takiej rozprawy organ zawiadomi obwieszczeniem lub w inny sposób ogólnodostępny; w takiej rozprawie możesz uczestniczyć. 7. W terminie 3-4 miesięcy właściwy organ powinien wydać stosowną decyzję, w treści której obowiązany jest wskazać informacje o udziale społeczeństwa w postępowaniu oraz o tym, w jaki sposób zostały wzięte pod uwagę i w jakim zakresie zostały uwzględnione uwagi i wnioski zgłoszone w związku z udziałem społeczeństwa. Wszelkie środowiskowe warunki realizacji inwestycji (w tym działania służące ochronie fauny i korytarzy ekologicznych) zapisane w decyzjach administracyjnych (raport OOS i decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach) muszą znaleźć odzwierciedlenie w projekcie budowlanym i pozwoleniu na budowę. Jeśli zatem, nasz wniosek (zawarte w nim uwagi i sugestie) zostały choć w części uwzględnione, to mamy szansę, że planowana inwestycja będzie inwestycją uwzględniającą interesy zwierząt. Niemniej pamiętać też musimy, że w chwili obecnej jest wiele dróg, które nie zapewniają należytych przejść dla zwierząt, stąd, gdy dochodzi do kolizji ze zwierzęciem warto wiedzieć, jak się w takiej sytuacji zachować. Powyższe kwestie reguluje ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku o ochronie zwierząt (tekst jednolity: Dz. U. z 2003 r., Nr 106, poz z późn. zm.), która określa jak traktować i obchodzić się ze zwierzętami. Ustawa określa też skutki, jakie stwarza pozostawienie rannego zwierzęcia na jezdni, bez udzielania mu pomocy.