Lubińscy bombiarze w walce o niepodległość w czasie stanu wojennego.

Transkrypt

1 Stan wojenny '81 '83 Sebastian Ligarski Lubińscy bombiarze w walce o niepodległość w czasie stanu wojennego. W nocy z 12 na 13 lutego 1982 r. pod lubińską stację CPN podłożono ładunek wybuchowy. Bomba nie wybuchła. Została odnaleziona i rozbrojona przez ajenta stacji. 13 lutego 1982 r. wrocławska Gazeta Robotnicza przedstawiała apokaliptyczną wizję wybuchu ładunku: spowodowałby on śmierć ajentów stacji i kierowców samochodów, zburzyłby ściany pobliskich budynków, w promieniu kilkuset metrów [wypadłyby] z okien szyby. Ostatecznie konkludowano, że z nieba leciałyby strumienie ognia, a ludzie, którzy nie zginęli na miejscu płon[ęliby] żywcem ( ). Był to pierwszy z kilkunastu ładunków wybuchowych pozostawionych na terenie Zagłębia Miedziowego w 1982 r. Większość z nich została podłożona we wrześniu październiku tego roku przez kilkunastu działaczy podziemnej Solidarności. Do dziś w społeczeństwie pokutuje przekonanie, że ładunki te podkładano z inspiracji Służby Bezpieczeństwa. Walka z komunizmem w Polsce za pomocą tak radykalnych metod, jak podkładanie ładunków wybuchowych, rozpoczęła się na długo przed stanem wojennym. Do najbardziej znanych akcji należały: zamach Stanisława Jarosa na Władysława Gomułkę 3 grudnia 1961 r., próba wysadzenia Muzeum im. Włodzimierza I. Lenina w Poroninie przez członków grupy Ruch, wysadzenie auli Wyższej Szkoły Pedagogicznej (WSP) w Opolu przez braci Jerzego i Ryszarda Kowalczyków w nocy z 5 na 6 października 1971 r. oraz próba wysadzenia pomnika W.I. Lenina w Nowej Hucie z 17 na 18 kwietnia 1979 r. W czasie stanu wojennego na terenie kraju odnaleziono kilkanaście ładunków wybuchowych, w tym we Wrocławiu w marcu 1982 r. Rozlewająca się po kraju fala strajków po wprowadzeniu stanu wojennego z 12 na 13 grudnia 1981 r. dotarła także do Zagłębia Miedziowego. W tym regionie struktury NSZZ Solidarność należały do jednych z najsilniejszych w kraju i bardzo dobrze zorganizowanych. W pierwszych dniach stanu wojennego stanęły kopalnia Lubin, Polkowice, Rudna i Sieroszowice. Do strajku przyłączały się kolejne kopalnie, zakłady przemysłowe i inne przedsiębiorstwa (np. Zakład Naprawczy Maszyn KGHM w Polkowicach czy Dolnośląska Fabryka Instrumentów Lutniczych, Huta Miedzi Głogów ). Rozprzestrzeniający się protest wymusił zdecydowaną reakcję władz. Brutalnie spacyfikowano zakład zaopatrzenia KGHM ZAKMAT, przedsiębiorstwo ZANAM, a szczególnie kopalnię Rudna. Od dnia znalezienia bomby pod lubińskim CPN rozpoczęła się dla legnickich struktur aparatu bezpieczeństwa operacja Wybuch (potem przemianowana na Podmuch ). Jak wynika z zachowanej 51

2 dokumentacji, bombę odnalazł ajent stacji Zbigniew Pruchnicki, który rozbroił ładunek i powiadomił milicję. Według specjalistów Wydziału Fizyko-Chemicznego KG MO w Warszawie, urządzenie wybuchowe składało się z budzika (Mera- Poltik) z jedną wskazówką, dwóch płaskich baterii o napięciu 4,5 V, przewodów, dwóch zapalników elektrycznych, używanych w górnictwie miedzi i około 3 kg materiału wybuchowego, prawdopodobnie dynamitu skalnego. Podłożenia bomby pod lubiński CPN dokonali w nocy z 12 na 13 lutego 1982 r. Jan Kołodziej oraz Ryszard Szwed. Początkowo ich celem nie był jednak lubiński CPN, ale lokalny Komitet Miejski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej lub placówka Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej (ORMO). Odnalezienie bomby spowodowało powołanie przez kierownika Sztabu KW MO w Legnicy ppłk. Jerzego Maja grupy operacyjno-śledczej (GO-Ś) mającej za zadanie wykrycie sprawców podłożenia bomby oraz odnalezienie i zidentyfikowanie ewentualnych mocodawców tego czynu. Na jej czele stanął kpt. Jerzy Mularczyk, kierownik Sekcji I Wydziału Kryminalnego Komendy Wojewódzkiej MO (KWMO) w Legnicy. Pozostali członkowie rekrutowali się z poszczególnych wydziałów pionu milicyjnego oraz Służby Bezpieczeństwa (SB). Już 22 lutego 1982 r. ppłk Jerzy Maj polecił przejąć kierownictwo grupy por. Mieczysławowi Szuprowskiemu z Wydziału III SB KW MO w Legnicy ze względu na głębszą znajomość realiów lokalnych i większe możliwości dyspozycyjne. Do momentu brutalnej pacyfikacji przez oddziały milicji i wojska manifestacji z 31 sierpnia 1982 r. w Lubinie oraz innych miastach LGOM prowadzone przez GO-Ś postępowanie nie doprowadziło do wykrycia sprawców. Wydarzenia z sierpnia tego roku miały fundamentalne znaczenie dla podjętych przez różne grupy osób decyzji o walce ze znienawidzoną władzą za pomocą ładunków wybuchowych. 17 września 1982 r. komisariat miejski MO w Lubinie został powiadomiony przez stacjonujące w tym mieście dowództwo oddziałów ZOMO z Opola, że około godz eksplodował ładunek wybuchowy w pobliżu stołówki górniczej przy ul. Skłodowskiej-Curie. W pobliżu miejsca wybuchu w budynku hotelu robotniczego D-29 były zakwaterowane kompania ZOMO z Opola oraz jedna kompania ROMO z Lubina (razem 160 osób). Wybuch spowodowali Bogusław Grobelny oraz Władysław Maślanyk. Kolejny ładunek wybuchowy został podłożony 2 października 1982 r. pod drzwi mieszkania Edwarda Dąbrowskiego. Za próbę zdetonowania ładunku był odpowiedzialny Zbigniew Jurkowski. Już dziesięć dni później wybuchł kolejny ładunek. Tym razem celem było mieszkanie członka ORMO Jana Skowrońskiego. W październiku ładunki wybuchowe miały zostać zdetonowane nie tylko w Lubinie. 19 października 1982 r. jedna z mieszkanek Głogowa znalazła bombę leżącą na parapecie okna kasyna MO w Głogowie. Do wybuchu nie doszło z powodu słabej baterii. Śledztwu w tej sprawie nadano początkowo kryptonim Kasyno. W ciągu dwóch ostatnich dni października ujawniono trzy ładunki wybuchowe. Po znalezieniu bomby w Głogowie (19 października 1982 r.) komendant wojewódzki MO w Legnicy ppłk Marek Ochocki postanowił powołać nową grupę operacyjno-śledczą (GO-Ś) o rozbudowanej strukturze. W jej skład mieli wejść specjalnie dobrani doświadczeni funkcjonariusze MO i SB. Podzielono ich na dwie grupy. Grupą pierwszą, tzw. lubińską, dowodził doświadczony kierownik Sekcji I Wydziału Dochodzeniowo- Śledczego KWMO w Legnicy kpt. Tadeusz Klinger. Drugą, tzw. głogowską, por. Zdzisław Sroka z tego samego wydziału. W obu grupach znaleźli się także oficerowie Wydziałów II, III, IV i V SB KWMO w Legnicy. Wydaje się, że brak wyników w śledztwie musiał spowodować reakcje dyrekcji Departamentu III MSW oraz samego ministra spraw wewnętrznych gen. Czesława Kiszczaka. Tezę tę potwierdzałaby obecność w KW MO w Legnicy od połowy października kpt. Kazimierza Zdebskiego, inspektora Wydziału II Departamentu III MSW, który nadzorował śledztwo, a od 3 listopada 1982 r. wchodził w skład kolejnej grupy operacyjno-śledczej. Na jej czele stanął zastępca komendanta wojewódzkiego MO ds. SB, płk Jerzy Maj. Stworzono sztab koordynacyjny (analityczny), do 52

3 Lubin 31 VIII 1982 r. fot. R. Bober / Ośrodek Pamięć i Przyszłość którego należeli także funkcjonariusze z Komendy Głównej MO w Warszawie, Departamentu II i III MSW. Cały zespół podzielono na trzy grupy z siedzibami w poszczególnych Komendach Rejonowych MO w Lubinie, Głogowie i Polkowicach. Działania podejmowane przez GO-Ś polegały na dokładnym, wnikliwym analizowaniu raportów pochodzących z różnych źródeł, typowaniu osób mogących mieć jakikolwiek związek z podkładaniem ładunków wybuchowych, a nadto systematycznej pracy z tajnymi współpracownikami. W tym celu stworzono między innymi kwestionariusz pytań, w który wyposażono funkcjonariuszy milicji i SB, mający ułatwić identyfikację danych i ich przetwarzanie przez zespół analityczny. Przeprowadzono badania w Biurze C (Archiwum MSW) dotyczące osób podejrzanych, wobec niektórych osób zastosowano wariograf (w celach psychologicznych [sic]) oraz poproszono inne Wojewódzkie Urzędy Spraw Wewnętrznych WUSW o ewentualne wytypowanie spośród własnej sieci agenturalnej osób, które mogłyby przyjechać na teren LGOM i przeniknąć do tego specyficznego, hermetycznego środowiska, z którym trudno było funkcjonariuszom współpracować. Dopiero 4 stycznia 1983 r. dzięki informacji uzyskanej od TW Skorpiona będącego na kontakcie sekcji kryminalnej KR MO w Lubinie GO-Ś dowiedziała się o trzech osobach mających być jakoby sprawcami podłożenia bomby pod mieszkanie J. Skowrońskiego. 5 stycznia 1983 r. TW Skorpion służący w jednostce wojskowej w Głogowie wyszedł na przepustkę, udzieloną z inspiracji SB, i w czasie rozmowy z oficerami SB wyjawił dalsze szczegóły, bojąc się oskarżenia o współudział w zamachach. 19 stycznia 1983 r. zatrzymano 10 osób: Romana Haniszewskiego, Wojciecha Dziechciarka, Marka Miękusa, Bogdana Wieczorka, Zygmunta Burchardta, Mariana Jurczyka, Zenona Smużniaka, Dariusza Laskowskiego, Bogusława Grobelnego i Stanisława Zabielskiego. W ciągu kilku tygodni aresztowano: Ryszarda Szweda, Jana Kołodzieja, Zygmunta Szymańskiego oraz Lecha Duławskiego, Andrzeja Morawskiego, Tadeusza Knapa, Zbigniew Korczowskiego, Mirosława Młodeckiego, Zbigniewa Jurkowskiego i Wiesława Skibę. 20 stycznia 1983 r. zatrzymano także Kazimierza Chociejowskiego, Eugeniusza Liszewskiego, Zbigniewa Dyblika, podejrzanych o podłożenie ładunku wybuchowego pod Komisariat MO w Polkowicach. Fundamentalne zeznania, stanowiące źródło istniejącej do dziś wśród lokalnego społeczeństwa 53

4 wersji o prowokatorze występującym pod pseudonimem Marian, złożył 22 stycznia S. Zabielski. Zeznał on o spotkanym w pijalni piwa Gwarek w Lubinie mężczyźnie mającym być związanym z Solidarnością z ZG Rudna. Miał on mu wręczyć wtedy urządzenie wybuchowe, a potem Marian i Zabielski mieli się spotkać jeszcze kilka razy przy okazji konstruowania bomb. Od tego czasu Zabielski przez kilkanaście tygodni trzymał się tej wersji, aby potem w czasie śledztwa zmienić zeznania. Jak tłumaczył na sali sądowej, było to związane z przymusem fizycznym, jaki zastosowali wobec niego funkcjonariusze z GO-Ś. Mariana nigdy nie odnaleziono. Do dziś otwarte pozostaje pytanie, czy ta osoba była wymysłem S. Zabielskiego, czy też prowokatorem SB. Wydaje się, że twierdząca powinna być odpowiedź na pierwsze pytanie. Nie udało się znaleźć śladu informacji potwierdzającej, że Marian mógł być wykonawcą poleceń płynących z SB. Co więcej, obaj sprawcy podłożenia ładunku pod lubiński CPN, a także inni oskarżeni w pełni potwierdzają swoją rolę w tych wydarzeniach. W celu wykrycia sprawców podłożenia ładunku wybuchowego pod kasyno MO w Głogowie (19 października 1982 r.) powołano grupę operacyjno-śledczą pod kryptonimem Podmuch II, którą dowodził kpt. T. Klinger. W toku śledztwa przesłuchano, daktyloskopowano oraz poddano inwigilacji szereg osób, co jednak nie przynosiło grupie wymiernych korzyści. Zmiana nastąpiła, gdy do badań pobrano odciski palców byłych członków Solidarności w Głogowie. W wyniku rozmowy operacyjnej przeprowadzonej przez sierżanta sztabowego Zdzisława Antała z Komendy Miejskiej MO (KMMO) w Głogowie jeden z członków głogowskiej NSZZ Solidarność, Jerzy Niwczyk, zdecydował się przekazać MO informacje dotyczące przechowywania powielacza, papieru oraz innych urządzeń poligraficznych, a także zobowiązał się do odnalezienia nadajnika radiowego służącego do emisji programów Radia Solidarność za cenę niekarania go za ich posiadanie oraz zgody MO na rejestrację samochodu marki Syrena. Najważniejsze, że w toku rozmowy J. Niwczyk wymienił Józefa Sławińskiego i Zenona Tankiewicza jako potencjalnych sprawców wybuchu bomby pod kasynem MO w Głogowie. Kierownictwo GO-Ś postanowiło zastosować wobec podejrzanego J. Sławińskiego kombinację operacyjną, która zdaniem prowadzących śledztwo miała na celu wytworzenie w grupie niepokoju mogącego doprowadzić do jej strukturalnego rozbicia. Zakładano bowiem, iż Sławiński ostrzeże wszystkich członków grupy o dysponowaniu przez milicję materiałem identyfikacyjnym. Kombinacja się udała, gdyż 29 lipca tego roku na komendę MO zgłosił się Waldemar Karcz i ujawnił okoliczności podłożenia ładunku wybuchowego. Niezwykle interesujące dla prowadzących śledztwo były wyjaśnienia złożone przez Z. Tankiewicza. Pełnił on funkcję wiceprzewodniczącego Regionalnego Komitetu Strajkowego (RKS) we Wrocławiu, a po aresztowaniu Józefa Piniora był typowany na jego następcę. Zwolniony z aresztu 12 sierpnia 1983 r. zgodnie z ustaleniami pomiędzy WUSW Legnica a Wojskową Prokuraturą Garnizonową (WPG) we Wrocławiu składał kolejne wyjaśnienia dotyczące działalności RKS-u w czasie stanu wojennego, lokali konspiracyjnych oraz działalności lokalnych struktur Solidarności. Z. Tankiewicz zgodził się także na udział 29 sierpnia 1983 r. w programie telewizyjnym, w którym przedstawił motywy swojej działalności. Pierwszym procesem osób związanych z podkładaniem ładunków wybuchowych był proces sprawców próby wysadzenia komisariatu MO w Polkowicach. Odbył się on przed sądem Śląskiego Okręgu Wojskowego (ŚOW) września 1983 r. Wyrokiem ŚOW oskarżeni Janusz Ruszkowski, Marek Muszyński, Kazimierz Chociejowski, Eugeniusz Liszewski, Zbigniew Dyblik oraz Ryszard Małysz, Jerzy Horniak, Andrzej Łamek zostali skazani 30 września 1983 r. na kary od 1,5 roku do 2 lat pozbawienia wolności. Niektórym skazanym zawieszono ich wykonanie na okres 2 lat. Niezwykle interesujące było podsumowanie tej rozprawy dokonane prze funkcjonariuszy SB. Pisali oni mianowicie, że śledztwo prowadzili prokuratorzy powołani do służby w czasie stanu wojennego, a potem zdemobilizowani, dlatego nie wypełniali oni swoich obowiązków tak gorliwie, jak ich koledzy. Do spraw przystępowali nieprzygotowani i nie zamierzali aktywnie walczyć o udowodnienie winy oskarżonym. 54

5 Lubin 31 VIII 1982 r. fot. R. Bober / Ośrodek Pamięć i Przyszłość Następny proces odbył się 17 października 21 listopada 1983 r. Przed Sądem Śląskiego Okręgu Wojskowego stanęło 18 osób. Byli to: Zygmunt Burchardt, Stanisław Zabielski, Marek Miękus, Jan Kołodziej, Ryszard Szwed, Zbigniew Korczowski, Mirosław Młodecki, Tadeusz Knap, Zygmunt Szymański, Zbigniew Jurkowski, Bogusław Grobelny, Władysław Maślanyk, Roman Haniszewski, Marian Jurczyk, Lech Duławski, Wiesław Skiba, Andrzej Morawski, Stanisław Damian. Rozprawa odbywała się w gmachu Sądu Wojewódzkiego. Odbyło się w sumie dziesięć posiedzeń sądu. Według funkcjonariuszy WUSW Legnica oraz wysłanników Arcybiskupiego Komitetu Charytatywnego, rozprawie przysłuchiwało się około osób, głównie rodziny oskarżonych oraz ich koledzy z pracy. Podczas rozpraw główni oskarżeni zmieniali swoje zeznania, przy czym kilkakrotnie podkreślili stosowane przez funkcjonariuszy MO metody śledcze rodem z kazamatów UB. Obrońcy starali się podważać poszczególne kwalifikacje prawne w odniesieniu do dokonanych podłożeń ładunków wybuchowych oraz strat poczynionych przez te, które wybuchły, argumentując, że sprawcy nie mieli na celu zabicia kogokolwiek. Starali się wskazać na przyczyny, które pchnęły byłych członków NSZZ Solidarność do tych bardzo radykalnych zachowań. Zwracano uwagę nie tylko na stan wojenny i jego skutki w postaci represji wobec oskarżonych, ale szczególnie na wydarzenia z 31 sierpnia 1982 r. w Lubinie i innych miastach Zagłębia Miedziowego. Wyrok zapadł 21 listopada 1983 r. Oskarżeni otrzymali kary od 5,5 roku pozbawienia wolności do umorzenia postępowania wobec trzech osób. Obciążono ich także kosztami sądowymi. Ostatni z procesów dotyczył podłożenia bomby pod kasyno MO w Głogowie. Proces Henryka Fiuta, Waldemara Karcza, Zenona Tankiewicza i Feliksa Torby odbył się 7 lutego 15 marca 1984 r. przed Sądem Wojewódzkim w Legnicy. 15 marca zapadł wyrok, na mocy którego sprawcy zostali skazani na kary od 2 do 3 lat pozbawienia wolności. Ocena działań tzw. lubińskich bombiarzy musi być złożona. Dla tych ludzi wprowadzenie stanu wojennego było zaskoczeniem, a brutalna pacyfikacja kopalń i innych zakładów pracy na terenie LGOM powodowała chęć odwetu na prześladowcach. Silne emocje wywołane wydarzeniami z sierpnia 1982 r. w Legnicy, Głogowie, a przede wszystkim Lubinie nakazywały działać w chwili, gdy życie za wolność i niepodległość kraju oddawali koledzy czy członkowie rodzin. 55

6 Lubin 31 VIII 1982 r. fot. R. Bober / Ośrodek Pamięć i Przyszłość Równocześnie jednak sposób, który wybrali, niósł ze sobą niebezpieczeństwo spowodowania skutków trudnych do oszacowania. I choć wszyscy członkowie tych niezorganizowanych i samorzutnych grup oświadczali, że nikomu nie chcieli zrobić krzywdy, a tym bardziej zabić, a bomby przez nich konstruowane nie miały prawa wybuchnąć, to dwie z nich eksplodowały, a w kilku innych nie zadziałały wadliwie wyprodukowane części. Ich wybuch mógł spowodować śmierć niewinnych ludzi. Ponadto tak dobrane terminy działań, choć zrozumiałe z przyczyn politycznych, dawały funkcjonariuszom MO, a szczególnie SB, doskonały pretekst do walki z podziemną Solidarnością. 56