Vaccination of children at the age of 0 2 with combination and recommended vaccines assessment of the frequency of use and the knowledge of parents

Transkrypt

1 Vaccination of children at the age of 0 2 with combination and recommended vaccines assessment of the frequency of use and the knowledge of parents Szczepienia dzieci w wieku 0 2 lat szczepionkami skojarzonymi i zalecanymi ocena częstości stosowania i wiedzy rodziców Aneta Pomian-Osiak, Anna Owłasiuk, Anna Gryko, Dorota Bielska, Sławomir Chlabicz Keywords: protective vaccination, vaccinology, combination vaccine Słowa kluczowe: szczepienia ochronne, wakcynologia, szczepionki skojarzone Department of Family Medicine and Community Nursing, Medical University of Bialystok Aneta Pomian-Osiak, MSc Nurse Anna Owłasiuk, PhD Academic teacher Anna Gryko, MD, PhD Academic teacher Dorota Bielska, MD, PhD Academic teacher Prof. Sławomir Chlabicz, MD, PhD Head of the Department CORRESPONDENCE ADDRESS: Dr Anna Owłasiuk Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego UMwB ul. Mieszka I 4B Białystok tel.: fax: zmr@umwb.edu.pl RECEIVED: ACCEPTED: Abstract: Background. Preventive vaccinations are the only effective, valuable and desired method for preventing infectious diseases. The continuous improvement of vaccines and the availability of new generation vaccines, both combination (penta-, hexavalent and recommended) makes vaccinations more effective and a safer method due to relevant multi-centre long-term clinical trials. Aim. To determine the knowledge of parents of children aged 0 2 years about combination and recommended vaccines, as well as to evaluate the frequency of immunization with combination vaccines in children. Material and method. The study group consisted of 100 parents of children aged 0 2 reporting to the COR-MED Family Doctor Practice in Białystok in order for their child to be vaccinated. Each of them filled in an anonymous questionnaire. Results. 92% of surveyed parents claimed that they had knowledge about the compulsory preventive vaccination of children, while 8% said they had no knowledge in this area. Those surveyed were also able to list recommended vaccines and had knowledge about them. Parents reported that the high price of combination or additional recommended vaccines was the reason why their children did not receive these vaccines. The largest percentage of parents (86%) obtained information about compulsory and recommended preventive vaccinations when speaking to medical staff. Conclusions. The level of knowledge of parents of children aged 0 2 years, both about free of charge compulsory preventive vaccinations, and combination vaccines not refunded, is satisfactory. 97% of respondents had their children immunized with compulsory prophylactic vaccination, of which 76% opted for a combination vaccine (5 in 1 or 6 in 1). Streszczenie: Wstęp. Szczepienia ochronne to jedyna skuteczna, wartościowa i pożądana metoda zapobiegania chorobom zakaźnym, a poprzez stałe udoskonalanie szczepionek i pojawianie się szczepionek nowszej generacji, zarówno skojarzonych penta- lub heksawalentnych, jak i zalecanych, są metodą coraz bardziej skuteczną i bezpieczną ze względu na prowadzenie wieloośrodkowych i długoletnich badań nad nimi. Cel. Określenie wiedzy rodziców dzieci w wieku 0 2 lat na temat szczepionek skojarzonych i zalecanych oraz ocena częstości szczepienia dzieci szczepionkami skojarzonymi. Materiał i metody. Badaniem objęto 100 rodziców dzieci w wieku 0 2 lat zgłaszających się na wizytę do lekarza rodzinnego NZPOZ COR-MED w Białymstoku, celem wykonania szczepienia u swego dziecka. Każdy z nich wypełnił anonimowy kwestionariusz ankiety. Wyniki. 92% ankietowanych osób uważało, że posiadają wiedzę na temat obowiązkowych szczepień ochronnych dziecka, natomiast 8% przyznało, że nie posiada wiedzy w tym zakresie. Badani potrafią także wymienić szczepionki zalecane i posiadają wiedzę na ich temat. Jako przyczynę swojej decyzji o niezaszczepieniu dziecka szczepionką skojarzoną bądź zalecaną dodatkową respondenci podawali ich wysoki koszt. Największy odsetek rodziców (86%) informacje o szczepieniach ochronnych, obowiązkowych i zalecanych pozyskuje z rozmów indywidualnych przeprowadzanych z personelem medycznym. Wnioski. Poziom wiedzy ankietowanych rodziców dzieci w wieku 0 2 lat zarówno na temat szczepień ochronnych obowiązkowych bezpłatnych, jak i na temat szczepionek skojarzonych nierefundowanych jest zadowalający. 97% respondentów poddało swoje dziecko obowiązkowym szczepieniom ochronnym, z czego 76% zdecydowało się na szczepionkę skojarzoną 5 w 1 bądź 6 w 1. Wstęp Szczepienia ochronne stały się najskuteczniejszą metodą zapobiegania groźnym dla życia chorobom zakaźnym, są uznawane za (Probl Med Rodz 2014;3(43):18 27) najważniejszy kierunek działań profilaktycznych w ich zwalczaniu. Chronią one przed zachorowaniem nie tylko dzieci, ale również osoby dorosłe. Są bardzo ważne, gdyż zmieniły zdrowotne i społeczne oblicze świata. 18

2 Wakcynologia, czyli nauka o szczepieniach rozwija się bardzo dynamicznie dzięki postępowi w zakresie epidemiologii, chorób zakaźnych i immunologii 1, przez co naukowcy, lekarze oraz specjaliści z danej dziedziny wypracowują postępowanie w profilaktyce zakażeń najgroźniejszych z punktu widzenia zdrowia publicznego 2. Sytuację epidemiologiczną chorób zakaźnych w Polsce epidemiolodzy określają jako stabilną i stosunkowo korzystną poprzez prowadzoną i w miarę systematycznie rozwijaną politykę szczepień ochronnych. Zachorowalność na niektóre choroby zakaźne wieku dziecięcego została wyeliminowana, a zapadalność została ograniczona do niewielkiej liczby przypadków 3. Szczepienia ochronne, jako jedno z podstawowych ogniw w polityce zdrowotnej, występują w Narodowym Programie Zdrowotnym w celu strategicznym 8, który mówi o: zwiększeniu skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym i zakażeniom 4, oraz w Programie Szczepień Ochronnych (PSO), który jest dokumentem prawnie regulującym zasady powszechnych szczepień, obejmującym szczepienia obowiązkowe dla dzieci i młodzieży oraz osób narażonych w szczególny sposób na zakażenie, które są finansowane przez budżet państwa. Zawiera on również szczepienia zalecane niefinansowane przez państwo, jest on modyfikowany w zależności od sytuacji epidemiologicznej kraju przez Radę Sanitarno-Epidemiologiczną przy Głównym Inspektorze Sanitarnym oraz zaleceń WHO i ogłaszany co roku w Dzienniku Ustaw 5. Czynnikiem wpływającym na immunoprofilaktykę chorób zakaźnych jest również sposób postrzegania szczepień przez społeczeństwo, któremu często przedstawiane są informacje niewłaściwe, kłamliwe bądź niedostatecznie sprawdzone, a co za tym idzie kojarzy się szczepienia z występowaniem niektórych chorób jako skutek uboczny po zaszczepieniu. Dlatego też podnoszenie poziomu wiedzy i świadomości społeczeństwa musi odbywać się za pośrednictwem mediów, przeprowadzanych wykładów szkoleniowych oraz poprzez rozpowszechnianie i realizację programów prozdrowotnych 1. Należy jednak pamiętać, że nawet wysoki poziom wiedzy medycznej na temat chorób zakaźnych i szczepień ochronnych nie zawsze powoduje wprowadzenie w życie właściwych zachowań zdrowotnych. Cel pracy 1. Określenie wiedzy rodziców dzieci w wieku 0 2 lat na temat szczepionek skojarzonych i zalecanych. 2. Ocena częstości szczepienia dzieci od 0 2 lat szczepionkami skojarzonymi. Materiał i metodyka badań W badaniach wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego z użyciem techniki ankiety. Za narzędzie badawcze posłużył kwestionariusz ankiety własnego autorstwa. Składał się on z 25 pytań mających charakter zamknięty i półotwarty oraz z części metryczkowej. Badania przeprowadzono w Niepublicznym Zakładzie Podstawowej Opieki Zdrowotnej COR-MED s.c. w Białymstoku, od maja do września 2012 roku. Grupę badawczą 100 osób stanowili rodzice dzieci w wieku 0 2 lat, zgłaszający się na wizytę do lekarza rodzinnego celem wykonania szczepienia u dziecka, którzy anonimowo wypełniali kwestionariusz ankiety. Wyniki badań W grupie 100 badanych rodziców dzieci do 2. roku życia przeważały osoby w wieku lat 49 respondentów (49%), w dalszej kolejności były osoby Tabela I. Wiek a wykształcenie respondentów Wiek Podstawowe Zawodowe Wykształcenie Średnie Wyższe Razem N % N % N % N % poniżej 20 lat 0 0, , ,67 0 0, lat 3 23,08 0 0, , , lat 1 2,04 4 8, , , lat 0 0,00 0 0, , ,22 23 powyżej 40 lat 0 0,00 0 0, , ,67 12 Ogółem 4 4,00 5 5, , ,

3 w wieku lat 23 respondentów (23%). Szczegółową charakterystykę badanych odnośnie do ich wieku i wykształcenia przedstawia Tabela I. W badanej grupie najwięcej osób sytuację materialną swojej rodziny określiło jako dobrą 38 badanych (38%) bądź jako dość dobrą 27 osób (27%), zaś 17 osób (17%) jako przeciętną. Żadna z ankietowanych osób nie określiła sytuacji materialnej swojej rodziny jako złą. Szczepienia skojarzone Realizacja szczepień ochronnych zgodnie z obowiązkowym kalendarzem szczepień Na pytanie Czy Pani dziecko poddawane było obowiązkowym szczepieniom ochronnym zgodnie z kalendarzem szczepień? 97 osób (97%) udzieliło odpowiedzi TAK, jedynie 3 osoby (3%) spośród ogółu badanych nie poddały swego dziecka obowiązkowym szczepieniom ochronnym, z czego 2 (4,65%) posiadały wykształcenie średnie, a 1 (2,08%) wyższe. Jako powód niezaszczepienia swojego dziecka szczepionkami obowiązkowymi podawano: za dużo szczepień naraz dla mojego dziecka, dziecko chorowało i troszkę się szczepienia opóźniły, przeciwwskazanie neurologiczne z poradni specjalistycznej. Stan wiedzy na temat obowiązkowych szczepień ochronnych dziecka w opinii badanych 92 (92%) ankietowane osoby uważały, że posiadają wiedzę na temat obowiązkowych szczepień ochronnych dziecka, natomiast 8 osób (8%) przyznało, że nie posiada wiedzy w tym zakresie. Prawie wszyscy respondenci 97 (97%) uważali, że stosowanie szczepień ochronnych pomaga w zwalczaniu chorób zakaźnych, jedynie 3 osoby (3%) były odmiennego zdania. Stan wiedzy na temat szczepionek skojarzonych Na pytanie Czy posiada Pani wiedzę na temat szczepionek skojarzonych 5 w 1 bądź 6 w 1? większość ankietowanych 86 osób (86%) odpowiedziała TAK, przy czym 14 osób (14%) przyznało, iż nie posiada takiej wiedzy. Zdecydowana większość respondentów 97 osób (97%) uważała, że szczepionka skojarzona to szczepionka nowej generacji, dodatkowo płatna, zaś 3 osoby (3%) nie wiedziały, co kryje się pod tym terminem. Na 100 badanych, 8 respondentów (8%) było zdania, że szczepionki skojarzone typu 5 w 1 lub 6 w 1 są mniej skuteczne niż tradycyjne. Zdaniem 9 ankietowanych osób (9%) szczepionki skojarzone nie zmniejszają liczby wkłuć oraz liczby niepożądanych odczynów poszczepiennych. Na pytanie Podając szczepionkę skojarzoną czy w jednym wkłuciu podajemy kilka szczepionek przeciwko wielu chorobom? 4 osoby (4%) ze 100 respondentów odpowiedziały NIE. 12 badanych osób (12%) wiąże stosowanie szczepionek skojarzonych ze zwiększonym ryzykiem chorób układu nerwowego. Zbiorcze zestawienie odpowiedzi na temat szczepionek skojarzonych typu 5 w 1 lub 6 w 1 w odniesieniu do poszczególnych zmiennych przedstawia Tabela II. Tabela II. Co kryje się pod pojęciem szczepionka skojarzona? Zmienne Szczepionki nowej generacji, dodatkowo płatne Co według Pani kryje się pod pojęciem szczepionka skojarzona? Szczepionki, które są mniej skuteczne niż tradycyjne Szczepionki, które zmniejszają liczbę wkłuć u dziecka i jednocześnie liczbę niepożądanych odczynów poszczepiennych W jednym ukłuciu podajemy kilka szczepionek przeciw wielu chorobom Wiążą się ze zwiększonym ryzykiem chorób układu nerwowego Tak Tak Tak Tak Tak N % N % N % N % N % Wiek poniżej 20 lat 3 100,00 0 0, , ,00 0 0, lat ,00 1 7, , ,00 1 7, lat ,00 2 4, , , , lat 21 91, , , ,96 2 8,70 powyżej 40 lat 11 91,67 1 8, , , ,00 Wykształcenie podstawowe 4 100,00 0 0, , ,00 0 0,00 zawodowe 5 100, , , , ,00 średnie 42 97, , , , ,63 wyższe 46 95,83 1 2, , , ,50 20

4 Wybór szczepionki skojarzonej 5 w 1 lub 6 w 1 W grupie 100 respondentów większość badanych osób 76 (76%) zaszczepiła swoje dziecko szczepionką skojarzoną 5 w 1 bądź 6 w 1. W tej grupie najwięcej 41 osób (83,67%) było w przedziale wiekowym lat, z wykształceniem wyższym 38 osób (79,17%), mających bardzo dobrą 16 osób (88,89%) lub dobrą sytuację rodzinną 31 osób (81,58%). Szczegółowy rozkład odpowiedzi w odniesieniu do wieku, wykształcenia, a także sytuacji materialnej rodziny przedstawia Tabela III. Jaką szczepionkę skojarzoną otrzymało dziecko? Spośród 76 (76%) osób, które zaszczepiły swoje dziecko szczepionką skojarzoną (5 w 1 bądź 6 w 1), 53 (53%) osoby skorzystały ze szczepionki 6 w 1 Infanrix Hexa, zaś 23 (23%) wybrały dla swojego dziecka szczepionkę 5 w 1 Infanrix IPV HiB bądź Pentaxim. Wpływ na podjęcie decyzji o szczepieniu szczepionkami skojarzonymi W opinii respondentów największy wpływ na podjęcie decyzji o szczepieniu dziecka szczepionkami skojarzonymi miał lekarz 28 osób (28%). W dalszej kolejności wskazują na pielęgniarkę 20 (20%) ankietowanych. 19 osób (19%) podaje, iż decyzję podjęli samodzielnie, zaś 7 osób (7%) sugerowało się opinią rodziny i znajomych. Media miały wpływ na podjęcie decyzji w przypadku 2 osób (2%). Przekaz informacji na temat szczepionek skojarzonych Najwięcej respondentów 38 (38%) przyznało, iż najbardziej przekonywającą i pełną informację na temat szczepionek skojarzonych uzyskali podczas wizyty patronażowej lekarza, 25 osób (25%) podczas zgłoszenia się do poradni na pierwsze szczepienie, 24 osoby (24%) w okresie ciąży, 9 osób (9%) podczas wizyty patronażowej położnej, zaś nieliczni z badanych 4 osoby (4%) tego rodzaju pełną informację uzyskali w szpitalu na oddziale noworodkowym. Główne źródło informacji o szczepionkach skojarzonych Zdaniem ponad połowy ankietowanych 52 osób (52%) najwięcej informacji na temat szczepionek skojarzonych w Poradni zdobywają od lekarzy. 43 (43%) respondentów za główne źródło informacji w tym zakresie uważa pielęgniarkę, nieliczni zaś 5 osób (5%) wskazywali na położną. Przekazywanie informacji na temat szczepionek skojarzonych Najczęściej informacje na temat szczepień skojarzonych przekazywane były podczas rozmów indywidualnych odpowiedzi takich udzieliło 86 badanych (86%), kolejnych 14 osób (14%) wskazywało na materiały informacyjne typu broszury, ulotki, czasopisma. Tabela III. Czy dziecko otrzymało szczepionkę skojarzoną 5 w 1 lub 6 w 1? Zmienne Czy Pani dziecko otrzymało szczepionkę skojarzoną (5 w 1 Infanrix IPV HiB bądź Pentaxim lub 6 w 1 Infanrix Hexa)? Razem Tak N % N % Wiek poniżej 20 lat 2 66,67 3 3, lat 7 53, , lat 41 83, , lat 18 78, ,00 powyżej 40 lat 8 66, ,00 Wykształcenie podstawowe 1 25,00 4 4,00 zawodowe 4 80,00 5 5,00 średnie 33 76, ,00 wyższe 38 79, ,00 Sytuacja materialna rodziny przeciętna 9 52, ,00 dość dobra 20 74, ,00 dobra 31 81, ,00 bardzo dobra 16 88, ,00 21

5 Na pytanie Czy informacje na temat szczepionek skojarzonych są przekazywane w sposób zrozumiały zdecydowana większość respondentów 92 (92%) odpowiedziała, że TAK. Jedynie dla 8 osób (8%) przekaz informacji w tym zakresie był niezrozumiały. Powód wyboru szczepionki bezpłatnej refundowanej przez budżet państwa Na kolejne pytanie odpowiadało tylko 21 osób (21%), których dzieci zostały zaszczepione szczepionką bezpłatną refundowaną przez budżet państwa, gdzie występowały trzy wkłucia. Jako główny powód szczepienia taką metodą podawano: wolę szczepionki tradycyjne już sprawdzone odpowiedziało 5 osób (5%), wysoka cena szczepionki skojarzonej 9 osób (9%), brak informacji na temat szczepień skojarzonych 2 osoby (2%), szczepienie zasugerował lekarz/pielęgniarka 1 osoba (1%), starsze dzieci tak były szczepione 3 osoby (3%), brak wiary w skuteczność szczepień skojarzonych 1 osoba (1%). Wybór szczepionki Na pytanie Gdyby szczepionki skojarzone były refundowane przez budżet państwa i nadal miałaby Pani wybór 12 osób (12%) wybrałoby wówczas szczepionkę skojarzoną. W dalszym ciągu szczepiłoby swoje dziecko szczepieniami tradycyjnymi (trzy ukłucia) 5 osób (5%), zaś 7 osób (7%) nie miało na ten temat zdania. Szczepienia zalecane Zdecydowana większość ankietowanych osób zna szczepionki zalecane i na pytanie Które z wymienionych szczepionek to szczepionki zalecane? odpowiedziała prawidłowo: rotawirusy 96 osób (96%), pneumokoki 98 osób (98%), meningokoki 82 osoby (82%), ospa wietrzna 86 osób (86%). Informacja o możliwości zaszczepienia dziecka szczepionkami dodatkowymi zalecanymi Prawie wszystkie ankietowane osoby 97 (97%) były poinformowane o możliwości zaszczepienia dziecka szczepionkami zalecanymi. Jedynie 3 osoby (3%) nie uzyskały żadnych informacji na temat zalecanych szczepionek dodatkowych. Szczepionka zalecana określenie pojęcia Odpowiedzi respondentów na pytanie Co Pani zdaniem oznacza pojęcie szczepienia zalecane? kształtowały się następująco: Tabela IV. Czy poddała Pani dziecko szczepieniom zalecanym? Czy poddała Pani dziecko szczepieniom zalecanym? Zmienne tak nie nie wiedziałam, że istnieją Razem N % N % N % N % Wiek poniżej 20 lat 1 33, , ,33 3 3, lat 3 23, ,92 0 0, , lat 31 63, ,73 0 0, , lat 14 60, ,13 0 0, ,00 powyżej 40 lat 10 83, ,67 0 0, ,00 Wykształcenie podstawowe 2 50, ,00 0 0,00 4 4,00 zawodowe 2 40, ,00 0 0,00 5 5,00 średnie 25 58, ,53 1 2, ,00 wyższe 30 62, ,50 0 0, ,00 Sytuacja materialna rodziny przeciętna 6 35, ,71 0 0, ,00 dość dobra 15 55, ,44 0 0, ,00 dobra 23 60, ,84 1 2, ,00 bardzo dobra 15 83, ,67 0 0, ,00 Ogółem 59 X 40 X 1 X 100 X 22

6 zdaniem 92 osób (92%) są to szczepienia inne niż obowiązkowe chroniące dziecko przed innymi chorobami; ponad połowa badanych 57 (57%) uważała, że są to szczepienia wykonywane tylko wśród dzieci; 47 respondentów (47%) podało, że są to szczepienia przeznaczone dla dzieci z obniżoną odpornością; zdaniem 9 (9%) osób są to szczepienia nieobowiązkowe, bezpłatne. Realizacja szczepień zalecanych u dziecka Na zadane pytanie Czy poddała Pani dziecko szczepieniom zalecanym? ponad połowa ankietowanych osób 59 (59%) odpowiedziała TAK, zaś 40 osób (40%) nie poddało szczepieniom zalecanym swoich dzieci; 1 osoba (1%) nie wiedziała, że w ogóle takie istnieją (Tabela IV). Spośród 41 respondentów (40%), którzy nie szczepili szczepieniami zalecanymi swoich dzieci, 17 (17%) planuje zaszczepić je w niedalekiej przyszłości, zaś 24 osoby (24%) nie szczepiły i nie chcą w przyszłości zaszczepić swojego dziecka dodatkowymi szczepionkami zalecanymi. Osoby, które zaszczepiły bądź w niedalekiej przyszłości chcą zaszczepić swoje dziecko 76 (76%), w dużej mierze opowiadają się za szczepieniami przeciwko pneumokokom aż 40 (40%) osób, na następny plan wysuwają się meningokoki 21 (21%) osób, po kilka osób typowało m.in. rotawirusy 6 osób (6%), szczepionkę przeciwko ospie wietrznej 4 (4%) osoby i odkleszczowemu zapaleniu opon mózgowordzeniowych 3 osoby (3%), a także przeciw wzw typ A 2 osoby (2%). Czynnik wpływający na wykonawstwo dodatkowych szczepień zalecanych Na pytanie Co było bądź będzie w przyszłości decydującym czynnikiem wpływającym na wykonawstwo dodatkowych szczepień zalecanych? najwięcej osób 74 (74%) odpowiedziało, iż szczepionka lepiej zabezpiecza dziecko przed chorobami zakaźnymi niż szczepionka tradycyjna. Dla 18 osób (18%) stan zdrowia ich dziecka był lub będzie decydującym czynnikiem, aby zaszczepić szczepionkami zalecanymi. 5 osób (5%) stwierdziło, że to lekarz i jego sugestia zadecydowały o zaszczepieniu dziecka tego rodzaju szczepionkami. Jedynie 3 osoby (3%) zaznaczyły możliwość kupna szczepionki bezpośrednio w poradni. Główny powód niewykonania szczepienia zalecanego Jako główny powód niezaszczepienia swojego dziecka szczepionkami zalecanymi większość podawała wysoki koszt szczepienia 25 osób (25%). Dla 8 osób (9%) barierą była zbyt duża ilość szczepionek do podania dla małego dziecka, natomiast zdaniem 5 osób (5%) szczepionki są nieskuteczne. Jedynie 3 osoby (3%) spośród ogółu badanych podały, że nie dostały informacji na temat szczepień zalecanych. Dostęp do informacji na temat szczepień zalecanych w swojej poradni lekarza rodzinnego Na pytanie Jak ocenia Pani dostęp do informacji na temat szczepień zalecanych w swojej poradni lekarza rodzinnego? połowa ankietowanych 50 osób (50%) odpowiedziała, że bardzo dobrze, 32 osoby (32%) oceniły w stopniu dobrym, 14 osób (14%) w stopniu dostatecznym. Jedynie dla 3 osób (3%) przekazane wiadomości w ich poradni lekarza rodzinnego były niewystarczające. Refundacja szczepionek zalecanych przez państwo Zdecydowana większość ankietowanych 89 osób (89%) jest zdania, że gdyby budżet państwa refundował oprócz szczepień skojarzonych (5 w 1 lub 6 w 1) również szczepionki zalecane przeciw pneumokokom, meningokokom, rotawirusom, ospie wietrznej, to na pewno zaszczepiliby swoje dziecko. Jedynie 11 osób (11%) nie poddałoby dziecka tym szczepieniom. Rozszerzenie posiadanej wiedzy na temat szczepionek Nieco ponad połowa respondentów 61 osób (61%) jest zainteresowana poszerzeniem swojej wiedzy w zakresie szczepień ochronnych dzieci (ze szczególnym uwzględnieniem szczepień skojarzonych, zalecanych), zaś 39 osób (39%) nie widzi takiej potrzeby. Dyskusja Szczepienia ochronne to ciągle najskuteczniejsza metoda zapobiegania chorobom zakaźnym, a zarazem najważniejszy kierunek działań profilaktycznych. Realizowane masowo i we właściwy sposób (największa intensywność w okresie niemowlęcym), przyczyniają się do eradykacji lub wybitnego spadku zapadalności na niektóre choroby. Szczepienia obowiązkowe to tylko niezbędne minimum, które powinno być uzu- 23

7 pełnione w miarę możliwości finansowych rodziców przez szczepienia zalecane, aby zapewnić zabezpieczenie przed najgroźniejszymi schorzeniami występującymi u małych dzieci, takimi jak: inwazyjna choroba pneumokokowa lub meningokokowa czy też biegunka rotawirusowa, zmniejszyć ryzyko rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych, a także aby zminimalizować ból i stres podczas wykonywania licznych szczepień, podając szczepionki piecio- lub sześcio-składnikowe, które zawierają antygeny stymulujące produkcję przeciwciał jednocześnie przeciw różnym chorobom. Są one najbardziej uzasadnione do podania w pierwszych dwóch latach życia dziecka w celu uzyskania jak najwcześniejszej odporności. Wykonane szczepienia skojarzone i zalecane to standardy, które obowiązują prawie we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Gdy zastanowimy się, czy szczepienia są nam potrzebne, odpowiedź powinna brzmieć: tak, ale wystarczy, że zostanie zaszczepione mniej niż 80% populacji dzieci, a choroby zakaźne znów powrócą 6. Stan szczepień ochronnych dzieci w Polsce możemy uznać za zadowalający. Odsetki zaszczepionej populacji są większe niż w wielu innych krajach Unii Europejskiej. Osiągają one wartości docelowe przyjęte przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) oraz Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF). W ostatnich latach realizacja kalendarza szczepień jest bardzo wysoka, docelowo zostało już zaszczepione 92% populacji dziecięcej w ramach obowiązkowych szczepień ochronnych (bezpłatnych) zgodnie z PSO lub też wykonuje się szczepienia skojarzone bądź zalecane, które rodzice sami finansują 7. Według danych statystycznych Państwowego Zakładu Higieny, w roku 2010 w województwie podlaskim u 93,8% populacji zostały wykonane obowiązkowe szczepienia ochronne 8. Szczepionki skojarzone Szczepionki skojarzone są bardzo korzystnym efektem w realizacji indywidualnych programów szczepień i stają się coraz bardziej powszechne jako szczepionki- przyszłości ze względu na swoje zalety 9, a ponadto są dobrym sposobem na uproszczenie programu szczepień ochronnych i poprawę poziomu realizacji szczepień. Mogą stanowić najskuteczniejszy sposób zapewnienia prawidłowego przestrzegania zaleceń związanych ze złożonym schematem szczepień, co oznacza większą wyszczepialność populacji i przyczynia się do terminowego wykonywania szczepień. Z przeprowadzonej analizy ankiet, które były zbierane w NZPOZ COR-MED, możemy zauważyć, że wyszczepialność dzieci w wieku 0 2 lat podlegających immunizacji w ramach obowiązkowych i zalecanych szczepień ochronnych jest na dosyć wysokim poziomie. 97% osób zaszczepiło swoje dziecko zgodnie z obowiązującym kalendarzem szczepień przeważali rodzice z wykształceniem wyższym (47%) i w wieku lat. Jedynie 3% osób nie zaszczepiło swego dziecka ze względu na stan zdrowia bądź nie wyraziło na to zgody. Te dwie zmienne, czyli wiek i wykształcenie, miały decydujący wpływ na to, jaką szczepionką zostało zaszczepione dziecko czy bezpłatną, finansowaną przez państwo, czy też płatną skojarzoną, zalecaną, finansowaną przez rodziców. Można więc wnioskować, że poziom wykształcenia rodziców odgrywa dużą rolę w podejmowaniu decyzji co do sposobu szczepienia dziecka. Dla porównania w Poradni Rejonowej we Włocławku spośród 100 badanych rodziców 85% z nich zaszczepiło swoje dziecko, z czego najwięcej posiadało wykształcenie średnie 43% i było w wieku lat, ponadto tylko 42% osób słyszało o szczepionkach skojarzonych 10. Według Bernatowskiej 11 w badaniach przeprowadzonych na zlecenie fundacji Jolanty Kwaśniewskiej Porozumienie Bez Barier 100% respondentów poddało swoje dziecko szczepieniom obowiązkowym zgodnie z kalendarzem szczepień, z czego 2/3 posiadało wiedzę o szczepionkach skojarzonych, w tym 67% posiadało wykształcenie wyższe i mieściło się w grupie wiekowej powyżej 25 lat. W badaniach Nitsch-Osuch i wsp. 12 przeprowadzonych w NZOZ Sanitas w Legionowie spośród 492 pacjentów w wieku 0 18 lat szczepienie zalecane zostało wykonane u 74,4% dzieci, a skojarzone u 41% dzieci. W badaniach własnych, w 100 osobowej grupie ankietowanych 76% zaszczepiło swoje dziecko szczepionką skojarzoną 5 w 1 bądź 6 w 1 i jak pokazuje wykonana statystyka, szczepionką 5 w 1 zaszczepiło 23% osób, a szczepionkę 6 w 1 wybrało dla swojego dziecka 53% badanych rodziców. 97% ankietowanych osób przyznało, iż mają świadomość, że szczepionki skojarzone są nowszej generacji, że są przez rodziców dodatkowo finansowane. Ponadto 91% badanych potwierdziło, że szczepionki skojarzone zmniejszają liczbę wkłuć i ryzyko wystąpienia odczynów poszczepiennych. Zdaniem 88% ankietowanych także ryzyko wystąpienia chorób układu nerwowego jest znikome. 24

8 Nieco inaczej swoją statystykę odnośnie do szczepień skojarzonych przedstawiają Kochman i Rudzińska 10. Według ich badań szczepionką skojarzoną pięciowalentną zaszczepiło swoje dzieci 39% respondentów, a sześciowalentną tylko 15% badanych. Decydującym czynnikiem wpływającym na wykonawstwo szczepień skojarzonych było przekonanie o lepszym zabezpieczeniu dziecka przed chorobami 39% osób, zaś 29% rodziców sugerowało się zmniejszeniem bólu u dziecka związanego z mniejszą liczbą wkłuć niż przy szczepieniach obowiązkowych. Jedynie 15% ankietowanych jako powód podawało bezpieczeństwo szczepionki czy też stan zdrowia dziecka. Ponadto, porównując obecne lata i ubiegłe, np. w 2002 roku tylko 9,5% zaszczepiło swoje dziecko szczepionką skojarzoną, a w 2005 roku było to już 43% ankietowanych, z czego 18% matek jako powód tego wyboru podało lepsze zabezpieczenie dziecka przed chorobami, 11% zaś zdecydowało się na ten rodzaj szczepionki, aby oszczędzić dziecku dodatkowego bólu i stresu wynikającego z podania szczepionki, dla 5% osób decydującym powodem było bezpieczeństwo szczepionki. W badaniach Porozumienie Bez Barier 11 75% badanych zdecydowało się na szczepionkę 5 w 1 lub 6 w 1. Głównym powodem zaszczepienia dziecka taką właśnie metodą dla ponad połowy respondentów 56,3% było zaoszczędzenie bólu i brak zgody na to, aby małe dziecko otrzymało 3 iniekcje podczas jednej wizyty. Innym wymienianym powodem było zalecenie lekarza 22% ankietowanych, a także to, iż szczepionka skojarzona jest lepsza i wyższej jakości 2,2% odpowiedzi, ponadto jest bezpieczniejsza i ma mniej skutków ubocznych, nie powoduje odczynów poszczepiennych czy też chorób układu nerwowego 1,7%. Śledząc badania Nitsch-Osuch i wsp. 12, spośród szczepionek skojarzonych największą popularnością cieszyła się szczepionka 5 w 1 17,6% respondentów zaszczepiło nią swoje dziecko, natomiast 10,8% ankietowanych zdecydowało się na szczepionkę 6 w 1. Największy wpływ na podjęcie decyzji o szczepieniu szczepionkami skojarzonymi w opinii respondentów miał lekarz 28%, w dalszej kolejności wskazywali na pielęgniarkę 20% ankietowanych, 19% osób podało, iż decyzję podjęli samodzielnie, kolejne 7 osób (7%) wskazywało na rodzinę i znajomych, zaś 2 osoby (2%) na media. 38% ankietowanych przyznało, iż najbardziej przekonywającą i pełną informację na temat szczepionek skojarzonych uzyskali podczas wizyty patronażowej lekarza, 25% osób podczas zgłoszenia się do poradni na pierwsze szczepienie, 24% w okresie ciąży, 9% podczas wizyty patronażowej położnej, zaś 4% badanych osób tego rodzaju pełną informację uzyskało w szpitalu na oddziale noworodkowym. Bardzo duży odsetek ankietowanych rodziców informacje na temat szczepionek skojarzonych czerpie jednak podczas rozmów indywidualnych przeprowadzanych z personelem medycznym jest to aż 86%, zaś 14% dowiaduje się o nich z broszur, ulotek bądź czasopism. Z danych przedstawionych z Poradni Rejonowej nr 2 we Włocławku 10 wynika, że 79% rodziców zostało poinformowanych o szczepieniach przez lekarza pediatrę bądź rodzinnego, 66% uzyskało informację od pielęgniarki, a 30% wskazuje na udział położnej w informowaniu o szczepieniach skojarzonych. Dane te pokazują również, iż istotne wiadomości rodzice uzyskali ze środków masowego przekazu 15%, z broszur i ulotek czerpie informację 47,3% matek. W badaniach Bernatowskiej 11, podobnie jak w badaniach własnych, najwięcej respondentów 87,9% wiedzę w zakresie szczepionek skojarzonych uzyskało od lekarza lub pielęgniarki, 34% z internetu, a jedynie 12,2% z prasy lub 1,9% z ulotek czy broszurek. Szynczewska i wsp. 13 ukazują, iż rodzice wiedzę na temat szczepionek skojarzonych czerpali głównie z rozmowy z lekarzem rodzinnym (58,3%), z materiałów reklamowych (25%), z rozmowy z innymi rodzicami (20%) oraz z pielęgniarką środowiskową (19,2%). Nowińska 14 i jej badania ukazują, że respondenci informację dotyczącą szczepień skojarzonych uzyskali w największym procencie od pielęgniarki 72%, nieco mniej ankietowanych wskazało lekarza 60%, jedynie dla 30% badanych źródłem informacji w tym zakresie była położna. W mniejszym stopniu źródłem informacji były broszury, ulotki, media (internet). Na tej podstawie można wnioskować, że bezpośredni kontakt i rozmowa na temat szczepień z personelem medycznym, w placówce służby zdrowia ma decydujący wpływ na stan zaszczepienia dzieci szczepionkami skojarzonymi. Badania dowodzą, jak ważna jest pełna i rzetelna informacja dotycząca zarówno szczepień obowiązkowych, jak i zalecanych, przekazywana rodzicom przez lekarza, który postrzegany jest jako osoba najbardziej wiarygodna i kompetentna w zakresie profilaktyki zapobiegania chorobom zakaźnym. Jak opisano wyżej, większość respondentów 76% zaszczepiła swoje dziecko szczepionką skojarzoną, ale przeprowadzona ankieta ukazuje również, iż 21% rodziców zaszczepiło swoje dziecko szczepionką obowiązkową bezpłatną pomimo posiadanej wiedzy o szczepie- 25

9 niach skojarzonych, a za powód takiego wyboru podają m.in. zbyt wysoką cenę szczepionki skojarzonej (5 w 1 lub 6 w 1). Z badań Kochmanowej 10 przeprowadzonych wśród rodziców dzieci urodzonych w 2002 roku wynika, iż 57% matek jako przyczynę swojej decyzji o niezaszczepieniu dziecka szczepionką skojarzoną podawało jej wysoki koszt. W 2005 już 71% ankietowanych nie zaszczepiło swego dziecka szczepionką 5 w 1 lub 6 w 1 również przez jej wysoki koszt. Podobnie w badaniach Bernatowskiej 11 aż 84% respondentów podaje cenę jako główny powód nieskorzystania ze szczepionek skojarzonych, pomimo że chcieliby zaoszczędzić dziecku bólu. Szczepionki zalecane Badania własne dowodzą, że większość respondentów zna szczepionki zalecane, z czego najbardziej znane są pneumokoki 98%. Prawie wszystkie ankietowane osoby (97%) były poinformowane o możliwości zaszczepienia dziecka szczepionkami zalecanymi. Jedynie 3 osoby (3%) nie uzyskały żadnych informacji o możliwości zaszczepienia dziecka szczepionkami dodatkowymi zalecanymi. Ponad połowa rodziców 59% poddała szczepieniom zalecanym swoje dzieci. 17% planuje je zaszczepić w niedalekiej przyszłości. Według Synczewskiej 13 szczepienia zalecane realizowane były niezmiernie rzadko u dzieci pozostających pod opieką poradni neurologicznej, najczęściej wykonywali je rodzice posiadający wyższe wykształcenie (91,7%), z czego 11% dzieci było zaszczepionych dodatkowo, najczęściej szczepionką przeciwko pneumokokom. Jako główną przyczynę rezygnacji ze szczepień ochronnych podawali brak wystarczającej wiedzy na ten temat (54,1%) oraz obawę przed powikłaniami poszczepiennymi. Nowińska 14 na podstawie swoich badań ukazuje, iż 84% ankietowanych podało swoim dzieciom szczepionkę przeciw pneumokokom. We Włocławku natomiast tylko 2,9% ankietowanych poddało swoje dziecko szczepieniu zalecanemu, były to szczepienia przeciw rotawirusom, pneumokokom i ospie wietrznej 10. Badania Nitsch-Osuch i wsp. 15 pokazują stan zaszczepienia dzieci i młodzieży w poradni rodzinnej w Nieporęcie szczepionką przeciwko kleszczowemu zapaleniu opon mózgowych i mózgu. Na 1501 dzieci i młodzieży w wieku od 2 do 19 lat pozostających pod ich opieką, jedynie 31 osób zostało zaszczepionych tą szczepionką, tj. 2% pacjentów. Najwięcej szczepień wykonano w latach (łącznie zaszczepiono wówczas 19 dzieci, czyli ponad 61%, wiek ich wahał się od 3 do 13 lat, większość z nich 58% była w wieku powyżej 5 roku życia). Według danych Poradni w Legionowie szczepienie przeciw pneumokokom wykonano u 11% dzieci, a szczepieniu przeciw zakażeniom rotawirusowym poddanych zostało jedynie 5% niemowląt, ponadto pojedyncze osoby zaszczepiły swoje dzieci przeciw meningokokom i grypie 5% oraz ospie wietrznej 2% respondentów 12. Reasumując powyższe porównania danych uzyskanych z kilku dostępnych, ogólnopolskich badań na temat szczepień skojarzonych i zalecanych, możemy stwierdzić, że w ostatnich kilku latach obserwujemy znaczący rozwój profilaktyki przeciw chorobom zakaźnym poprzez realizację programów szczepień ochronnych obowiązkowych i zalecanych. Wnioski 1. Poziom wiedzy ankietowanych rodziców dzieci w wieku 0 2 lat zarówno na temat szczepień ochronnych obowiązkowych bezpłatnych, jak i na temat szczepionek skojarzonych, nierefundowanych jest zadowalający. Prawie wszyscy badani (97%) uważają, że stosowanie szczepień pomaga w zwalczaniu chorób zakaźnych % respondentów poddało swoje dziecko obowiązkowym szczepieniom ochronnym, z czego większość (76%) zdecydowała się na szczepionkę skojarzoną 5 w 1 (23%) bądź 6 w 1 (53%). 3. Zdecydowana większość respondentów posiada również wiedzę na temat szczepionek zalecanych przeciwko: pneumokokom, meningokokom, rotawirusom, ospie wietrznej itp., a ponad połowa (59%) poddała swoje dziecko tego rodzaju szczepieniom. 4. Największy odsetek ankietowanych rodziców informacje o szczepieniach ochronnych obowiązkowych i zalecanych pozyskuje poprzez rzetelne prowadzenie rozmów indywidualnych z personelem medycznym. 5. Zdecydowana większość ankietowanych (89%) jest zdania, że gdyby budżet państwa refundował, oprócz szczepień skojarzonych (5 w 1 lub 6 w 1), również szczepionki zalecane, to na pewno uwzględniliby je w realizacji kalendarza szczepień u swego dziecka. 26

10 Autorzy oświadczają, że nie występuje konflikt interesów. References: 1. Mrożek-Budzyn D. Wakcynologia praktyczna. Wydawnictwo α-medica press: Bielsko-Biała, wrzesień Czerwionka-Szaflarska M, Zielińska- Duda H. Najnowsze trendy w pediatrii wytyczne i zalecenia. Przewodnik Lekarza. Top Medical Trends 2007; Zieliński A, Czarkowski MP. Choroby zakaźne w Polsce w Przegląd Epidemiologiczny 2008; Narodowy Program Zdrowia na lata przyjęty Uchwałą Nr 90/2007 Rady Ministrów z dnia 15 maja 2007 w sprawie Narodowego Programu Zdrowia na lata , cel strategiczny 7, Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 29 października 2012 roku w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok Chlebna-Sokół D. Szczepienia ochronne w wieku rozwojowym aktualnie obowiązujące i zalecane. Przegląd Pediatryczny 2006; Bernatowska E, Pac M. Fakty o mitach czy szczepionki są bezpieczne. Standardy Medyczne 2011; Brown K. Jak rodzice i pacjenci podejmują decyzję o szczepieniach implikacje dla praktyki lekarskiej i zdrowia publicznego. Medycyna Praktyczna Szczepienia 2012; Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny. Meldunki z rocznych sprawozdań ze szczepień ochronnych za rok 2010 w Polsce, Kochman D, Rudzińska T. Znaczenie edukacji rodziców w kontekście szczepień obowiązkowych i zalecanych u dzieci w wieku 0 2 lat. Problemy Pielęgniarstwa 2008; Bernatowska E. Szczepionki wysokoskojarzeniowe nowy plan strategiczny dla szczepień obowiązkowych w Programie Szczepień Ochronnych. Standardy Medyczne, Pediatria 2011; Nitsch-Osuch A i wsp. Realizacja Programu Szczepień Ochronnych u dzieci z zastosowaniem szczepionek zalecanych w wybranej poradni medycyny rodzinnej. Family Medicine & Primary Care Review 2012; Synczewska E i wsp. Realizacja szczepień ochronnych u dzieci pozostających pod opieką Poradni Neurologicznej. Przegląd Pediatryczny 2009; Nowińska K, Kochman D. Upowszechnianie szczepień zalecanych. Magazyn Pielęgniarki i Położnej 2011; Nitsch-Osuch A i wsp. Stan zaszczepienia przeciw odkleszczowemu zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu w populacji dzieci i młodzieży w wieku 2 19 lat w wybranej poradni medycyny rodzinnej. Family Medicine & Primary Care Review 2012;