Analiza wpływu posiadania potomstwa na opinie dotyczące wykonywania szczepień ochronnych

Transkrypt

1 Kalinowski Probl Hig Epidemiol P i wsp. 2014, Analiza 95(2): wpływu posiadania potomstwa na opinie dotyczące wykonywania szczepień ochronnych 273 Analiza wpływu posiadania potomstwa na opinie dotyczące wykonywania szczepień ochronnych Analysis of the impact of having children on opinions about immunizations Paweł Kalinowski 1/, Marta Makara-Studzińska 2/, Marta E. Kowalska 1/ 1/ Samodzielna Pracownia Epidemiologii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 2/ Zakład Psychologii Stosowanej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie Wprowadzenie. Szczepienia ochronne stanowią obecnie najskuteczniejszą metodę przeciwdziałającą i zwalczającą choroby zakaźne. Cel badań. Analiza postaw i opinii młodych osób posiadających oraz nie posiadających dziecka dotyczących szczepień ochronnych obowiązkowych i zalecanych w Polsce. Materiał i metoda. Badanie ankietowe zostało przeprowadzone wśród 370 osób studentów oraz młodych rodziców zamieszkujących województwo lubelskie. Narzędziem badawczym była autorska ankieta wywiadu. Wyniki. Ponad dwie trzecie osób nieposiadających dziecka i niemal trzy czwarte rodziców uznało szczepienia ochronne za niezbędne dla uniknięcia wielu groźnych dla życia chorób. Respondenci w obu grupach badanych w większości pozytywnie ocenili rolę szczepień ochronnych (57,8% mających dziecko oraz 72,6% bezdzietnych). Obie grupy badanych uważają, że czasem występują przypadki groźnych następstw szczepień, jednakże obawy te były mniejsze u osób mających dziecko (40,1% vs. 23,3%). Wnioski. Fakt posiadania potomstwa ma wpływ na opinie na temat wykonywania szczepień u dzieci. Osoby nieposiadające dziecka częściej wyrażają opinię o dużym ryzyku powikłań szczepień ochronnych. Wszyscy ankietowani rodzice wykonują szczepienia obowiązkowe u swoich dzieci, ale większość z nich nie wykonuje szczepień zalecanych. Wszyscy respondenci deklarują szczepienie swoich dzieci, jeśli będą one obowiązkowe. Słowa kluczowe: szczepienia ochronne, choroby zakaźne Introduction. Vaccinations are currently the most effective method to prevent and combat infectious diseases. Aim. To analyze the attitudes and opinions of young people with or without a child about immunization which is obligatory and recommended in Poland. Material & Method. A survey was conducted among 370 people, students and young parents living in the Lublin Province. The research tool was the author s questionnaire interview. Results. The results showed that more than two-thirds of those without a child, and almost three-quarters of parents thought that vaccinations were necessary to prevent many life-threatening diseases. Most of the respondents in both groups positively assessed the role of immunization (57.8% of the parents and 72.6% of the childless). Both groups of respondents thought that sometimes there were cases of serious consequences of vaccination, but these fears were less significant in parents (40.1% vs. 23.3%). Conclusions. The fact of having children influences the opinions on vaccinations in children. The childless were more likely to express an opinion about the high risk of complications of immunization. All the respondent parents perform obligatory vaccinations of their children, but most of them do not perform the recommended vaccinations. The respondents declare willingness to vaccinate their children if the vaccinations were obligatory. Key words: vaccination, communicable diseases Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence dr hab. n. med. Paweł Kalinowski Samodzielna Pracownia Epidemiologii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie ul. Chodźki 1, Lublin tel , p.kalinowski@umlub.pl Wprowadzenie Szczepienia ochronne w obecnym czasie są najskuteczniejszym środkiem pozwalającym przeciwdziałać oraz zwalczać choroby zakaźne. Stanowią ważny element w procesie zahamowania rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych, dzięki czemu można uchronić wiele osób przed zachorowaniem oraz śmiercią [1]. Wykonywanie szczepień masowych u pojedynczych jednostek populacji przyczynia się do wytworzenia odporności populacyjnej, która stanowi istotny, pozytywny miernik stanu zdrowia populacji [2]. Wprowadzenie powszechnych obowiązkowych szczepień ochronnych pozwoliło w znacznym stopniu zmniejszyć zapadalność na błonicę, tężeć oraz wirusowe zapalenie wątroby typu B. Ponadto szczepienia ochronne umożliwiły eradykację ospy prawdziwej oraz poliomyelitis [3]. Obecnie wykonywanie szczepień na całym świecie wynosi średnio 80% [2]. W Polsce realizacja szczepień ochronnych ma charakter powszechny i masowy, dzięki istnieniu kalendarza szczepień obowiązkowych oraz charakter indywidualny (w ramach listy szczepień zalecanych). Realizacja pro-

2 274 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): gramu szczepień ochronnych w Polsce określony jest prawnie [4]. Polski Program Szczepień Ochronnych (PSO) stanowi załącznik do komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego na dany rok w sprawie zasad przeprowadzania szczepień ochronnych przeciwko chorobom zakaźnym [2]. Program Szczepień Ochronnych jest co roku uaktualniany i dostosowywany do obecnej sytuacji epidemiologicznej kraju oraz stanu uodpornienia dzieci i młodzieży (stopień wykonania szczepień ochronnych w poprzednim roku). Cel badań Poznanie postaw oraz poglądów młodych osób posiadających i nieposiadających dziecka dotyczących szczepień ochronnych obowiązkowych i zalecanych w Polsce. Materiał i metody Badaniem objęto 370 osób (308 kobiet i 62 mężczyzn), studentów lubelskich uczelni oraz młodych rodziców zamieszkujących województwo lubelskie. Respondentów podzielono na grupę osób posiadających dziecko (n=147) i grupę osób nie mających dziecka (n=223). Średni wiek rodziców wynosił 28,4 lat, natomiast osób młodych nie posiadających dzieci wyniósł 21,3 lat. Wykształcenie w grupie osób nie mających dziecka: średnie (64%), wyższe licencjackie (34%), wyższe magisterskie (2%). W grupie posiadających dziecko najwięcej osób deklarowało wykształcenie wyższe magisterskie (44%), wyższe licencjackie (32%), natomiast średnie 24% ankietowanych. Miejsce zamieszkania grupy nie posiadających dziecka: duże miasto (42%), małe miasto (29%), wieś (29%). Większość ankietowanych posiadających potomstwo zamieszkiwało duże miasto (56%), małe miasto (39%) i wieś (5%). Narzędziem badawczym była autorska ankieta wywiadu zawierająca 20 pytań zamkniętych. Do analizy statystycznej wyników badania zastosowano metody statystyki opisowej oraz test χ 2 i współczynnik korelacji V Cramera. Wyniki Na wstępie zapytano respondentów o ich opinie na temat szczepień ochronnych. Szczepienia ochronne jako niezbędne w celu uniknięcia wielu groźnych dla życia chorób uznało ponad 73% respondentów posiadających dziecko oraz zdecydowana większość, bo ponad 67% ankietowanych nieposiadających dziecka (tab. I). Opinię, iż szczepienia są potrzebne, ale ich rola obecnie nie jest tak duża jak kiedyś wyraziło więcej osób nie posiadających dziecka (31,39%). Ponad 10% respondentów posiadających dziecko przyznało, że przy obecnych osiągnięciach medycyny można z nich zrezygnować. Natomiast z grupy osób bez dziecka, taką opinię wyraziła tylko jedna osoba. Przeprowadzona analiza statystyczna wykazała zależność istotnie statystyczną pomiędzy faktem posiadania dziecka a opiniami na temat szczepień ochronnych (p=0,000). Równocześnie stwierdzono, iż korelacja pomiędzy zmiennymi jest niezbyt silna (V Cramera=0,295). Następnie respondenci zostali poproszeni o ogólną ocenę szczepień ochronnych, poprzez wybranie jednego spośród kryteriów: bardzo pozytywna, pozytywna, neutralna i negatywna (tab. II). Większość respondentów posiadających dziecko (57,82%) oraz nie posiadających dziecka (72,65%) oceniło rolę szczepień ochronnych jako pozytywną, gdyż eliminują wiele groźnych dla życia chorób przy bardzo małym ryzyku powikłań dla organizmu. Bardzo pozytywnie szczepienia oceniło 15,70% ankietowanych bezdzietnych i 40,14% posiadających potomstwo. Ocenę neutralną szczepieniom ochronnym wystawiło 11,66% badanych nie posiadających dziecka, natomiast tylko 2,04% respondentów posiadający dziecko. Zaobserwowano zależność istotnie statystyczną pomiędzy faktem posiadania potomstwa a ocenami respondentów dotyczącymi szczepień ochronnych (p=0,000). Pomiędzy zmiennymi występuje umiarkowanie silna korelacja (V Cramera=0,304). W dalszej kolejności zapytano respondentów o ich opinie na temat skutków szczepienia ochronnego (tab. III). Najczęściej badani wybierali odpowiedź, iż skutek szczepienia może być bardziej pozytywny niż negatywny zapobiegają chorobom przy bardzo małym ryzyku powikłań. Ponad 55% osób posiadających dziecko oraz 74% osób bezdzietnych uznało, że skutek może być bardziej pozytywny niż negatywny. Zdecydowanie więcej osób mających potomstwo uważa, że skutek może być tylko pozytywny poprzez zapobieganie chorobom (44,22%), natomiast wśród osób bez dziecka tylko 12,56%. Ponad 12% ankietowanych z grupy osób bez dziecka wyraziło opinię, iż skutek może być porównywalnie pozytywny z negatywnym zapobiegają chorobom, ale czasami powodują powikłania poszczepienne. W drugiej grupie osób, posiadających dziecko tylko jedna osoba wybrała tą odpowiedź. Żadna z osób posiadających potomstwo nie określiła skutku szczepienia jako negatywnego, natomiast wśród osób bezdzietnych nieznaczny procent w postaci dwóch osób. Analiza statystyczna wykazała zależność istotnie statystyczną między opiniami ankietowanych na temat skutków szczepienia a faktem posiadania dziecka (p=0,000). Zaobserwowano, iż korelacja pomiędzy zmiennymi jest silna (V Cramera=0,393). Kolejnym aspektem badania było poznanie opinii grupy badanej na temat groźnych następstw szczepień ochronnych (tab. IV). Zarówno osoby mające dziecko (59,18%) jak i bezdzietne (74,89%) w większości

3 Kalinowski P i wsp. Analiza wpływu posiadania potomstwa na opinie dotyczące wykonywania szczepień ochronnych 275 stwierdzili, iż czasami występują takie przypadki. Zdecydowanie więcej osób posiadających dziecko (40,14%) niż respondentów bezdzietnych (23,32%) uznało, że nie ma takiej możliwości, aby szczepienie mogło powodować groźne następstwa. wielki odsetek obu grup badanych wyraził opinię, iż takie sytuacje zdarzają się często (0,68% vs. 1,79%). W wyniku przeprowadzonej analizy statystycznej zaobserwowano istotną statystycznie zależność pomiędzy faktem posiadania potomstwa a opiniami badanej grupy na temat groźnych następstw szczepień (p=0,002). Natomiast korelacja między zmiennymi jest słaba (V Cramera=0,182). Tabela I. Opinie respondentów o szczepieniach ochronnych Table I. Respondents opinions regarding vaccinations Co Pan/Pani sądzi o szczepieniach ochronnych są niezbędne w celu uniknięcia wielu groźnych dla życia chorób są potrzebne, ale ich rola obecnie nie jest tak duża jak kiedyś przy obecnych osiągnięciach medycyny można z nich zrezygnować ,47% ,26% 21 14,29% 70 31,39% 16 10,88% 1 0,45% są wręcz szkodliwe dla zdrowia 2 1,36% 2 0,90% χ 2 =32,20, p=0,000, V Cramera=0,295 Tabela II. Ogólna ocena szczepień ochronnych przez respondentów Table II. General assessment of vaccinations by respondents Grupę osób posiadających dziecko zapytano o stopień wykonywania u swoich dzieci szczepień ochronnych obowiązkowych i zalecanych (tab. V). Ponad połowa respondentów (55,10%) wykonuje szczepienia u swoich dzieci regularnie, ale nie przykłada do tego dużej uwagi. Regularnie oraz przykładając do tego dużą uwagę szczepienia wykonuje ponad 40% badanych. Żaden z respondentów posiadających dziecko nie wyraził opinii, iż jest przeciwny szczepieniom i celowo ich nie wykonuje. Szczepienia nieobowiązkowe, ale rekomendowane przez lekarzy i farmaceutów w zdecydowanej większości (85,71%) nigdy nie były nie wykonywane przez grupę badaną (tab. VI). Tylko 5,44% ankietowanych wykonuje je regularnie, a niewiele ponad 6% badanych wykonuje je czasami, ale nie tak często jak zalecane szczepienia. Grupa badana posiadająca dziecko w większości (53,74%) uznała, iż w przyszłości u swoich dzieci będzie regularnie i zgodnie z kalendarzem szczepień wykonywać szczepienia obowiązkowe (tab. VII). Ponad 46% osób z tej grupy będzie wykonywać szczepienia obowiązkowe regularnie, ale nie będą przykładać do tego dużej wagi. W grupie osób bezdzietnych zdecydowana większość (87%) potwierdziła, że będzie wykonywać szczepienia obowiązkowe regularnie u swoich dzieci w przyszłości. Ponad 9% osób z tej grupy będzie wykonywać szczepienia, ale bez większej uwagi, natomiast 3,14% respondentów nie posiadających dziecka Ogólna ocena szczepień ochronnych w Pana/Pani opinii jest bardzo pozytywna szczepionki eliminują wiele groźnych dla życia chorób 59 40,14% 35 15,70% pozytywna szczepionki eliminują wiele groźnych dla życia chorób przy bardzo małym ryzyku powikłań dla organizmu 85 57,82% ,65% neutralna wprawdzie eliminują groźne choroby ale niosą duże ryzyko powikłań, a choroby które eliminują są obecnie bardzo rzadkie 3 2,04% 26 11,66% negatywna więcej osób ma groźne powikłania po szczepieniach niż byłoby poszkodowanych przez choroby przeciw którym są wykonywane 0 0,00% 0 0,0% χ 2 =34,20, p=0,000, V Cramera=0,304 Tabela III. Opinie respondentów na temat skutków szczepienia ochronnego Table III. Respondents opinions about effects of vaccinations Czy sądzi Pan/Pani że skutek szczepienia może być tylko pozytywny poprzez zapobieganie chorobom 65 44,22% 28 12,56% bardziej pozytywny niż negatywny zapobiegają chorobom przy bardzo małym ryzyku powikłań 81 55,10% ,99% porównywalnie pozytywny z negatywnym zapobiegają chorobom ale czasami powodują powikłania 1 0,68% 28 12,56% poszczepienne tylko negatywny niosą za sobą zbyt duże ryzyko powikłań przy obecnie małej szansie zachorowania 0 0,00% 2 0,90% na choroby zakaźne χ 2 =57,35, p=0,000, V Cramera=0,393

4 276 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): Tabela IV. Opinie respondentów na temat groźnych następstw szczepień ochronnych Table IV. Respondents opinions about harmful effects of vaccinations Czy sądzi Pan/Pani iż szczepienie u dzieci może powodować groźne dla ich życia następstwa? nie, nie ma takiej możliwości 59 40,14% 52 23,32% czasami występują takie przypadki 87 59,18% ,89% często występują takie sytuacje 1 0,68% 4 1,79% χ 2 =12,34, p=0,002, V Cramera=0,182 Tabela V. Wykonywanie szczepień ochronnych obowiązkowych u dzieci respondentów Table V. Obligatory vaccinations in respondents children Czy wykonuje Pan/Pani u swoich dzieci szczepienia obowiązkowe, zgodnie z kalendarzem szczepień? N % tak, regularnie i przykładam do tego dużą wagę 64 43,53% regularnie, ale nie przykładam do tego dużej wagi 81 55,10% nie przykładam do tego wagi, wykonuję, gdy już monituje 2 1,36% o to lekarz rodzinny jestem przeciw szczepieniom i celowo ich nie wykonuję 0 0,00% Ogółem ,0% Tabela VI. Wykonywanie szczepień ochronnych nieobowiązkowych u dzieci respondentów Table VI. Recommended vaccinations in respondents children Czy wykonuje Pan/Pani u swoich dzieci szczepienia nieobowiązkowe, ale rekomendowane przez lekarzy i farmaceutów? (np. szczepienia przeciw ospie N % wietrznej, meningokokom) wykonuję regularnie 8 5,44% czasami, ale nie tak często jak jest zalecane 9 6,12% wykonałem(am) jednorazowo 4 2,72% nigdy nie wykonałem(am) ,71% Ogółem ,0% wykona szczepienie obowiązkowe, jeśli zostanie do tego w jakiejś formie zmuszony(a). Nikt z respondentów nie jest przeciwny szczepieniom ochronnym i nie wyraził zdania, o nie szczepieniu swojego potomstwa w przyszłości. Pomiędzy opiniami respondentów na temat wykonywania szczepień obowiązkowych u swoich dzieci w przyszłości a faktem posiadania dziecka występuje zależność istotnie statystyczna (p=0,000). Związek między zmiennymi jest wysoce silny (V Cramera=0,422). W ostatnim pytaniu wywiadu zapytano respondentów czy jakby szczepienia obecnie obowiązkowe byłyby dobrowolne to wykonywaliby je u swoich dzieci (tab. VIII). Ponad 69% osób bezdzietnych stwierdziło, że wykonywaliby szczepienia wszystkie zalecane w kalendarzu szczepień. Tej samej odpowiedzi udzieliło 51% ankietowanych posiadających dziecko. Znacznie więcej osób mających potomstwo (47,62%) niż grupa osób bez dziecka (25,11%) przyznało, że wykonywaliby szczepienia, ale nie wszystkie zalecane w kalendarzu. Tylko niektóre z zalecanych wykonałoby ponad 5% osób bez potomstwa i niewiele ponad 1% osób mających dziecko. Żadna z osób ankietowanych nie wyraziła opinii, iż nie wykonałaby żadnego szczepienia u swoich dzieci. W wyniku przeprowadzonej analizy statystycznej stwierdzono zależność istotnie statystyczną pomiędzy faktem posiadania dziecka a opiniami grupy badanej w zakresie, iż gdyby zmienić obecne szczepienia obowiązkowe na dobrowolne, to czy wykonaliby je u sowich dzieci (p=0,000). Wykazano słabą korelacją pomiędzy zmiennymi (V Cramera=0,244). Tabela VII. Opinie respondentów na temat wykonywania szczepień ochronnych obowiązkowych u swoich dzieci w przyszłości Table VII. Respondents opinions about obligatory vaccinations of their children in the future Czy w przyszłości u swoich dzieci wykona Pan/Pani szczepienia obowiązkowe, zgodnie z kalendarzem szczepień? tak, regularnie i zgodnie z kalendarzem szczepień 79 53,74% ,00% tak, ale nie będę przykładać do tego dużej wagi 68 46,26% 22 9,87% tylko jeśli zostanę do tego w jakiejś formie zmuszony(a) 0 0,00% 7 3,14% jestem przeciw szczepieniom i będę chciał(a) nie szczepić mojego potomstwa 0 0,00% 0 0,00% χ 2 =66,13, p=0,000, V Cramera=0,422 Tabela VIII. Opinie respondentów na temat wykonywania szczepień ochronnych obowiązkowych u swoich dzieci w przypadku zamiany ich na dobrowolne Table VIII. Respondents opinions about obligatory vaccinations of their children if they were only recommended Czy jakby szczepienia obecnie obowiązkowe byłyby dobrowolne to Pan/Pani wykonywałby je u swoich dzieci? tak, wszystkie zalecane w kalendarzu szczepień 75 51,02% ,06% nie wszystkie zalecane 70 47,62% 56 25,11% tylko niektóre z zalecanych 2 1,36% 13 5,83% nie wykonałbym żadnego 0 0,00% 0 0,00% χ 2 =22,20, p=0,000, V Cramera=0,244

5 Kalinowski P i wsp. Analiza wpływu posiadania potomstwa na opinie dotyczące wykonywania szczepień ochronnych 277 Dyskusja Czynna profilaktyka chorób infekcyjnych jest najskuteczniejszą, a zarazem najtańszą metodą powszechnego zabezpieczania się przed tymi chorobami [5]. Stosunek rodziców do szczepień ochronnych ma wpływ na efektywność szczepień rozumianą jako skuteczność programów szczepień prowadzonych w danej populacji, gdyż jej pochodną jest stopień zaszczepienia populacji [6]. Niska wiedza odnośnie pozytywnych działań szczepionek i nadmierne obawy co do ich szkodliwych objawów ubocznych mogą być przyczyną uchylania się rodziców od zgłaszania z dziećmi na obowiązkowe szczepienia ochronne [7, 8]. W ostatnich latach rośnie liczba osób sceptycznie nastawionych do szczepienia swoich dzieci, co ma związek z brakiem zaufania do lekarzy i obowiązujących zaleceń, podejrzliwością względem firm farmaceutycznych, które kojarzone są z gromadzeniem zysków kosztem pacjentów, jak też pojawiającymi się w mediach i internecie informacjami i mitami dotyczącymi szkodliwych działań ubocznych szczepionek [7]. W badaniu Mrożek-Budzyn i Kiełtyki ankietowane matki najlepiej oceniły te z czynników, które wpłynęły na poprawę realizacji szczepień obowiązkowych, które bezpośrednio ich dotyczyły poprzez zmianę ich postaw wobec szczepień oraz wzrost zaufania do wybranego lekarza [9]. W materiale Rogalskiej i wsp. wykazano, że głównym źródłem informacji na temat szczepień w Polsce jest lekarz rodzinny lub lekarz pediatra [10]. Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) jest najbardziej wiarygodnym źródłem informacji na ten temat zarówno dla osób mieszkających w miastach, jak i mieszkańców wsi. Za mniej wiarygodne, a tym samym mniej popularne, źródło informacji na temat szczepień ankietowani uznali pielęgniarki POZ i szkolne. W materiale Mrożek-Budzyn i Kiełtyki działania lekarzy zmierzające do lepszej współpracy z rodzicami np. poprzez poświęcenie uwagi i czasu na dziania edukacyjne wobec rodziców zostały uznane za czynnik mający istotny wpływ na poprawę wykonawstwa szczepień [9]. Pozamedyczne źródła informacji o szczepieniach to w opinii badanych respondentów media, a wśród nich na razie zbyt małą rolę odgrywa internet i przy tym zaledwie 4% ankietowanych uznaje zawarte w nim informacje za rzetelne. Najrzadziej informacje na temat szczepień pochodziły od farmaceutów i Głównego Inspektoratu Sanitarnego [10]. Podobne wyniki uzyskały Tarczoń i wsp. [5]. Powszechny dostęp do informacji z jednej strony daje łatwość pozyskiwania rzetelnej wiedzy, ale z drugiej umożliwia kontakt z informacjami nie do końca sprawdzonymi oraz z aktywnością ruchów antyszczepionkowych [7, 8]. Jeśli chodzi o podział szczepień na obowiązkowe i zalecane, to ponad 80% respondentów Rogalskiej i wsp. wiedziało, że istnieją takie rodzaje szczepień, ale mieli oni problem z podaniem tych, które są obowiązkowe [10]. Badania własne potwierdzają wnioski Rogalskiej i wsp. co do braku istotnego wpływu środowiska zamieszkania oraz wieku na wiedzę rodziców na temat szczepień [10]. Czynnikiem wpływającym na stan wiedzy w tym zakresie okazała się być płeć, gdyż matki posiadały większą podstawową wiedzę o szczepieniach niż ojcowie. Poziom wiedzy o szczepieniach był wyższy wśród osób z wyższym wykształceniem w zestawieniu z ankietowanymi z wykształceniem podstawowym lub zawodowym, chociaż różnica ta była na granicy istotności statystycznej w materiale Rogalskiej i wsp. [10]. Jeśli chodzi o postawy rodziców odnośnie szczepień ochronnych w ogólnopolskim badaniu obejmującym 1045 wywiadów przeprowadzonych w 2008 roku, 90% ankietowanych uważało, że szczepienie indywidualnych osób stanowi istotny element zapobiegania chorobom zakaźnym w społeczeństwie. co ponad połowa rozmówców uznała sposób realizacji szczepień w Polsce za zadowalający. Ponad 90% badanych nie miała obaw odnośnie szczepień obowiązkowych, a ponad jedna trzecia samodzielnie zakupiła szczepionkę zaleconą przez lekarza [11]. W materiale własnym ponad dwie trzecie osób nieposiadających dziecka i niemal trzy czwarte rodziców uznało, że szczepienia ochronne są niezbędne dla uniknięcia wielu groźnych dla życia chorób. Większość respondentów w obu grupach badanych pozytywnie oceniła rolę szczepień ochronnych, a neutralną opinię wystawił co 10. ankietowany niemający dziecka i tylko 2% rodziców. Najczęstsze niepożądane odczyny poszczepienne obejmują gorączkę, odczyny swoiste (np. odrowy i różyczkowy), odczyny alergiczne, odczyny węzłowe czy też epizody hipotensyjno-hiperreaktywne [12]. Częstość występowania tych objawów szacuje się przeciętnie na 25/ podanych dawek szczepionek [12]. Oceniając negatywne skutki szczepień ochronnych w 2008 r. respondenci wyrażali obawy odnośnie bezpieczeństwa szczepionek nowo wprowadzonych do użytku (przeciw pneumokokom) oraz zapobiegających chorobom uznanym za wyeliminowane (poliomyelitis) [11]. W materiale własnym zarówno osoby bezdzietne, jak i rodzice uważali, że czasem występują przypadki groźnych następstw szczepień ochronnych, przy czym wśród osób mających dziecko te obawy były mniej nasilone. Jeśli jednak ankietowanych prosi się o podanie konkretnych przykładów niepożądanych skutków szczepień, to w pytaniach otwartych zaledwie pojedyncze osoby są w stanie je wskazać. Najczęściej

6 278 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): badani przez Tarczoń i wsp. wymieniali autyzm oraz szkodliwe działanie rtęci, zaś inne odpowiedzi były niekonkretne [5]. Kalendarze szczepień ulegają nieustannej modyfikacji. W krajach o niższym statusie ekonomicznym szczepienia dzielone są na obowiązkowe, refundowane przez państwo oraz zalecane, ale wówczas szczepienie finansuje rodzic. W materiale własnym nikt z respondentów (zarówno mających dziecko, jak i bezdzietnych) nie wyraził opinii, że jest przeciwny szczepieniom obowiązkowym i celowo ich nie wykonuje. Ponad 95% ankietowanych wykonuje szczepienia obowiązkowe regularnie oraz przykładając do tego dużą uwagę lub nie. Sytuacja ta jest inna w przypadku szczepień nieobowiązkowych, które były wykonywane przez nieco ponad 11% badanych rodziców, regularnie lub czasami. W grupie osób jeszcze bezdzietnych 87% deklarowało, że będzie w przyszłości wykonywać szczepienia obowiązkowe. Ponad dwie trzecie osób niemających dziecka i połowa rodziców badanych w pracy własnej deklaruje, że gdyby wszystkie szczepienia były nieobowiązkowe, to i tak wykonywaliby je dobrowolnie u swoich dzieci. Nikt nie odpowiedział, że zrezygnowałby całkowicie z przeprowadzania szczepień u dzieci. Wnioski 1. Fakt posiadania potomstwa ma wpływ na opinie na temat wykonywania szczepień u dzieci w badanej grupie około 10% respondentów nieposiadających dzieci ocenia szczepienia ochronne jako wprawdzie eliminujące groźne choroby, ale niosące za sobą duże ryzyko powikłań, ich pozytywny skutek dla organizmu jako porównywalny z negatywnym oraz deklaruje rezygnację z części szczepień u dzieci gdyby przestały być obowiązkowe, powyższe opinie w grupie rodziców są bardzo rzadkie. 2. Wszyscy ankietowani rodzice wykonują obowiązkowe szczepienia ochronne u swoich dzieci, ale aż 86% nigdy nie wykonało szczepienia nieobowiązkowego, rekomendowanego przez lekarzy, tylko 5,4% wykonuje takie szczepienia u swojego potomstwa regularnie. 3. Wprawdzie prawie 11% badanych rodziców twierdzi, iż przy obecnych osiągnięciach medycyny można zrezygnować ze szczepień ochronnych, ale wszyscy badani deklarują, iż w przyszłości u swoich dzieci będą wykonywać szczepienia ochronne, jeśli będą one obowiązkowe. Piśmiennictwo / References 1. Juszczyk J. Globalne strategie zapobiegania chorobom zakaźnym na przełomie drugiego i trzeciego tysiąclecia: oczekiwania a rzeczywistość. Prz Epidemiol 2004, 58: Mrożek-Budzyn D. Wakcynologia praktyczna. Alfa-Medica, Bielsko-Biała Magdzik W. Historia uodpornienia sztucznego. [w:] Wakcynologia. Magdzik W, Naruszewicz-Lesiuk D, Zieliński A (red). Alfa Medica, Bielsko-Biała 2005: Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Dz.U. z dnia 30 grudnia 2008, nr 234, poz Tarczoń I, Domaradzka E, Czajka H. Co na temat szczepień ochronnych wiedzą rodzice i pracownicy ochrony zdrowia? Prz Lek 2009, 66: Zieliński A. Epidemiologiczne badanie efektywności szczepień. Prz Epidemiol 2001, 55: Kuchar E, Szenborn L. Postawy antyszczepionkowe i możliwości polemiki. Przew Lek 2010, 5: Hubicki L, Czech E, Kowalska M i wsp. Szczepienia ochronne dzieci w rodzinach o różnym stanie społeczno-ekonomicznym w Bytomiu. Prz Epidemiol 2004, 58: Mrożek-Budzyn D, Kiełtyka A. Czynniki wpływające na poprawę realizacji szczepień obowiązkowych dzieci na terenie województwa małopolskiego według opinii rodziców. Prz Epidemiol 2007, 61: Rogalska J, Agustynowicz E, Gzyl A i wsp. Źródła informacji oraz wiedza rodziców na temat szczepień ochronnych w Polsce. Prz Epidemiol 2010, 64: Rogalska J, Agustynowicz E, Gzyl A i wsp. Postawy rodziców wobec szczepień ochronnych w Polsce. Prz Epidemiol 2010, 64: Kęcka K, Brodowski J. Najczęstsze niepożądane odczyny poszczepienne po zastosowaniu szczepionki przeciwko odrze, śwince i różyce w latach Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3):