Klub Parlamentarny. Warszawa, r. Iwona Kozłowska Klub Parlamentarny Platforma Obywatelska. Pani Ewa Kopacz Marszałek Sejmu RP

Transkrypt

1 Warszawa, r. Iwona Kozłowska Pani Ewa Kopacz Marszałek Sejmu RP Szanowna Pani Marszałek! Na podstawie art. 191 i 192 Regulaminu Sejmu RP niniejszym składam na Pani ręce interpelację poselską skierowaną do Stanisława Kalemby Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie instytucji pierwszeństwa z art. 29 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Z poważaniem,

2 Warszawa, r. Iwona Kozłowska Pan Stanisław Kalemba Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi INTERPELACJA w sprawie stosowania instytucji pierwszeństwa z art. 29 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Szanowny Panie Ministrze! Interpelacja dotyczy problemu wykonywania instytucji pierwszeństwa z art. 29 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Przepis z art. 29 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (ustawa o Agencji) wprowadził jeden z wyjątków w nabyciu nieruchomości z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa (ZWRSP) od Agencji Nieruchomości Rolnych. Na mocy ww. przepisu ustanowiono

3 uprawnienie pierwszeństwa w nabyciu nieruchomości z ZWRSP między innymi na rzecz byłych właścicieli lub ich spadkobierców. Moja interpelacja głownie dotyczy wykonywania pierwszeństwa przez tą kategorie osób uprawnionych z mocy ww. ustawy o Agencji. Przepis ten został wprowadzony art. 13 ustawy z dnia 6 maja 1999 r. o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa i zmianie niektórych ustaw. Na mocy powyższego przepisu określona grupa uprawnionych, w tym byli właściciele i ich spadkobiercy mogą nabyć nieruchomości z ZWRSP bez przetargu na podstawie ceny ustalonej zgodnie z przepisami ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, tj. na podstawie wyceny rzeczoznawcy. W chwil obecnej na terenie Województwa Kujawsko-Pomorskiego obserwuje się wzmożone zainteresowanie nabyciem nieruchomości rolnych na podstawie tego przepisu. Jak wynika z informacji otrzymanych od organizacji rolniczych oraz kierownictwa Oddziału Terenowego ANR w Bydgoszczy nabyta ziemia na podstawie przepisu art. 29 ust. Ust. 1 pkt. 1 najczęściej jest przedmiotem dalszej odsprzedaży. W transakcjach tych cena kolejnej transakcji jest wyższa od ceny nabycia gruntów od ANR na zasadzie pierwszeństwa średnio od 15 do 25 tys. zł Podobna sytuacja ma miejsce na terenie Województwa Wielkopolskiego, gdzie grunty w dużej ilości objęte są również roszczeniami byłych właścicieli. W dniu 17 lutego br. w Bydgoszczy odbyło się spotkanie przedstawicieli organizacji rolniczych z parlamentarzystami z udziałem kierownictwa Oddziału Terenowego ANR w Bydgoszczy. Spotkanie to zorganizowała Kujawsko-Pomorska Izba Rolnicza. Tematem spotkania były problemy związane z wykonywaniem pierwszeństwa z art. 29 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 19 października 1991 r. Z przedstawionych na tym spotkaniu Informacjach wskazano na następujące zjawiska związane z realizacją pierwszeństwa nabycia nieruchomości rolnych : 1. Zauważa się zorganizowaną działalność wyspecjalizowanych podmiotów (kancelarii prawnych i pośredników w zakresie obrotu nieruchomościami rolnymi), które po pozyskaniu informacji z wykazów Agencji o sprzedaży ziemi docierają do byłych właścicieli i spadkobierców z propozycjami nabycia od nich nieruchomości przez wskazane osoby po wykonaniu pierwszeństwa. W niektórych przypadkach byli właściciele lub ich spadkobiercy

4 przed wszczęciem procedury sprzedaży nieruchomości nie zgłosili roszczeń reprywatyzacyjnych. 2. Powszechnym zjawiskiem jest prawie natychmiastowa sprzedaż nabytych nieruchomości po ich zakupie od Agencji. 3. Symptomatyczny jest brak zainteresowania byłych właścicieli lub spadkobierców osobistym prowadzeniem gospodarstwa rolnego na zakupionej ziemi czy osiedleniem się na terenie posiadłości należącej do ich rodziny przed przejęciem na własność Państwa. Aktywność tych osób jest wykazywana tylko w sytuacji zakupu ziemi. 4. Powszechna jest świadomość faktu, że ziemia zakupiona w drodze pierwszeństwa od ANR jest tańsza od ceny ziemi sprzedawanej w przetargach lub w obrocie wolnorynkowym. 5. Do skorzystania z instytucji pierwszeństwa nabycia nieruchomości w oparciu o treść przepisu art. 29 ust. 1 ustawy o Agencji pretensje zgłaszają były właściciele i ich spadkobiercy, których ziemie przejęło Państwa przed 1 styczniem 1992 r. ale było to skutkiem innych postępowań aniżeli przymusowe przejęcia, a mianowicie takich jak wymiany, scalenia, przyznanie emerytury lub renty. Z głosów przedstawicieli organizacji rolniczych jak i zgromadzonych parlamentarzystów na spotkaniu w dniu 17 lutego w Bydgoszczy wynikała powszechna krytyka instytucji pierwszeństwa przewidzianej w treści art. 29 ust. 1 pkt. 1 ustawy o Agencji. W opinii zebranych praktyka wykonywania pierwszeństwa nabycia nieruchomości z ZWESP obecnie wypacza jej treść i stanowi nadużycie przyznanego na mocy ustawy uprawnienia do zakupu ziemi bez przetargu przez byłych właścicieli i ich spadkobierców. Zebrani zwracali uwagę na konieczność nowelizacji przepisów ustawy w zakresie pierwszeństwa poprzez nałożenie konkretnych obowiązków, np. zobowiązania do osobistego prowadzenia gospodarstwa rolnego przez okres od 10 do 15 lat lub zagwarantowania Skarbowi Państwa określonej kwoty tytułem kary umownej. W świadomości zgromadzonych na tym spotkaniu pierwszeństwo jawiło się jako quasi instrument mający na celu wynagrodzenie krzywd wyrządzonych przez Państwo w związku z przejęciem majątków na rzecz Państwa.

5 Analizując jednak obecny stan związany z wykonywaniem pierwszeństwa z art. 29 ustawy o Agencji prezentuję pogląd, że instytucja ta powinna zostać w całości wyeliminowana z polskiego ustawodawstwa. Pierwszy argumentem za przyjęciem takiego stanowiska w mojej opinii jest całkowite jej wypaczenie i nadużywanie przez byłych właścicieli lub ich spadkobierców. Podkreślenia wymaga, że w zamyśle projektodawców wprowadzenie pierwszeństwa w roku 1999 było umożliwienie określonym osobom nabycie ziemi w celu jej uprawiania. W żadnym miejscu uzasadnień projektu ustawy z roku 1999 (druki sejmowe 159 i 160) nie odnalazłam argumentu mówiącego o tym, aby to pierwszeństwo miało być jakimkolwiek instrumentem reprywatyzacyjnym. Wniosek taki jest w pełni logiczny skoro to samo uprawnienie nabyli na podstawie tego przepisu nie tylko byli właściciele zbywanej nieruchomości lub ich spadkobiercy (jeżeli nieruchomość została przejęta na rzecz Skarbu Państwa przed dniem 1 stycznia 1992 r.) ale również spółdzielnie produkcji rolnej władające faktycznie zbywaną nieruchomością, do której użytkowanie ustanowione na rzecz tych spółdzielni wygasło na podstawie art. 16 ust. 2 z dniem 31 grudnia 1993 r. oraz dzierżawcy zbywanej nieruchomości, jeżeli dzierżawa trwała faktycznie przez okres co najmniej trzech lat. Zatem wbrew mylnym opiniom ustawodawcy nie chodziło w tej nowelizacji w żadnym przypadku o wprowadzenie instrumentów reprywatyzacyjnych. Żaden przepis ustawy z 1999 r. o zmianie ustawy o Agencji jak i przepisy samej ustawo Agencji nie wywołują skutku zaspokojenia roszczeń reprywatyzacyjnych byłych właścicieli po wyborze skorzystania z pierwszeństwa. Oznacza to, że wykonanie pierwszeństwa nabycia nieruchomości z ZWRSP po cenie wywoławczej nie powoduje jakichkolwiek skutków dla dochodzenia ewentualnych roszczeń reprywatyzacyjnych w przyszłości. Po drugie, instytucja pierwszeństwa jest kontrowersyjna z punktu widzenia równości prawa do nabycia nieruchomości z ZWRSP. Dotyczy to przede wszystkim obywateli RP, którzy w wielu przypadkach są pozbawieni prawa nabycia nieruchomości SP z uwagi na pierwszeństwo innych uprawnionych podmiotów z mocy przepisów ustawy o Agencji. Elementy krytyki projektu zakładającego zresztą ograniczenia dla nabywców ziemi w drodze pierwszeństwa są zawarte w opinii z dnia 5 lipca 2013 r. Biura Analiz Sejmowych. W wyrażonej tam opinii akcentuje się sprzeczność przepisów o pierwszeństwie z

6 przepisami Unii Europejskiej w zakresie ograniczenia przepływu kapitału i zbywania dóbr nieruchomych. Po trzecie, instytucja pierwszeństwa spowodowała kolizję z innymi przepisami ustawowymi, zwłaszcza tymi, których celem było upełnorolnienie rolników w ziemie z ZWRSP. Na terenie Województwa Kujawsko-Pomorskiego pierwszeństwo dotyka również problemu sprzedaży nieruchomości rolnych wyłączonych na mocy art. 4 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw. Oddziały ANR wykonując postawione w tej ustawie zadania, dokonały wyłączeń gruntów rolnych od dzierżawców, a wyłączone z dzierżaw grunty przygotowały do sprzedaży dla rolników. Do nieruchomości tych pierwszeństwo nabycia zgłosili w wielu przypadkach byli właściciele lub ich spadkobiercy. W ten sposób założony w ustawie z dnia 16 września 2011 r. cel upełnorolnienia został w praktyce wyeliminowany przez instytucję pierwszeństwa. Najczęściej sytuacja ta dotyczy rolników, którzy pozbawieni są możliwości zakupu ziemi położonej w pobliżu ich gospodarstw z uwagi na zgłoszone roszczenia byłych właścicieli lub ich spadkobierców. Już wcześnie sygnalizowałam problem sprzedaży ziemi w miejscowości Pławinek, który jest tego najbardziej dobitnym przykładem. Ziemia zakupiona w drodze pierwszeństwa następnie podlega odsprzedaży na rzecz osób, które nie zamieszkują w okolicy, w której położona jest zakupiona z ZWRSP nieruchomość. Cena odkupu od byłego właściciela i tak jest opłacalna z uwagi na fakt jej zakupu w trybie bezprzetargowym. Istniejący mechanizm w zasadzie pozwala na obejście stworzonego przez ustawodawcę modelu kształtowania ustroju rolnego w Polsce. Po czwarte, należy wskazać, że przepis art. 29 ust. 1 pkt. 1 przyznający uprawienie pierwszeństwa wszystkim byłym właścicielom, którzy utracili ziemię na rzecz SP przed 1992r. daje podstawę do domagania się sprzedania im określonych działek w trybie pierwszeństwa nawet o ile nie ponieśli wskutek tego przejęcia żadnej szkody. Dobitnym przykładem tego są postepowania związane ze scaleniami i wymianą gruntów. W tych przypadkach rolnicy będący uczestnikami takich postepowań otrzymali za swe grunty pierwotnie inne grunty odpowiadające poprzednim areałom lub w części rekompensatę pieniężną. Obecnie na podstawie literalnego brzmienia przepisu również domagają się

7 przyznania im uprawnienia z pierwszeństwa, mimo, że nie doznali uszczerbku w związku z przejęciem ich pierwotnych działek przez SP. Analizując zatem stan sprawy poza wszelką wątpliwością należy uznać, że nie taki był sens wprowadzenia instytucji pierwszeństwa. Proponowany kształt zmian w projekcie poselskim zmiany ustawy o Agencji moim zdaniem nie doprowadzi do istotnych w zakresie praktyki wykonywania pierwszeństwa. Projektowane ograniczenia już obecnie wskazywane są jako ułomne i łatwe do obejścia poprzez różnego rodzaju umowy cywilnoprawne, które będą stanowiły podstawę do przejęcia ziemi przez inne osoby. Należy bowiem wiedzieć, że atrakacyjność ziemi rolnej, czy to jako rzeczywistego środka produkcji rolnej czy jako lokaty kapitału, jest tak wielka, że proponowane ograniczenia tego zjawiska nie wyeliminują. W efekcie utrzymanie pierwszeństwa nawet z planowanymi zmianami jedynie pogłębi istniejącą sytuację o świadomość słabości prawa wobec różnych sposobów jego obejścia. Analizując wszystkie aspekty pierwszeństwa nabycia nieruchomości z art. 29 ust. 1 ustawy o Agencji należy ocenić tą instytucję krytycznie. W chwili obecnie pierwszeństwo stanowi podstawę do spekulacyjnego obrotu ziemią nabytą na podstawie przyznanego przywileju. Mówiąc o spekulacji mam na myśli zysk uzyskiwany ze sprzedaży ziemi od Skarbu Państwa, gdy tymczasem sam Skarb Państwa jest pozbawiony wpływów ze sprzedaży ziemi w drodze przetargu. Dodatkowym aspektem dla przyjęcia takiego poglądu jest to, że sprzedaż ziemi rolnej będącej częścią gospodarstwa rolnego jest zwolniona z podatku dochodowego. W ten sposób Skarb Państwa jest być może podwójnie pozbawiony wpływów. Raz wskutek możliwości sprzedania nieruchomości w przetargu, a następnie wskutek zwolnienia tej transakcji z podatku dochodowego. Moim zdaniem o wiele lepszym rozwiązaniem byłoby zniesienie instytucji pierwszeństwa, a w przypadku uznania, iż jest to instrument reprywatyzacyjny ustanowienia funduszu rekompensacyjnego. Fundusz taki mógłby być utworzony jako obwiązek dla ANR wypłaty na rzecz byłego właściciela lub członków jego rodziny 15% ceny pozyskanej ze sprzedaży nieruchomości. Jako forma zadośćuczynienia wypłata taka mogłaby być zwolniona z podatku dochodowego. Takie rozwiązanie zresztą jest również postulowane przez część środowiska rolniczego i w mojej ocenie wydaje się rozsądne.

8 Mając na uwadze przedstawione racje uprzejmie proszę o przedstawienie stanowiska Pana Ministra w sprawie przedstawionych wyżej zagadnień związanych z dalszym kształtem instytucji pierwszeństwa z art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 19 października 1991 r., a także odpowiedź na pytanie czy kierowane przez Pana Ministerstwo rozważa możliwość całkowitej rezygnacji z pierwszeństwa wykupu ziemi z zasobów ANR przez spadkobierców? Z poważaniem