Strona 1 z 27. Biblioterapia. Książka jest jak ogród, który można włożyć do kieszeni. Opracowała. mgr Monika Zielińska

Transkrypt

1 Strona 1 z 27 Biblioterapia Książka jest jak ogród, który można włożyć do kieszeni Opracowała mgr Monika Zielińska

2 Strona 2 z 27 Spis treści str. 1. Wprowadzenie 3 2. Biblioterapia opis pojęcia 3 3. Scenariusze zajęć z zastosowaniem biblioterapii 7 4. Bibliografia 27

3 Strona 3 z Wprowadzenie Trudności życia codziennego, choroby, stresy powodują, że ludzi potrzebujących wsparcia psychicznego jest coraz więcej. Dotyczy to także młodzieży szkolnej, która nie radzi sobie z codziennymi problemami. Sposobem walki z trudami życia wykorzystywanym z coraz większym powodzeniem staje się biblioterapia. Biblioteka przestaje być zbiorem, kolekcją i magazynem książek, staje się również punktem oparcia dla szerokiej grupy społeczeństwa. 2. Biblioterapia opis pojęcia Biblioterapia jako dyscyplina naukowa nie ma długiej tradycji, choć termin ten pojawił się już w latach trzydziestych dwudziestego wieku; określano nim działalność terapeutyczną, w której główne narzędzia działania stanowi książka. Pojecie biblioterapii zostało przypomniane w latach sześćdziesiątych. W Encyklopedii wiedzy o książce o książce z 1971 roku czytamy: biblioterapia to stosowanie lektury książek i innych materiałów drukowanych jako środka terapeutycznego w leczeniu chorych. Natomiast Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego z 1976 roku przedstawia najpełniejszą polską definicją biblioterapii. Jest to dział psychologii czytelnictwa, znajdujący się również w sferze zainteresowań medycyny, pedagogiki i socjologii. Zakłada wykorzystanie lektury książek i czasopism dla regeneracji systemu nerwowego i psychiki chorego człowieka. Bada także możliwości profilaktycznego traktowania książki i czytelnictwa w szerszych zbiorowościach społecznych. Obiektem działania biblioterapii są pacjenci szpitali i sanatoriów oraz chorzy indywidualni, przebywający stale w domu. W zakres biblioterapii wchodzi działalność praktyczna w dziedzinie oddziaływania książki w różnych środowiskach społecznych poprzez odpowiedni dobór lektur i form pracy z czytelnikami wymagającymi szczególnej opieki. Wyjaśnienie dwóch prostych: biblion książka i therapeo leczę tworzy najprostszą definicję biblioterapii: leczenie książką.

4 Strona 4 z 27 Szersze definicje wskazują na rolę pomocy reakcji chorego i rozwiązywaniu jego problemów życiowych, zwłaszcza w sytuacji choroby, zmian w zachowaniu, zaburzeń systemu i psychiki. Leczenie książką kojarzono do niedawna głównie z bibliotekami funkcjonującymi w szpitalach, sanatoriach, których zadaniem było pomaganie pacjentom w przetrwaniu i przezwyciężaniu choroby. Księgozbiór takich bibliotek był porozumiewaniu z lekarzami z odpowiednio dobierany i udostępniamy przez specjalnie przygotowanych. W biblioterapii wykorzystuje się terapeutyczne wartości literatury. Śledząc losy bohaterów utworów literackich będących w sytuacji zbliżonych do sytuacji osób uczestniczących w warsztatach, można wpłynąć na zmianę zachowań, sposobu myślenia oraz pomóc we właściwym funkcjonowaniu w rodzinie, szkole, wśród rówieśników. Rhei Joyce Rubin podzieliła biblioterapię na: instytucjonalną która oznacza dostosowanie literatury (głównie dydaktycznej) do potrzeb indywidualnego pacjenta. Celem jest informowanie chorego i zapewnienie mu odpowiedniej rekreacji, prowadzą ją najczęściej lekarze, stosując niekiedy tzw. materiały wglądowe z zakresu biblioterapii klinicznej, kliniczną polegającą na stosowaniu literatury najczęściej wyobrażeniowej w grupach pacjentów w z problemami emocjonalnymi lub behawioralnymi. Jej głównym celem jest uzyskanie przez pacjenta zdolności wglądu w siebie, co ma doprowadzić do zmiany jego sytuacji psychologicznej. Książki wykorzystywane w procesie biblioterapeutycznym pełnią różne funkcje. Danuta Gostyńska, autorka wielu publikacji z dziedziny biblioterapii, wymienia: materiały uspokajające: książki przygodowe, tzw. młodzieżowe, baśnie, fantazy, literaturę humorystyczną, materiały pobudzające: książki o tematyce awanturniczo przygodowej, wojenne, podróżnicze,

5 Strona 5 z 27 materiały refleksyjne: powieści obyczaje, biograficzne, psychologiczne, socjologiczne książki zawierające wątek romansowy. Za jedno z ważniejszych zadań biblioterapii uważa się pomoc w intelektualnym uaktywnieniu się pacjenta lub wychowanka poprzez dostarczenie takich bodźców, które umożliwiają mu twórcze, aktywne działanie. Najważniejsze funkcje warsztatów biblioterapeutycznych: rozbudzanie zainteresowań czytelniczych, funkcja wychowawcza, funkcja terapeutyczna w stosunku do uczniów z zaburzeniami. Celem spotkań biblioterapeutycznych jest rozwijanie u uczniów takich umiejętności jak: rozpoznawanie, wyrażanie i rozumienie uczuć własnych i cudzych, tolerancja i otwartość na innych, akceptowanie odmienności; nastawianie na szukanie mocnych stron w sobie i kolegach, rozwiązywanie konfliktów, zgodnie z zasadami współżycia w grupie. Uczestnicy w toku zajęć kształtują pożądane cechy osobowości, uczą się mówić o sobie i o przeżywanych emocjach. Jest to zatem działanie dostosowane i włączone do głównych założeń wychowawczych szkoły. W trakcie spotkań biblioterapeutycznych należy przestrzegać dziesięć podstawowych zasad: 1. Nie ma żadnego podziału na lekcje ani dzwonków. 2. Spotkania są całkowicie dobrowolne, chodzą na nie tylko zainteresowani uczniowie. 3. Podczas zajęć uczniów nie może być zbyt dużo, bo w zbyt licznej grupie nie uda się zrealizować założonego celu. 4. Pierwsze zajęcia mają za zdanie zintegrować uczestników, tak, aby wszyscy się zapoznali. 5. Literatura powinna być bardzo starannie dobrana. Może być typowo terapeutyczna, ale doskonale nadają się też teksty pisane prozą lub wierszem, stworzone nie koniecznie z myślą o terapii. Ważne jest, aby teksty były odpowiednio dobrane do zainteresowań i problemów całej grupy (niezbędna jest wcześniejsza diagnoza uczestników).

6 Strona 6 z Istotną sprawą jest sposób przedstawiania uczniom wybranych utworów literackich. Należy czytać z wyczuciem i niezbyt szybko. Gdy książka jest ilustrowana, należy robić krótkie przerwy, aby słuchacze mogli przyjrzeć się obrazkom. Należy starać się, aby czytanie sprawiało wszystkim radość. 7. Czasem zamiast tekstu literackiego można wykorzystać obraz lub utwór muzyczny. Wprowadza to innowację, ożywania spotkania i jest ukłonem ku kierunku arteterapii, czyli leczenia za pomocą sztuki. 8. Po przedstawieniu materiału biblioterapeutycznego następuje omówienie problemu. Zazwyczaj poprzedza je praca w grupach. Uczniowie otrzymują do wykonania przeróżne zadania. W tej części zajęć można wykorzystać metodę dramy lub pedagogiki zabawy. 9. Każde spotkanie kończy się podsumowaniem w formie refleksji i wniosków wypowiadanych przez uczestników. 10. Najistotniejszą sprawą w prowadzeniu zajęć biblioterapeutycznych jest atmosfera, jaką powinien stworzyć prowadzący. Od niego głównie zależy wytworzenie odpowiedniego klimatu, który rodzi zaufanie i otwarcie uczestników spotkań. Takie zachowanie nauczyciela ma ogromne znaczenie terapeutyczne. Organizując zajęcia należy pamiętać, by kierować się przede wszystkim sercem, bo to ułatwi indywidualny kontakt z każdym uczestnikiem, a w rezultacie pomoże w kształtowaniu zdrowej osobowości dziecka. W biblioterapii wykorzystuje się głośne i ciche czytanie ze zrozumieniem, metody pracy z tekstem literackim wypracowane przez filologów oraz bibliotekarzy. Korzysta się również z innych metod, na przykład metodyki dramy i inscenizacji. Bibliotekarze szukają nowych form pracy, gdyż spotykają się w bibliotece szkolnej z nieco innym czytelnikiem niż kiedyś, niestety częściej wymagającym pomocy nie tylko pomocy bibliotekarza ale i terapeuty. W bibliotece szkolnej pojawia się uczeń bardzo zdolny, który z pozoru potrzebuje jedynie pomocy w wyszukiwaniu interesującej go literatury. W rzeczywistości jest to niejednokrotnie uczeń przezywające ogromne stresy spowodowane ciążącą na nim odpowiedzialnością bycia najlepszym. Stąd potrzebuje on nie tylko lektury informującej, ale i terapeutycznej, odreagowującej czy rozluźniającej. Obok ucznia zdolnego pojawia się uczeń z trudnościami w nauce, wynikającymi ze zbyt małych

7 Strona 7 z 27 zdolności, zaniedbań środowiska czy lenistwa jego samego. To również potencjalny uczestnik procesu biblioterapeutycznego, który pomoże mu nadrobić zaległości, ale i ponownie uwierzyć w siebie. Kolejnym okazuje się uczeń niepełnosprawny, chory, który przeżywa stresy spowodowane nie tylko swoją sytuacją zdrowotną, ale i obawą przez izolacją ze strony kolegów, dużymi zaległościami w nauce, mogącymi doprowadzić do powtarzania zaległości, jak pokonaniu lęku, zmianie postawy wobec swojej choroby czy niepełnosprawności. Obiektem zainteresowania biblioterapeuty jest również uczeń niedostosowany społecznie, zarówno o postawie demonstracyjno bojowej, jak i wycofany. Ten pierwszy musi zostać specjalnie zaproszony do biblioteki jako pracowni biblioterapeutycznej, gdzie zostanie obarczony odpowiedzialnością za przygotowanie jakiegoś ważnego zadania, co pozwoli mu poczuć się potrzebnym. Tego drugiego spotkamy w bibliotece, gdyż stanowi azyl przed niebezpieczeństwami grożącymi ze strony kolegów lub nauczycieli. Bibliotekarz biblioterapeuta powinien zadbać nie tylko o zapewnienie mu bezpieczeństwa ale i dostarczenie lektury pozwalającej przezwyciężyć strach przed otoczeniem. 3. Scenariusze zajęć z zastosowaniem biblioterapii Scenariusz 1: Czy warto rezygnować z marzeń? Miejsce: biblioteka Odbiorca: uczniowie gimnazjum Czas zajęć: 45 minut Cele: umiejętność podejmowania decyzji i uzasadnienie jej słuszności, umiejętność interpretowania sytuacji życiowych z różnych punktów widzenia, nazywanie uczuć, próba wczuwania się w stany emocjonalne i sytuacje innych ludzi, rozumienie znaczenia empatii w udzielaniu pomocy potrzebującym.

8 Strona 8 z 27 Metody: drzewko decyzyjne drama Pomoce dydaktyczne: lektura Hobbit, czyli tam i z powrotem schemat drzewka decyzyjnego nagranie fragmentu muzyki celtyckiej Przebieg lekcji: I Wprowadzenie Ćwiczenie dramowe: tworzenie obrazu pt.: Niespodziani goście. Podział klasy na grupy (w zależności od liczby krasnoludów), które przedstawiają przybycie gości do domu hobbita. Nie zna on celu ich wizyty. Po krótkim omówieniu każdego obrazu uczniowie nie będący w rolach ożywiają wybrane przez siebie postaci i zadają im pytania związane z zaistniałą sytuacją: Dlaczego przybyliście do Bilba? Jak trafiliście do niego? Jakie są wasze oczekiwania wobec hobbita? Jakie wrażenie wywarł na was Bilbo? Co mogło być przyczyną takiego zachowania? Co o nim sądzicie? Pytania do hobbita: Co czułeś, gdy przyjmowałeś do domu tylu gości? Jak zareagowałeś, gdy pojawił się Gandalf? Jak sądzisz, po co przybyli do twojego domu? Podsumowanie wypowiedzi uczniów, nazywanie uczuć hobbita związanych z pojawieniem się niespodziewanych gości.

9 Strona 9 z 27 II Rozmowa z uczniami na temat celu wyprawy krasnoludów: Dokąd krasnoludy zamierzały zabrać Bilba Bagginsa? Jaką rolę miał pełnić w tej sprawie? Kto i dlaczego nazywał go włamywaczem? Jaka była reakcja hobbita na wiadomość o wyprawie po skarby? Co kierowało Bilbem Bagginsem, gdy zapragnął wyruszyć w świat? III Wysłuchanie fragmentu nagrania muzyki celtyckiej IV Podanie problemu do dyskusji, ustalanie celów, wartości decyzji głównego bohatera: Czy Bilbo Baggins powinien zgodzić się na udział w wyprawie z krasnoludami? V Podział klasy na cztery grupy. Każda z nich otrzymuje zadanie: I ustalcie negatywne skutki odmowy krasnoludom i pozostania Bilba w domu II wymieńcie pozytywne skutki rezygnacji hobbita z wyprawy III podajcie negatywne skutki wyruszenia pana Bagginsa w podróż IV wypiszcie pozytywne skutki wędrówki hobbita

10 Strona 10 z 27 VI Badanie i przekształcanie problemu Uczniowie szykują odpowiednich fragmentów Hobbita, przedstawiają swoje pomysły i propozycje, zapikują na kartce. VII Prezentacja Każda grupa przedstawia efekty swojej pracy. Uczniowie dokonują oceny wyborów podjętych przez hobbita. Przedstawiciel każdej grupy nakleja kartkę pracy na przygotowane drzewko decyzyjne (na szarym papierze). VIII Podsumowanie Krótka rozmowa na temat tego, czy warto rezygnować z marzeń, wnioski. IX Ćwiczenia dramowe Pomnik: Bilbo zakłopotany, bo odmówił krasnoludom Hobbita szczęśliwy, bo wyrusza, aby poznać świat i przeżyć przygody X Autorefleksja uczniów Zadanie domowe: Napisz kartkę z dziennika Bilba z podróży

11 Strona 11 z 27 Scenariusz 2: Magiczne miejsca w książce Hobbit J.R.R Tolkiena Miejsce : biblioteka Odbiorcy : uczniowie gimnazjum Czas zajęć : 45 minut Cele : umiejętność redagowania opisu uwrażliwianie uczniów na piękno natury pobudzenie wyobraźni rozpoznawanie przyczyn strachu Pomoce : lektura Hobbit, czyli tam i z powrotem reprodukcja obrazu Caspara Davida Fredricha Podróżnik po morzy chmur Przebieg zajęć 1. Wprowadzenie do zajęć zabawa W górach. Wszyscy uczniowie stoją w kręgu na połówkach gazet, które imitują kamienie. Jeden kamień nie jest zajęty. Nauczyciel opowiada przygodę, która zdarzyła się w górach. Musiała być niebezpieczna. Wędrujący, widzą pod nogami rwący, głęboki potok, z tyłu przepaść, a dalej rozciąga się głęboko dolina. Jesteśmy zdani tylko na siebie. Musimy poruszać się wolno, żeby nie spaść z kamienia i nie potrącić swojego towarzystwa. Podajemy sobie ręce, w razie, gdy ktoś się zachwieje, nie pozwalamy wpaść mu do wody. Kiedy wszyscy przejdą raz wkoło, stają i sprawdzają, czy nikt się nie zgubił. Każdy zgodnie z numerem w dzienniku sprawdza, czy na kamieniu stoi kolega z ławki. Dzięki zabawie nauczyciel sprawdzi obecność w dzienniku.

12 Strona 12 z Obejrzenie reprodukcji obrazu Caspara Davida Fried edricha Podróżnik po morzy chmur Pytania : kogo przedstawia reprodukcja? dlaczego wędrowiec stoi tyłem? Co to może oznaczać? w jakich barwach został przedstawiony podróżnik? gdzie stoi postać? jakie wrażenie wywołuje w nas krajobraz? jakich kolorów użył artysta do oddania nastroju obrazu? 3. Wyszukiwanie i odczytywanie fragmentów opisujących miejsca wędrówki hobbita. Uczniowie wyszukują fragmenty, które opisują miejsca wędrówki i jednocześnie śledzą mapę umieszczoną w lekturze. Czytają fragmenty i ustalają, które z miejsc wywołują nastrój grozy, tajemniczości, a które są piękne i przyjazne wędrowcom. 4. Ustalenie, które z miejsc zostało najdokładniej i najciekawiej opisane, ale wywołuje w czytelnikach strach. Analiza opisanego miejsca (przypuszczalnie uczniowie wybiorą opis Mrocznej Puszczy). 5. Ćwiczenia słownikowe związane z gromadzeniem wyrazów bliskoznacznych i związków frazeologicznych dotyczących strachu. 6. Rozmowa na temat, jak sobie radzić ze strachem s : kiedy się boimy? jakie miejsca mogą potęgować nasz strach? jak możemy sobie sami poradzić ze strachem? kto może pomóc w opanowaniu strachu? 7. Wprowadzenie dramy. Wybieramy uczniów chętnych do pokazania strachu, lęku przerażenia za pomocą mimiki lub gestów. Pozostali uczniowie nazywaliby za pomocą słów objawy strachu. Następnie ci sami uczniowie pokazują radość, zadowolenie i szczęście, zaś pozostali uczniowie nazywają emocje. 8. Zadanie domowe: zredaguj opis wymyślonego przez ciebie pięknego i bezpiecznego miejsca, które mogłoby się znaleźć na trasie Hobbita. Nadaj mu ciekawą nazwę.

13 Strona 13 z 27 Scenariusz 3: Poradzę sobie ze złością Miejsce: biblioteka Odbiorca: uczniowie klas lll szkoły podstawowej Czas zajęć: 45 minut Cele : Uczeń : potrafi wyrażać negatywne uczucia bez krzywdzenia innych, rozpoznaje zachowania wywołujące złość, zna sposoby radzenia sobie z uczuciami, buduje poczucie własnej wartości, integruje się z grupą, rozwiązuje się problem radzenia obie ze złością. Metody : zabawy integracyjne aktywizujące, rozluźniające dziko wściekły, kiedy jestem wściekły, wpuszczam powietrze dyskusja wolna trybuna ćwiczenia dramowe, przedstawienie w formie pantomimy własnych zachować Środki dydaktyczne : terapeutyczne opowiadanie Eriki Meyer Glitza Kiedy Kan No Mushi się obudzi karta pracy Jak sobie radzę ze złością? plansza z narysowanym drzewem z dziuplą, w której widnieje napis Poradzę sobie ze złością gazetka: Ilustracje i rysunki przedstawiające złość i zachowania agresywne nadmuchane baloniki z narysowaną buźką złości

14 Strona 14 z 27 wesołe buźki z napisanymi na odwrocie hasłami: Kto się złości, ten nie ma radości!, Bez złości mamy więcej radości! książka Astrid Lindgren Lotta z ulicy Awanturników kaseta lub płyta z muzyką relaksacyjną Haliny Portalskiej Przebieg lekcji: I Powitanie uczestników zajęć. Rozpoczęcie spotkania zabawą rozluźniającą atmosferę grupy: Dziko wściekły. Dzieci przeobrażają się w dzikie zwierzęta. Naśladują ich ruchy i głosy. Prychają, szczerzą zęby, biegają wkoło pomieszczenia jak tygrys uwięziony w klatce, pełzają i syczą jak wąż, tupią nogami i trąbią jak słonie, biegają i wyją jak wilki itd. Nie atakują żadnych zwierząt. Na sygnał prowadzącego przeciągają się spokojnie i powracają na swoje miejsca. II Wolna trybuna dyskusja własne rozumienie pojęcia złość czy czasami odczuwamy złość? co sprawia, że się złościmy? dyskusja z wykorzystaniem i omówieniem gazetki III Zabawa Zaproszenie dzieci na krzesło złości (krzesło przykryte czerwoną narzutą i z przypiętą buźką obrazującą złość). Każdy uczestnik zajęć w formie pantomimy ma za zadanie przedstawić, jak wygląda, kiedy jest zły i jak się wtedy zachowuje. Dziecko rozpoczyna zabawę od słów: Mama na imię.kiedy jestem wściekły, robię tak (zabawa Kiedy jestem wściekły ).

15 Strona 15 z 27 IV Odczytanie przez prowadzącego opowiadania "Kiedy Kan - No - Mushi się obudzi" Nie było w klasie dwóch innych przyjaciółek, które tak bardzo by się od siebie różniły jak Małgosia i Yoshimi. Małgosia była niebieskooką, polską dziewczynką. Jej jasne, kręcone włosy odstawały niesfornie na wszystkie strony. Yoshimi, mała Japonka, miała czarne, proste włosy i ciemne, skośne oczy. Była cichym, bladym dzieckiem, lubiła grać na pianinie i składała z papieru piękne zwierzątka, kwiaty oraz lampiony. Najczęściej uśmiechała się przyjaźnie. Nigdy głośno nie krzyczała. Małgosia wcale nie była cichym dzieckiem. Mogła bardzo szybko i mocno się zdenerwować. Zdarzało się jej to zawsze wtedy, gdy coś się jej nie udało, nie podobało, albo gdy ktoś na nią dziwnie spojrzał. Czasem wystarczyło, że potknęła się, a wtedy ogarniała ją straszna złość i malowała jej twarz na czerwono, a oczy dziewczynki błyszczały złowrogo. Musiała głośno wrzeszczeć, piszczeć, wykrzykiwać wyzwiska i tupać nogą. Kiedy Yoshimi coś się nie podobało, po prostu o tym mówiła i nigdy nie krzyczała. Zawsze nad sobą panowała. Małgosia lubiła biegać na świeżym powietrzu, a kiedy jadła, poplamiony był cały obrus. Natomiast Yoshimi wolała zostać w swoim pokoju, a przy stole jadła zgrabnie pałeczkami i nie upuściła nigdy ani jednego ziarenka ryżu. Właśnie dlatego, że tak bardzo się od siebie różniły, obie dziewczynki czuły się tak, jakby coś je do siebie przyciągało jak dwa magnesy, gdy zetkną się odpowiednimi stronami. Sposób bycia Małgosi wywarł pewien wpływ na Yoshimi, ponieważ stała się ona bardziej radosnym dzieckiem, a jej policzki zaczerwieniły się; sposób bycia Yoshimi wywarł wpływ na Małgosię; w każdym bądź razie jeszcze nigdy nie zachowała się ona nieodpowiednio w towarzystwie Yoshimi albo jej rodziny! Zdarzyło się to tylko jeden raz i wybuchła nagle. Tego dnia Małgosia już w szkole denerwowała się, na wszystko. W domu z wściekłością pogniotła swój zeszyt,

16 Strona 16 z 27 ponieważ nie potrafiła rozwiązać zadania. Potem kopnęła jamnika tylko dlatego, że przebiegł jej przez drogę. Później Małgosia, Yoshimi, jej mama i jej mały brat Yuriko bawili się przy planszowej grze, która nazywała się "GO". Chodziło o to, by otoczyć pozostałych graczy swoimi pionkami. Małgosia zauważyła ze złością, że wszystko wskazywało na to, że przegra. I rzeczywiście była po chwili okrążona. Yuriko zagroził jej drogę swoimi pionkami. Szeroko się uśmiechał z zadowolenia, a wtedy Małgosię ogarnęła wielka złość. Jej policzki zaczerwieniły się, a dłonie sięgnęły po plansze do gry ze wszystkimi pionkami i zrzuciły ją z całej siły ze stołu tak mocno, że uderzyła w głowę małego Yuriko. Małgosia krzyczała przy tym i sapała jak lokomotywa, a Yuriko trzymał się z płaczem za głowę, na której rósł wielki guz. Mama pocieszała go, podczas gdy Yoshimi zamarła zdumiona w bezruchu. Złość Małgosi szybko minęła po tym wybuchu. Było jej bardzo przykro z tego powodu. Obawiała się, że Yoshimi przestanie ją teraz lubić. Z zakłopotaną miną zaczęła zbierać porozrzucane pionki. Wtedy mama Yoshimi powiedziała do niej z uśmiechem: Małgosiu, to był Kan - No - Mushi! W tym momencie roześmiała się również Yoshimi i jej brat przez łzy. Tylko Małgosia nie miała pojęcia, o czym mówią. Co to takiego: Kan - No - Mushi? Co to ma być? - spytała zdumiona. Wyjaśnij jej to, Yoshimi - porosiła mama. Yoshimi zaczęła więc opowiadać: Kiedy u nas w Japonii dzieci się zdenerwują albo robią głupstwa, wtedy rodzice tak im to wyjaśniają: W każdym człowieku żyje Kan - No - Mushi. Jest to jakby robak. Obrzydliwe! U mnie go nie ma! - Małgosia otrząsnęła się na samą myśl o tym. Właśnie, że jest. On mieszka w każdym człowieku. Kan - No - Mushi może być bardzo maleńki, miły i ciągle spać, jeśli tylko dobrze go traktujesz. Ale może stać się również złym robakiem. Wtedy masz takie napady złości, jak ten przed chwilą. Na twarzy Małgosi można było wyczytać niedowierzanie. Spojrzała pytającym wzrokiem na mamę Yoshimi.

17 Strona 17 z 27 Tak, Yoshimi dobrze to wyjaśniła - powiedziała mama z uśmiechem. - A może chciałabyś zawrzeć pokój z Twoim Kan - No - Mushi, aby znowu zasnął? Małgosia zastanawiała się, czy ma w to wszystko uwierzyć. Jedno się zgadzało: przed chwilką tak się właśnie poczuła, jakby coś dzikiego się w niej obudziło, również wtedy, gdy pogniotła zeszyt i kopnęła jamnika, a także kiedy przed kilkoma dniami zbiła swojego brata. Ale co wspólnego z tym zachowaniem może mieć jakiś robak?! Chyba raczej smok, taki jak w książce z bajkami, który pluł ogniem. Yoshimi i jej mama patrzyły na nią tak przyjaźnie! Co za szczęście, że to ten dziwny robak był wszystkiemu winien, a nie Ja! - pomyślała Małgosia. Bo wtedy wszyscy troje byliby na mnie strasznie rozgniewani. Wreszcie to nie ona była zła! A więc - spytała Yoshimi jeszcze raz - chcesz zawrzeć pokój z Kan - No - Mushi? Wtedy miałabyś o wiele mniej problemów - z nauczycielami, z twoim bratem i w ogóle ze wszystkimi. No tak, ale jak to zrobić? Przecież ja nie znam się na takich smokach. Yuriko miał wcześniej takiego dzikiego Kan - No - Mushi. Jemu udaje się uśpić tego robaka najlepiej wtedy, gdy często trenuje karate. Bo wtedy Kan - No - Mushi jest zmęczony! - zawołał Yuriko, który wciąż jeszcze pocierał dłonią po swoim guzie. A ja uspokajam mojego Kan - No - Mushi najlepiej wtedy, gdy słucham mojej ulubionej muzyki i gdy moja mama masuje mi plecy - powiedziała Yoshimi z uśmiechem. Małgosia wciąż się zastanawiała. Już od dawna nie rozmyślała nad czymś tak poważnie. Czy było coś, co jej kiedyś pomagało, gdy ten dziwaczny smok zaczął w niej znowu pluć swoim jadowitym ogniem? Nagle przyszedł jej do głowy wspaniały pomysł: Wiem, będę tańczyła! Wszyscy pokiwali głowami, dodając jej odwagi.

18 Strona 18 z 27 Ale czy ten robak właśnie nie obudzi się? Mama Yoshimi łagodnie się uśmiechnęła. - Tak, masz rację, ale on bardzo lubi tańczyć. To Małgosia natychmiast zrozumiała, ale potem pojawiły się nowe wątpliwości: A jeśli zdarzy się to na lekcji? Przecież nie mogę tam zacząć tańczyć. Yoshimi wciąż się uśmiechała. Wtedy możesz cichutko szepnąć do Kan - No - Mushi, że teraz to niemożliwe, ale że wkrótce z nim zatańczysz. Małgosia uśmiechnęła się zadowolona i pobiegła w podskokach do domu. Teraz już wiedział, co może zrobić. A jeśli jej czasem nie powiedzie, wtedy może zawsze poradzić się Yoshimi. V Swobodna dyskusja na temat zachowania Małgosi i Yoshimi: Czym różniły się dziewczynki? Czyje zachowanie nam się podoba? W jaki sposób Małgosia postanowiła radzić sobie ze złością? Czy możemy wykorzystać pomysł radzenia sobie ze złością, jaki miała Yosimi? VI Praca indywidualna Uczniowie otrzymują kartę pracy (w kształcie liścia) Jak radzić sobie ze złością?. Zadaniem dziecka jest podanie własnych sposobów radzenia sobie ze złością. Uczniowie wypełniają kartę przez 3 4 minuty. W tym czasie odtwarzana jest muzyka relaksacyjna. Dzieci, które wcześniej skończą pracę, kładą się na dywanie i słuchają utworu.

19 Strona 19 z 27 VII Pokazanie własnych pomysłów radzenia sobie ze złością. Uczestnicy po odczytaniu różnych sposób rozwiązania tego problemu, wskazują na te, które ich zadaniem są mało znane i mogą być przez nich wykorzystane. Wniosek: każdy człowiek ma prawo czuć złość z różnych powodów, ale musi umieć tak wyrazić swoje odczucia, by nie sprawić innym przykrości, nie robić krzywdy. Uczniowie nakleją swoje karty pracy na planszę z narysowanym drzewem z dziuplą, w której widnieje napis: Poradzę sobie ze złością. VIII Nauczyciel wręcza uczestnikom zajęć karteczki uśmiechnięte buźki, na których na odwrocie widnieją hasła: bez złości mamy więcej radości!, Kto się złości, ten nie ma radości. Zbiorowe odczytanie haseł. IX Zabawa wy wypu puszczanie baniek Dzieci otrzymują nadmuchane baloniki z narysowanymi buźkami złości. Dzieci mają doprowadzić do pęknięcia balonów poprzez siadanie na nich. Scenariusz 4 Przezorność i uczynność Miejsce: biblioteka Odbiorca: uczniowie klasy VI szkoły podstawowej i gimnazjum Czas: 45 minut

20 Strona 20 z 27 Cele: rozwijanie zdolności przewidywania odleglejszych skutków dzisiejszych decyzji uwrażliwienie na potrzeby i problemy innych uświadamianie potrzeby pracy nad sobą integrowanie grupy Formy: grupowa, zbiorowa Metody: pogadanka, scenki dramowe Pomoce: utwór Konik polny i mrówka Jeana de La Fontaine, arkusze papieru, markery, karteczki ewaluacyjne Przebieg zajęć Ćwiczenie integrujące skojarzenia Prowadzący mówi jedno słowo, np. mrówka, a każdy z uczestników siedzących w kręgu kolejno dopowiada po jednym wyrazie kojarzący mu się ze słowem poprzednika. Kończenia zdania Podział klasy na cztery grupy. Każda grupa otrzymuje arkusz papieru ze zdaniami do dokończenia Pomaganie innym (to) Prawdziwa przyjaźń wymaga Chcę być samodzielny, gdyż Uczniowie w zespołach uzupełniają zdania. Po wykonaniu zadania przedstawiciele grup odczytują dopisane zakończenia zdań.

21 Strona 21 z 27 Odczytanie wiersza Konik polny i mrówka Jeana de La Fontaine Omówienie wiersza pogadanka Podczas rozmowy uczniowie opisują zachowanie i wzajemne odnoszenie się obojga bohaterów wiersza: nieodpowiedzialność konika polnego i egoizm mrówki. Odpowiadają sobie na pytanie: czym umotywowane są postawy obojga bezmyślną lekkomyślnością konika polnego oraz zazdrością i nieczułością mrówki? Do czego może doprowadzić takie postępowanie? Zastanawiają się, czy takie postawy można spotkać w społeczeństwie i jak oni sami zachowali się w podobnych sytuacjach. Scenki dramowe Uczniowie zostają podzieleni na dwie grupy. W każdej grupie dobierają się w pary. Grupa pierwsza przygotowuje i przedstawia scenki, w których mrówka odmawia pomocy konikowi polnemu. Grupa druga przygotowuje i przedstawia scenki, w których mrówka postanawia pomóc konikowi polnemu. Po zakończeniu scenek uczniowie wypowiadają się, co odczuwali, wcielając się w bohaterów wiersza. Prowadzący pomaga uczniom ocenić ich postawy. Podsumowanie Prowadzący zajęcia zwraca uwagę na związek pomiędzy podejmowaniem decyzji i przyjmowaniem postaw teraz, a ich odległymi poważnymi skutkami dla siebie i innych. Każdy człowiek jest częścią społeczeństwa, jest połączony licznymi więzami z innymi ludźmi i musi szanować potrzeby innych ze względy na ich, a także własne dobro. Ocena Rozdanie kartek ze zdaniem:,,z dzisiejszych zajęć zapamiętam, że. Uczniowie kończą myśl i wrzucają kartki do pudełka.

22 Strona 22 z 27 Scenariusz 5 Chcemy mięć przyjaciół Miejsce zajęć: biblioteka Odbiorca: 5 uczniów Czas zajęć: 45 minut Cele: poprawa komunikacji interpersonalnej samoocena postępowania próba akceptacji wzmocnienie poczucia wartości dziecka i przynależności do grupy Pomoce: tekst Hobbita, kartki papieru kolorowego ksero, nagranie piosenki Czerwonych Gitar Hej przyjacielu Przebieg zajęć: 1. Wprowadzenie do zajęć uzupełnienie krzyżówki skojarzeniowej Na środku kartki napiszcie swoje imię, a następnie poziomo zapiszcie słowa, które najlepiej was określają. Podczas tworzenia krzyżówki myślcie pozytywnie. 2. Wsłuchanie piosenki Czerwonych Gitar Hej,, przyjacielu 3. Rozmowa z uczniami: Kogo nazywamy przyjacielem? Czy chcielibyście mieć przyjaciół Czego oczekujecie od swoich przyjaciół? Jak okazujecie swoją przyjaźń?

23 Strona 23 z 27 4.Wysłuchiwanie fragmentów Hobbita ukazującym etapy zdobywania przez Bilba szacunku, uznania wśród krasnoludków oraz zyskania w nich przyjaciół: Czy krasnoludy od początku wierzyły w możliwości hobbita? Kto był największym sprzymierzeńcem? Jak krasnoludy okazywały pomoc Bilbowi? Dlaczego chwilami wątpiły w hobbita? Kto dbał o dobry wizerunek Bilba? Co było powodem wyraźniej zmiany stosunku do hobbita po powrocie z jaskini goblinów? Jak czuł się Bilbo? Jak oceniały krasnoludy wyczyn hobbita podczas spotkania z pająkami? Co zyskiwał Biblio z każdym dniem? Za co Gandalf cenił hobbita, a za co krasnoludni? Jak myślicie, kto zyskał najwięcej w czasie wędrówki? 5. Uzupełnianie krzyżówki skojarzeniowej PRZYJACIEL 6. Rozdanie kartek z napisami: Jestem Potrafię Mam Uczniowie przypinają sobie nawzajem szpilką kartkę na plecach, a następnie każdy po kolei podchodzi i wpisuje uczestnikom zajęć coś pozytywnego. Można stać gęsiego i zmieniać tylko kolejność ( pierwszy ostatni). Zabawa trwa, aż wszyscy wpiszą coś przyjemnego każdemu koledze. Wtedy wszyscy zdejmują swoje kartki i czytają, co o nim napisali inni.

24 Strona 24 z Na zakończenie obdarzamy się uśmiechami, a ja rozdaję wiersz Wartość uśmiechu Faber. WARTOŚĆ UŚMIECHU Darząc uśmiechem - uszczęśliwiasz serce. Uśmiech bogaci obdarzonego nie zubożając dającego. Nie trwa dłużej niż chwila, ale jego wspomnienie pozostaje na długo. Nikt nie jest tak bogaty, by mógł nim pogardzić, ani tak ubogi, by nie mógł nim darzyć. Uśmiech podnosi na duchu zmęczonych, leczy ze smutku. Gdy więc napotkasz kogoś o twarzy ponurej, obdarz go hojnie uśmiechem. Któż bowiem bardziej go potrzebuje niż ten, co nie potrafi dawać? Faber Fragmenty tekstu Hobbita, czyli tam i z powrotem Myślicie, że on się nada? Łatwo Gandalfowi mówić, że to jest hobbit dzikiego męstwa, ale jeden taki wrzask zapału wystarczy, żeby zbudzić ze snu smoka razem z całą rodziną, a nam wszystkim zgotować śmierć. Mnie się zresztą wydaje, że to brzmiało raczej jak wrzask strachu, a nie zapału. Doprawdy, gdyby nie znak na drzwiach, byłbym przekonany, że trafiliśmy do niewłaściwego domu. Od razu,

25 Strona 25 z 27 jakem zobaczył w progu tego malca, nabrałem wątpliwości, bo tylko się kłaniał i sapał. Wygląda mi bardziej na korzennego kupca niż na włamywacza. Ja wybrałem pana Bagginsa, to powinno wszystkim wystarczyć. Skoro ja wam powiadam, że jest włamywaczem, to znaczy, że jest albo w swoim czasie będzie z niego włamywacz. Coś więcej tkwi w tym hobbicie, niż wam się wydaje, kto wie, może też o wiele więcej niż on sam przypuszcza. Może dożyjecie tego, że mi jeszcze podziękujecie. A teraz, Bilbo, mój chłopcze, przynieś mi lampę, trzeba to i owo wyjaśnić. A oto nasz mały Bilbo Baggins, włamywacz, włamywacz z wyboru i wyborowy. A teraz radźmy dalej i ułóżmy jakiś plan. - Chwileczkę! rzekł Dori, który poprzedzał Bilba w łańcuchu, a był dobrym towarzyszem. Kazał hobbitowi wygramolić się na swoje plecy, co tez Bilbo uczynił dość żwawo mimo spętanych dłoni, a potem puścili się znów pędem. Gandalf o coś się spierał z krasnoludami. Omawiali wszystko, co im się przytrafiło w lochach, a także zastanawiali się i naradzali, co teraz należy zrobić. Krasnoludy szemrały, gdy Gandalf tłumaczył, że nie wolno im wędrować dalej, zostawiając pana Bagginsa w łapach goblinów( ). Bądź co bądź, to mój przyjaciel ( ) Krasnoludy bardzo chciały wiedzieć, po co w ogóle tego hobbita wzięto na wyprawę( ), wreszcie czemu Gandalf nie wybrał kogoś rozsądniejszego. ( ) Gandalf odparł z gniewem: -Ja go wam przyprowadziłem, a ja nie ofiarowuję bezużytecznych darów ( ). Jeżeli odnajdziemy hobbita, przekonacie się, że mi jeszcze za to podziękujecie. Ale także ty mogłeś, Dori, zgubić Bilba( ). -A właśnie, że jest! zawołał Bilbo stając między nimi i zsuwając pierścień z palca. Ależ skoczyli wszyscy na równe nogi! Krzyk się podniósł radosny i zdumiony. Gandalf dziwił się nie mniej od innych, ale cieszył się chyba jeszcze bardziej niż reszta kompanii.( ).

26 Strona 26 z 27 Nie da się zaprzeczyć, że tego dnia hobbit znacznie poprawił sobie reputacje u krasnoludów. Jeżeli który z nich, mimo zapewnień Gandalfa, nie dowiedział, że Bilbo jest naprawdę pierwszorzędnym włamywaczem, teraz wyzbył się co do tego wszelkich wątpliwości.( ), wszyscy jednak przyznawali, że hobbit dokonał niezwykłej sztuki. W końcu Bilbo nie widział innego ratunku jak wtajemniczyć przyjaciół w sekret swojego pierścienia.( ) Za chwilę zniknę - powiedział. Postaram się wywabić stąd pająki.( ) Widać z tego jasno, że gruntownie zmienił się sąd krasnoludów o pany Bagginsie i że kompania nabrała dla niego wiele szacunku.( ) Dobrze teraz rozumiały, że zginęłyby, gdyby nie pomoc hobbita, i dziękowały mu wielokrotnie. Ten i ów nawet wstał i kłaniał mu się w pas. Okazałeś się w potrzebie znakomitym włamywaczem. Cokolwiek się odtąd zdarzy, będziemy już zawsze do twoich usług - Oto wybiła godzina szanownego pana Bagginsa, który okazał się cennym przyjacielem w ciągu całej długiej podróży, jako hobbit nadspodziewanie na swój wzrost wielki męstwem, niewyczerpany w pomysłach, a także pozwolę sobie rzec, obdarzony nad zwykłą miarę szczęściem w przygodzie. Wybiła tedy godzina, by pan Baggins wypełnił zadanie, do którego zobowiązaliśmy go, zabierając z sobą na tę wyprawę, i przyszedł czas, by zarobił na obiecane wynagrodzenie. Balin szalał z radości, gdy ujrzał wracającego, i nie wiadomo, czy bardziej się pocieszył, czy dziwił. Pochwycił Bilba w ramiona i wyciągnął na świeże powietrze. Północ już była, mury zasłoniły gwiazdy, lecz Bilbo leżał z przymkniętymi oczyma, dysząc ciężko i rozkoszując się czystym powietrzem, nie zwracają wiele uwagi na podniecenie krasnoludów, na ich pochwały, gdy go klepali po ramieniu i oświadczyli, że zarówno oni sami, jak ich potomstwo do siódmego pokolenia gotowe jest dla niego do wszelkich usług. Krasnoludy oczywiście przyjęły propozycję bardzo skwapliwie. Nauczyły się już szacunka dla Bilba. W owym czasie hobbit stał się właściwie dowódcą wyprawy. Miał własne poglądy i plany. - Brawo, panie Baggins! rzekł klepiąc hobbita po ramieniu. jak zawsze, więcej umiesz zdziałać niżby się można po tobie spodziewać.

27 Strona 27 z 27 Ty zasłużyłeś rzekł Thorin. Więcej dobrego tkwi w tobie, niż sam się domyślasz, synu miłego Zachodu. Masz odwagę i rozum połączone ze sobą we właściwej mierze. Świat byłby weselszy, gdyby więcej jego mieszkańców tak jak ty ceniło dobre jadło, zabawę i śpiew wyżej niż górę złota. Ale jakikolwiek jest ten świat smutny czy wesoły ja muszę go opuścić. Żegnaj! - Do widzenia! Szczęśliwej drogi, dokądkolwiek zechcesz wędrować! rzekł wreszcie Balin. Jeżeli nas odwiedzisz w przyszłości, gdy pałac znów będzie piękny wyprawimy wspaniałą ucztę na twoją cześć. - A jeśli któryś z was znajdzie się w moich stronach odparł Bilbo niech bez namysłu puka do mych drzwi. Podwieczorek jest jak zwykle o czwartej, ale będę wam rad o każdej porze. Bibliografia: 1. Borecka I., Biblioterapia warto spróbować, Biblioteka w szkole, nr 9/ Borowska A., Przezorność i uczynność, Biblioteka w szkole, nr 11/ Ellwart B., Leczenie książką, Przegląd oświatowy 2004 nr 7 (287) 4. Halicka M., Poradzę sobie ze złością, Biblioteka w szkole, 10/ Ippoldt L., Biblioterapia w kształceniu i pracy bibliotekarza, Konspekt, lipiec sierpień Milewska J., Biblioterapia a ergonomia, Poradnik bibliotekarza nr 10/ Sieradzka I., Hobbit, czyli tam i z powrotem, Biblioteka w szkole, 12/ Walczak J., Prowadzę zajęcia z elementami biblioterapii, Biblioteka w szkole, 1/2004.