Raport końcowy wrzesień 2009

Transkrypt

1 Projekt Diagnoza wybranych branż kształcenia zawodowego na Dolnym Śląsku Nr projektu: UDA-POKL /08-00 Raport końcowy wrzesień

2 RAPORT KOŃCOWY Z REALIZACJI PROJEKTU DIAGNOZA WYBRANYCH BRANś KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO NA DOLNYM ŚLĄSKU Realizacja działań zespołu ds. analizy standardów kształcenia zawodowego pod kątem aktualności i zbieŝności z oczekiwaniami rynku pracy Wszystkie rezultaty działań zespołu załoŝone w projekcie były odnoszone do 6 miesięcy jego realizacji W pierwszych trzech miesiącach realizacji projektu roku przeprowadzone zostały następujące działania: 1. Zorganizowanie pracy i ustalenie harmonogramu pracy 2. Sporządzenie wykazu podstawowych pojęć i terminów i ustalenie zakresu ich treści 3. Przygotowanie zestawienia zawodów, w których prowadzi się edukację na Dolnym Śląsku w następujących branŝach: mechanicznej, samochodowej, budowlanej, informatycznej, mechatroniczno-elektronicznej, rolniczej, turystycznej oraz elektryczno-energetycznej 4. Opracowanie ankiety dla pracodawców pod kątem ich oczekiwań wobec absolwentów szkół zawodowych, 5. Zestawienie standardów wyposaŝenia techno dydaktycznego dla edukacji w wybranych branŝach z róŝnych źródeł. Kolejny trymestr obejmował z kolei: 1. Przeprowadzenie badań i opracowanie statystyczne zebranego materiału badawczego 2. Analizę rezultatów badania i sformułowanie wniosków 3. Opracowanie standardów wyposaŝenia techno-dydaktycznego szkolnych pracowni zawodowych 4. Oceny standardów wyposaŝenia techno-dydaktycznego szkolnych pracowni zawodowych dokonane przez ekspertów z uwzględnieniem oczekiwań rynków pracy Realizowane przez zespół zadania związane z realizacją projektu obejmowały trzy obszary: 2

3 I. Analizę aktualnych standardów kształcenia zawodowego II. Analizę oczekiwań pracodawców wobec absolwentów szkół zawodowych III. Opracowanie zestawu standardów wyposaŝenia szkolnych pracowni zawodowych w kontekście oceny istniejących standardów oraz oczekiwań rynku pracy. I.2 Wykaz podstawowych pojęć i terminów oraz zakres ich treści Analiza aktualnych standardów kształcenia wymagała na wstępie opracowania wykazu podstawowych pojęć i terminów i ustalenia zakresu ich treści. Zestawienie terminów i pojęć z zakresu szkolnictwa zawodowego, które zostało przygotowane dla potrzeb projektu siłą rzeczy ma charakter mocno wybiórczy. Opracowania pełnego zakresu słownika nie znalazło uzasadnienia choćby ze względu na fakt mnogości terminów. W literaturze moŝna ich znaleźć, co najmniej kilkaset, czego przykładem mogą być hasła z Leksykonu Pedagogiki Pracy 1. Propozycja poniŝsza jest efektem pracy zespołu projektowego, który na potrzeby realizacji własnych zadań zobligowany był do wyboru haseł szczególnie waŝnych z punktu widzenia projektu. Zakresy treści są efektem pracy zespołu, w niektórych wypadkach konfrontowane z określeniami funkcjonującymi w literaturze. BranŜa BranŜa (fr. branche gałąź, odnoga) jest to dział gospodarki obejmujący ogół przedsiębiorstw wytwarzających lub oferujących na sprzedaŝ te same lub podobne produkty bądź usługi. W szerszym ujęciu do branŝy zalicza się wytwórców wykorzystujących podobne technologie, zaś w najszerszym - podmioty gospodarcze zaspokajające podobne potrzeby. Wprowadzenie tego terminu do słownika niezbędne jest z punktu widzenia projektu, dlatego, Ŝe podstawą ograniczenia prac wykonywanych w projekcie stał się właśnie podział branŝowy zawodów kształconych w trybie szkolnym. Tak, więc w projekcie branŝa to zestawienie zawodów kształconych w trybie szkolnym dających się połączyć według odpowiadających im sektorów produkcji, handlu czy usług w gospodarce. Egzaminy zawodowe 1 T.W. Nowacki, Leksykon Pedagogiki Pracy, Instytut technologii Eksploatacyjnej, Radom

4 Pojęcie egzaminu zawodowego uŝywane jest zarówno w odniesieniu do uzyskiwania kwalifikacji zawodowych poza szkołą jak i do egzaminów związanych z kształceniem w szkolnictwie zawodowym. Egzamin kwalifikacyjny na tytuł zawodowy jest to forma egzaminów dla osób, które chcą uzyskać tytuł zawodowy lub tytuł zawodowy mistrza w trybie pozaszkolnym. Osoby takie zdają egzamin kwalifikacyjny na tytuł zawodowy przed Państwową Komisją Egzaminacyjną powołaną przez kuratora oświaty, który ma formę pisemnego egzaminu teoretycznego i egzaminu praktycznego. W zasadniczych szkołach zawodowych i w szkołach średnich zawodowych, funkcjonują następujące rodzaje egzaminów zawodowych: - egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe - zastąpił egzamin z nauki zawodu dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych oraz egzamin z przygotowania zawodowego dla absolwentów szkół średnich zawodowych. Jest egzaminem zewnętrznym, przeprowadzanym przez okręgowe komisje egzaminacyjne w zawodach, w których kształcenie odbywa się w systemie szkolnym. UmoŜliwia ocenę poziomu opanowania wiadomości i umiejętności z zakresu danego zawodu, ustalonych w standardach wymagań będących podstawą przeprowadzania egzaminu. - egzamin kwalifikacyjny na tytuł czeladnika i egzamin kwalifikacyjny na tytuł mistrza jest formą oceny poziomu wiedzy i umiejętności z zakresu danego zawodu rzemieślniczego, przy czym dla młodocianych pracowników zatrudnionych w celu przygotowania zawodowego egzamin czeladniczy jest równoznaczny z egzaminem zawodowym. Egzaminy kwalifikacyjne na tytuły czeladnika i mistrza przeprowadzają komisje egzaminacyjne izb rzemieślniczych, powoływane przez właściwy organ statutowy izby rzemieślniczej. Europass - suplement do dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe Dokument ten moŝe otrzymać kaŝdy absolwent ponadgimnazjalnej szkoły zawodowej, który zdał egzamin zewnętrzny potwierdzający kwalifikacje zawodowe 2. Zawiera on szczegółowy opis umiejętności i kompetencji uzyskanych przez posiadacza dyplomu zawodowego wraz ze wskazaniem zawodów, do których wykonywania jest uprawniony. Suplement jest ściśle powiązany z zawodem. W danym kraju wszyscy posiadacze określonego dyplomu otrzymują do niego taki sam suplement. Struktura dokumentu jest jednolita dla wszystkich państw września

5 członkowskich UE, chociaŝ w Polsce w suplemencie dodatkowo umieszcza się numer dyplomu oraz nazwisko i imię posiadacza 3. Kompetencje kluczowe W społeczeństwie opartym na wiedzy, którego budowa jest jednym z naczelnych zadań nakreślonych w Strategii Rozwoju Dolnego Śląska uznaje się za kompetencje kluczowe: porozumiewanie się w języku ojczystym, porozumiewanie się w językach obcych, kompetencje matematyczne oraz podstawowe kompetencje naukowe i techniczne, kompetencje informatyczne, uczenie się uczenia się, kompetencje społeczne i obywatelskie poczucie inicjatywy i przedsiębiorczość, świadomość i ekspresję kulturalną. Z punktu widzenia projektu naleŝy przyjąć za waŝne ustalenie, w jakim zakresie w wybranych branŝach edukacja zawodowa działa na rzecz wyposaŝenia absolwentów szkół w wyŝej wymienione kompetencje. Powinny być one ukształtowane do końca kształcenia ogólnego lub zawodowego na poziomie wystarczającym do rozpoczęcia Ŝycia zawodowego oraz kontynuowania nauki. Powinna je takŝe rozwijać młodzieŝ, która przerwała kształcenie oraz osoby starsze. Kompetencje zawodowe ( kwalifikacje zawodowe) Za kompetencje zawodowe naleŝy przyjąć potwierdzony egzaminem z przygotowania zawodowego zasób wiadomości i zakres umiejętności, który w powiązaniu z cechami psychofizycznymi pozwala na samodzielne wykonywanie konkretnego zestawu zadań zawodowych i umoŝliwia podjęcie zatrudnienia. W innym znaczeniu przez kompetencje zawodowe moŝna rozumieć stwierdzone w dyplomie zawodowym uprawnienia do wykonywania określonych zadań zawodowych na podstawie posiadanych kwalifikacji. Kształcenie zawodowe W najszerszym znaczeniu kształcenie zawodowe obejmuje zdobywanie kompetencji zawodowych w trybie lifelong learning od edukacji przedzawodowej w ramach doradztwa, przez okres szkoły, po doskonalenie w ciągu całego Ŝycia zawodowego. 3 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 grudnia 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykazu stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych, kwalifikacji osób, którym moŝna zlecać prowadzenie badań i opracowywanie ekspertyz (Dz.U nr 235 poz. 1703). 5

6 Na potrzeby projektu stosowna definicja wymaga zawęŝenia. W tym wypadku naleŝy ująć kształcenie zawodowe, jako proces nabywania wiedzy i umiejętności prowadzący do uzyskania kompetencji (kwalifikacji) zawodowych. Do owego celu prowadzi proces lekcyjny, podczas którego realizowane jest kształcenie teoretyczne ogólne (kompetencje kluczowe!) i zawodowe oraz proces rozwijania umiejętności praktycznych - realizowany w pracowniach i laboratoriach, w warsztatach szkolnych, w zakładach pracy - obejmujący kształcenie praktyczne. Laboratorium szkolenia praktycznego Pomieszczenie, którego podstawowym zadaniem jest realizacja treści programowych praktycznej nauki zawodu. Umiejętności nabywane i kształtowane w toku zajęć laboratoryjnych mają charakter pracy badawczej. Laboratoria szkolenia praktycznego powinny być wyposaŝone w stosowne maszyny, urządzenia i narzędzia zalecane w dokumentacji programowej i aktualnej dla danego zawodu. Podobnie jak pracownie zawodowe pozwalają one łączyć element zajęć teoretycznych z równoczesnym sprawdzaniem zdobytej wiedzy w praktyce podczas ćwiczeń. Podstawa programowa kształcenia w zawodzie Szkoła realizując kształcenie zawodowe ma obowiązek kierować się zestawem treści nauczania oraz umiejętności określonych w podstawie programowej kształcenia w danym zawodzie. Podstawy programowe kształcenia w zawodach są ustalane przez resort oświaty przy współpracy z zawodoznawcami, wyznaczanymi przez ministrów właściwych dla zawodów oraz z przedstawicielami pracodawców, a następnie przedkładane tym ministrom do akceptacji. Przyjęta procedura sprawia, iŝ treści podstaw programowych powinny uwzględniać wymagania kwalifikacyjne stawiane absolwentom przez rynek pracy oraz dokonujący się postęp technologiczny. Aktualizacja i unowocześnianie treści zawartych w podstawach programowych, a następnie rozpowszechnianie do kuratorów oświaty odbywa się w sposób ciągły. Aktualnie, wszystkie podstawy programowe kształcenia w zawodach są opracowane. Zakres kształcenia zawodowego unormowany w podstawach programowych ulega konkretyzacji i uszczegółowieniu w programach nauczania dla zawodów. Pracownia kształcenia zawodowego pracownia praktycznej nauki zawodu Jest to określenie szczególnie waŝne z punktu widzenia projektu. Diagnoza stanu szkolnictwa zawodowego w wybranych branŝach opiera się w duŝej części na ocenie stanu wyposaŝenia, potrzeb i moŝliwości ich zaspokojenia właśnie w odniesieniu do pracowni 6

7 kształcenia zawodowego. Poszczególne zespoły koncentrowały się na wielostronnej ocenie zestawienia standardów wyposaŝenia technodydaktycznego pracowni z potrzebami rynku pracy z jednej strony i ze stanem faktycznym szkolnictwa zawodowego na Dolnym Śląsku z drugiej. Przez pracownię kształcenia zawodowego naleŝy rozumieć zespół stanowisk szkoleniowych, wyposaŝonych w materiały, narzędzia, urządzenia, maszyny i sprzęt towarzyszący oraz materiały dydaktyczne (instrukcje, podręczniki, poradniki, pakiety edukacyjne), przeznaczonych do wykonywania pokazów, ćwiczeń i prac w warunkach naśladujących rzeczywiste warunki stanowiska pracy. Prace wykonywane w pracowniach słuŝą głównie do kształtowania umiejętności praktycznych niezbędnych do nabycia kompetencji (kwalifikacji) zawodowych z zastosowaniem posiadanej wiedzy teoretycznej. Stanowisko szkoleniowe jest to najmniejsza określona powierzchnia szkoleniowoprodukcyjna, wyposaŝona w niezbędne urządzenia, sprzęt, narzędzia, materiały i dokumentację techniczną, uwzględniająca wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, która umoŝliwia nabycie określonych umiejętności zawodowych. Określenie to ma znaczenie wobec konieczności ustalenia dla potrzeb projektu liczby stanowisk w poszczególnych pracowniach kształcenia zawodowego. W kształceniu modułowym, gdzie proces uczenia się uczniów dominuje nad procesem nauczania, szczególną uwagę naleŝy zwrócić na dobrze zorganizowaną, samodzielną, kierowaną przez nauczyciela pracę uczniów. W tym procesie wielką rolę odgrywać musi właśnie pracownia kształcenia zawodowego. Praktyczna nauka zawodu W świetle Rozporządzenie MENiS z dnia 1 lipca 2002r. w sprawie praktycznej nauki zawodu 4 przez praktyczną naukę zawodu naleŝy rozumieć zajęcia praktyczne organizowane dla uczniów i pracowników młodocianych w celu opanowania przez nich umiejętności, niezbędnych do podjęcia pracy w danym zawodzie. W tym celu organizuje się dla uczniów zajęcia praktyczne i praktyki zawodowe. O ile zajęcia praktyczne słuŝą nabywaniu kompetencji (kwalifikacji) zawodowych w warunkach symulowanych w pracowniach kształcenia zawodowego o tyle praktyki zawodowe organizuje się dla uczniów w celu zastosowania i pogłębienia zdobytej wiedzy i umiejętności zawodowych w rzeczywistych 4 Rozporządzenie MENiS z dnia 1 lipca 2002r. w sprawie praktycznej nauki zawodu (Dz. U. Nr 113, poz. 988 z późniejszymi zmianami) 7

8 warunkach pracy. Jednocześnie we wspomnianym rozporządzeniu stwierdza się, Ŝe zakres wiadomości i umiejętności nabywanych przez uczniów na zajęciach praktycznych i praktykach zawodowych oraz wymiar godzin tych zajęć i praktyk określa program nauczania dla danego zawodu. W Podręcznym słowniku szkolnictwa zawodowego 5 praktyczną naukę zawodu definiuje się w następujący sposób: jest to jedna z podstawowych form organizacyjno-programowych kształcenia zawodowego, której celem jest opanowanie przez uczącego się umiejętności praktycznych w toku pracy. Praktyczna nauka zawodu jest nieodłącznym elementem procesu nauczania - uczenia się zawodu realizowanego zarówno w szkołach zawodowych, jak i w placówkach oświaty pozaszkolnej prowadzącej działalność w zakresie kształcenia zawodowego. Najczęściej praktyczną naukę zawodu organizuje się w warsztatach szkolnych, w warsztatach szkoleniowych lub w zakładzie pracy, na konkretnych stanowiskach produkcyjnych lub usługowych... Program nauczania dla zawodu Przez to określenie naleŝy rozumieć oparty na podstawie programowej dla danego zawodu dokument, określający cele, zakres i układ treści kształcenia oraz metody realizacji przedmiotu, a takŝe przewidywane i konieczne wyniki nauczania. Nauczyciel ma moŝliwość korzystania zarówno z programów dopuszczonych do uŝytku szkolnego przez ministra właściwego ds. oświaty i wychowania, jak i opracowania własnego programu kształcenia w zawodzie, zatwierdzanego przez dyrektora szkoły i stosowanego wyłącznie w danej szkole. WaŜne jest, by treści kształcenia zawodowego określone w programach autorskich były zintegrowane z charakterystyką kwalifikacyjną absolwenta w zawodzie określoną w podstawie programowej oraz specjalizacją zawodową, by gwarantowały wiązanie teorii z praktyką, odpowiadały obecnemu rozwojowi techniki oraz rzeczywistym potrzebom lokalnego rynku pracy. NaleŜy nadmienić, Ŝe reforma programowa w kształceniu zawodowym, która rozpoczęła się jeszcze przed reformą strukturalną szkolnictwa ponadgimnazjalnego, umoŝliwia w większości zawodów wprowadzenie pod koniec okresu kształcenia specjalizacji, będącej krótkim przyuczeniem do przyszłego stanowiska lub grupy pokrewnych stanowisk pracy. Szkoły zawodowe dokonują wyboru specjalizacji przede wszystkim pod kątem potrzeb 5 E. Goźlińska, F. Szlosek, Podręczny słownik nauczyciela kształcenia zawodowego, Radom ITE,

9 lokalnego rynku pracy. Pogram nauczania dla wybranej specjalizacji w zawodzie opracowuje szkolny zespół przedmiotowy właściwy dla danego zawodu. Zakres specjalizacji określa podstawa programowa w kaŝdym zawodzie. Specjalizacja moŝe być realizowana w formie zajęć teoretycznych i zajęć praktycznych specjalizujących lub wyłącznie w formie zajęć praktycznych specjalizujących. Zajęcia praktyczne specjalizujące i miejsca ich realizacji nie odbiegają swym charakterem od zajęć praktycznych. Wprowadzenie specjalizacji w zawodzie pod koniec okresu kształcenia nie jest obowiązkowe, dyrektor szkoły moŝe przeznaczyć wszystkie godziny ujęte w ramowym planie nauczania tylko na obowiązkowe zajęcia edukacyjne z zakresu kształcenia zawodowego, a więc na realizację przedmiotów zawodowych, ujętych w dopuszczonym do uŝytku szkolnego programie nauczania. To ostatnie rozwiązanie ma coraz szersze zastosowanie, gdyŝ wiedza i umiejętności nabyte w trakcie edukacji w ramach specjalizacji nie znajdują się wśród wymagań egzaminacyjnych z przygotowania zawodowego. Egzamin ma charakter uniwersalny i w Ŝaden sposób nie odzwierciedla wymagań lokalnego rynku pracy, co naleŝy uznać za jedną z przyczyn małego zainteresowania pracodawców udziałem w edukacji zawodowej w formach szkolnych. Rynek pracy Najogólniej rzecz ujmując jest to rodzaj rynku ekonomicznego, na którym z jednej strony znajdują się poszukujący pracy i ich oferty, a z drugiej przedsiębiorcy tworzący miejsca pracy i poszukujący siły roboczej. Na rynku tym przedmiotem wymiany jest praca. Rynek pracy kształtowany jest poprzez podaŝ pracy oraz popyt na pracę. Przez podaŝ pracy naleŝy rozumieć zasób siły roboczej ogół osób juŝ pracujących bądź poszukujących zatrudnienia za określoną płacę. Popyt na pracę to zgłaszane przez pracodawców zapotrzebowanie na pracę, czyli liczba osób, którą pracodawcy gotowi są zatrudnić oferując określone wynagrodzenie. NajwaŜniejszymi czynnikami wpływającymi na popyt na pracę są koszty i wydajność pracy oraz zapotrzebowanie na dobra i usługi. Popyt na pracę jest, więc popytem pochodnym wynikającym z popytu na produkty lub usługi, do wytworzenia, których potrzebna jest praca. Stwierdzenie to ma zasadnicze znaczenie dla określenia stopnia dostosowania edukacji zawodowej do potrzeb rynku pracy. Niezbędne jest, więc śledzenie strategicznych załoŝeń regionalnego i lokalnego rozwoju gospodarczego. W innym ujęciu rynek pracy to całokształt zmian w zatrudnieniu i płacach wyznaczony gospodarką rynkową, w tym zmiany w ofertach przedsiębiorstw poszukujących pracowników 9

10 oraz dąŝenia pracowników do zdobywania poŝądanej pracy. Zagadnienie rynku pracy obejmuje takŝe badanie lokalnego rynku pracy ze względu na strukturę zatrudnienia, zachodzące zmiany i przewidywane zapotrzebowania na pracowników, stosownie do kwalifikacji 6. Standardy kwalifikacji zawodowych Standardy kwalifikacji definiowane są, jako zbiór krajowych norm w zakresie kwalifikacji zawodowych, akceptowanych przez przedstawicieli organizacji zawodowych i branŝowych, pracodawców, pracobiorców i innych kluczowych partnerów społecznych, słuŝących zapewnieniu wysokiej jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego, jego powiązania z rynkiem pracy, a takŝe budowania systemów przejrzystości i uznawania kwalifikacji uzyskiwanych w sposób formalny, pozaformalny i nieformalny, tzn. na drodze doświadczenia zawodowego. 7 Standardy wymagań egzaminacyjnych, a dokładnie standardy będące podstawą przeprowadzania egzaminów to dokumenty, w oparciu o które przeprowadzane są sprawdzian i egzaminy. Zawierają one zwięzłe opisy wymagań na poszczególnych etapach kształcenia, będące uszczegółowieniem zawartych w podstawach programowych osiągnięć wymaganych od uczniów na końcu danego etapu kształcenia. W oparciu o standardy przygotowywane są zadania egzaminacyjne, co oznacza, Ŝe w przypadku egzaminu zawodowego zadania egzaminacyjne będą sprawdzały tylko te wiadomości i umiejętności, które zapisane są w standardzie wymagań egzaminacyjnych dla danego zawodu. Standardy opracowuje Centralna Komisja Egzaminacyjna a zatwierdza je i ogłasza minister właściwy do spraw oświaty i wychowania mocą rozporządzenia 8. Standard wyposaŝenia technodydaktycznego WyposaŜenie technodydaktyczne pracowni kształcenia zawodowego stanowi infrastruktura i wyposaŝenie dydaktyczne pracowni. Definicje standardów i zakres treści najpełniej prezentuje KOWEZiU, w którym opracowano standardy dla większości zawodów. 9 6 Nowacki Tadeusz,W., Korabiowska-Nowacka Kazimiera, Baraniak Barbara, Nowy słownik pedagogiki pracy, Warszawa, WWSP TWP, 1999] 7 Krajowe standardy kwalifikacji zawodowych - Rozwój i współpraca - Projekt Opracowanie i upowszechnienie Krajowych Standardów Kwalifikacji Zawodowych realizowany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Rynku Pracy, Warszawa Goźlińska E. Broszura o egzaminie zawodowym. Słowniczek - podstawowe pojęcia, Warszawa, CKE 2005] września 2009r. 10

11 Standard wyposaŝenia dydaktycznego pracowni kształcenia zawodowego to typowe dla zawodu, zgodne z obowiązującymi normami wymagania dotyczące infrastruktury i wyposaŝenia dydaktycznego pracowni, opracowane z uwzględnieniem podstawy programowej kształcenia w zawodzie oraz standardu wymagań egzaminacyjnych dla tego zawodu. WyposaŜenie zgodne ze standardem powinno umoŝliwić: - opanowanie wiedzy i umiejętności właściwych dla danego zawodu, - wykonanie zadania egzaminacyjnego w etapie praktycznym egzaminu zawodowego. Na standard wyposaŝenia pracowni - wg KOWEZiU - składają się: - wyposaŝenie ogólnodydaktyczne pracowni (róŝne rodzaje tablic, środki audiowizualne, miejsca pracy koncepcyjnej dla uczniów i dla nauczycieli oraz dla egzaminatorów podczas egzaminu zawodowego), - wykaz niezbędnych stanowisk dydaktycznych właściwych dla danej pracowni, - opisy infrastruktury poszczególnych stanowisk dydaktycznych zawierające: usytuowanie stanowiska; wielkość i inne wymagania dotyczące pomieszczenia lub innego miejsca, w którym znajduje się stanowisko; minimalną powierzchnię (kubaturę) niezbędną dla pojedynczego stanowiska; wyposaŝenie stanowiska w niezbędne media z określeniem ich parametrów. - opisy wyposaŝenia stanowisk dydaktycznych zawierające: wykaz maszyn, urządzeń, aparatów, narzędzi i innego sprzętu właściwego dla zawodu; wykaz sprzętu/urządzeń pomiarowych, diagnostycznych; wykaz modeli, symulatorów, fantomów; wykaz materiałów, surowców, półfabrykatów i innych środków niezbędnych w procesie kształcenia oraz podczas egzaminu zawodowego; stanowisko (stanowiska) komputerowe z wykazem urządzeń peryferyjnych oraz programów właściwych dla danego zawodu/pracowni/stanowiska dydaktycznego; biblioteczkę zawodową wyposaŝoną w dokumentację, instrukcje, normy, procedury, przewodniki, regulaminy, przepisy prawne właściwe dla danego zawodu/pracowni/stanowiska; wykaz środków do udzielania pomocy przedmedycznej; 11

12 wykaz środków zapewniających przestrzeganie zasad ergonomii oraz bezpieczeństwa i higieny (sprzęt ppoŝ., środki do ochrony przed działaniem urządzeń, materiałów i substancji niebezpiecznych, środki ochrony indywidualnej). - inne, szczególne wymagania dotyczące stanowiska, właściwe dla danego zawodu. Walidacja Ogólnie przez pojęcie walidacji naleŝy rozumieć potwierdzenie poprzez zbadanie i wykazanie za pomocą obiektywnego dowodu, Ŝe w rozpatrywanym przypadku dane wymagania są spełnione. Na gruncie kwalifikacji zawodowych walidacja to proces potwierdzania: - Ŝe oceniony zakres efektów uczenia się odpowiada wyodrębnionej części lub całości wymogów dla danej kwalifikacji, - Ŝe określone, poddane ocenie efekty uczenia się uzyskane przez uczącego się, odpowiadają efektom wymaganym w ramach jednostki lub kwalifikacji. Warsztaty szkolne Pojęcie warsztatów szkolnych naleŝy rozumieć, jako miejsce organizacji i prowadzenia zajęć praktycznych w celu kształcenia uczniów i słuchaczy poprzez wykonywanie zadań z załoŝenia w warunkach zbliŝonych do istniejących w potencjalnych miejscach pracy. Zadania te mają odzwierciedlać zakres przyszłych obowiązków i pozwalać na nabycie umiejętności ich realizacji poprzez wielokrotne praktyczne ćwiczenia. Jest to miejsce, gdzie występuje typowe łączenie teorii z praktyką. W ostatnim czasie mamy do czynienia z wieloma nieporozumieniami na gruncie zakresu treści tego pojęcia. Próbuje się odróŝniać warsztaty szkolne od gospodarstw pomocniczych czy teŝ centrów kształcenia praktycznego. Tymczasem określenie warsztaty szkolne oznacza zawsze to samo miejsce organizacji i prowadzenia zajęć praktycznych. Gospodarstwa pomocnicze to forma jednostki organizacyjnej na gruncie finansów publicznych, w jakiej mogą funkcjonować warsztaty szkolne. Podobnie centrum kształcenia praktycznego jest formą organizacyjną na gruncie prawa oświatowego, w której mogą być zorganizowane warsztaty szkolne. Mając na uwadze kryterium wyposaŝenia przez warsztaty szkolne naleŝy rozumieć zespół stanowisk pracy, wyposaŝonych w materiały, narzędzia, urządzenia, maszyny i sprzęt towarzyszący oraz materiały dydaktyczne (instrukcje, podręczniki, poradniki, pakiety edukacyjne), przeznaczony do wykonywania ćwiczeń a takŝe prac szkoleniowoprodukcyjnych (prób pracy), w warunkach stanowisk pracy właściwych danemu zawodowi. Zawód 12

13 W większości licznych definicji wyodrębnić moŝna wspólny rdzeń: zawód to zbiór zadań, wykonywanych w róŝnych miejscach, ale na tych samych stanowiskach, przez osoby mające określone przygotowanie. To zespół czynności wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, których wykonywanie wymaga odpowiedniej wiedzy, umiejętności i postaw, powtarzanych systematycznie i będących dla pracownika źródłem utrzymania. Zawód szkolny Zawód, do którego przygotowuje nauka w szkołach zawodowych róŝnych szczebli lub udział w innych formach organizacyjnych kształcenia zawodowego. Szczegółowe warunki tego przygotowania określają plan nauczania, program nauczania oraz charakterystyka zawodowa absolwenta. Zawody szkolne w Polsce są zapisane w prawie oświatowym, jako zawody klasyfikacji szkolnictwa zawodowego w odróŝnieniu od klasyfikacji zawodów gospodarki narodowej i nie są z nimi toŝsame. Utrudnia to wiele działań związanych z procesem tworzenia krajowych ram kwalifikacji, jako spójnego dla szkolnictwa i gospodarki wykazu kwalifikacji wraz z opisem niezbędnej wiedzy i umiejętności w ramach kaŝdej z nich. I.3 Reprezentatywne dla szkolnictwa zawodowego na obszarze Dolnego Śląska branŝe i wybór w ich ramach zawodów uwzględnionych w projekcie Materiały źródłowe na temat zawodów i branŝ, w których prowadzona jest edukacja w szkołach zawodowych na Dolnym Śląsku pochodzą z wydziałów właściwych dla zarządzania oświatą we wszystkich starostwach powiatowych Dolnego Śląska a takŝe urzędów miejskich w powiatach grodzkich (Jelenia Góra, Legnica, Wałbrzych, Wrocław). Kierunki kształcenia zawodowego na Dolnym Śląsku wynikają z wielu czynników, z których najwaŝniejsze zdają się być uwarunkowania gospodarcze. Określone w Strategii Rozwoju Dolnego Śląska do roku 2020 mocne strony sytuacji makroekonomicznej województwa m.in. wskazują na: istnienie centrów przemysłowych z duŝą tradycją, relatywnie wysoką atrakcyjność inwestycyjną w dłuŝszym horyzoncie czasowym, istnienie wielu silnych ośrodków przemysłowych, które jednocześnie są centrami edukacyjnymi - Wrocław, Legnica, Głogów, Lubin, Jelenia Góra, Wałbrzych czy Świdnica, 13

14 występowanie dogodnych obszarów dla rozmaitych inwestycji gospodarczych i tworzenia miejsc pracy, bogate i zróŝnicowane walory krajobrazowe, sprzyjające uprawianiu turystyki wypoczynkowej i krajoznawczej. Według danych źródłowych z powiatów Dolnego Śląska udział w rynku edukacji zawodowej 8 branŝ wybranych do analizy w projekcie w bieŝącym roku szkolnym wynosi 63, 42% wobec 59, 7% w roku szkolnym 2005/2006 (w branŝach tych uczy się uczniów na ogólną liczbę uczniów szkół zawodowych). Stały przepływ uczniów do branŝ objętych projektem odbywa się głównie kosztem branŝy ekonomiczno-handlowej (spadek udziału w rynku edukacji zawodowej z 22, 73% do 19,81%). Tendencja wzrostowa znajduje uzasadnienie w kierunkach rozwoju regionu wskazanych w Strategii Rozwoju Dolnego Śląska. Biorąc pod uwagę kierunek zmian na rynku edukacyjnym naleŝy przyjąć, Ŝe udział wybranych branŝ w całości rynku edukacyjnego w perspektywie wieloletniej będzie o kilka punktów procentowych wyŝszy niŝ aktualnie i powinien wynieść 65% całości rynku edukacyjnego w kształceniu zawodowym, co oznaczać będzie około 40% całości rynku edukacyjnego, z uwzględnieniem kształcenia ogólnego. NaleŜy przyjąć, Ŝe uatrakcyjnienie edukacji zawodowej w wybranych branŝach przez ich doinwestowanie w nowoczesny sprzęt technodydaktyczny spowoduje dalszy wzrost udziału tych branŝ w rynku edukacyjnym. I.3.1 Analiza szczegółowa branŝ Pod uwagę wzięta została ogólna liczba uczniów w danej branŝy w stosunku do wszystkich uczniów w szkolnictwie zawodowym Dolnego Śląska. BranŜa budowlana Kształcenie w tej branŝy obejmuje coraz większą część rynku edukacyjnego (6, 56% do 8, 09% rynku kształcenia zawodowego). Rozwój szkolnictwa zawodowego w tej branŝy znajduje uzasadnienie w Strategii Rozwoju Dolnego Śląska, gdzie określono województwo, jako obszar bardzo korzystny dla działalności inwestycyjnej. BranŜa informatyczna Tu zmiany są najgłębsze. Wzrost ilości uczniów w tej branŝy (z 7, 03% do 11, 51 % udziału w rynku edukacyjnym kształcenia zawodowego) wynika z dwóch powodów: kształcenie w zakresie technologii IT uwaŝane jest powszechnie za inwestycję we właściwym kierunku z tytułu uznania zawodów w tej branŝy za perspektywiczne. 14

15 kilka lat temu minister właściwy ds. oświaty stworzył moŝliwość kształcenia techników informatyków na poziomie technikum, podczas gdy wcześniej zawód ten dostępny był tylko w szkole policealnej dla absolwentów szkół średnich. BranŜa turystyczna (wśród zawodów tej branŝy znajdują się teŝ zawody hotelarskie i gastronomiczne) Walory turystyczno-krajoznawcze i historyczne regionu znajdują odbicie w strukturze edukacji zawodowej. Udział tej branŝy w rynku edukacji zawodowej z pośród wybranych siedmiu branŝ jest największy i ciągle rośnie (z 14, 92% do 15,87%). BranŜa mechatroniczna BranŜa ta notuje nieznaczny spadek udziału w rynku edukacji zawodowej (5, 04% 2005/2006 i 4,73% 2008/2009). Analizując sytuację naleŝy odnotować jednak, Ŝe spadek byłby większy, gdyby nie korzystne zmiany w stolicy regionu Wrocławiu (wzrost ze 132 do 386 uczniów). Zapewnienie wysokiej jakości kształcenia w tej branŝy wymaga doinwestowania w sprzęt technodydaktyczny. Niezbędna jest silniejsza promocja kształcenia mechatroników, co jest konieczne ze względu na przyszłościowy charakter zawodów tej branŝy. BranŜa mechaniczna. Jeszcze przed 4 laty udział mechaników w rynku edukacji zawodowej wynosił 9,26%. Aktualnie jest to juŝ tylko 7,55%. Zmiany w tym kierunku dotyczą całego Dolnego Śląska. Wynikają one z kilku przyczyn. Od dwóch lat uruchomiony został nowy zawód: technik pojazdów samochodowych, którego obecność na rynku edukacyjnym spowodowała zmniejszenie zainteresowania zawodem technik mechanik. Ponadto naleŝy uznać, Ŝe wobec przestarzałego parku maszynowego w pracowniach praktycznej nauki zawodu (brak maszyn sterowanych numerycznie) występuje w zawodach tej branŝy duŝy rozdźwięk między oczekiwaniami pracodawców a umiejętnościami absolwentów szkół. Jednocześnie nowe technologie wymagają mniejszego udziału czynnika ludzkiego w operowaniu maszynami mechanicznymi. BranŜa samochodowa Udział branŝy w rynku rośnie (7, 98% w roku szkolnym 2005/2006 i 8, 38% w roku 2008/2009). W branŝy tej istnieje konkurencja dla szkół publicznych ze strony warsztatów rzemieślniczych kształcących pracowników młodocianych, zwłaszcza w zawodzie mechanik pojazdów samochodowych. Doinwestowanie tej branŝy w nowoczesny sprzęt techno- 15

16 dydaktyczny zwiększy konkurencyjność oferty szkół prowadzonych przez powiaty. Dodatkowym elementem wzmacniającym pozycję branŝy samochodowej na rynku edukacyjnym jest wprowadzenie do klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego zawodu technik pojazdów samochodowych, co wyłączyło tę specjalizację z branŝy mechanicznej. BranŜa elektryczno-energetyczna Łączna liczba uczniów w branŝy spada, zmalał teŝ udział branŝy w rynku edukacyjnym (z 2, 93% w roku szkolnym 2005/2006 na 2, 61% w roku szkolnym 2008/2009). Niemniej ze względu na perspektywy rozwoju regionu, gdzie energetyka zajmuje waŝne miejsce, naleŝy utrzymać kształcenie w tej branŝy zapewniając nowoczesne wyposaŝenie technodydaktyczne. BranŜa rolnicza Udział tej branŝy w rynku edukacji zawodowej na Dolnym Śląsku nieznacznie spada (z 6, 11% na 4,95%). Niemniej naleŝy uznać branŝę za perspektywiczną, zwłaszcza, Ŝe nowoczesna organizacja rolnictwa i zarządzanie gospodarką rolną wymagają stałego wzrostu poziomu kwalifikacji osób zatrudnionych w zawodach rolniczych. W kształceniu w wyŝej wymienionych branŝach oświata niepubliczna ma niewielki udział, zwłaszcza w szkołach ponadgimnazjalnych dla młodzieŝy (3% rynku). W edukacji dorosłych szkoły niepubliczne w 70% kształcą w zawodach spoza branŝ objętych projektem, głównie w zawodach ekonomiczno-handlowych i innych, niewymagających duŝych nakładów finansowych na wyposaŝenie techno-dydaktyczne (technik ochrony mienia, technik bhp, technik administracji itp.). I.3.2 Ustalenie listy zawodów objętych projektem Ustalenia list zawodów na potrzeby projektu dokonano na podstawie liczby uczniów oraz częstotliwości ich pojawiania się w ofercie dydaktycznej szkół Dolnego Śląska I.4 Opracowanie ankiety dla pracodawców pod kątem ich oczekiwań wobec absolwentów szkół zawodowych W związku z koniecznością zdiagnozowania oczekiwań pracodawców wobec absolwentów szkół zawodowych opracowano wzór ankiety, (w konsultacji z przedstawicielami pracodawców), który został zaopiniowany przez wszystkich członków zespołu projektowego. Po przeanalizowaniu zgłaszanych uwag opracowano ostateczną wersję ankiety. 16

17 Kwestionariusz ankiety zawierał tylko pytania zamknięte, gdzie moŝliwe były do wyboru trzy warianty odpowiedzi odnoszące się do określenia oczekiwań pracodawców wobec absolwentów szkół zawodowych. KaŜdy element osobowości, wiedzy i umiejętności absolwenta był oceniany przez pracodawców, jako: a. mało istotny b. wskazany c. bardzo waŝny. Pytania ankietowe odnosiły się do najwaŝniejszych elementów wiedzy, umiejętności i cech psychofizycznych absolwentów szkół zawodowych: wiedzy fachowej, zastosowania teorii w praktyce, znajomości technologii i technik stosowanych w danej branŝy, umiejętności obsługi maszyn i urządzeń, doświadczenia zawodowego, uniwersalności i gotowości do wykonywania róŝnych zadań zawodowych z obszaru kilku stanowisk, motywacji do pracy, odpowiedzialności za wyniki pracy, powierzony sprzęt, bezpieczeństwo własne i innych, umiejętności pracy w zespole, umiejętności planowania i organizowania pracy, motywacji do uczenia się i rozwoju zawodowego, inicjatywy i operatywności absolwenta, komunikatywności i kultury osobistej. Oprócz tego dodatkowo w ankiecie poproszono badanych o ewentualne odniesienie się do grupy dodatkowych elementów takich jak: sumienność, punktualność, posiadanie prawa jazdy, rzetelność, uczciwość, umiejętność negocjacji, mających znaczenie przy zatrudnianiu absolwenta. I.5 Zestawienie standardów wyposaŝenia techno dydaktycznego dla edukacji w wybranych branŝach z róŝnych źródeł Przeprowadzenie badań dotyczących standardów wyposaŝenia techno-dydaktycznego pracowni zawodowych wymagało z jednej strony poznania standardów wyposaŝenia wypracowanych przez instytucje państwowe, odpowiedzialne za kształcenie zawodowe, z drugiej zaś poddania owych standardów ocenie ekspertów, którzy mieli za zadanie posiłkowanie się opinią pracodawców. Wśród instytucji, które zajmowały się standaryzacją wyposaŝenia szkół zawodowych moŝna wyróŝnić Centralną Komisję Egzaminacyjną (dalej CKE) oraz Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji zawodowej i Ustawicznej (KOWEZiU). CKE zobowiązana jest do ustalania zakresu wyposaŝenia pracowni egzaminacyjnych, gdyŝ nie jest moŝliwe egzaminowanie w pełnym zakresie wymagań wynikających z podstaw programowych dla poszczególnych zawodów. Lista niezbędnych elementów standardowego wyposaŝenia pracowni egzaminacyjnych jest duŝo krótsza niŝ przy pełnym wyposaŝeniu 17

18 pracowni w sprzęt techno-dydaktyczny niezbędny do nauczenia zawodu w wymaganym podstawą programową zakresie. Niestety, prawo oświatowe i praktyka szkolnej edukacji zawodowej w Polsce umoŝliwia uczenie zawodu zupełnie bez wyposaŝenia. Nie ma zapisów ustawowych ani rozporządzeń, w których pojawiłby się jednoznaczny zakaz prowadzenia kształcenia zawodowego w sytuacji, gdy szkoła zupełnie pozbawiona jest wyposaŝenia technodydaktycznego, właściwego dla nauczanego zawodu. Jedyne rozporządzenie MEN w sprawie związanej ze standardami w edukacji zawodowej odnosi się do standardów wymagań egzaminacyjnych. 10 DuŜym wysiłkiem finansowym budŝetu państwa w ciągu kilku ostatnich lat zakupiono dla większości ośrodków egzaminacyjnych minimalne wyposaŝenie umoŝliwiające przeprowadzanie egzaminów umoŝliwiło to prowadzenie edukacji zawodowej na przyzwoitym poziomie w szkołach, przy których istnieją te ośrodki.. Jednak nie w kaŝdej szkole zawodowej znajduje się ośrodek egzaminacyjny. Ogromną rolę odgrywa KOWEZiU, jako ośrodek stymulujący rozwój kształcenia zawodowego i wyznaczający kierunki zmian. Standardy wyposaŝenia opracowane, przez KOWEZiU na potrzeby edukacji zawodowej w poszczególnych zawodach są najwaŝniejszymi drogowskazami dla dyrektorów szkół i organów prowadzących w zakresie zakupu sprzętu umoŝliwiającego uczenie danego zawodu. Proces zmian technologicznych w gospodarce jest nieprzerwany, stąd konieczność nieustannej oceny juŝ wypracowanych zapisów pod kątem ich przystawania do technologicznej rzeczywistości dnia dzisiejszego. Ponadto wprowadza się kolejne zawody do klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, zatem istnieje potrzeba ustalania standardów wyposaŝenia pracowni dla zawodów nowych (np. technik pojazdów samochodowych) II.1 Przeprowadzenie badań i opracowanie statystyczne zebranego materiału badawczego NiezaleŜni ankieterzy, wyłonieni w trybie konkursu przeprowadzili badania wśród pracodawców w układzie branŝowym i terytorialnym. Województwo dolnośląskie zostało 10 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 3 lutego 2003 r. w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe (Dz. U. Nr 66, poz. 580 z późn. zm.) 18

19 podzielone na obszary działania ankieterów, a kaŝdy z nich przeprowadził badania wśród 20 pracodawców na swoim terenie. W sumie badania objęły 160 przedsiębiorstw. BranŜe objęte badaniami to: budowlana, turystyczna, mechaniczna, mechatroniczno-elektroniczna, samochodowa, elektryczno-energetyczna, informatyczna i rolnicza. Wielkość przedsiębiorstwa określono w następujący sposób: mikro przedsiębiorstwa od 1 do 9 pracowników, małe przedsiębiorstwa - od 10 do 49 pracowników, średnie przedsiębiorstwa od 50 do 249 pracowników, duŝe przedsiębiorstwa i więcej pracowników. Ankieterzy dokonywali wyboru firm na podstawie odpowiedzi na zapytanie o gotowość do wypełnienia ankiety i rozmowy na tematy związane z badaniami ze strony osób zarządzających przedsiębiorstwami. Wśród wybranych w ten sposób zakładów pracy znalazło się: 48 mikro przedsiębiorstw (30 %), 58 małych przedsiębiorstw (36 %), 33 średnie przedsiębiorstwa (21 %), 21 duŝych przedsiębiorstw (13 %). W układzie branŝowym udział poszczególnych przedsiębiorstw klasyfikowanych według ilości zatrudnionych jest inny, co w niektórych wypadkach ma znaczenie dla efektów badań. II.2 Analiza oczekiwań pracodawców wobec absolwentów szkół zawodowych na podstawie wyników badań ankietowych Po zestawieniu rezultatów badań ankietowych eksperci dokonali wstępnej analizy wyników, które pogrupowano według branŝ i wielkości przedsiębiorstw. Na wstępie oceniono znaczenie wielkości ankietowanych przedsiębiorstw dla rezultatów badań. W branŝy mechanicznej zwraca się uwagę na fakt, iŝ z analizy moŝna wykluczyć duŝe przedsiębiorstwa, które trudno rozpatrywać w kategoriach jednej branŝy, poniewaŝ struktura zatrudnienia ze względu na szeroki zakres działalności (zarządzanie, logistyka, zaopatrzenie, produkcja, administracja, obsługa, i inne) obejmuje kilka branŝ np. samochodową, mechaniczną, ekonomiczną, elektro-energetyczną, informatyczną, itp.). W branŝy budowlanej warto pokreślić, Ŝe największy udział w rynku i w badaniach mają firmy bardzo małe, zatrudniające mniej niŝ 10 pracowników, co niewątpliwie oznaczać musi 19

20 ukierunkowanie niektórych odpowiedzi - np. na wskazywanie małej potrzeby znajomości nowych technologii, ze względu na obsługę tylko pewnej części rynku lub wykonywanie wąsko specjalistycznych zadań w charakterze podwykonawców robót budowlanych. W branŝy informatycznej nie zaskakuje niemal zupełny brak duŝych firm, gdyŝ firmy usługowe zajmujące się obsługą innych w zakresie technologii IT coraz częściej są mocno wyspecjalizowane. Innym tłumaczeniem tego jest fakt, iŝ mimo obecności owych technologii w kaŝdym zakładzie pracy rzadko nadają one ton charakterowi firmy, jako dominująca branŝa. W branŝy elektro-energetycznej mamy do czynienia z wyjątkowo małym udziałem firm średnich w rynku a największym przedsiębiorstw duŝych. Sądzić naleŝy, ze ma to swoje źródło w udziale w badaniach rynku energetycznego, gdzie zakłady produkujące energię są z reguły duŝe. Na przeciwnym biegunie są zakłady usługowe w ramach zawodów elektrycznych, z reguły działające przy niewielkim zatrudnieniu. W branŝy samochodowej dominują na rynku małe zakłady usługowe (75 %). Firmy duŝe są to producenci samochodów lub podzespołów do nich, które podobnie jak inne duŝe przedsiębiorstwa zatrudniają pracowników z wielu róŝnych branŝ. W branŝy turystycznej występuje największy udział w rynku firm mikro i małych, dlatego stanowią one aŝ 85% całości zakładów uczestniczących w badaniu. Najczęściej są to przedsiębiorstwa rodzinne (agroturystyka) a takŝe małe firmy działające w nowo wybudowanych obiektach turystycznych, czy teŝ w budynkach wykupionych indywidualnie od Funduszu Wczasów Pracowniczych, poszczególnych ministerstw czy teŝ dawnych zjednoczeń branŝowych. W branŝy rolniczej podkreślono w analizie dokonanej przez eksperta, Ŝe wybór zakładów poddanych badaniom w części jest mało reprezentatywny. W ankiecie wzięło udział 40% mikro przedsiębiorstw, podczas gdy na Dolnym Śląsku ich udział w branŝy to 70%. Z drugiej strony nie badano firm duŝych, które jednak na rynku funkcjonują coraz częściej. W branŝy mechatroniczno-elektronicznej w ankietowanej grupie znalazły się przedsiębiorstwa róŝnej wielkości, przy czym w tej branŝy największy udział w badaniach miały zakłady duŝe (40%). Prezentacja wyników ankiety została dokonana w ten sposób, Ŝe odpowiedzi na kaŝde z zagadnień przedstawiono najpierw w układzie rezultatów badań we wszystkich

21 przedsiębiorstwach, z ewentualnym wskazaniem zróŝnicowania odpowiedzi, w zaleŝności od zastosowanego kryterium wielkości przedsiębiorstwa lub branŝy. W analizie i wnioskowaniu pod uwagę brano głównie rozkład wyborów: wskazane i bardzo waŝne z akcentem na ten ostatni wariant, jako wskazujący na bardzo istotne znaczenie danego elementu wyposaŝenia zawodowego absolwenta szkoły. O wyborze takiego układu prezentacji zadecydował fakt, iŝ niemal zupełnie nie wybierano wariantu 1 mało istotne. W skali 160 badanych firm tylko nieco ponad 3% wybrało tę odpowiedź. Gdyby wziąć pod uwagę wskaźnik udziału wariantu odpowiedzi bardzo waŝne przy kaŝdej z cech wymaganej od absolwenta hierarchia ich znaczenia wyglądałaby następująco: 1. odpowiedzialność za wyniki pracy powierzony sprzęt, bezpieczeństwo własne i innych 91% 2. motywacja do pracy - 83% 3. umiejętność zastosowania teorii w praktyce 73% 4. umiejętność pracy w zespole - 64% 5. kultura osobista 63% 6. wiedza fachowa 58 % 7. motywacja do uczenia się i rozwoju zawodowego - 57% 8. komunikatywność 54% 9. inicjatywa i operatywność 52% 10. umiejętność planowania i organizowania pracy 47 % 11. znajomość technologii i technik stosowanych w branŝy 0-41% 12. uniwersalność i gotowość do wykonywania róŝnych zadań zawodowych z obszaru kilku stanowisk 34% 13. umiejętność obsługi urządzeń i maszyn stosowanych w branŝy - 33% 14. doświadczenie zawodowe - 14% Takie rezultaty badań wskazują, Ŝe z trzech elementów składających się na potencjał zawodowy absolwenta szkoły pracodawcy liczą najbardziej na jego cechy psychofizyczne (pozycja 1,2,4,5,7). Na drugim miejscu wypadałoby umiejscowić umiejętności (zwłaszcza pozycja 3 i 4). Haseł dotyczących wiedzy absolwentów w ankiecie nie było wiele (6, 11) i trzeba przyznać, Ŝe nie jest to priorytet pośród oczekiwań pracodawców. Wiedza fachowa absolwenta. 21

22 Rozkład odpowiedzi świadczy o znaczeniu tego elementu wiedzy absolwenta dla pracodawców. Większość z nich uznała, Ŝe wiedza fachowa jest czynnikiem bardzo waŝnym (91 pracodawców - 57%). W najwyŝszym stopniu dotyczy to firm średnich, gdzie wskaźnik ten wyniósł 64%. Na przeciwnym biegunie znajdują się małe firmy z branŝy mechanicznej, gdzie wśród mikro firm (1-9 zatrudnionych) wiedzę fachową za bardzo waŝny wskaźnik oceny przygotowania zawodowego absolwenta uznało zaledwie 28% respondentów. Zdaniem eksperta jest to wynikiem stanowiska, Ŝe firma najlepiej sama przygotuje absolwenta do pracy w takim mikro zakładzie, moŝe to teŝ być wyraz małej wiary w moŝliwości szkół zawodowych w zakresie wyposaŝenia absolwentów w fachowość. Umiejętność zastosowania teorii w praktyce. Znaczenie tej umiejętności jest największe pośród wszystkich umiejętności ocenianych w badaniach. W układzie wielkości przedsiębiorstw największe znaczenie ta umiejętność ma dla średnich firm (82 % bardzo waŝne ) zdecydowanie po drugiej stronie są zakłady duŝe tam tylko 45 % pracodawców uwaŝa tę umiejętność za bardzo waŝną. Według kryterium branŝowego najbardziej ceni się tę umiejętność w branŝy samochodowej (85% bardzo waŝne ) i rolniczej ( 80 % takich wyborów). Znajomość technologii i technik stosowanych w branŝy. Ogólnie mało istotny dla pracodawców element wiedzy absolwentów szkół (11 pozycja w rankingu), przy czym im mniejsza firma tym znaczenie tego czynnika rośnie ( bardzo waŝne od 19% w duŝych firmach do 46 % w mikroprzedsiębiorstwach). NaleŜy przypuszczać, Ŝe duŝe firmy mają moŝliwości prowadzenia szkoleń z własnych zasobów i nie zwracają większej uwagi na ten element wiedzy absolwenta. W układzie branŝowym 60% respondentów uwaŝa ten element wiedzy za bardzo waŝny w branŝy turystycznej. Na przeciwnym biegunie jest branŝa elektryczno-energetyczna, gdzie aŝ 30% ankietowanych uwaŝa, Ŝe znajomość technologii i technik stosowanych w branŝy jest mało istotna. Umiejętność obsługi urządzeń i maszyn stosowanych w branŝy. Tę umiejętność firmy niezbyt sobie cenią (przedostatnia pozycja w hierarchii). W największym stopniu umiejętność ta waŝna jest dla mikrofirm uwaŝa tak 38% respondentów, a najmniej dla firm średnich 27% i duŝych 33%. W duŝym stopniu wiąŝe się to z wyborami z poprzedniego pytania. Potwierdza to teŝ układ branŝowy, gdyŝ i tu odpowiedzi bardzo waŝne wybrało najwięcej ankietowanych spośród branŝy turystycznej (55%). 22

23 Doświadczenie zawodowe. Znaczenie tego elementu bagaŝu zawodowego absolwenta szkoły w wyborach ankietowych pracodawców nie jest duŝe. Dzieje się tak pewnie, dlatego, Ŝe uczestnicząc w ankiecie zdawali oni sobie sprawę, iŝ trudno w ogóle zajmować stanowisko w sprawie doświadczenia zawodowego absolwenta szkoły. Świadczy o tym fakt, iŝ tu mamy najwięcej wyborów wariantów mało istotne 17% przy średniej dla całej ankiety 3%. Jeśli chodzi o tendencje to w największym stopniu za bardzo waŝne uznaje się doświadczenie zawodowe absolwenta w mikro zakładach a w największym w firmach duŝych. Opinie te potwierdzają się równieŝ w układzie branŝowym. MoŜna tu posądzać ankietowanych o mijanie się z prawdą, gdyŝ studiowanie anonsów dotyczących poszukiwania pracowników prowadzi do ogólnie znanej refleksji, Ŝe najlepiej być letnim absolwentem z kilkoma latami staŝu zawodowego. Uniwersalność i gotowość do wykonywania róŝnych zadań zawodowych z obszaru kilku stanowisk. Podobnie jak doświadczenie zawodowe umiejętność ta nie zajmuje czołowego miejsca w hierarchii oczekiwań pracodawców. I znów, im mniejsza firma tym większe znaczenie umiejętności radzenia sobie na róŝnych stanowiskach pracy. Jest to jak najbardziej zrozumiałe w małych zakładach pracy taka uniwersalność pracowników jest często podstawą przetrwania firmy. BranŜowo największe znaczenie tej umiejętności przyznaje się wśród mikroprzedsiębiorstw branŝy mechanicznej tam aŝ 85 % respondentów uwaŝa ją za bardzo waŝną. Wynik ten nie dziwi, gdy weźmie się pod uwagę, Ŝe określenie mechanik oznacza w praktyce konieczność posiadania umiejętności pracy z bardzo wieloma maszynami i urządzeniami, a w małych firmach trudno mówić o stabilizacji profilu produkcji czy usług. Motywacja do pracy. Jest to sam szczyt listy oczekiwań pracodawców wobec absolwentów, którzy zakładają, iŝ efekt pracy zaleŝy w ogromnym stopniu od zaangaŝowania emocjonalnego pracownika. Pracodawcy doceniają ten element zarówno w układzie wielkości firm jak i w układzie branŝowym. Zdaje się to potwierdzać tezę, Ŝe w rezultatach pracy zdaniem kadry zarządzającej przedsiębiorstwami decydujące znacznie ma czynnik psychologiczny. W ankiecie nie było pytania o rodzaj motywacji. W świetle odpowiedzi respondentów jest to mankament badania. Inaczej wygląda sytuacja, gdy mamy do czynienia z postawą pracodawcy, który motywuje moŝliwie dobrymi warunkami pracy a inaczej, gdy oczekuje, Ŝe 23

24 oferta sama w sobie jest wystarczającym czynnikiem motywującym a obawa przed utratą zatrudnienia wystarczy, by zmotywować pozytywnie. Odpowiedzialność za wyniki pracy, powierzony sprzęt, bezpieczeństwo własne i innych. NaleŜy sądzić, Ŝe z punktu widzenia absolwenta jak i szkoły zawodowej rezultat badań w zakresie uznania roli tego czynnika jest zaskakujący. Ponad 90% odpowiedzi, Ŝe jest to bardzo waŝne. Z punktu widzenia pracodawcy oznacza, Ŝe absolwent musi mieć wiedzę z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, jak i poczucie odpowiedzialności nie tylko za efekty ilościowe czy jakościowe pracy, ale i za bezpieczeństwo własne i innych. Charakterystyczne jest teŝ to, Ŝe Ŝaden z pracodawców nie uznał tego elementu za mało istotny. Umiejętność pracy w zespole. Tę umiejętność pracodawcy bardzo sobie cenią, w największym stopniu w przedsiębiorstwach małych i średniej wielkości (67% i 75% odpowiedzi bardzo waŝne ). W najmniejszym stopniu, co zastanawiające potrzebna jest umiejętność pracy w zespole w firmach duŝych. Być moŝe decyduje o tym wąska specjalizacja i ścisłe reguły podporządkowania a takŝe stabilizacja profilu działalności. Spośród mikrofilm w największym stopniu umiejętność pracy w zespole podkreśla się, jako bardzo waŝną w branŝy mechanicznej (71% badanych) Podobnie całość branŝy rolniczej tu teŝ za bardzo waŝną umiejętność pracy zespołowej uwaŝa 70 % badanych. Umiejętność planowania i organizowania pracy. W rankingu znaczenia poszczególnych cech absolwenta ta umiejętność znajduje się dość nisko (10 pozycja na 14). Najprawdopodobniej wypływa to z tego, iŝ absolwent szkoły zawodowej nie jest uznawany za osobę, która powinna zajmować się samodzielnie organizacją swojej pracy. W największym stopniu taka ocena dotyczy odpowiedzi udzielonych w firmach średniej wielkości (tylko 40 % odpowiedzi bardzo waŝne, przy średniej ponad 47%). Z drugiej strony w branŝy rolniczej aŝ 70% respondentów uwaŝa tę umiejętność absolwentów za bardzo waŝną. Decyduje tu specyfika branŝy, gdzie bardzo często mamy do czynienia z konsekwentnym podziałem ról i duŝą samodzielnością pracowników. Warto podkreślić, Ŝe umiejętność ta jest bardzo wysoko oceniana na egzaminie z przygotowania zawodowego. MoŜna, więc sądzić, Ŝe niewykorzystywanie przez pracodawców na tym polu umiejętności absolwenta, moŝe powodować w przyszłości obniŝenie poziomu tej umiejętności u pracownika, który ma juŝ pewien staŝ zawodowy. 24

25 Podobnie moŝna ocenić stosunkowo niski poziom oczekiwań pracodawców w zakresie inicjatywy i operatywności absolwentów szkół zawodowych. Motywacja do uczenia się i rozwoju zawodowego. Tu mamy do czynienia z zaleŝnością: im większy pracodawca, tym znaczenie motywacji do uczenia jest większe. Przy średnim wskaźniku odpowiedzi bardzo waŝne na poziomie 57%, dla duŝych firm jest to 67%. Nie jest zjawiskiem pozytywnym ocena tej cechy absolwenta w całości badanych przedsiębiorstw. Uznanie, Ŝe motywacja do rozwoju zawodowego absolwenta nie jest doceniana przez pracodawców oznaczać moŝe w najgorszym razie, Ŝe absolwent zostanie sam z problemem dalszej edukacji zawodowej. Być moŝe fakt ten wynika z sytuacji na rynku pracy, który ciągle jest bardziej rynkiem pracodawcy niŝ pracownika. Inicjatywa i operatywność. Tu mamy do czynienia z podobną sytuacją jak w przypadku umiejętności planowania i organizowania pracy. W większości przypadków nie jest to bardzo waŝna dla pracodawcy cecha osobowości absolwenta szkoły zawodowej, z nieznaczną przewagą na plus po stronie firm mikro i małych. W większych zakładach pracy inicjatywa po stronie absolwenta nie jest tak waŝna. Komunikatywność. W wypadku tej cechy absolwenta pracodawcy dzielą się niemal na połowę trudno wskazać czy wyróŝnić, dla jakiej wielkości firm, czy dla jakiej branŝy jest to cecha waŝniejsza. PowyŜej średniej odpowiedzi bardzo waŝne udzielono w przedsiębiorstwach małych (62 %) a takŝe w branŝy rolniczej i informatycznej (60%). Cecha ta chyba zbyt słabo kształtowana w szkole, owocuje stresem egzaminacyjnym przy staraniach o dyplom zawodowy, a później takŝe problemami w pracy. Tymczasem z punktu widzenia samego absolwenta kształtowanie komunikatywności ma wielkie znaczenie i szkoła ma tu do odegrania waŝną rolę. Kultura osobista. Nie jest zaskoczeniem wysoki poziom oczekiwań w tym względzie. Pracodawcy zakładają, Ŝe im wyŝszy poziom kultury osobistej absolwenta, tym większe szanse na właściwy stosunek do pracy. W układzie wielkości przedsiębiorstw kultura osobista absolwenta ma największe znaczenie dla pracodawców w firmach średnich i małych (66 i 70 % odpowiedzi bardzo waŝne ). Na przeciwnych biegunach (firmy mikro i duŝe) wartość tej cechy osobowej jest wyraźnie mniejsza (55 i 52 %). W układzie branŝowym kultura osobista ma największe znaczenie dla pracodawców z branŝy informatycznej (70 %). 25

26 Takie rezultaty badań oznaczają konieczność wytęŝonej i często jakŝe trudnej pracy nad osobowością, złymi nawykami wyniesionymi z domu rodzinnego, brakiem orientacji w postawach grzecznościowych itp. Dodatkowe umiejętności. Pracodawcy niezbyt często wskazywali na dodatkowe umiejętności oczekiwane od absolwentów szkół zawodowych. W Ŝadnej branŝy odniesienie się do poszczególnych dodatkowych umiejętności nie przekracza 20%. MoŜna sądzić, Ŝe pracodawcy uznają je za oczywiste, pokrywające się z poszczególnymi stwierdzeniami z ankiety np. sumienność czy punktualność to albo kultura osobista, albo odpowiedzialność za wyniki pracy. Jeśli chodzi o języki obce pewną rolę odgrywa to, Ŝe poza branŝą turystyczną szeregowy pracownik raczej nie ma do czynienia z obcokrajowcami. W branŝy mechatronicznej dostrzega się konieczność znajomości języków obcych ze względu na anglojęzyczne teksty instrukcji skomplikowanych maszyn i urządzeń. Wnioski i rekomendacje dla szkół zawodowych. Tworząc całościową ocenę wyników badań ankietowych naleŝy podkreślić, Ŝe: pracodawcy widzą w absolwencie przede wszystkim osobowość z cechami poŝądanymi nie tylko w środowisku pracy (kultura osobista, odpowiedzialność, motywacja do pracy), róŝnice w ocenie cech potrzebnych absolwentom z punktu widzenia wielkości firm czy w układzie branŝowym nie są duŝe hierarchia cech dla kaŝdego przypadku wyglądałaby niemal zupełnie tak samo, z nieco tylko innym układem procentowym odpowiedzi, wiedza fachowa i umiejętność zastosowania teorii w praktyce są na tyle istotne, Ŝe za bardzo waŝny czynnik naleŝy uznać właściwe wyposaŝenie techno-dydaktyczne pracowni zawodowych w szkołach, by absolwent miał za sobą i pracę warunkach zbliŝonych do rzeczywistych w gospodarce i moŝliwość wykorzystania w zajęciach praktycznych wiedzy zdobytej na zajęciach lekcyjnych z teorii zawodu, niezmiernie waŝną zdaje się być praca wychowawcza w szkołach zawodowych czas tego typu oddziaływań na ucznia w aktualnych przepisach o ramowych planach nauczania jest zdecydowanie za krótki. Programy wychowawcze szkół zawodowych 26

27 powinny kłaść nacisk na kształtowanie cech, których szczególnie oczekują pracodawcy, na kaŝdych zajęciach szkolnych przez kaŝdego nauczyciela. III.1 Oceny ekspertów standardów wyposaŝenia techno-dydaktycznego szkolnych pracowni zawodowych z uwzględnieniem rynków pracy Analiza standardów w zestawieniu z potrzebami i oczekiwaniami rynku pracy powinna dać odpowiedź na podstawowe pytania: na ile standardy wypracowane przez ekspertów w projekcie odbiegają od ogólnie dostępnych standardów wyposaŝenia, opracowanych głównie przez KOWEZiU, czy wypracowane przez ekspertów standardy pozwalają na podniesienie, jakości kształcenia zawodowego pod kątem dostosowania wiedzy i umiejętności absolwentów do oczekiwań rynku pracy? W ramach tego projektu moŝliwa jest jedynie odpowiedź na pierwsze z podanych pytań. Na odpowiedź na drugie, trzeba będzie poczekać kilka lat do czasu, aŝ doposaŝone szkoły opuszczą pierwsi absolwenci po pomyślnym zdaniu egzaminu z przygotowania zawodowego. Prezentację stanowisk eksperckich przygotowano w układzie branŝowym, a zakres przedstawianych opinii zaleŝny był od tego, na ile standardy eksperckie odbiegały od aktualnie funkcjonujących, a opracowanych poza niniejszym projektem. Ogólne wytyczne określające wymagania, jakie powinno spełniać wyposaŝenie pracowni do nauczania przedmiotów zawodowych w szkołach zawodowych zawarte są w wielu źródłach: w standardach opracowanych przez KOWEZiU, w programach nauczania i ogólnie w podstawie programowej, zaś standard stanowiska egzaminacyjnego zewnętrznych egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe w informatorze na temat egzaminu z przygotowania zawodowego. Na podstawie w/w dokumentów moŝna określić podstawowe funkcje, jakie powinno spełniać to wyposaŝenie, lecz w większości tych opracowań brak dokładnych parametrów urządzeń, co powoduje, Ŝe opisane wymagania spełniają zarówno najprostsze i najtańsze rozwiązania spotykane na rynku jak równieŝ duŝo droŝsze rozwiązania profesjonalne. Dokonując analizy wyposaŝenia i dobierając sprzęt o konkretnych parametrach eksperci kierowali się funkcjonalnością sprzętu, jego jakością, spełnianiem przez niego wymagań opisanych w standardach, opinią dotychczasowych uŝytkowników i pracodawców 27

28 BranŜa mechaniczna. Zdaniem eksperta opracowane standardy wyposaŝenia w branŝy mechanicznej spełniają wymagania na poziomie potrzeb podstaw programowych w zawodach i oczekiwania pracodawców na rynku pracy. Wnikliwa analiza standardów wyposaŝenia w branŝy mechanicznej pozwala na stwierdzenie, Ŝe zawodem o największym znaczeniu dla branŝy jest technik mechanik. Dzieje się tak, ze względu na fakt, iŝ pracownie, jakie niezbędne są do kształcenia w tym zawodzie, w około 90% mogą słuŝyć edukacji w innych zawodach branŝy mechanicznej. MoŜna, więc stwierdzić, Ŝe szkoły/placówki, które kształcą w zawodzie technik mechanik i posiadają odpowiednie wyposaŝenie są przygotowane do tego, by niewielkim dodatkowym kosztem uruchamiać inne pokrewne w branŝy zawody. NaleŜy podkreślić, Ŝe unowocześnienie bazy w największym stopniu jest uzaleŝnione od moŝliwości finansowych szkoły, organu prowadzącego, umiejętności menaŝerskich dyrektora oraz współpracy z okręgowymi komisjami egzaminacyjnymi. BranŜa mechatroniczno-elektroniczna. Sprzęt do nauki podstaw elektrotechniki, układów analogowych, urządzeń elektronicznych został tak dobrany, aby mógł być wykorzystywany przez uczniów i nauczycieli przez cały okres nauki. Dzięki budowie modułowej, powszechnej w tego rodzaju zestawach róŝnych producentów, istnieje moŝliwość przeprowadzenia praktycznych ćwiczeń z całego zakresu podstaw elektrotechniki we wszystkich zawodach branŝy po doborze odpowiednich modułów rozszerzeń. Pomiary, jakich dokonuje się na tych stanowiskach, są identyczne z dokonywanymi w warunkach przemysłowych, a układy jakie moŝna budować i badać z zastosowaniem tych zestawów są elementami identycznymi z tymi, które występują w przemyśle. Zwarta modułowa budowa tych zestawów pozwala na ich wykorzystanie w róŝnych pracowniach. Sprzęt do nauki programowania sterowników PLC i automatyki został dobrany po analizie wymagań zawartych w standardach i ilości poszczególnych rozwiązań sprzętowych występujących w przemyśle. Istotna była tutaj równieŝ opinia pracodawców. Wybrane zestawy posiadają budowę modułową a ich elementy składowe są rzeczywistymi elementami przemysłowymi stosowanymi w przemyśle np. VW Polkowice, KGHM, LG i inne mniejsze zakłady funkcjonujące na terenie Dolnego Śląska. 28

29 WyposaŜenie pracowni komputerowej wspomagania projektowania zostało dobrane zgodnie z wymaganiami programów nauczania i wymaganiami oprogramowania, które zostało wybrane po analizie wymagań lokalnych pracodawców. Oprogramowanie CAD do modelowania 3D jest zgodne z trendami współczesnej produkcji i projektowania. W pracowni wytwarzania elementów konstrukcyjnych sprzęt pomiarowy został dobrany tak, aby uczniowie z jednej strony mieli moŝliwość dokonywania pomiarów i badań wielkości zawartych w programach a z drugiej - aby pracowali na sprzęcie i z urządzeniami pomiarowymi stosowanymi w zakładach pracy. WyposaŜenie do nauki programowania obrabiarek numerycznych zostało dobrane po zasięgnięciu opinii nauczycieli i pracodawców z branŝy obróbki skrawaniem. Największy problem stanowił dobór obrabiarek CNC. Problemem było stworzenie moŝliwości pracy z uczniem w warunkach identycznych z rzeczywistymi. Po konsultacjach z nauczycielami, producentami i pracodawcami wybrano średniej wielkości obrabiarki dydaktyczno-produkcyjne, których niewątpliwą zaletą jest moŝliwość realizowania na nich zajęć lekcyjnych w warunkach maksymalnie zbliŝonych do rzeczywistych warunków produkcji a jednocześnie ich uruchomienie nie jest tak kłopotliwe i kosztowne jak duŝych obrabiarek przemysłowych. Dobrane rozwiązania sprzętowe powinny stać się narzędziem, które umoŝliwi kształcenie uczniów tak, aby po zakończeniu nauki posiadali praktyczne umiejętności umoŝliwiające im podjęcie pracy w warunkach stosowania aktualnie najnowszych technologii. BranŜa samochodowa. Wypracowane przez eksperta standardy wyposaŝenia techno-dydaktycznego pracowni do kształcenia zawodowego w zawodach branŝy samochodowej zaspokajają realizację programów nauczania w zakresie teoretycznej i praktycznej nauki zawodu i są dostosowane do wymagań dzisiejszego rynku pracy. W pełni odpowiadają standardom wyposaŝenia pracowni opracowanym przez KOWEZiU oraz standardom wymagań egzaminacyjnych określonych w informatorach dla zawodów branŝy samochodowej, opracowanych przez Centralną Komisję Egzaminacyjną. UmoŜliwiają, zatem wykreowanie opisanej w podstawie programowej sylwetki absolwenta, wyposaŝonego w niezbędne wiadomości i umiejętności praktyczne do wykonywania danego zawodu. Zdaniem eksperta, jako jedyne zapewniają pełny zakres kształcenia w zawodach: technik mechanik (specjalizacje samochodowe), technik pojazdów samochodowych, mechanik 29

30 pojazdów samochodowych, elektromechanik pojazdów samochodowych i blacharz samochodowy. W zawodzie technik mechanik nie moŝna bazować na programie nauczania, poniewaŝ nie zakłada on standardów w specjalizacjach samochodowych, pozostawiając je w gestii szkoły. Standardy egzaminacyjne CKE i wyposaŝenia KOWEZiU odnoszą się tylko do treści ogólno mechanicznych, nie uwzględniając zalecanych w programie nauczania specjalizacji. Wynika to ze specyfiki egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe. W zawodzie technik pojazdów samochodowych, który jest nowym zawodem, moŝna bazować na dzień dzisiejszy na programie nauczania. Standardy egzaminacyjne CKE znajdują się w fazie projektu, a proponowana na dzień dzisiejszy forma egzaminu wydaje się być niewłaściwa i nieprzemyślana. Jeśli chodzi o standardy wyposaŝenia KOWEZiU, nie ma o nich na razie Ŝadnej informacji. W zawodach realizowanych w Zasadniczej Szkole Zawodowej opracowane przez eksperta standardy wykazują duŝą zgodność ze standardami MEN-u i KOWEZiU. WyposaŜenie przedstawione przez CKE jest bardzo ubogie i ogranicza się do sprawdzenia tylko niektórych umiejętności zawodowych podczas egzaminu. Zdaniem eksperta zadania wykonywane przez zdających w czasie egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe świadczą o jego przestarzałych formach i treściach. Wynika to zapewne z braku nowoczesnych ośrodków egzaminacyjnych dostosowanych do nowoczesnych technologii naprawy i obsługi pojazdów samochodowych. Proponowane standardy pozwolą na stosowanie szerokiej gamy metod nauczania, od wykładu, przez demonstracje, do niezbędnych ćwiczeń laboratoryjnych i praktycznych. Tak zorganizowane pracownie tworzyć będą nowoczesne ośrodki kształcenia, konkurujące z autoryzowanymi serwisami samochodowymi. WiąŜe się to oczywiście z zapewnieniem przez szkołę odpowiednich warunków lokalowych umoŝliwiających rozmieszczenie całego wyposaŝenia. Dlatego stosowne byłoby wprowadzenie podziału na placówki posiadające wyposaŝenie podstawowe (niezbędne do realizacji teoretycznej nauki zawodu, poszerzonej o zajęcia laboratoryjne) i wyposaŝenie rozszerzone centrum (zapewniające pełny zakres kształcenia w danym zawodzie, włącznie z zajęciami praktycznymi). Kontrowersje mogą budzić wysokie koszty wyposaŝenia w branŝy samochodowej. Mamy jednak do czynienia z wyposaŝeniem w pełni specjalistycznym, nowoczesnym, dostosowanym do potrzeb dzisiejszego rynku pracy. Mając na uwadze coraz większe 30

31 trudności z zapewnieniem realizacji praktycznej nauki zawodu, wynikające z braku zainteresowania współpracą ze strony pracodawców, placówki oświatowe same muszą zadbać o stworzenie młodzieŝy odpowiednich stanowisk dydaktycznych. BranŜa turystyczna. W tej branŝy zdaniem eksperta standardy KOWEZiU i CKE w największym stopniu odpowiadają potrzebom. Kosmetyczne propozycje dotyczą: dla technika hotelarza: wprowadzenie do standardów pokoju instruktaŝowego oraz pominięcie pracowni biurowej, która w standardach KOWEZiU pełni rolę pracowni ogólnodydaktycznej, dla technika obsługi turystycznej w jednej z pozycji dodano pracownię obsługi ruchu turystycznego i geografii turystycznej, dla technika organizacji usług gastronomicznych wprowadzono do standardów magazyny: artykułów sypkich, warzyw i owoców, chłodnicy, soków i napojów oraz szatnie dla personelu. Jeśli chodzi o wyposaŝenie w sprzęt dydaktyczny zdaniem eksperta konieczne jest posiadanie przez szkołę do dyspozycji w razie potrzeby w kaŝdej pracowni kamery i tablicy interaktywnej. BranŜa informatyczna. W zawodzie technik informatyk na wyposaŝenie pracowni składa się sprzęt komputerowy (hardware) i oprogramowanie (software). Sprzęt komputerowy musi posiadać parametry pozwalające na zainstalowanie i uŝytkowanie określonego oprogramowania, musi zapewniać optymalną pracę z zainstalowanymi programami. Dobór odpowiedniego oprogramowania jest jeszcze istotniejszą sprawą w kształceniu techników informatyków. Pracodawcy oczekują od potencjalnego pracownika dobrej znajomości oprogramowania, które jest zainstalowane w firmie oraz umiejętności radzenia sobie w przypadku awarii sprzętu i oprogramowania. Mając to na uwadze, spośród wielu programów dokonano wyboru tych, które stanowią określony standard w swojej grupie oprogramowania, są najczęściej uŝywane w firmach i posiadają najwięcej niezbędnych funkcji. Szczególną uwagę zwrócono na oprogramowanie narzędziowe, konieczne do administrowania systemami komputerowymi. Bez znajomości tego oprogramowania absolwent technikum nie będzie potrafił prawidłowo zdiagnozować i usunąć usterek systemu, zarówno sprzętowych, jak i programowych. Zamiast pojedynczych programów zostały zaproponowane pakiety oprogramowania, poniewaŝ zawierają one 31

32 wszystkie niezbędne w danej grupie programy i przy zakupie są tańsze niŝ programy kupowane pojedynczo. WyposaŜenie pracowni zostało tak dobrane, by zapewniało jak najbardziej efektywne nauczanie w ramach poszczególnych przedmiotów. W niektórych pracowniach uczniowie powinni mieć pojedyncze stanowiska, połączone w sieć komputerową, w innych lepsze efekty daje praca w grupach 2-3 osobowych, na stanowiskach przystosowanych do takiej pracy. Przy opracowywaniu zestawienia wyposaŝenia zostały uwzględnione wymagania dotyczące wyposaŝenia pracowni zawarte w podstawie programowej, parametry sprzętu zostały dostosowane do aktualnej oferty rynkowej. Opracowane wyposaŝenie pracowni jednocześnie umoŝliwia wykorzystanie pracowni, jako ośrodka egzaminacyjnego OKE, spełniając określone przez OKE standardy. W zawodzie technik teleinformatyk najbardziej efektywne jest wykorzystanie pracowni, które są jednocześnie przeznaczone dla kształcenia w zawodach technik informatyk, technik elektronik i technik telekomunikacji. Przez niewielkie uzupełnienie wyposaŝenia pracowni dla zawodu technik informatyk oraz wykorzystanie wyposaŝenia pracowni elektronicznej i telekomunikacyjnej spełnione są wymagania zawarte w podstawie programowej dla tego zawodu oraz standardzie wyposaŝenia ośrodka egzaminacyjnego OKE. W zawodzie technik telekomunikacji pewnych zagadnień nie moŝna realizować w oparciu o rzeczywisty sprzęt telekomunikacyjny, dlatego najlepszym rozwiązaniem jest wykorzystanie multimedialnego systemu dydaktycznego UniTr@in z odpowiednimi modułami telekomunikacji i techniki antenowej. Jest to otwarty, modularny system, który wraz z duŝą ilością tematycznych kursów multimedialnych tworzy wysokiej klasy laboratorium. Interfejs pomiarowy zapewnia analogowe i cyfrowe wejścia i wyjścia pomiarowe i sterujące. Wraz z duŝą ilością wirtualnych przyrządów uŝytkownik ma wysokiej klasy instrumenty pomiarowe, które w tradycyjnym laboratorium wymagały stosowania duŝej ilości róŝnych, pojedynczych przyrządów. By zapewnić uczniom opanowanie praktycznych umiejętności diagnozowania i naprawiania uszkodzeń podstawowego sprzętu telekomunikacyjnego i łączy, w zestawieniu wyposaŝenia zostały uwzględnione stanowiska słuŝące do tego celu. RównieŜ w tym zawodzie zostały wzięte pod uwagę oczekiwania potencjalnych pracodawców odnośnie umiejętności absolwentów technikum. 32

33 BranŜa rolnicza. Standardy wyposaŝenia techno-dydaktycznego dla zawodów rolniczych były tworzone w KOWEZiU we współpracy z Krajowym Centrum Doradztwa, Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Brwinowie /obecnie Krajowe Centrum Edukacji Rolniczej (KCER). Zdaniem eksperta są one w największym stopniu rezultatem pracy, którą wykonali specjaliści ze szkół rolniczych we współpracy z KCER. W większości zawodów rolniczych praktyczna nauka zawodu odbywa się poza szkolą czy placówką prowadząca tego rodzaju edukację (np. w CKP) i tu nie istnieje problem doposaŝenia pracowni, unowocześnianie zakładów produkcji rolnej leŝy poza moŝliwościami prawnymi systemu edukacji szkolnej. Są takŝe zawody rolnicze, gdzie niezbędnym jest prowadzenie zajęć warsztatowych w obiektach szkolnych. Tak jest np. w przypadku zawodu: mechanik-operator pojazdów i maszyn rolniczych, czy w zawodzie technik weterynarii. Dla tych zawodów ekspert zaproponował pełne wyposaŝenie techno-dydaktyczne, z uwzględnieniem uaktualnionych potrzeb rynku pracy. Ponadto ekspert zwraca uwagę na istotny mankament standardów KOWEZiU w niektórych zawodach. UŜywa się tam do określenia ilości niezbędnego sprzętu sformułowania w miarę moŝliwości. NaleŜy podzielić zdanie eksperta, Ŝe z punktu widzenia dydaktyki jest to niedopuszczalne. BranŜa budowlana. Proponowane przez eksperta standardy wyposaŝenia techno-dydaktycznego pracowni do kształcenia w zawodach budowlanych są w pełni dostosowane do wymagań dzisiejszego rynku pracy. Wykazy zawierają sprzęt i narzędzia umoŝliwiające zdobycie wiadomości i kształcenie umiejętności manualnych wszystkich robót w ramach danego zawodu. BranŜa elektryczno-energetyczna. WyposaŜenie techno-dydaktyczne opisane jest na tyle ogólnie, Ŝe konieczne jest jego uszczegółowienie pod kątem współczesnego stanu techniki i technologii stosowanej w przemyśle Ponadto niezbędne jest wprowadzenie do standardów wyposaŝenia odpowiedniej jakości. W pracowni instalacji elektrycznych konieczne jest (oprócz klasycznego wyposaŝenia) posiadanie wyposaŝenia z zakresu inteligentnych instalacji EIB/KNX, poniewaŝ staje się to 33

34 standardem zarówno w przemyśle jak i nowobudowanych mieszkaniach i budownictwie jednorodzinnym. Pozostałe wymagania są identyczne jak wyŝej. Pracownia maszyn elektrycznych powinna posiadać oprócz klasycznych maszyn takŝe maszyny nowoczesne, zasilane za pośrednictwem przemienników częstotliwości i przekształtników. We współczesnym przemyśle 90% maszyn elektrycznych współpracuje z układami energoelektronicznymi, które są zdalnie nadzorowane z centrum na poziomie zakładu, a nawet koncernu. Diagnostykę i serwis w zakresie programowania i oprogramowania moŝna prowadzić zdalnie, nierzadko z innego miejsca, czasem oddalonego o tysiące kilometrów. Do wszystkich tych pracowni potrzebny jest sprzęt komputerowy, oprogramowanie specjalistyczne oraz sprzęt multimedialny, aby moŝliwa była takŝe wizualizacja procesów dziejących się podczas ćwiczeń. Dobrane przez eksperta wyposaŝenie uwzględnia opisane wyŝej właściwości. Spełnia wymagania zarówno procesu dydaktycznego widzianego z punktu szkoły, jak równieŝ odpowiada wymogom współczesnego przemysłu. Konstruując listę wyposaŝenia ekspert oparł się na wymienionych na wstępie dokumentach, doświadczeniu wynikającemu z ponad 20- letniej praktyki pedagogicznej, jak równieŝ na efektach długoletniej współpracy przemysłem. Korzystał przy tym z katalogów i stron internetowych firm produkujących pomoce dydaktyczne, jak równieŝ doświadczeń wynikających z wizyt w szkołach i uczelniach Europy Zachodniej. III.2 Eksperckie opracowanie standardów wyposaŝenia techno-dydaktycznego szkolnych pracowni zawodowych Ogólne wytyczne określające wymagania, jakie powinno spełniać wyposaŝenie pracowni do nauczania przedmiotów zawodowych w szkołach zawodowych zawarte są w wielu źródłach: w standardach opracowanych przez KOWEZiU, w programach nauczania i ogólnie w podstawie programowej, zaś standard stanowiska egzaminacyjnego zewnętrznych egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe w informatorze na temat egzaminu z przygotowania zawodowego. Na podstawie w/w dokumentów moŝna określić podstawowe funkcje, jakie powinno spełniać to wyposaŝenie, lecz w większości tych opracowań brak dokładnych parametrów urządzeń, co powoduje, Ŝe opisane wymagania spełniają zarówno najprostsze i najtańsze rozwiązania spotykane na rynku jak równieŝ duŝo droŝsze rozwiązania profesjonalne. 34

35 Dokonując analizy wyposaŝenia i dobierając sprzęt o konkretnych parametrach eksperci kierowali się funkcjonalnością sprzętu, jego jakością, spełnianiem przez niego wymagań opisanych w standardach, opinią dotychczasowych uŝytkowników i pracodawców. Wnioski i rekomendacje. Sytuacja w zakresie standardów wyposaŝenia w branŝach jest róŝna. Szukając odpowiedzi na postawione na wstępie pytanie naleŝy zauwaŝyć, Ŝe są takie (branŝa turystyczna), gdzie zmiany proponowane przez eksperta w stosunku do opracowań KOWEZiU są niewielkie. Są teŝ takie (branŝa mechatroniczno-elektroniczna, samochodowa), w których albo standardów dla poszczególnych zawodów brak, albo są niedostosowane do aktualnych potrzeb, dyktowanych przez technologie na rynku pracy. Czas i moŝliwości finansowe pokaŝą na ile moŝliwe będzie dostosowanie wyposaŝenia szkół i placówek prowadzących kształcenie zawodowe do propozycji ekspertów i na ile owe propozycje przyczynią się do odniesienia jakości efektów edukacji. Potwierdzeniem tego powinny być lepiej zdawane egzaminy z przygotowania zawodowego oraz mniejsze bezrobocie absolwentów szkół zawodowych, częściej niŝ dotąd trafiających do pracy w przedsiębiorstwach z branŝy, w której sytuuje się zdobyty zawód. 35

36 Uwagi konsultanta ZZ2 do sporządzenia raportu końcowego Projekt,, Diagnoza wybranych branŝ kształcenia zawodowego na Dolnym Śląsku WDN-POKL /08 realizowany przez Dolnośląskie Centrum Informacji Zawodowej i Doskonalenia Nauczycieli w Wałbrzychu finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach POKL-u od do W projekcie,, Diagnoza wybranych branŝ kształcenia zawodowego na Dolnym Śląsku w ramach pracy zespołu ZZ2 wykonano badania ankietowe wśród pracodawców / 160 ankiet / i w szkołach zawodowych / 80 ankiet /, mające na celu określenie aktualnego stanu współpracy pracodawców ze szkołami. Przeprowadzone ankiety zostały wstępnie,,obrobione, a następnie przesłane do ekspertów branŝowych w celu dokonania analizy istniejącego stanu współpracy w poszczególnych branŝach. Opracowania poszczególnych ekspertów branŝowych zamieszczono na platformie. Dalszym etapem działania zespołu było zdobycie informacji na temat znaczenia poszczególnych, badanych w projekcie branŝ, dla lokalnych rynków pracy. Materiały te przygotowały powiatowe urzędy pracy. Na ich podstawie wyznaczono znaczenie branŝy dla poszczególnych rynków posługując się skalą od 1 do 6. Eksperci przedstawili równieŝ w swoich branŝach modelowe przykłady współpracy szkół i pracodawców. Dodatkowo zebrano informacje na temat aktualnego stanu bezrobocia na Dolnym Śląsku korzystając z danych i analiz raportu Dolnośląskiego Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Wałbrzychu / stan na 30 czerwca 2009 / i komunikatu Głównego Urzędu Statystycznego / stan na 31 lipca 2009/. Wykorzystując zebrane analizy i materiały moŝna stwierdzić, Ŝe stan współpracy szkoły z pracodawcą jest bardzo zróŝnicowany i zaleŝny od bardzo wielu czynników. MoŜna do nich zaliczyć: - połoŝenie szkoły - uprzemysłowienie okolicy szkoły, - wielkość zakładów, pochodzenie kapitału zakładowego, tradycje i zwyczaje inwestorów zagranicznych, obecność w okolicy centrów kształcenia, zaangaŝowanie szkoły, znajomość przepisów dotyczących szkolenia zawodowego przez pracodawców, specyfika branŝy, 36

37 sytuacja gospodarczej, poziom bezrobocia. Wszyscy zainteresowani wskazują na potrzebę dobrej współpracy, a tym samym dobrego przygotowania absolwentów szkół zawodowych do przyszłej pracy. Zdecydowanie większą aktywność i mobilność w tej sferze moŝna zaobserwować ze strony małych firm. Jednak naleŝy stwierdzić, Ŝe niektóre zakłady przyjmując praktykantów nie znają Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie praktycznej nauki zawodu. Nikt nie rozlicza pracodawcy z realizacji planu praktyki, a pracodawca nie ponosi Ŝadnej odpowiedzialności za nierzetelną realizację planu praktyki zawodowej. Ponadto wyposaŝenie małych firm jest często mało nowoczesne i nie zapewnia naleŝytych standardów kształcenia, co w przypadku zawodów technicznych pełni nie bagatelną rolę. DuŜe przedsiębiorstwa, z obcym kapitałem, niechętnie uczestniczą w szkoleniu uczniów szkół zawodowych. Poszukują pracowników róŝnych specjalnościach i o odpowiednim poziomie przygotowania zawodowego, ale organizacja praktyk zawodowych i zajęć praktycznych jest im często obca. Chętniej prezentują swoje wyposaŝenie, proces produkcji w trakcie wycieczek zawodoznawczych. Z drugiej strony oddziaływanie szkoły, aktywność w zakresie nawiązania współpracy z tymi przedsiębiorstwami są znikome. Brak odpowiednich zachęt finansowych dla przedsiębiorstw i przygotowanej kadry stanowi następną przeszkodę dla współpracy. Wysokie bezrobocie na Dolnym Śląsku notowane w ostatnim czasie nie pomaga w uzdrowieniu sytuacji. Wnioski końcowe- Analiza korelacji szkolnictwa zawodowego z lokalnym i regionalnym rynkiem pracy- ZZ2 W obecnej sytuacji nie moŝna mówić o wypracowanej i usystematyzowanej współpracy szkół zawodowych z pracodawcami. W wyniku przeprowadzonej diagnozy moŝna stwierdzić, Ŝe w badanych branŝach spotykamy róŝne formy tej współpracy,ale jest to uzaleŝnione od bardzo wielu czynników. MoŜna do nich zaliczyć: -połoŝenie szkoły -uprzemysłowienie okolicy szkoły, -wielkość zakładów, 37

38 - pochodzenie kapitału zakładowego, - tradycje i zwyczaje inwestorów zagranicznych, - obecność w okolicy centrów kształcenia, - zaangaŝowanie szkoły, - znajomość przepisów dotyczących szkolenia zawodowego przez pracodawców, - specyfika branŝy, - sytuacja gospodarczej, - poziom bezrobocia. Wszyscy zainteresowani wskazują na potrzebę dobrej współpracy, a tym samym dobrego przygotowania absolwentów szkół zawodowych do przyszłej pracy. Zdecydowanie większą aktywność i mobilność w tej sferze moŝna zaobserwować ze strony małych firm. Jednak naleŝy stwierdzić, Ŝe niektóre zakłady przyjmując praktykantów nie znają Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie praktycznej nauki zawodu. Nikt nie rozlicza pracodawcy z realizacji planu praktyki, a pracodawca nie ponosi Ŝadnej odpowiedzialności za nierzetelną realizację planu praktyki zawodowej. Ponadto wyposaŝenie małych firm jest często mało nowoczesne i nie zapewnia naleŝytych standardów kształcenia, co w przypadku zawodów technicznych pełni nie bagatelną rolę. DuŜe przedsiębiorstwa, z obcym kapitałem, niechętnie uczestniczą w szkoleniu uczniów szkół zawodowych. Poszukują pracowników róŝnych specjalnościach i o odpowiednim poziomie przygotowania zawodowego, ale organizacja praktyk zawodowych i zajęć praktycznych jest im często obca. Chętniej prezentują swoje wyposaŝenie, proces produkcji w trakcie wycieczek zawodoznawczych. Z drugiej strony oddziaływanie szkoły, aktywność w zakresie nawiązania współpracy z tymi przedsiębiorstwami są znikome. Brak odpowiednich zachęt finansowych dla przedsiębiorstw i przygotowanej kadry stanowi następną przeszkodę dla współpracy. Wysokie bezrobocie na Dolnym Śląsku notowane w ostatni czasie nie pomaga w uzdrowieniu sytuacji. Reasumując naleŝy odpowiedzieć na następujące pytania: - Kto ma wykazać inicjatywę nawiązywania kontaktów? - Jakie uwarunkowania prawne pomogą w rozwiązaniu problemu? - Czy moŝna liczyć na pracodawców reprezentujących oby kapitał? - Kto pomoŝe szkole w lepszym przygotowaniu absolwentów szkół zawodowych? 38

39 Wałbrzych, 25 września 2009 r. Raport końcowy Zespołu Zadaniowego (ZZ3) ds. inwentaryzacji zasobów bazy do kształcenia zawodowego w projekcie Diagnoza wybranych branŝ kształcenia zawodowego na Dolnym Śląsku Działania prowadzone są przez Zespół Zadaniowy (ZZ3), składający się z koordynatora, ekspertów branŝowych i konsultanta ds. edukacji zawodowej. Celem Zespołu Zadaniowego ZZ3 było dokonanie inwentaryzacji bazy w zakresie wyposaŝenia technodydaktycznego szkół i placówek prowadzących kształcenie zawodowe w układzie branŝowym (ośmiu branŝ) w powiatach Dolnego Śląska, w kolejności interpretacja danych dotyczących wyposaŝenia technodydaktycznego w szkołach/placówkach oraz sporządzenie rozmieszczenia terytorialnego i ilościowego tegoŝ wyposaŝenia wraz z analizą w kontekście funkcjonujących ośrodków egzaminacyjnych OKE w wybranych zawodach (przypisanych wybranym ośmiu branŝom). WaŜne, Ŝe dane uzyskane w wyniku prac ZZ3 są niezbędne do opracowań wykonywanych przez ZZ4, bowiem zadania ZZ3 są ściśle powiązane z działaniami prowadzonymi przez ZZ4, zwłaszcza w końcowym etapie realizacji projektu. Przyjęte w projekcie działania do realizacji przez Zespół ZZ3: 1. Zapoznanie się kadry ZZ3 z dokumentacją projektową oraz ustalenie zasad i planu pracy. 2. Dokonanie wyboru podstawowych pojęć i terminów dotyczących projektu wymagających zdefiniowania na potrzeby raportu (ustalenie nazewnictwa). 3. Zdefiniowanie podstawowych pojęć, np. warsztaty, pracownia, laboratorium, kształcenie zawodowe, praktyczna nauka zawodu, praktyka zawodowa; dokonanie analizy zdefiniowanych pojęć i relacji między nimi (ustalenie obowiązującej nomenklatury w zakresie bazy i wyposaŝenia). 4. Opracowanie we współpracy z zespołem ZZ4 projektu ankiety diagnozującej stan obecny wyposaŝenia szkół/placówek, czyli część I ankiety oraz część II ankiety (potrzeby). 5. Zredagowanie ostatecznej wersji ankiety po uwzględnieniu uwag i propozycji zespołu ZZ4, Kierownika Projektu i umieszczenie jej na platformie. 39

40 6. Przekazanie (przez Koordynatorów ZZ3 i ZZ4) do wszystkich powiatów na Dolnym Śląsku ankiet diagnozujących stan obecnego wyposaŝenia w sprzęt technodydaktyczny oraz potrzeby w kontekście do funkcjonujących standardów wyposaŝenia. 7. Monitorowanie przebiegu ankietowania (w układzie branŝowym we współpracy z ekspertami branŝowymi) z uwzględnieniem specyfiki kształcenia zawodowego (nazewnictwo, stan techniczny urządzeń i sprzętu). 8. Przyjęcie ankiet i dokonanie ich wstępnej selekcji w układzie branŝowym. 9. Sporządzenie raportu cząstkowego. 10. Sporządzenie inwentaryzacji (na podst. danych z ankiet) określonych przez podmioty ankietowane (diagnozowane) - w układzie subregionalnym, w ramach kaŝdej z branŝ. 11. Przeprowadzenie analizy potencjału istniejącej bazy kształcenia zawodowego w kontekście moŝliwości wyłonienia podmiotów wiodących (centrów kształcenia zawodowego) oraz wskazanie propozycji rozwiązań terytorialnych (umiejscowienie centrów) przy uwzględnieniu prognoz demograficznych. 12. Opracowanie wniosków do raportu końcowego. Zadania nr 1 8 zgodnie z planem zostały zrealizowane w pierwszym etapie diagnozy i przedstawione w raporcie cząstkowym (pierwsza część prezentowanego raportu). Zadania nr 9 12 zostały zrealizowano w okresie od lipca do września 2009 r. Cele załoŝone w planie pracy zespołu ZZ3 zostały w pełni osiągnięte: diagnozując stan wyposaŝenia placówek w odniesieniu do standardów członkowie zespołu sporządzili inwentaryzację bazy wyposaŝenia technodydaktycznego, w układzie branŝowym, w powiatach, dokonali interpretacji danych dotyczących wyposaŝenia technodydaktycznego w szkołach/placówkach; sporządzono rozmieszczenie terytorialne i ilościowe funkcjonujących ośrodków egzaminacyjnych OKE w wybranych branŝach (zawodach). Zgromadzony materiał pozwala na sformułowanie wniosków, które powinny zainteresować wielu odbiorców raportu (przede wszystkim dyrektorów szkół i przedstawicieli władz samorządowych, ale równieŝ resortu edukacji, wraz z przedstawicielami organu sprawującego nadzór pedagogiczny oraz Okręgowej (i Centralnej) Komisji Egzaminacyjnej. Oto one: 40

41 1. Dane zebrane w wyniku przeprowadzonej diagnozy oraz dokonanej ich analizy są bardzo obszerne. Materiały źródłowe (ankiety) zawierają informacje ilościowe (liczba sprzętu i pomocy) i jakościowe (parametry techniczne) na poziomie poszczególnych elementów wyposaŝenia, ale takŝe ich zestawów (pracowni). 2. Zestawienia oraz moŝliwość porównywania danych ze szkół (placówek) w poszczególnych branŝach na poziomie szkół i powiatów umoŝliwia interpretacje w/w informacji i ewentualne podejmowanie działań o charakterze naprawczym. 3. Wyniki diagnozy pozwalają sformułować tezę, Ŝe wyposaŝenie szkół i placówek zawodowych na Dolnym Śląsku jest niezadowalające, a w niektórych branŝach wręcz niewystarczające do skutecznej realizacji programu nauczania zawodu, a tym samym w konsekwencji do wyposaŝenia ucznia w kompetencje zawodowe niezbędne do osiągnięcia sukcesu na dzisiejszym (konkurencyjnym) rynku pracy. 4. Niedoinwestowane szkoły zmuszone są często do korzystania ze sprzętu przestarzałego, który co prawda pozwala zrealizować program nauczania, ale przy jednoczesnym (oczywisty związek przyczynowo-skutkowy) obniŝeniu jakości kształcenia. Fakt ten skutkuje ponadto na istniejącą w nauczaniu zawodu tendencję do preferowania treści teoretycznych kosztem praktycznych umiejętności. 5. Istnieje uzasadniona obawa, Ŝe niektóre organy prowadzące szkolnictwo zawodowe nie zdają sobie sprawy ze skali problemu (niespełnianie standardów wyposaŝenia). 6. Samorządy finansujące zadania z zakresu kształcenia zawodowego powinny raz jeszcze przeanalizować zasadność zastosowanych u siebie rozwiązań organizacyjno- -strukturalnych, na przykład fakt istnienia dwu szkół tej samej branŝy w jednej miejscowości (obu niedostatecznie doposaŝonych). 7. Konieczność doposaŝenia wszystkich szkół i placówek do poziomu określonego przez standardy wyposaŝenia wymaga zastosowania środków finansowych, które niewątpliwie przekraczają moŝliwości powiatów (organów prowadzących). 8. Zasada racjonalizacji ekonomiki kształcenia wskazuje poŝądane kierunki zmian systemowych w kształceniu zawodowym, które wymuszają z kolei konieczność wdroŝenia rozwiązań o charakterze ponadlokalnym (ponadpowiatowym). 41

42 9. Szczegółowe analizy danych poszczególnych branŝ pozwalają zauwaŝyć, Ŝe szkołami lepiej wyposaŝonymi (zdecydowanie ponad uzyskiwaną średnią doposaŝenia) są placówki duŝe, np. centra kształcenia praktycznego. Podsumowując, naleŝy podkreślić, Ŝe zasadnym wydaje się rozwaŝenie idei wdroŝenia w szkołach dwu poziomów wyposaŝenia: podstawowego i ponad- podstawowego (na poziomie centrum, czyli jednostki obsługującej szkoły wyposaŝone w sprzęt na podstawowym poziomie). Centra zapewniałyby uczniom ze szkół słabiej doposaŝonych realizację ściśle określonych zakresów kształcenia zawodowego (najczęściej najbardziej kosztochłonnych z względu na niezbędny do ich praktycznego i skutecznego opanowania sprzęt). Jest to niezmiernie istotny wniosek, bowiem zamiar pełnego wyposaŝenia wszystkich szkół zawodowych województwa dolnośląskiego byłby zbyt kosztowny (i jest nierealny). Rozwiązaniem godnym uwagi staje się, więc utworzenie na Dolnym Śląsku kilku wiodących placówek kształcenia zawodowego kształcących uczniów na wysokim poziomie. Dołączam część materiałów wypracowanych przez członków ZZ3 (jako załączniki nr 1 ). Koordynator ZZ3 Alicja Krzyszczak Załącznik nr 1 do Raportu końcowego ZZ3 Pojęcia i terminy zdefiniowane przez ekspertów i konsultanta ZZ3: 42

43 Lp. Obszar pojęciowy 1. Zagadnienia ogólne dotyczące kształcenia zawodowego we wszystkich branŝach (do opracowania przez konsultanta) Terminy/pojęcia Definicja/określenie kształcenie zawodowe wyposaŝa uczniów w wiedzę i umiejętności oraz umoŝliwia realizację zadań w zakresie tych stanowisk pracy, które są objęte zawodem, w tym umoŝliwia specjalizację zawodową. (specjalizacja zawodowa oznacza zdobywanie wiedzy i umiejętności teoretycznych i praktycznych, biegłości w jakiejś wąskiej dziedzinie w danym zawodzie) kształcenie zawodowe proces zmierzający do wyposaŝenia uczniów w określony zasób umiejętności i wiedzy w danej specjalności o charakterze produkcyjnym lub praktyczna nauka zawodu praktyka zawodowa usługowym. organizowana w formie zajęć praktycznych i praktyk zawodowych. (Rozp. MENiS z dnia 1 lipca 2002 r.); organizowana przez szkołę. I.zajęcia kształtujące umiejętności w danym zawodzie określone w podstawie programowej i charakterystyce absolwenta, realizowane zgodnie z programem nauczania jeden raz w cyklu kształcenia zawodowego w Centrach Kształcenia Praktycznego lub u pracodawców pod kontrolą opiekuna praktyk. II. organizuje się dla uczniów w celu zastosowania i pogłębienia zdobytej wiedzy i umiejętności zawodowych w rzeczywistych warunkach pracy. Są organizowane u pracodawców lub w indywidualnych gospodarstwach rolnych. Prowadzone są pod kierunkiem opiekunów praktyk zawodowych, którymi mogą być pracodawcy lub wyznaczeni przez nich pracownicy albo osoby prowadzące indywidualne gospodarstwa rolne; praktyki zawodowe uczniów mogą być organizowane w czasie całego roku szkolnego, w tym równieŝ w okresie ferii letnich. Zakres wiadomości i umiejętności nabywanych przez uczniów na zajęciach praktycznych 43

44 i praktykach zawodowych oraz wymiar godzin tych zajęć i praktyk określa program nauczania dla danego zawodu. zajęcia praktyczne pracownia kształcenia zawodowego (PKZ) standard wyposaŝenia dydaktycznego PKZ opis wyposaŝenia I. zajęcia kształtujące umiejętności w danym zawodzie określone w podstawie programowej i charakterystyce absolwenta, realizowane w systemie tygodniowym zgodnie z programem nauczania w warsztatach szkolnych, Centrach Kształcenia Praktycznego lub u pracodawców pod kontrolą nauczyciela; organizuje się dla uczniów i młodocianych w celu opanowania przez nich umiejętności zawodowych, niezbędnych do podjęcia pracy w danym zawodzie. II. Zajęcia praktyczne prowadzą nauczyciele. Zajęcia praktyczne odbywają się w: warsztatach szkolnych, wydzielonych działach szkoleniowych i zakładach produkcyjnych, na stanowiskach produkcyjnych w zakładach pracy, warsztatach produkcyjnych i usługowych. pomieszczenie(pomieszczenia) lub inne miejsca, w których znajdują się stanowiska dydaktyczne umoŝliwiające: opanowanie umiejętności właściwych dla danego zawodu, wykonanie zadanie egzaminacyjnego. Standard wyposaŝenia dydaktycznego pracowni kształcenia zawodowego to typowe dla zawodu, zgodne z obowiązującymi normami wymagania dotyczące infrastruktury i wyposaŝenia dydaktycznego pracowni, opracowane z uwzględnieniem podstawy programowej kształcenia w zawodzie oraz standardu wymagań egzaminacyjnych dla tego zawodu. zawiera: wykaz maszyn, urządzeń, aparatów, 44

45 stanowiska dydaktycznego w PKZ egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe narzędzi i innego sprzętu właściwego dla zawodu, wykaz sprzętu/urządzeń pomiarowych, diagnostycznych, wykaz modeli, symulatorów, fantomów, wykaz materiałów, surowców, półfabrykatów i innych środków niezbędnych w procesie kształcenia oraz podczas egzaminu zawodowego, stanowisko(stanowiska) komputerowe z wykazem urządzeń peryferyjnych oraz programów właściwych dla danego zawodu/pracowni/ stanowiska dydaktycznego biblioteczkę zawodową wyposaŝoną w dokumentację, instrukcje, normy, procedury, przewodniki, regulaminy. Przepisy prawne właściwe dla danego zawodu/pracowni/stanowiska, wykaz środków do udzielania pomocy przedmedycznej, wykaz środków zapewniających przestrzeganie zasad ergonomii oraz bezpieczeństwa i higieny (sprzęt p. poŝ., do ochrony przed działaniem urządzeń, materiałów i substancji niebezpiecznych, środki ochrony indywidualnej. I. potwierdzony zasób wiadomości i zakres umiejętności pozwalający na samodzielne wykonywanie określonego zawodu II. zwany egzaminem zawodowym jest formą oceny poziomu opanowania wiadomości i umiejętności z zakresu danego zawodu, określonych w standardach wymagań będących podstawą przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe. Egzamin zawodowy zastępuje dotychczasowy egzamin z nauki zawodu i egzamin z przygotowania zawodowego. Egzamin zawodowy składa się z dwóch etapów: - etapu pisemnego (który składa się z 45

46 stanowisko egzaminacyjne etap praktyczny egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe (EPKZ) dwóch części) - etapu praktycznego. Absolwent, który zdał egzamin zawodowy, otrzymuje dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe. Na wniosek absolwenta, do dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe dołącza się Europass - Suplement do Dyplomu Potwierdzającego Kwalifikacje Zawodowe, sporządzony na podstawie opisu kwalifikacji absolwenta albo opisu zawodu, określonych w podstawie programowej kształcenia w danym zawodzie. Dokument ten określa zakres kompetencji osoby posiadającej dyplom zawodowy oraz ułatwia zrozumienie znaczenia dyplomu, opisuje umiejętności i uprawnienia posiadacza dyplomu, jest ściśle powiązany z zawodem (w danym kraju posiadacze określonego dyplomu otrzymają taki sam suplement), posiada taką samą strukturę we wszystkich krajach UE. Europass - Suplement do Dyplomu Potwierdzającego Kwalifikacje Zawodowe nie zastępuje oryginału dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, ani teŝ nie uprawnia do formalnego uznania dyplomu przez instytucje w innych krajach, ale ułatwia posiadaczom poruszanie się po europejskim rynku pracy. Dyplomy i suplementy do dyplomów wydają okręgowe komisje egzaminacyjne wyposaŝone w niezbędne środki, materiały albo urządzenia, przy pomocy których zdający wykona zadanie egzaminacyjne Etap praktyczny polega na wykonaniu zadania egzaminacyjnego, sprawdzającego praktyczne umiejętności z zakresu kwalifikacji w danym zawodzie. Etap praktyczny egzaminu przeprowadza się w ośrodku egzaminacyjnym, którym jest upowaŝniona przez dyrektora okręgowej komisji egzaminacyjnej: - szkoła, - placówka kształcenia praktycznego - placówka kształcenia ustawicznego, - upowaŝniony pracodawca. Etap praktyczny egzaminu zawodowego 46

47 dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych (i szkół policealnych prowadzących kształcenie w tych samych zawodach, w których kształcą zasadnicze szkoły zawodowe) róŝni się od egzaminu dla absolwentów techników (oraz techników uzupełniających i szkół policealnych prowadzących kształcenie w zawodach innych niŝ zasadnicze szkoły zawodowe). Polega na wykonaniu zadania egzaminacyjnego zawartego w arkuszu egzaminacyjnym na stanowisku egzaminacyjnym wyposaŝonym zgodnie ze standardami wymagań będącymi podstawą przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w danym zawodzie. Polega na wykonaniu zadania egzaminacyjnego zawartego w arkuszu egzaminacyjnym, które w zaleŝności od zawodu, którego dotyczy obejmuje: 1. opracowanie projektu realizacji określonych prac, albo 2. opracowanie projektu realizacji określonych prac i wykonanie określonej pracy lub prac na stanowisku egzaminacyjnym wyposaŝonym zgodnie ze standardami wymagań będącymi podstawą przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w danym zawodzie, zwanych pracą egzaminacyjną. etap (pisemny) teoretyczny EPKZ Etap pisemny jest przeprowadzany w formie testu i składa się z dwóch części, podczas których zdający rozwiązuje: - w części pierwszej - zadania sprawdzające wiadomości i umiejętności właściwe dla kwalifikacji w danym zawodzie, - w części drugiej - zadania sprawdzające wiadomości i umiejętności związane z zatrudnieniem i działalnością gospodarczą. niezbędne wyposaŝenie 47

48 stanowiska do wykonania zadania egzaminacyjnego opis wyposaŝenia stanowiska egzaminacyjnego standardy wymagań EPKZ będące podstawą przeprowadzenia egzaminu zawodowego opracowuje CKE a zatwierdza rozporządzeniem minister właściwy ds. oświaty i wychowania. Standardy wymagań dla poszczególnych zawodów ustalone zostały rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 3 lutego 2003 r. W sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzenia egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe (Dz. U. Nr 66, poz.580 z późn. zm.). Teksty standardów wymagań egzaminacyjnych dla poszczególnych zawodów zostały zamieszczone w oddzielnie opublikowanym załączniku do w/w rozporządzenia. (teksty standardów dla poszczególnych zawodów znajdują się teŝ w informatorach o egzaminie potwierdzającym kwalifikacje zawodowe. 2. Zagadnienia dotyczące kształcenia zawodowego charakterystyczne dla poszczególnych branŝ warsztaty szkolne Pracownia (specjalizacyjna lub zawodowa) wydzielony przez szkołę obiekt dydaktyczny z wyposaŝeniem techno dydaktycznym, przeznaczony do realizacji praktycznej nauki zawodu w formie zajęć praktycznych, zgodnie z obowiązującym programem nauczania oraz przepisami bezpieczeństwa, prawa i higieny pracy wydzielone przez szkołę pomieszczenie dydaktyczne ze specjalistycznym wyposaŝeniem techno dydaktycznym, przeznaczone do wykonywania praktycznych ćwiczeń z zakresu wybranych działów określonych w programie nauczania zawodu np. Pracownia mechatroniki samochodowej Pracownia elektrotechniki i elektroniki samochodowej Pracownia budowy i eksploatacji pojazdów samochodowych 48

49 Pracownia diagnostyki samochodowej Pracownia obsługi naprawy pojazdów samochodowych Pracownia napraw blacharskich Stanowisko dydaktyczne Zajęcia specjalizujące Laboratoria szkolne Wydzielone w obszarze Pracowni (Specjalizacyjnej lub Zawodowej) miejsce przeznaczone do indywidualnego lub zespołowego wykonania praktycznego ćwiczenia z zakresu wybranych działów określonych w programie nauczania zawodu Specjalizacja jest przyuczeniem do przyszłego stanowiska lub pokrewnych stanowisk pracy, a jej zakres określa podstawa programowa w kaŝdym zawodzie. Godziny na specjalizację pochodzą z puli godzin przeznaczonych w danym typie szkoły na obowiązkowe zajęcia edukacyjne z zakresu kształcenia zawodowego. Specjalizacja moŝe być realizowana w formie zajęć teoretycznych i zajęć praktycznych specjalizujących lub wyłącznie w formie zajęć praktycznych specjalizujących. Zajęcia praktyczne specjalizujące i miejsca ich realizacji nie odbiegają swym charakterem od zajęć praktycznych. Wprowadzenie specjalizacji w zawodzie pod koniec okresu kształcenia nie jest obowiązkowe, dyrektor szkoły moŝe przeznaczyć wszystkie godziny ujęte w ramowym planie nauczania tylko na obowiązkowe zajęcia edukacyjne z zakresu kształcenia zawodowego, a więc na realizację przedmiotów zawodowych, bądź modułów ogólnozawodowych i zawodowych, ujętych w dopuszczonym do uŝytku szkolnego programie nauczania UmoŜliwiają nauczanie dualne: łączą element zajęć teoretycznych z równoczesnym sprawdzaniem zdobytej wiedzy w praktyce podczas ćwiczeń z rzeczywistymi obiektami 49

50 Warsztaty szkolne Warsztaty szkolne organizują i prowadzą zajęcia praktyczne w celu kształcenie uczniów i słuchaczy poprzez wykonywanie zadań w warunkach identycznych z istniejącymi w potencjalnych miejscach pracy. Zadania te mają odzwierciedlać zakres przyszłych obowiązków i pozwalać na nabycie umiejętności ich realizacji poprzez wielokrotne praktyczne ćwiczenia. Jest to doskonałe miejsce gdzie występuje typowe łączenie teorii z praktyką. W dobie dzisiejszych uwarunkowań organizacyjnospołeczno-finansowo-gospodarczych jedyne skuteczne miejsce gdzie przygotowują do EPKZ. Załącznik nr 2 do Raportu końcowego ZZ3 ANKIETA DIAGNOSTYCZNA DOTYCZĄCA SZKÓŁ ZAWODOWYCH (wypełniają szkoły i placówki kształcenia zawodowego) Szanowna Pani / Szanowny Panie! W ramach projektu Diagnoza wybranych branŝ kształcenia zawodowego na Dolnym Śląsku analizowany jest obecny stan wyposaŝenia technodydaktycznego szkół i placówek kształcenia zawodowego na terenie województwa dolnośląskiego oraz zgłaszane potrzeby w tym zakresie. Opracowane i wdroŝone wyniki badań mają przyczynić się do poprawy stanu infrastruktury szkół zawodowych, a tym samym do poprawy jakości i trafności kształcenia zawodowego. Prosimy zatem o udzielenie wyczerpujących odpowiedzi (podanie szczegółowych danych). Dziękujemy za udział w badaniach i wypełnienie ankiety. Informacje wstępne 1. Powiat: (Uwaga: ankieta powinna być wypełniona przez kaŝdą szkołę/placówkę zawodową danego powiatu) 2. Diagnozowana branŝa: (naleŝy wpisać nazwę jednej z 8 branŝ*) * branŝe: rolnicza, mechaniczna, samochodowa, informatyczna, budowlana, turystyczna, mechanicznoelektroniczna, elektryczno-energetyczna 50

51 3. Zawody nauczane w szkole/placówce w ramach w/w branŝy wg tabeli: Nazwa + adres szkoły/placówki Typ szkoły** Zawody i symbole cyfrowe rok szkolny 2009/ ** typ szkoły: T - technikum, TU - technikum uzupełniające, ZSZ - zasadnicza szkoła zawodowa (wyszczególnić klasy wielozawodowe), SP - szkoła policealna II. WyposaŜenie technodydaktyczne do kształcenia zawodowego w szkołach /placówkach II.1. Pracownie i laboratoria - do teoretycznej nauki zawodów wymienionych w punkcie I.3. a) stan inwentaryzacyjny Pracownie, laboratoria Wykaz wyposaŝenia specjalistycznego Liczba do kształcenia zawodowego stanowisk / sztuk pracownia..... b) wykaz potrzeb: sprzętowe, oprogramowania,... itp. Pracownie, laboratoria Wykaz wyposaŝenia specjalistycznego Liczba wg wykazu z p. II.1. a) do kształcenia zawodowego stanowisk/sztuk pracownia..... II.2. Warsztaty, laboratoria, pracownie - do praktycznej nauki zawodu, dotyczące zawodów wymienionych w punkcie I.3. a) stan inwentaryzacyjny Warsztaty: Wykaz wyposaŝenia specjalistycznego związanego Liczba dział/pracownia z zawodem stanowisk/sztuk... b) wykaz potrzeb: sprzętowe, oprogramowania,... itp. Pracownia/dział Nazwa środka technodydaktycznego Liczba stanowisk/sztuk..... Status ośrodka egzaminacyjnego (OKE) Prosimy o podanie danych nt. rodzaju i liczby ośrodków egzaminacyjnych OKE występujących na terenie szkoły/placówki stan bieŝący (czerwiec 2009 r.) Nazwa i symbol cyfrowy zawodu Typ szkoły Liczba stanowisk 51

52 IV. OCENA STANDARDÓW WYPOSAśENIA Nazwa i symbol cyfrowy zawodu Standardy wg CKE Standardy KOWEZiU wg Standardy wg programu nauczania Proszą zastosować skalę: A standardy odpowiadają w całości potrzebom kształcenia w zawodzie B standardy w 75% odpowiadają potrzebom kształcenia w zawodzie C - standardy w 50% odpowiadają potrzebom kształcenia w zawodzie D - standardy w 25% odpowiadają potrzebom kształcenia w zawodzie E standardy nie odpowiadają potrzebom kształcenia w zawodzie V. REALIZOWANE W SZKOŁACH PROGRAMY MODUŁOWE Nazwa i adres szkoły Nazwa i symbol cyfrowy zawodu, w którym realizowany jest program modułowy Dziękujemy za wypełnienie ankiety - autorzy Uwagi dodatkowe: 1. Ankietę naleŝy wypełnić w ramach jednej branŝy. Jeśli więc w danej szkole naucza się zawodów przypisanych róŝnym branŝom, prosimy o wypełnienie ankiet OSOBNO dla kaŝdej branŝy. Załącznik nr 3 do Raportu końcowego ZZ3 Rozmieszczenie ośrodków egzaminacyjnych w powiatach Dolnego Śląska Na Dolnym Śląsku ośrodki egzaminacyjne OKE dla zawodów robotniczych, w których absolwenci zasadniczych szkół zawodowych przystępują do praktycznej części egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, usytuowane są na terenie 20 powiatów (na 29 powiatów ogółem). Najwięcej ośrodków egzaminacyjnych OKE dla zawodów robotniczych znajduje się w szkołach i placówkach kształcenia zawodowego następujących powiatów ziemskich: głogowskiego dla 13 zawodów branŝy turystycznej, budowlanej, mechanicznej, samochodowej, elektryczno-energetycznej, świdnickiego dla 11 zawodów branŝy turystycznej, budowlanej, mechanicznej, samochodowej, informatycznej i rolniczej oraz kłodzkiego dla 8 zawodów branŝy turystycznej, budowlanej, mechanicznej i elektryczno-- energetycznej. Miasto Wrocław posiada ośrodki egzaminacyjne dla 13 zawodów w branŝy turystycznej, budowlanej, mechanicznej, samochodowej, elektryczno-energetycznej i 52

53 mechatroniczno-elektronicznej, natomiast Miasto Legnica dysponuje ośrodkami dla 8 zawodów w branŝach budowlanej, mechanicznej, samochodowej i elektrycznoenergetycznej. Liczba ośrodków w poszczególnych zawodach wynika z liczby uczniów: i tak najwięcej ośrodków egzaminacyjnych funkcjonuje na potrzeby kucharza małej gastronomii 18 ośrodków egz., dla mechanika pojazdów samochodowych 7 ośrodków, elektryka 6 oraz stolarza, murarza i malarza-tapeciarza po 5 ośrodków egzaminacyjnych na terenie województwa dolnośląskiego. Przedstawione powyŝej informacje na temat liczby i rozmieszczenia terytorialnego ośrodków egzaminacyjnych pozwalają stwierdzić, Ŝe: ośrodki OKE występują na terenie jedynie 20 powiatów województwa (co zresztą jest sporym utrudnieniem dla uczniów powiatów nie posiadających ośrodków egzaminacyjnych, bowiem zmuszeni są oni zdawać egzaminy poza sowimi macierzystymi szkołami czy nawet powiatami), organy prowadzące (powiaty) nie zdołały nawet z pomocą państwa, które doposaŝało tworzone ośrodki egzaminacyjne utworzyć na swym terenie (w swoich szkołach i placówkach) ośrodków egzaminacyjnych, którym Okręgowa Komisja Egzaminacyjna przyznałaby wymaganą akredytację; wyposaŝenie bazy szkolnictwa zawodowego naleŝy wesprzeć (doinwestować), bowiem fakt nieposiadania ośrodków egzaminacyjnych w danej branŝy świadczyć moŝe o tym, Ŝe dana szkoła (powiat) nie ma wystarczającej bazy nie tylko do przeprowadzania egzaminów, ale równieŝ do przygotowania uczniów do tego egzaminu, a tym samym do skutecznego i praktycznego nauczenia ich zawodu. 53

54 Załącznik nr 4 do Raportu końcowego ZZ3 WNIOSKI KOŃCOWE CZŁONKÓW ZESPOŁU ZZ3 Urszula Prokopowicz KONSULTANT W projekcie Diagnoza wybranych branŝ kształcenia zawodowego na Dolnym Śląsku w ramach pracy zespołów ZZ3 i ZZ4 wykonano badania ankietowe w poszczególnych szkołach, mające na celu określenie aktualnej sytuacji w zakresie wyposaŝenia specjalistycznego związanego z zawodem (w zakresie pracowni, warsztatu). Placówki przedstawiły w ankietach stan wyposaŝenia w środki technodydaktyczne. Ponadto szkoły i placówki otrzymały standardy wyposaŝenia do poszczególnych pracowni. Na podstawie porównania posiadanego wyposaŝenia i standardu szkoły przedstawiły listę potrzeb, które będą niezbędne do realizacji programu nauczania w kontekście standardu wymagań z programem nauczania w danych zawodach. Ankiety ze szkół zostały przesłane do ekspertów branŝowych, którzy oszacowali (w%) stopień wyposaŝenia szkół i placówek w środki technodydaktyczne dla poszczególnych zawodów w wybranych branŝach. Eksperci określili równieŝ koszt potrzeb zapewniających kształcenie zgodnie ze standardami. Opracowania poszczególnych ekspertów branŝowych zamieszczono na platformie. Na bazie tych wyników konsultanci zespołów ZZ3 i ZZ4 opracowali tabelę zbiorczą w której przedstawiono uśrednione wyniki w % stopnia wyposaŝenia technodydaktycznego wynikające z inwentaryzacji w szkołach oraz sumaryczne wielkości potrzeb w złotówkach określone przez szkoły i placówki, które pozwolą im wyrównać stan wyposaŝenia do standardów. Tabelka załączona (w sierpniu na platformie) jako plik excela Zestawienie inwentaryzacji i potrzeb w Diagnozie przedstawia te dane w rozbiciu na poszczególne branŝe dla powiatów województwa dolnośląskiego. Na podstawie otrzymanych wyników moŝna stwierdzić, Ŝe poziom wyposaŝenia specjalistycznego w poszczególnych branŝach jest bardzo zróŝnicowany i często niewystarczający. Analiza ankiet zawierających stopień wyposaŝenia związanego z zawodem w poszczególnych szkołach województwa dolnośląskiego wykazuje, Ŝe wiele placówek 54

55 kształcących w zawodach ma w tym względzie spore braki, są tez takie, które w ogóle nie posiadają wyposaŝenia technodydaktycznego. Opierając się na publikacji koordynatora zespołu ZZ3 moŝna powiedzieć, Ŝe wyposaŝenie szkół i placówek zawodowych na Dolnym Śląsku jest niezadowalające, a w niektórych branŝach wręcz niewystarczające do skutecznej realizacji programu nauczania zawodu, a tym samym w konsekwencji - do wyposaŝenia ucznia w kompetencje zawodowe niezbędne do odnalezienia się na dzisiejszym rynku pracy. Wyjątek stanowi kilka szkół i duŝe placówki (które realizują zadania dla wielu podmiotów) np. Centrum Kształcenia Praktycznego we Wrocławiu mające najlepsze wyposaŝenie pracowni m.in. dla zawodów mechatronicznych i elektronicznych. W projekcie Diagnoza... opracowania ekspertów poszczególnych branŝ dostarczyły informacji na temat potrzeb szkolnictwa zawodowego zapewniających kształcenie zgodne ze standardami. Wyniki badań (w myśl publikacji koordynatora zespołu ZZ4) nie nastrajają zbyt optymistycznie. Na szczeblach samorządowych powinny być podejmowane decyzje o zakresie niezbędnego doposaŝenia szkół i placówek. Przedtem naleŝałoby przeanalizować tendencje demograficzne (malejącą liczbę uczniów czy spadek liczby uczniów dotknie szkoły prowadzące kształcenie zawodowe?) oraz uwzględnić potrzeby lokalnego rynku pracy. WaŜne jest, aby rozwaŝyć wdroŝenie w szkołach dwu poziomów wyposaŝenia: podstawowego i ponadpodstawowego (na poziomie centrum, czyli jednostki zapewniającej naukę szkołom wyposaŝonym w sprzęt na poziomie podstawowym).centra zapewniłyby uczniom ze szkół słabiej doposaŝonych kształcenie zawodowe na wymaganym poziomie. Zamiar wyposaŝenia wszystkich szkół zawodowych naszego województwa w cały niezbędny sprzęt byłby zbyt kosztowny i nieuzasadniony. Utworzenie na Dolnym Śląsku kilku wiodących dobrze wyposaŝonych centrów byłoby propozycją godną rozwaŝenia. Krzysztof Aleksandrowicz EKSPERT BRANśA MECHANICZNA Na wstępie naleŝy jednoznacznie stwierdzić, Ŝe na podstawie analizy przeprowadzonych badań skala potrzeb wielokrotnie przewyŝsza skalę moŝliwości LOKALNYCH, REGIONALNYCH, KRAJOWYCH Na podstawie zestawionych materiałów z województwa dolnośląskiego moŝna się spodziewać, Ŝe poza kilkoma ośrodkami w kraju (Szczecin, Toruń, Warszawa, Wrocław, Przemyśl, itp., które swoje potrzeby w zakresie wyposaŝenia sukcesywnie w miarę potrzeb i moŝliwości uzupełniają). Cała reszta kraju jest w bardzo podobnej sytuacji jak szkolnictwo zawodowe w województwie dolnośląskim bądź gorszym. Jest to obszar działań, który wymaga ogromnych wyzwań i nakładów, aby nadrobić zaległości, z co najmniej 20 lat. Niestety z przyczyn polityczno gospodarczych szkolnictwo zawodowe było w niełasce a nawet w odstawce władz lokalnych i centralnych. Błędem równieŝ jest, Ŝe szkolnictwo zawodowe w społecznej mentalności kojarzy się tylko z zawodówkami a przecieŝ to nie to samo. A gdzie technik ten super technik (dziś niestety - okrojony przez reformę, sponiewierany przez 55

56 przedsiębiorców, zagłodzony przez oświatę) czy jest w stanie się odbudować i powrócić na swoje prestiŝowe miejsce z lat 80. Funkcjonuje obecnie niestety opinia, Ŝe kiedyś technik był lepiej przygotowany do swoich zadań zawodowych jak jego współczesny kolega inŝynier. Nie naleŝy dla pocieszenia zachwycać się spotami reklamowymi w TV na temat naszego wspaniałego hydraulika, który rusza na podbój Europy, bo sądząc po wieku wczoraj on tej szkoły nie ukończył. Jest to jeszcze pewna bezwładność po fachowcach z tamtej epoki. Dopóki oni pracują jest pewna ciągłość działań na rynku pracy, ale niestety powstaje luka na rynku pracy młodzi nie chcą cięŝko pracować. Coraz większa przypadkowość w wyborze kierunku kształcenia, brak motywacji do nauki u młodzieŝy szczególnie szkoły zawodowe, dziki pęd za tytułami. Obserwując całą sytuację naleŝy podchodzić do tych zadań z duŝym optymizmem, bo proszę zwrócić uwagę na efekty działań cokolwiek nie zrobisz a juŝ widać. W związku z powyŝszym projekt modernizacji bazy ma szalone nie do opisania wręcz strategiczne znaczenie dla szkolnictwa zawodowego na Dolnym Śląsku. MoŜna się pokusić o stwierdzenie, Ŝe jest szansą na dalszy rozwój dla regionu. Tak poniŝej określają swoje potrzeby pracodawcy!! Sytuacja jest na ogół trudna, poniewaŝ szkoły/placówki realizujące praktyczną naukę zawodu (PNZ) starają się zapewnić stanowiska szkoleniowe, które umoŝliwiają nabycie określonych umiejętności zawodowych. Niestety w wielu szkołach odczuwalny jest niedobór nowoczesnego wyposaŝenia, które umoŝliwiłoby optymalne przygotowania uczniów do zawodu. Szkoły mają na ogół stary sprzęt, często wyeksploatowany i niekompletny. Rzadko odpowiada on wymogom kształcenia w danym zawodzie. Większość badanych placówek wykazuje konieczność zakupu nowego sprzętu technodydaktycznego. W niektórych szkołach sytuacja jest dramatyczna. Niekiedy brak stosownego wyposaŝenia uniemoŝliwia realizację zajęć praktycznych. Uzupełnienie bazy technodydakycznej, zdaniem dyrektorów szkół, stanowi konieczny element, który umoŝliwi normalne funkcjonowanie placówek oraz zwiększy efektywność kształcenia zawodowego. Odnotowuje się takŝe duŝą róŝnorodność w wyposaŝeniu stanowisk szkolnych. Obok urządzeń nowych i nowoczesnych, występują takŝe bardzo stare, które juŝ dawno powinny zostać wycofane z eksploatacji. Taka róŝnorodność wyposaŝenia technicznego nie sprzyja efektywności nauczania. 56