RATOWNICTWO I MEDYCYNA

Transkrypt

1 Wyższa Szkoła Nauk o Zdrowiu w Bydgoszczy University of Health Sciences in Bydgoszcz RATOWNICTWO I MEDYCYNA Rescue and medicine Redakcja naukowa Edited by Ewa Zieliński Jerzy Telak Bydgoszcz 2015

2 Wyższa Szkoła Nauk o Zdrowiu w Bydgoszczy University of Health Sciences in Bydgoszcz RATOWNICTWO I MEDYCYNA Rescue and medicine Redakcja naukowa Edited by Ewa Zieliński Jerzy Telak Bydgoszcz 2015

3 Recenzenci: Reviewers: prof. dr hab. n. chem. Marcin Dramiński (Poland) dr hab. n. med. Walery Zukow (Poland) Redakcja naukowa Edited by Ewa Zieliński Jerzy Telak The Author(s) 2G15. These articles is published with Open Access at University of Health Sciences in Bydgoszcz, Poland Open Access These articles is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. Attribution You must attribute the work in the manner specified by the author or licensor (but not in any way that suggests that they endorse you or your use of the work). Noncommercial You may not use this work for commercial purposes. Share Alike If you alter, transform, or build upon this work, you may distribute the resulting work only under the same or similar license to this one. Zawartość tej monografii jest objęta licencją Creative Commons Uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne-na tych samych warunkach 3.0 Liczba znaków: (ze streszczeniami i okładką). Liczba grafik: 40 x znaków (ryczałt) = znaków. Razem: Liczba znaków: (ze streszczeniami, okładką i grafikami) = 9,5 arkuszy wydawniczych. Number of characters: (with abstracts). Number of images: 40 x 1000 characters (lump sum) = characters. Total: Number of characters: (with abstracts, summaries and graphics) = 9,5 sheet publications. Rycina na okładce. Wyższa Szkoła Nauk o Zdrowiu w Bydgoszczy. University of Health Sciences in Bydgoszcz. Źródło Szko%C5%82a Nauk o Zdrowiu w Bydgoszczy (dostęp ). Publishing House: University of Health Sciences in Bydgoszcz, Poland Str. Karpacka Bydgoszcz Tel.: wsnoz@wsnoz.pl ISBN DOI /zenodo Printing House: University of Health Sciences in Bydgoszcz, Poland Str. Karpacka Bydgoszcz Tel.: wsnoz@wsnoz.pl 2

4 Spis treści: Content: W stęp...5 Ratownik wodny jako zawód i jako wolontariusz Lifeguard as a profession and a volunteer Skalski Dariusz, Przybylski Stanisław, Zapolna Oksana, Przybylski Jacek...7 System szkolenia ratowników wodnych The training o f lifeguards Skalski Dariusz, Przybylski Stanisław, Przybylski Jacek...19 Ratownictwo wodne w zarządzaniu kryzysowym na przykładzie Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego Water Rescue in crisis management on the example o f Voluntary Water Rescue Przybylski Stanisław, Skalski Dariusz, Czarnecki D aw id...41 Pedagogistyczna koncepcja edukacji przez ruch Pedagogical concept o f education through movement Skalski D ariusz...55 Oddziaływanie żywności na leki w organizmie człowieka Influence o f fo o d on drug in the human body Sosnowska Stefania, Andrearczyk-Woźniakowska Agnieszka, Artkop Joanna, Tabaczyńska Ż aneta

5 Wpływ leków na żywność w organizmie człowieka The impact o f drugs on fo o d in the human body. Sosnowska Stefania, Andrearczyk-Woźniakowska Agnieszka, Artkop Joanna, Tabaczyńska Ż aneta Tlenoterapia w stanach ostrych - założenia teoretyczne i podstawowe zasady stosowania Oxygen therapy in acute - Theoretical assumptions and basic rules fo r applying Nurczyńska Elżbieta, Grobelska Kinga, Galarowicz Oksana, Zieliński Ewa, Telak Jerzy

6 Wstęp Mam nadzieję, że zaprezentowana Państwu monografia naukowa, zatytułowana: Ratownictwo i medycyna sprosta wymaganiom Czytelnika. Do prac nad jej przygotowaniem zaproszeni zostali wybitni naukowcy i badacze reprezentujący różne dyscypliny i ośrodki badawczo naukowe. Pozwoliło to na przygotowanie publikacji o interdyscyplinarnym charakterze, dotykającej wielu problemów związanych z wieloaspektowością ratownictwa i szczególnym naciskiem na ratownictwo wodne oraz ratownictwo medyczne. Obszary te są niezwykle interesujące dla ratowników wodnych, ratowników medycznych, pielęgniarek, lekarzy i fizjoterapeutów oraz studentów innych kierunków medycznych. Wśród zagadnień, którym poświęcone są poszczególne części pracy należy wymienić: szkolenie ratowników wodnych, wykonywanie zawodu ratownika wodnego oraz praca w wolontariacie, ratownictwo wodne w zarządzaniu kryzysowym, edukacja przez ruch, interakcje leków i żywnośći oraz ich wpływ na organizm człowieka, a także tlenoterapię. Kończąc uwagi wstępne i zapraszając Czytelnika do lektury chciałbym podziękować wszystkim osobom, które miały wkład w powstanie mniejszej publikacji, bowiem bez ich pracy i zaangażowania monografia nie powstałaby. Konsultant Wojewódzki województwa kujawsko-pomorskiego do spraw medycyny ratunkowej dr Przemysław Paciorek 5

7 The Author(s) This articles is published with Open Access at University of Health Sciences in Bydgoszcz, Poland Open Access This articles is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. Attribution You must attribute the work in the manner specified by the author or licensor (but not in any way that suggests that they endorse you or your use of the work). Noncommercial You may not use this work for commercial purposes. Share Alike If you alter, transform, or build upon this work, you may distribute the resulting work only under the same or similar license to this one. Zawartość tej monografii jest objęta licencją Creative Commons Uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne- Na tych samych warunkach 3.0 6

8 Ratownik wodny jako zawód i jako wolontariusz Lifeguard as a profession and as a volunteer Skalski Dariusz, Przybylski Stanisław, Zapolna Oksana, Przybylski Jacek 1Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku 2Pavlo Tychyna Uman State Pedagogical University, Ukraina 3Uniwersytet Gdański Number of characters: (with abstracts, summaries and cover). Number of images: 0 x characters (lump sum)=0 characters. Total: Number of characters: (with abstracts, summaries, cover and graphics)=0,935 spreadsheets publishing. Słowa kluczowe: ratownictwo wodne, wolontariat, praca społeczna, misja, zawód. Keywords: water rescue, volunteering, social work, mission, occupation. Streszczenie Służba ratownicza wymaga od sprawujących ją odpowiednich umiejętności, kompetencji i wyposażenia psychoemocjonalnego. Jednakże jej specyfika opierająca się w głównej mierze na gotowości do niesienia pomocy i ratowania ludzkiego zdrowia i życia sprawia, że pojawia się w niej bezsprzecznie element misyjności. Niesienie misji naznaczone jest atrybutem bezinteresowności, co oznacza, że praca ta częstokroć świadczona jest w formie wolontariatu - zwłaszcza na początkowych etapach podejmowania służby ratowniczej. Niniejsze opracowanie stanowi odniesienie do natury pracy wolontariackiej w oparciu o przepisy i unormowania prawne dotyczące wolontariatu, a także odniesienia pedagogiczne i socj opsychologiczne. Abstract Rescue service requires exercising the right skills, competencies and psychemotional equipment. However, the specificity is largely based on the willingness to help and to save human life and health. It makes this issue unquestionably part of the mission. Carrying the mission is marked by the attribute of selflessness, which means that this work is often provided in the form of volunteering - especially in the early stages of being a lifeguard. This paper is a reference to the nature of voluntary work which is based on the rules and legal regulations regarding volunteering, as well as educational and socio-psychological reference Wstęp Służba wolontariacka, definiowana, w najszerszym ujęciu, jako wkład jednostek w nieodpłatną i niezawodową działalność dla dobra sąsiedztwa, wspólnoty lub ogółu społeczeństwa, przybiera wiele form - poczynając od tradycyjnych zwyczajów wzajemnej pomocy, a kończąc na aktywnym reagowaniu wspólnoty w czasach kryzysu, prowadzeniu działalności humanitarnej, rozwiązywaniu konfliktów i eliminowaniu problemów społecznych. Ta idea dotyczy zarówno lokalnych i narodowych działań wolontariuszy, jak i międzynarodowych programów, przekraczających granice państw. Wolontariat jest także podstawą działalności wielu organizacji pozarządowych i inicjatyw obywatelskich. Na wstępie niniejszych rozważań należy podjąć próbę zdefiniowania terminów wolontariat oraz wolontariusz. Wolontariat (łac. voluntarius - dobrowolny) to dobrowolna, bezpłatna, świadoma praca na rzecz innych lub całego społeczeństwa, wykraczająca poza związki rodzinno - koleżeńsko - przyjacielskie. Wolontariusz to osoba pracująca na zasadzie wolontariatu. Innym określeniem jest ochotnik (choć ten wyraz ma też inne znaczenia). Według Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wolontariuszem jest ten, kto dobrowolnie i świadomie oraz 7

9 bez wynagrodzenia angażuje się w pracę na rzecz osób, organizacji pozarządowych, a także rozmaitych instytucji działających w różnych obszarach społecznych. Określenie bezpłatna nie oznacza bezinteresowna, lecz bez wynagrodzenia materialnego. W rzeczywistości wolontariusz uzyskuje liczne korzyści niematerialne: satysfakcję, spełnienie swoich motywacji (poczucie sensu, uznanie ze strony innych, podwyższenie samooceny itd.), zyskuje nowych przyjaciół i znajomych, zdobywa wiedzę, doświadczenie i nowe umiejętności, a w związku z tym i lepszą pozycję na rynku pracy. 1 W przytoczonej definicji kładzie się nacisk na trzy cechy towarzyszące działaniom woluntarystycznym - praca wolontariusza powinna być świadoma, dobrowolna i bezpłatna. O ile pierwszy oraz drugi z tych czynników znajdują pełne uzasadnienie w poniższym opracowaniu, o tyle w przypadku pedagogów stosuje się zwykle system wynagradzania za wykonywane czynności. Należy się więc zastanowić czy praca pedagoga jest wolontariatem? W sytuacjach, kiedy pedagog (w tym także nauczyciel) na różnych szczeblach swojej drogi zawodowej lub w pewnych sytuacjach za swoją działalność nie pobiera wynagrodzenia, sprawa jest oczywista. Jednak, kiedy dzieje się inaczej praca pedagoga z pewnością w pełnym znaczeniu tego słowa nie jest wolontariatem, ale można przyjąć, że jest to praca o charakterze woluntarystycznym, bądź nosząca wiele cech właściwych wolontariatowi. O ile praca, w której pojawia się element zarobkowy, jako taka wolontariatem nie jest, o tyle istnieją zawody, których bez nastawienia stricte woluntarystycznego wykonywać nie sposób. Jednym z takich zawodów jest z pewnością pedagog. W tym miejscu warto odnieść się także do filozoficzno - socjologicznej teorii Ferdinanda Tonnies a - woluntaryzmu, na gruncie, której wyrósł fenomen wolontariatu. Dzięki zastosowaniu tej teorii podejście definicyjne idei wolontarystycznej do kwestii pedagogiki zyskuje pewne definicyjne uporządkowanie. Według woluntaryzmu wszystkie zachodzące zjawiska będące przedmiotem działalności ludzkiej sprowadzają się do woli. Całość otaczających nas zjawisk odbywających się w rzeczywistości przyrodniczo - społecznej jest kształtowana jedynie przez wolę ludzką. Wola może być tu traktowana w sposób tożsamy ze świadomością - a ta z kolei jest wyraźnie postulowana w założeniu definicyjnym terminu wolontariat. Świadome kierowanie swoją wolą w taki sposób, że podejmowane działanie opiera się na podłożu - nazwijmy je - służby społecznej może stanowić podstawową wykładnię pedagogicznej. Ewentualne otrzymanie wynagrodzenia staje się w tej sytuacji wartością drugorzędną. Czy wolontariat można traktować, więc w sposób tożsamy z wolicjonizmem, czyli stanowiskiem zakładającym pierwotność i pierwszeństwo istnienia przed całą pozostałą strefą rzeczywistości, a więc ujmujące wolę, jako ontologiczną zasadę świata (...), o najważniejszy składnik psychiki ludzkiej i poznawczego funkcjonowania człowieka? Tu warto przypomnieć drugi z postulatów wolontariatu - dobrowolność, czyli dobrą wolę - własną wolę, nieopartą na przymusie. W tej sytuacji można założyć hipotetycznie, aczkolwiek z dużym stopniem prawdopodobieństwa, że w istocie te dwa nurty można traktować w sposób tożsamy, przynajmniej na płaszczyźnie działań opartych na dobrej woli i zakładających służbę społeczną. Warto także odnieść się do wnioskowania opartego na badaniach trzech naukowców: Elliota Aronsona, Timothy D. Wilsona i Robina M. Ackerta4 Wnioski, jakie wyprowadzili z szeregu obserwacji (w tym uczestniczących), analiz sytuacji oraz eksperymentów laboratoryjnych można ująć następująco: zachowaniem prospołecznym jest każde działanie ukierunkowane na niesienie korzyści innej osobie. Jako podłoże zachowań prospołecznych autorzy wskazują, poza doborem krewniaczym, normami wzajemności czy założeniami teorii wymiany społecznej (a więc wskazują na podłoże genetyczne lub oparte na bilansie strat i zysków związanym z pomaganiem) także na dwa niezwykle ważne czynniki - empatię i altruizm. Empatia to zdolność do postawienia siebie na miejscu innej osoby i odbieraniu w podobny sposób zachodzących wydarzeń oraz odczuwania podobnych emocji.5 Altriuzm, zaś, to każde działanie ukierunkowane na niesienie korzyści drugiej osobie z pominięciem własnego interesu; często człowiek angażując się w takie działania 1 Wg 2 Olechnicki K., Załęcki P., (2007) Słownik socjologiczny, Graffitti BC, Toruń, s Olechnicki K., Załęcki P., Słownik...op.cit., s Aronson E., Wilson T.D., AckrertR., (1997) Psychologia społeczna - serce i umysł, ZYSK i s - ka, Poznań,s P or Aronson E., Wilson T.D., Ackrert R., (1997) Psychologia społeczna - serce i umysł, ZYSK i s - ka, s

10 ponosi określone koszty.6 Biorąc pod uwagę naturę pracy pedagogicznej, gdzie często udzielanie pomocy i na co dzień wykonywana praca związane jest z przekazywaniem i nauczaniem wartości najwyższych, nie może być mowy o kalkulowaniu na poziomie bilansowania zysków - strat. Z całą pewnością nie wchodzi tu w grę kwestia pobierania wynagrodzenia. Potwierdza to hipoteza empatii - altruizmu Batsona, która sprowadza się do twierdzenia: pomożesz niezależnie od tego czy leży n to w twoim własnym interesie (to znaczy nawet wówczas, gdy koszty przeważą zyski. W kontekście powyższych rozważań, mających na celu szukanie uzasadnienia dla określania pracy pedagogów w kategoriach wolontariackich, można stwierdzić, że praca ta ma wiele cech właściwych bezinteresowności w służbie na rzecz innych ludzi. Podobne konkluzje pojawiły się także w wystąpieniach prelegentów podczas Seminar Europoean Values in action: Volunteering for smart, sustainable and inclusive growth. Skuteczność wielu kampanii prowadzonych w zakresie m.in. edukacji, ochrony zdrowia czy ochrony środowiska jest związana w sposób zasadniczy z działalnością wolontariuszy. Warto pamiętać o tym, że wolontariat to również sposób na rozwijanie swoich pasji, zainteresowań, poznawanie świata, a także zdobywanie doświadczenia, także zawodowego, docenionego przez pracodawców. o W ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, zostały wprowadzone regulacje określające status prawny wolontariuszy dotyczący zarówno organizacyjnych jak i formalnych aspektów ich działania. Ustawa określa również warunki wykonywania świadczeń przez wolontariuszy oraz korzystania z takich świadczeń. Natomiast w myśl ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej9 opiekę i wychowanie w placówce opiekuńczo-wychowawczej oraz rodzinnej opiece zastępczej można realizować przy wsparciu wolontariuszy. Do tej pory nie było jednak prawnej definicji pojęcia wolontariusz. Dopiero ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie uregulowała to określenie. Na podstawie ustawy10 wolontariuszem jest osoba, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia, odpowiadające świadczeniu pracy, na zasadach określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Zasady świadczenia wykonywanego przez wolontariusza regulują przede wszystkim przepisy ustawy. Wolontariuszem może być w zasadzie każdy, kto dobrowolnie i za darmo chce pracować na rzecz innych. O pewnych ograniczeniach wynikających z przepisów prawa piszemy w dalszej części tego opracowania. W przypadkach nieuregulowanych przez tę ustawę do świadczeń wolontariuszy należy stosować przepisy kodeksu cywilnego, a nie prawa pracy. Osoby, które nie ukończyły 18 lat - czyli niepełnoletnie, mogą być wolontariuszami pod warunkiem, że wyrażą na to zgodę ich rodzice lub opiekunowie. Zatem instytucje korzystające z pracy wolontariuszy powinny żądać od osób niepełnoletnich pisemnej zgody rodziców. Wolontariuszami mogą być nie tylko polscy obywatele, ale także cudzoziemcy. Ponieważ świadczenie wolontariuszy nie jest traktowane, jako świadczenie pracy lub usług, cudzoziemcy legalnie przebywający w Polsce nie muszą uzyskiwać pozwolenia na pracę, aby zostać wolontariuszami. Wolontariuszami mogą być również osoby bezrobotne. Wykonywanie przez nie świadczeń na podstawie umowy wolontariackiej nie powoduje, bowiem utraty statusu bezrobotnego i prawa do zasiłku. Jest natomiast formą aktywności zawodowej, którą wolontariusz będzie mógł się wykazać podczas poszukiwania zatrudnienia. Wolontariusz ma inny status niż pracownik, dlatego świadczenie wolontariusza nie będzie wpływało na jego przyszłe uprawnienia pracownicze, np. na długość przysługującego urlopu 6Por. Aronson E., Wilson T.D., AckrertR., (1997) P sychologia., op. cit. s Por. tamże, s Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U j.t) w dalszej części opracowania nazywana będzie ustawą. 9 Ustawa z dnia 12 marca 2004 r o pom ocy społecznej (Dz.U j.t..) 10 Art. 2 ust. 3(Dz. U j.t) 9

11 wypoczynkowego. Okres wykonywania świadczeń w charakterze wolontariusza nie ma wpływu na uzyskanie prawa do renty lub emerytury oraz na wysokość tych świadczeń, ponieważ nie jest zaliczany ani do okresów składkowych, ani nieskładkowych. 1. Kwalifikacje wolontariusza Z ustawy11 wynika, że przy wykonywaniu niektórych świadczeń wolontariusz powinien posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń, jeżeli obowiązek posiadania takich kwalifikacji i spełniania stosownych wymagań wynika z odrębnych przepisów. Regulacja ta została wprowadzona z uwagi na charakter niektórych zadań powierzonych organizacjom działających w sferze pożytku publicznego, takich jak np.: pomoc społeczna, ochrona zdrowia, działania na rzecz osób niepełnosprawnych. Wolontariusze powinni spełniać takie same kwalifikacje, jakich wymaga się od osób, które zajmują się tymi dziedzinami w ramach wykonywanej pracy zawodowej. Obowiązek posiadania określonych kwalifikacji uzależniony jest od charakteru pracy wykonywanej przez wolontariusza, dlatego tylko w niektórych, szczególnych przypadkach chęć zostania wolontariuszem będzie musiała być potwierdzona spełnieniem specjalistycznych wymagań. Wolontariat opiera się na dobrowolnej i świadomej chęci pomocy innym. Ochotnicy posiadają kwalifikacje porównywalne z kwalifikacjami pracowników, jednak za swoją działalność nie oczekują wynagrodzenia. Korzystającym nazywać będziemy instytucję zawierającą porozumienie z wolontariuszem. W ustaw ie2 zostały wymienione typy organizacji, na rzecz, których wolontariusze mogą wykonywać świadczenia, odpowiadające świadczeniu pracy. Są nimi: 1. Organizacje pozarządowe (nie tylko organizacje pożytku publicznego) - w zakresie ich działalności statutowej, w szczególności w zakresie działalności pożytku publicznego. Jak wynika z ustawy13, organizacjami pozarządowymi są, niebędące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu przepisów o finansach publicznych, i niedziałające w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia. Za organizacje pozarządowe zostały, więc uznane przede wszystkim stowarzyszenia i fundacje, a ponadto wszystkie inne podmioty, które nie należą do sektora finansów publicznych, i działają na zasadach non-profit, z wyjątkiem instytucji i organizacji kościelnych oraz stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego, których status wynika z odrębnych przepisów. 2. Stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego - w zakresie ich działalności statutowej, w szczególności w zakresie działalności pożytku publicznego. Pomimo, że stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego nie zastały zaliczone do organizacji pozarządowych, również one mogą korzystać z pracy wolontariuszy. Jako jednostki samorządu terytorialnego działają organy województwa, powiatu i gminy, takie jak.: starosta, prezydent, burmistrz. Stowarzyszenia jednostek samorządu mogą prowadzić działalność pożytku publicznego, czyli działalność społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych określonych w ustawie. Taka działalność będzie mogła opierać się na świadczeniach wolontariuszy. 3. Kościelne osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania - w zakresie ich działalności statutowej, w szczególności w zakresie działalności pożytku publicznego. Kościoły i związki wyznaniowe mają prawo tworzyć organizacje kościelne oraz organizacje wyznaniowe np. organizacje katolickie, bractwa prawosławne, i inne. Ponadto, w celu realizacji działalności 11 Art. 43 (Dz. U j.t) 12 Art. 42 ust. 1(Dz. U j.t) 13Art. 3 ust. 2 (Dz. U j.t) 10

12 charytatywno-opiekuńczej, kościoły i inne związki wyznaniowe mają prawo zakładać i prowadzić odpowiednie instytucje, tj.: zakłady dla osób potrzebujących opieki, szpitale i inne zakłady lecznicze, żłobki i schroniska dla dzieci. Podobnie jak stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, organizacje kościelne i wyznaniowe nie zostały zaliczone wprost do organizacji pozarządowych. Jednakże w zakresie korzystania ze świadczeń wolontariuszy ustawa przyznaje im analogiczne uprawnienia jak organizacjom pozarządowym. 4. Organy administracji publicznej - z wyłączeniem prowadzonej przez nie działalności gospodarczej. Do organów administracji publicznej zalicza się instytucje rządowe i samorządowe oraz inne instytucje państwowe zajmujące się wykonywaniem prawa. Kodeks postępowania administracyjnego do organów administracji publicznej zalicza ministrów, wojewodów, działające w ich lub we własnym imieniu inne terenowe organy administracji rządowej, organy jednostek samorządu terytorialnego oraz organy powołane z mocy prawa lub na podstawie porozumień do załatwiania w drodze decyzji administracyjnych. 5. Jednostki organizacyjne podległe organom administracji publicznej lub nadzorowane przez te organy - z wyłączeniem prowadzonej przez te jednostki działalności gospodarczej. Do zadań administracji publicznej należy m.in.: zaopatrywanie ludności w wodę, energię, zapewnienie dostępu do oświaty i komunikacji. Do realizacji tych zadań organy administracji powołują różnego rodzaju jednostki organizacyjne, które dysponują odpowiednim majątkiem, bazą techniczną oraz kadrami. Takimi jednostkami organizacyjnymi są np. szpitale, biblioteki, szkoły. Niektóre z tych jednostek mogą prowadzić działalność gospodarczą jednak, podobnie jak w przypadku organów administracji publicznej, w tej sferze wolontariusze nie będą mogli wykonywać świadczeń. Obowiązki wobec wolontariusza Z ustawy wynika, że zakres, sposób i czas wykonywania przez wolontariusza świadczeń będą określali wspólnie korzystający i wolontariusz w porozumieniu. Jeśli porozumienie między stronami będzie zawierane na okres krótszy niż 30 dni, korzystający będzie zobowiązany potwierdzić na piśmie treść porozumienia tylko wtedy, gdy wolontariusz takiego potwierdzenia zażąda. Bezwzględny obowiązek sporządzenia porozumienia na piśmie powstanie wtedy, gdy świadczenie wolontariusza będzie wykonywane przez okres dłuższy niż 30 dni. Porozumienie musi zawierać zapis dotyczący możliwości jego rozwiązania. Korzystający, na żądanie wolontariusza, powinien także wydać pisemne zaświadczenie o wykonaniu przez niego świadczeń, w tym o zakresie wykonywanych świadczeń. Ponadto na prośbę wolontariusza korzystający może przedłożyć pisemną opinię 0 wykonywaniu świadczeń przez wolontariusza. Opinia tym różni się od zaświadczenia, że poza potwierdzeniem wykonywania konkretnych prac przez wolontariusza, zawiera ocenę jego świadczeń, charakteru i predyspozycji do wykonywania obowiązków danego typu. Stosunek prawny łączący korzystającego z wolontariuszem nie jest stosunkiem pracy, tylko stosunkiem cywilnoprawnym, a wykonywane przez wolontariusza świadczenie na rzecz korzystającego jest świadczeniem odpowiadającym świadczeniu pracy a nie świadczeniem pracy. W związku z tym, do spraw nieuregulowanych w porozumieniu wolontariackim 1ustawie o działalności pożytku publicznego należy stosować przepisy kodeksu cywilnego. Konsekwencji zawarcia porozumienia o wykonywanie świadczeń woluntarystycznych jest wiele. Z charakteru porozumienia z wolontariuszem, jako umowy cywilnoprawnej, wynika na przykład obowiązek wolontariusza do należytej staranności przy wykonywaniu zawartych w porozumieniu postanowień oraz obowiązek korzystającego do współdziałania w zakresie wykonania umowy z wolontariuszem. Wolontariusz zobowiązany jest do osobistego wykonywania powierzonych obowiązków tylko wówczas, jeżeli wyraźnie wynika to z umowy lub charakteru świadczenia. W przeciwnym 11

13 wypadku, wolontariusz może powierzyć wykonanie swojego świadczenia innej osobie, która posiada niezbędne kwalifikacje do jego wykonania. Z ustawy wynika, że korzystający jest zobowiązany do zapewnienia wolontariuszowi bezpiecznych i higienicznych warunków wykonywania przez niego świadczeń, w tym do zapewnienia odpowiednich środków ochrony indywidualnej uzależnionych od rodzaju świadczeń i zagrożeń związanych z ich wykonywaniem. Korzystający ma również obowiązek informowania wolontariusza o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa związanym z wykonywanymi świadczeniami oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Ponadto, korzystający zobowiązany jest pokrywać, na dotyczących pracowników zasadach, koszty podróży służbowej i diet. Z obowiązku pokrycia kosztów podróży służbowej i diet wolontariusz może zwolnić korzystającego, ale wyłącznie w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Korzystający może pokrywać, na dotyczących pracowników, zasadach także inne niezbędne koszty ponoszone przez wolontariusza, związane z wykonywaniem świadczeń na rzecz korzystającego, jak również koszty szkoleń wolontariuszy w zakresie wykonywanych przez nich świadczeń określonych w porozumieniu. Korzystający ma obowiązek poinformować wolontariusza o przysługujących wolontariuszowi prawach i ciążących obowiązkach oraz zapewnić dostępność tych informacji. Obowiązek informowania wolontariusza może przybierać różne formy, w zależności od możliwości i pomysłowości korzystającego. Może to być po prostu rozmowa z wolontariuszem albo przekazanie mu tych informacji w formie ulotki lub w innej dostępnej formie. Dla korzystającego istotne jest, aby wolontariusz potwierdził (najlepiej pisemnie), że został poinformowany o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa związanym z wykonywanymi świadczeniami oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami, a także o przysługujących wolontariuszowi prawach i ciążących obowiązkach. Szczegółowe obowiązki korzystającego w zakresie bezpieczeństwa i higieny wykonywanych przez wolontariuszy świadczeń powinny być wypełniane przez korzystającego na zasadach dotyczących pracowników. Ma to na celu nie tylko ochronę wolontariuszy przed grożącymi niebezpieczeństwami, ale również wyeliminowanie lub ograniczenie skutków zagrożeń dla ich życia i zdrowia, a więc wypadków, które mogą się wydarzyć przy wykonywaniu świadczeń przez wolontariuszy. Jeśli dojdzie do wypadku z udziałem wolontariusza przy wykonywaniu świadczeń, korzystający powinien: zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, ustalić okoliczności i przyczyny wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom. Korzystający powinien również: systematycznie analizować przyczyny wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska przy wykonywaniu świadczeń i na podstawie wyników tych analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze, zapewnić wstępne przeszkolenie wolontariusza w zakresie bezpieczeństwa i higieny wykonywanych świadczeń przed rozpoczęciem przez wolontariusza wykonywania świadczenia. Wolontariuszowi, który wykonuje świadczenia przez okres dłuższy niż 30 dni przysługuje zaopatrzenie z tytułu wypadku przy wykonywaniu świadczeń na podstawie ustawy z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach14. Powyższa regulacja została wprowadzona na podstawie ustawy przepisy wprowadzające ustawę o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Z ustawy o 14Ustawa z dnia 30 października 2002 r o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (Dz.U j.t) 12

14 zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach będzie wynikało, że za wypadek uzasadniający przyznanie świadczeń uważa się zdarzenie nagłe wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło przy wykonywaniu przez wolontariusza świadczeń na rzecz korzystającego. Natomiast, jeśli wolontariusz będzie wykonywał świadczenie przez okres nie dłuższy niż 30 dni albo będzie zawarte porozumienie na czas nieokreślony korzystający zobowiązany będzie zapewnić wolontariuszowi ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków. Oznacza to konieczność wykupienia ubezpieczenia w firmie ubezpieczeniowej. Zasady dotyczące świadczeń zdrowotnych dla wolontariuszy zostały określone w ustawie15. Zgodnie z brzmieniem tej ustawy wolontariuszowi mogą przysługiwać świadczenia zdrowotne na zasadach przewidzianych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym. Z powyższego przepisu wynika, że ubezpieczenie wolontariusza będzie, więc zależało od woli korzystającego. Prawo do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego wolontariusza przysługuje od dnia objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym i wygasa po upływie 30 dni od dnia ustania ubezpieczenia w Narodowym Funduszu Zdrowia. Jeśli korzystający podejmie decyzję o tym, żeby ubezpieczyć wolontariusza będzie zobowiązany do opłacenia składki na ubezpieczenie zdrowotne. Korzystający może zgłosić wolontariusza do ubezpieczenia zdrowotnego, jeżeli wolontariusz nie jest objęty ubezpieczeniem zdrowotnym z innego tytułu. Objęcie ubezpieczeniem zdrowotnym nastąpi z dniem określonym w umowie zawartej przez korzystającego z Narodowym Funduszem Zdrowia; ubezpieczenie wygaśnie z dniem rozwiązania umowy lub po upływie miesiąca nieprzerwanej zaległości w opłacaniu składek. Rok 2011 przebiegał na terenie Unii Europejskiej pod hasłem Europejskiego Roku Wolontariatu. Jako jego podsumowanie w Brukseli 22 listopada 2011r. odbyło się Seminarium Oceny w czynie, poświęcone kwestiom dotyczącym działań o charakterze woluntarystycznym. Będąc uczestnikiem tego Seminarium uznałem za zasadne rozważenie kwestii dotyczącej tego czy idea wolontariatu wpisuje się w działalność pedagogów, osób zajmujących się kształceniem i ogólnie pojętym kształtowaniem rozwoju dzieci i młodzieży. Ponieważ funkcja pedagoga (w tym nauczyciela) w sposób potoczny kojarzy się z pracą, w niniejszych rozważaniach pragnę wykazać, że często pedagog oznacza również wolontariusz. Inspiracją do poniższego opracowania stały się treści wystąpień poszczególnych prelegentów brukselskiego Seminarium.16 Dojrzały wolontariusz może przejść przemianę części swojej osobowości. Może zmienić swoje postawy względem życia, uporać się ze swoją przeszłością, dojrzeć emocjonalnie, poprawić swoje umiejętności społeczne, uświadomić sobie swoje motywy działania w wolontariacie i zobaczyć ich źródło. Wreszcie może doświadczyć momentu w swojej posłudze wolontariackiej, w którym dawanie stanie się ważniejsze niż branie. Oznacza to, że z samego aktu dawania - niesienia pomocy, zacznie czerpać satysfakcję i radość. Warunkiem jednak jest prawidłowy rozwój tego człowieka - wolontariusza oraz dojrzałość jego opiekunów 17 (Paczkowska, 2010, bs). Rozpatrywanie pracy pedagogicznej w kategoriach służby wolontariackiej nie jest całkowicie jednoznaczne. Często, bowiem jest tak, że pedagodzy, nauczyciele wykonują pracę za wynagrodzeniem. Celem niniejszego artykułu jest pokazanie, iż pomimo tego, że działanie pedagogiczne ma często charakter pracy najemnej - nawet w takich przypadkach powinien jej wykonywaniu przyświecać pewien pierwiastek humanistyczny, poczucie misyjności i pierwiastek powołania. 15 Art. 46 ust. 1 (Dz. U j.t) 16 Seminar European Values in action: Volunteering fo r smart, sustainable and inclusive growth". 22 listopada 2011r., Parlament Europejski, Bruksela. 17 Paczkowska A., Psychologiczne aspekty wolontariatu hospicyjnego, Hospicjum im. ks. E. Dutkiewicza, SAC, Gdańsk [w:] Binnebesel J., Janowicz A., Krakowiak P., Paczkowski A., (red) Pozamedyczne aspekty opieki paliatywno - hospicyjnej. 13

15 Oceny w czynie Kierownik projektu Europejski Rok Wolontariatu, Gabriela Civico18 w swoim wystąpieniu stwierdziła, że Europa i jej obywatele zasługują na dobrej jakości usługi wolontarystyczne. Aby były one takie w istocie niezbędne są odpowiednie uregulowania prawne i dobrze opracowana struktura rekrutacji ochotników. Te czynniki Civico wskazuje, jako warunki niezbędne do tego, aby potencjalny wolontariusz wzbudzał zaufanie i szacunek dla tego, co robi, bez względu na to, na jakim obszarze odbywa się jego działalność. Aspekt odpowiedniego uporządkowania działań wolontariackich już na etapie przygotowania do zawodu znajduje swoje odzwierciedlenie w uporządkowaniach prawno - strukturalnych stosowanych przez instytucje przygotowujące do zawodu pedagoga i zatrudniające w tym zawodzie. Warto zwrócić tu uwagę na element podkreślany przez Civico - dobrowolność. To cecha definicyjna wolontariatu, jako takiego. Ratownicy wodni oczywiście pracują zawodowo. To praca trudna, wymagająca umiejętności akademickich, kompetencji i doskonałego przygotowania oraz zdolności do praktycznego wykorzystania wiedzy - czyli odpowiedni jej zasób i będące jej efektem umiejętności. Ratownikiem wodnym nie można zostać z dnia na dzień. Awanse na poszczególne stopnie zawodowe są wynikiem długotrwałej pracy i nauki. Aby zostać ratownikiem wodnym trzeba - poza pokonaniem poszczególnych szczebli w zawodowej hierarchii i spełnieniu szeregu wymogów oraz opanowania koniecznego zakresu wiedzy, posiadać także pewien kapitał o charakterze socjopsychologicznym. Mówiąc skrótowo, warunkiem koniecznym do tego, aby zostać ratownikiem wodnym - poza oczywistym potencjałem, jaki stanowią predyspozycje do pracy odpowiadające specyfice tego zawodu (m.in. kontaktowość, niski próg towarzyskości) - jest naturalna gotowość, wręcz potrzeba reagowania na sytuacje wymagające interwencji wychowawczej, niesienia pomocy sygnalizowanej definiowanymi szybko brakami, szybkiego wykorzystania zmysłu obserwacji. Z tej potrzeby zapewne wypływa owa definicyjna dobrowolność. Przede wszystkim nie szkodzić - mówi stara zasada sformułowana przez Hipokratesa, a stanowiąca motto dla wszelkich nauk medycznych i okołomedycznych. Dlatego też w pedagogice - poza programem objętym studiami - prowadzi się szeroki wachlarz szkoleń dotyczących umiejętnego, fachowego przekazywania wiedzy i otaczania osoby wychowanka opieką pedagogiczną. I to właśnie te etapy są największym polem dla kształtowania natury społecznej i uruchamiania działań o charakterze społecznym przez pedagogów lub kandydatów na pedagogów, w tym także instruktorów ratownictwa. Odniesienie do natury społecznej w swoim wystąpieniu akcentował także Jan Tombiński19, wskazując na rodzinę pochodzenia, jako tą komórkę (wręcz na poziomie instytucjonalnym), która ma największe pole oddziaływania na młodego człowieka na bardzo wczesnych etapach jego socjalizacji. Obserwujemy tu niejako proces wzajemny - dorastanie to gromadzenie własnego kapitału społecznego, który odpowiednio ukierunkowany oraz wsparty osobniczymi skłonnościami jest następnie przekazywany następnemu pokoleniu (pokoleniom) w formie wpływu na kształtowanie natury społecznej. Wraz z kolejnymi etapami dorastania, w proces wychowania włączają się kolejne osoby i instytucje. I tu warto wrócić do spostrzeżeń Gabrieli Civico, która właśnie na płaszczyzny instytucjonalne i właściwe unormowania formalno - prawne kładzie duży nacisk. Instytucje i organizacje mogą być dobrym kontynuatorem procesu wychowawczego. Praca ratowników wodnych doskonale wpisuje się w ten postulat. O ile rodzina pochodzenia jest rzeczywistym twórcą zrębów natury społecznej, o tyle to zadaniem instytucji jest właściwe ukształtowanie i ukierunkowanie świadomości - czyli drugiego członu definicyjnego wolontariatu. Instytucja jest swego rodzaju kontynuatorem procesu wychowawczego, jednakże zaniedbanie tego etapu, bądź jego niewłaściwy przebieg może powodować zupełnie wymierne straty w obszarze kapitału ludzkiego. 18 Gabriela Civico, Sem inar European Values In Action: Volunteering fo r smart, sustainable and inclusive growth, 22 listopada 2011r., Parlament Europejski, Bruksela. 19 Jan Tombiński, otwarcie seminarium Values In action, 22 listopada 2011r., PE, Bruksela. 14

16 O ratowniku wodnym - podobnie jak o lekarzu - można powiedzieć, że nie można nim bywać. Stawanie się ratownikiem wodnym to proces, ale bycie ratownikiem wodnym to stan - także pewien stan świadomości. Podsumowanie/dyskusja Christer Pursiainen20, Starszy Doradca Rady Regionu Morza Bałtyckiego w sposób dosłowny wskazuje na najważniejsze składowe wolontariatu - są to pomaganie i dbałość o bezpieczny, ukierunkowany rozwój innych ludzi. Określa je wręcz zadaniami wolontariatu. Nieodłącznym atrybutem tych zadań jest dobrowolność, czy inaczej mówiąc ochotnictwo. To doskonale wpisuje się w założenia pracy instruktorów ratownictwa, która powinna opierać się na powołaniu. Wiele czynności podejmowanych bądź potencjalna gotowość do ich wykonywania ma charakter stricte woluntarystyczny. Taki właśnie charakter mają także na przykład staże instruktorów ratownictwa. Kładzie się w nich nacisk na pracę społeczną, bez wynagrodzenia. Jest to oczywiście element szkolenia, ale jest to także swoisty trening i jednocześnie sprawdzian cech osobowościowych. Sama gotowość i intencjonalność tu nie wystarczą. Osoby chcące pracować w zawodzie ratownika wodnego w jakimkolwiek wymiarze muszą także posiadać pewien etos - tak głęboko wpisany w osobowość, że uznają je za własny. Pewien zespół cech, właściwych dla osób zajmujących się pracą instruktorów ratownictwa musi być wspólny - wynika to z wymogu fachowości świadczenia pomocy, ale także z częstej konieczności pracy w grupie czy podejmowania zespołowego działania. Dlatego nie należy mylić empatii, chęci pomagania i przekazywania wiedzy ze zwykłym pouczaniem opartym na potencjale tzw. zdroworozsądkowym. Szlif ratowniczy nabywany na drodze szkoleń oznacza w praktyce unifikację pewnych zachowań. To właśnie ten - behawioralny wymiar ratownictwa - zdaje się mieć największe znaczenie dla wolontarystycznej istoty tej służby. To dobrze, że taki wymiar istnieje. Nie zawsze musi się on przejawiać w konkretnych przekazach na drodze instruktor ratownictwa - uczeń, ratownik wodny - podopieczny, w których chodzi o przekazywanie wiedzy lub dbałości o higienę psychiczną. Instruktorzy ratownictwa są także uczestnikami wielu kampanii społecznych, dotyczących propagowania zasad poprzez działania edukacyjne, autorami publikacji, uczestnikami pokazów i prezentacji. To cenne działania - bo jak mówi kolejna zasada ze świata medycyny - lepiej jest zapobiegać niż leczyć. Aby jednak zapobiegać skutecznie, samemu trzeba mieć głębokie, prawdziwe przekonanie do tego, co się robi. Poziom owych przekonań oraz wszelkie uwarunkowania psycho - socjologiczne nie mogą być pomimo wszystko najważniejszym warunkiem decydującym o pracy w - nazwijmy ją - służbie pedagogicznej. Najważniejsza jest określona gotowość oraz posiadanie predyspozycji do jej rozwijania, kształtowania i kierunkowania. Praca pedagogiczna nie może się odbywać, jeśli w psychice ludzkiej istnieje jakakolwiek przeszkoda, niedostatek swoiście pojmowanej sprawności, branej pod uwagę z perspektywy postaw, nastawień, przyswojonego kapitału społecznego, atrybutów psychicznych, itp. Tak rozumiana sprawność (gotowość) stanowi więc, swego rodzaju bazę, której nadbudowa to zbiór czynników o charakterze swoistego treningu. Jednakże to właśnie owa nadbudowa decyduje o woluntarystycznym charakterze pracy pedagoga. Seminarium brukselskie, prelekcje występujących na nim osób w sposób szczególny naświetlają idee wolontariatu. To chwalebne, że działalność nauczycieli i pedagogów doskonale się w tą ideę wpisuje. Trzeba pamiętać także, że praca na rzecz innych ludzi staje się swego rodzaju produktem niemalże wymiernym, który wzbogaca naszą osobowość. - powiedział podczas swojego 21 wystąpienia w Brukseli Jan Tombiński, stały przedstawiciel RP przy Unii Europejskiej. To sformułowanie oddaje najlepiej istotę działań woluntarystycznych, w tym działań tego typu stanowiących ideę szeroko pojmowanego nauczania i kształtowania osoby wychowanka Idea ta 20 Christer Pursianen, wystąpienie w trakcie debaty panelowej seminarium Values In action, 22 listopada 2011r., PE, Bruksela. 21 Wystąpienie w czasie otwarcia seminarium Values In action, Bruksela, 22 listopada 2011r. 15

17 powinna stanowić jeden z najważniejszych punktów odniesienia już na etapie rekrutacji i opracowywania systemu programów nauczania dla przyszłych szkoleniowców. Instruktor ratownictwa wodnego to jeden z tych zawodów, który kojarzy się z misyjnością. Może być dobrze wykonywany wtedy, kiedy podejmowanym działaniom towarzyszy głębokie przekonanie o ich wartości i służebności. Bycie ratownikiem wodnym to nie tylko posiadanie pewnych cech psychologicznych, rozbudowana wiedza i umiejętność jej wykorzystania w praktyce, ale także w pewnym stopniu powołanie do wypełniania misji na rzecz drugiego człowieka. Literatura 2. Aronson E., Wilson T.D., Ackrert R., (1997) Psychologia społeczna - serce i umysł, ZYSK i s - ka, Poznań 3. Christer Pursianen, wystąpienie w trakcie debaty panelowej seminarium Values In action, 22 listopada 2011r., PE, Bruksela 4. Gabriela Civico, Seminar European Values In Action: Volunteering for smart, sustainable and inclusive growth, 22 listopada 2011r., Parlament Europejski, Bruksela. 5. Jan Tombiński, otwarcie seminarium Values In action, 22 listopada 2011r., PE, Bruksela 6. Olechnicki K., Załęcki P., (2007)Słownik socjologiczny, Graffitti BC, Toruń 7. Paczkowska A., Psychologiczne aspekty wolontariatu hospicyjnego, Hospicjum im. ks. E. Dutkiewicza, SAC, Gdańsk [w:] Binnebesel J., Janowicz A., Krakowiak P., Paczkowski A., (red) Pozamedyczne aspekty opieki paliatywno - hospicyjnej 8. Seminar European Values in action: Volunteering for smart, sustainable and inclusive growth. 22 listopada 2011r., Parlament Europejski, Bruksela 9. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U j.t) 10. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U j.t.) 11. Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (Dz.U j.t) ( ) Załącznik nr 1 Seminarium Oceny w czynie - Volunteering for smart, sustainable and inclusive growth. Parlament Europejski, 22 listopada 2011r. Program: Welcome and introductory remarks, Jan Kozłowski, Member of the European Parliament Opening Session Radosław Mleczko, Undersecretary of State, Ministry of Labour and Social Policy, republic of Poland Ylva Tiveus, Director Citizen Directorate, DG Communication Pascal Lejeune, Head of Unit in charge of the imlementation of the Youth in Action Programme, DG Education and Culture 16

18 Jan Tombiński, Ambassador Extraordinary and Plenipotentiary, Permanent Representation of the Republic of Poland to the EU Panel debate Role o f volunteering in achieving the aims o f Europe 2020 strategy. Synergy between various volunteering and E U politics and instruments. Marian Harkin, Member of the European Parliament, Member of the Committee of Employment and Social affairs John Macdonald, Head of Task Force - European Year of Voluntary Activites promoting active citizenship Christer Pursiainen, Senior Adviser, Council of the Baltic Sea States Secretariat Mieczysław Struk, Member of Comittee of the Regions, Marshal of Pomorskie Voivodeship Gabriella Civico, Project Manager, EVY 2011 Alliance Kamila Czerwińska, Volunteering Programme Manager in Euro

19 1S

20 System szkolenia ratowników wodnych The training of lifeguards Skalski Dariusz, Przybylski Stanisław, Przybylski Jacek 1 Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku 2Uniwersytet Gdański Number of characters: (with abstracts, summaries and cover). Number of images: 4 x characters (lump sum)=4 000 characters. Total: Number of characters: (with abstracts, summaries, cover and graphics)=1,538 spreadsheets publishing. Słowa kluczowe: system szkolenia, ratownictwo wodne, wychowanie fizyczne, stopnie ratownicze Keywords: system of training, water rescue, physical education, lifeguards' grades Streszczenie Niniejsze opracowanie zawiera analizę systemu szkolenia obowiązującego w ratownictwie wodnym w Polsce. Analiza poparta jest procesem badawczym, mającym na celu głównie pozyskanie opinii na temat systemu szkolenia i gradacji stopni w ratownictwie wodnym od szkoleniowców i ratowników. Celem głównym opracowania jest dostarczenie odpowiedzi na pytanie czy obowiązujący w Polsce system szkolenia w ratownictwie wodnym jest skonstruowany tak, że już na etapie rekrutacji pozwala na wyłonienie najlepszych potencjalnych kandydatów do służby ratowniczej, czy zapewnia właściwe ich przygotowanie pod względem sprawności fizycznej, znajomości zagadnień prawnych, umiejętności pedagogicznych, znajomości standardów bezpieczeństwa i reagowania w sytuacjach kryzysowych. Abstract This paper presents an analysis of the current training system in water rescue in Poland. The analysis is supported by the research process, mainly aimed at obtaining an opinion on the system of training and graduation degrees from the water rescue instructors and lifeguards. The main objective of this paper is to provide the answer to the question whether the current system in Poland water rescue training is designed in the way where at the stage of recruitment we are allowed to select the best potential candidates for emergency service or provides appropriapreparation in terms of their physical, law issues knowledge, pedagogical skills, knowledge of safety standards and emergency response. Wprowadzenie Celowość sprawowania służby ratowniczej sprowadza się w sposób zasadniczy do zapewnienia bezpieczeństwa osobom korzystającym z wypoczynku nad wodą, a tym samym do obniżania wskaźnika utonięć. Aby wskaźnik ten był jak najniższy wszelkie działania mające na celu podnoszenie skuteczności w obszarze sprawności ludzi - ratowników wodnych1 powinny być nastawione na realizację celu zasadniczego - podnoszenia bezpieczeństwa osób kapiących się. Cele strategiczne służb ratownictwa wodnego na przykładzie WOPR2 syntetycznie określa Jerzy Telak3. Jak pisze, strategicznym celem WOPR jest organizowanie pomocy oraz ratowanie życia lub zdrowia osób na wodach śródlądowych i kąpieliskach morskich, a do najważniejszych zadań 1 W pracy używane są pojęcia ratownik w odny" i ratownik WOPR". Określenie ratownik w odny" je s t ogólne i używane na potrzeby pracy. Jest definiowane poprzez zakres wykonywanych przez niego czynności, będący powieleniem zapisów podstawowych obowiązków ratownika z Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 r Określenia ratownik WOPR" w pracy używa się używa się w przypadku określenia stopni ratowniczych nadawanych przez Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, w hierarchii, których ratownik" też występuje. 2 Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe. 3 Telak J., (2007) Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe w systemie reagowania kryzysowego, ZG WOPR, Warszawa, s

21 WOPR należy zapewnienie bezpieczeństwa osób pływających i kąpiących się w miejscach wyznaczonych oraz uprawiających sporty wodne. Zadania te należą również do osób prawnych i fizycznych prowadzących nad wodą działalność w tym zakresie, do organów administracji rządowej i właściwych terytorialnie samorządów. Takie ujęcie celów strategicznych i zadań WOPR zaznacza się na conajmniej w płaszczyźnie - systemu szkolenia ratowników wodnych w Polsce. Praca niniejsza ma na celu dostarczenie odpowiedzi na pytanie czy obowiązujący w Polsce system szkolenia w ratownictwie wodnym jest skonstruowany tak, że już na etapie rekrutacji pozwala na wyłonienie najlepszych potencjalnych kandydatów do służby ratowniczej, czy zapewnia właściwe ich przygotowanie pod względem sprawności fizycznej, znajomości zagadnień prawnych, umiejętności pedagogicznych, znajomości standardów bezpieczeństwa i reagowania w sytuacjach kryzysowych. Dotychczas w literaturze polskiej i zagranicznej znajduje się niewiele prac badawczych na temat bezpieczeństwa w ratownictwie wodnym. Można natomiast znaleźć szereg prac badawczych poświęconych tematyce pochodnej, dotyczących zarządzania kryzysowego (prace badawcze w zawodowej straży pożarnej) oraz tematyki ściśle medycznej (z uwzględnieniem pierwszej pomocy przedmedycznej), mające charakter podręczników z zakresu klasycznego ratownictwa wodnego, uwzględniające praktykę i wiedzę propagowaną od wielu lat (nawet od ponad 30.)4. 1. System szkolenia ratowników wodnych Na sprawność ratowników wodnych w bezpośredni sposób wpływa obowiązujący system szkolenia. Pisze o tym między innymi Siłakiewicz5 - bezpieczeństwo, ryzyko, wiedza, umiejętności, predyspozycje - to tworzące interakcję pojęcia, składające się na model ratownika. Stanowią one elementy programów szkolenia ratowników wodnych. Określenie zależności pomiędzy nimi stanowi drogę do optymalizacji akcji ratowniczej i zmniejszenia liczby utonięć. Ten sam autor porusza również kwestie związane ze znaczeniem działań prewencyjnych i profilaktycznych. Konkluzja do jakiej dochodzi, brzmi: programy szkolenia kładą głownie nacisk na szkolenie do udzielania pomocy, a nie kształcą do zapobiegania.6 Widać tu wyraźne odniesienie do systemu szkolenia ratowników wodnych i jego ewentualnych słabości. Celem kształcenia (i swoiście pojmowanego wychowania) ratowników wodnych jest najogólniej mówiąc ratowanie osób tonących. Jak piszą Wiesner, Kowalewski i Skalski powinno się ono odbywać poprzez profesjonalne szkolenie kadry instruktorów i ratowników, popularyzację i powszechne nauczanie umiejętności pływania, upowszechnianie bezpiecznego stylu wypoczywania nad wodą, n wychowywanie - nazwijmy je w wymiarze praktycznym - czyli poprzez działalność ratowniczą. Według Skalskiego prewencja, profilaktyka i doskonalenie umiejętności pływackich to trzy elementy, które powinny być brane pod uwagę w każdym systemie szkolenia. Im większa będzie prewencja, profilaktyka, im doskonalsze umiejętności pływackie, tym mniejsze będzie zagrożenie osób w wodzie, a tym samym pomoc będzie rzadziej potrzebna. Pomoc w formie akcji ratunkowej będzie tym skuteczniejsza im lepiej wyszkoleni będą ratownicy (...) Współczesny ratownik (wodny) to osoba przygotowana wszechstronnie.8 Aby móc mówić o edukacji wodnej opartej o wykorzystanie potencjału osobniczego jednostki, należy brać pod uwagę sprawność fizyczną oraz kompleks predyspozycji socjopsychologicznych. Uwzględniają to schematy edukacji wodnej stosowane na ogół w ratownictwie wodnym. 4 A utor odwołuje się do swojego dorobku wydawniczego i doświadczenia w pracy ratownika, szefa zespołu ratowników i szkoleniowca (instruktor wykładowca WOPR) prowadzącego zajęcia na ponad stu kursach szkoleniowych na wszystkie stopnie w ratownictwie wodnym na poziomie powiatowym, wojewódzkim i centralnym. 5 Siłakiewicz P., (2010) Wiedza o ratownictwie a umiejętności ruchowe ratowników Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, AW F Wrocław, s.4. 6Siłakiewicz P., (2007) Pojecie prewencji w opinii ratowników Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, Sympozjum WOPR, Mysłowice, s Por. Wiesner W., Kowalewski B., Skalski D., (2007) Podstawy metodyczne edukacji ratowniczej, Matrix, Olsztyn, s Skalski D., (2001), Edukacja wodna - zostań ratownikiem, Skarszewy, s.5. 20