KONKURS. NA koncepcję SCENARIUSZA I KONCEPCJĘ plastyczno-przestrzenną ekspozycji stałej Muzeum Warszawskiej Pragi O/MHW

Transkrypt

1 KONKURS NA koncepcję SCENARIUSZA I KONCEPCJĘ plastyczno-przestrzenną ekspozycji stałej Muzeum Warszawskiej Pragi O/MHW ZAŁĄCZNIK NR 20 PROTOKOŁY Z PREKONSULTACJI 19 I 24 CZERWCA 2013 Warszawa 2013

2 Protokół z prekonsultacji społecznych 19 czerwca 2013 r. Sala Konferencyjna w Urzędzie Dzielnicy Praga Północ przy ul. Ks. I. Kłopotowskiego 15 w Warszawie Moderator: Chciałbym oficjalnie rozpocząć nasze spotkanie konsultacyjne, dokładnie rzecz biorąc jest to spotkanie prekonsultacyjne, a dotyczy one Muzeum Warszawskiej Pragi, które jest jednostką Muzeum Historycznego m.st. Warszawy. Dlaczego spotkanie prekonsultacyjne? Ponieważ jest to spotkanie tak naprawdę konsultacyjne, ale nie wymagane ustawowo, dlatego mówimy o tym, że są to prekonsultacje, czyli jest to swojego rodzaju inicjatywa Muzeum Historycznego Warszawy, czy Muzeum Warszawskiej Pragi, dotycząca przekazywania informacji osobom zainteresowanym. Na początku chciałbym przedstawić osoby ze strony Muzeum Historycznego Warszawy, z nami jest tutaj Pani Ewa Nekanda-Trepka, Dyrektor Muzeum - witam serdecznie, jest także Pan Jarosław Trybuś, zastępca Dyrektora ds. merytorycznych Muzeum - dzień dobry, jest także Pan Artur Zbiegieni, zastępca Dyrektora ds. inwestycyjno-konserwatorskich - dzień dobry, a także witamy Pana Huberta Kowalskiego koordynatora ds. badawczo-naukowych - dzień dobry. Chciałbym także przedstawić Państwa przedstawicieli Muzeum Warszawskiej Pragi, jest z nami Pani Aleksandra Czyżewska, koordynator projektu - witam serdecznie, jest także Pani Jolanta Wiśniewska, starszy kustosz- dzień dobry, Katarzyna Kuzko-Zwierz, adiunkt - dzień dobry; także witamy Panią Patrycję Labus-Sidor, kustosza, a także witamy Pana Krzysztofa Zwierza adiunkta - dzień dobry. Proszę Państwa, ponieważ nie jest nas za dużo, proponuję żeby każdy z nas się przedstawił. Na początku zrobię to ja. Nazywam się Michał Kazem-Bek, mogę osobiście powiedzieć, że jestem mieszkańcem Pragi od dziecka, więc tematy, które będą dzisiaj poruszane, będą mi bliskie. Ze mną jest Pani Joanna Jesierowska, która będzie robiła notatki z naszego spotkania, a także Pani Paulina Truszyczyńska, także wychowana na Pradze, która będzie mnie tutaj wspierać. I jeżeli Państwo pozwolą to zrobi kilka zdjęć w trakcie naszego spotkania; jeszcze chciałbym nadmienić, że spotkanie będzie nagrywane, tak. Czy wyrażają Państwo zgodę na to, żeby spotkanie było nagrywane? Bardzo dziękuję i teraz proszę, żebyśmy się przedstawili, aby każdy się przedstawił, kogo ja nie wymieniłem. Proponuję z mojej prawej: - Dzień dobry, Bubińska Anna, jestem mieszkanką Pragi i dlatego jestem tutaj. - Witam - moderator. - Janusz Owsiany, mam ambicje być żywym eksponatem, Stowarzyszenie Monopol Warszawski. - Dzień dobry, nazywam się Grabowska Alicja, ja jestem mieszkanką Warszawy, nie, nie Pragi, trochę Ursynowa, trochę Bielan, i reprezentuję firmę Qumak. Może na razie tyle, dziękuję. - Dziękuję - moderator. - Adam Lisiecki, Prażanin, tutaj z trzema osobami prezentujemy pewien Komitet, o którym za chwilę. - Witamy serdecznie moderator. 2

3 - Witam, Jarosław Zieliński, Bielańczyk, miesięcznik Stolica, Komitet j.w. - Jarosław Kaczorowski, również Komitet, Społeczny Komitet obrony Muzeum Pragi, mieszkaniec prawego brzegu od roku 95, najpierw Zacisze, obecnie Bródno, i chyba najpilniejszy przewodnik na Pradze. - Witam moderator. - Dzień dobry, Jarosław Trybuś. - Dzień dobry, Hubert Kowalski. - Dzień dobry, Olga Jasińska, Stołeczny Ratusz. - Dzień dobry, Marzena Pleskot, Biuro Senatora Marka Borowskiego. - Witam moderator. - Krzysztof Tyszkiewicz, Stowarzyszenie ulicy Szerokiej, przewodniczę Komisji Dialogu Społecznego na Pradze Północ i pracuję w spółce, która jest inwestorem na Pradze Północ, między innymi w fabryce Koneser. - Tadeusz Władysław Świątek, autor szeregu opracowań z dziedziny genealogii Rodów Warszawskich, Mokotowianin. - Witam moderator. - Jacek Natorff, mieszkaniec Pragi od urodzenia. - Witamy moderator. - Dzień dobry, Maria Cieśla, ja reprezentuję Stowarzyszenie im. Szymona Anskiego, my jesteśmy Stowarzyszeniem związanym z Pragą też i rozpoczynającym taką działalność na Pradze. Główną naszą ideą naszej działalności jest upamiętnienie historii żydowskiej w tej części dzielnicy. - Witamy serdecznie - moderator. - Artur Zbiegieni, przedstawiony wcześniej. Moderator: Zanim zaczniemy jeszcze, jedno pytanie do Państwa. Działamy z mikrofonami czy bez? Jak Państwo uważają? - Do nagrywania lepiej - Jak nagrywamy to z mikrofonem, dobrze. -Moderator- Ze względu na nagrywanie - z mikrofonem. - To w każdym bądź razie proszę Państwa, ja będę miał jeden mikrofon, tutaj jest koleżanka Paulina, będzie z drugim mikrofonem i będę prosił Panią Paulinę, żeby podchodziła do osób i wręczała mikrofon, dobrze? Tak żeśmy się umówili. To przejdźmy dalej. Proszę Państwa, jakie są cele naszego dzisiejszego spotkania? Cele spotkania konsultacyjnego: uspołecznienie procesu tworzenia Muzeum Warszawskiej Pragi poprzez: konsultacje oferty programu funkcjonalnego Muzeum, która zostanie za chwileczkę przedstawiona. Dalej: konsultacje założeń merytorycznych do ekspozycji stałej Muzeum, następnie: zebranie opinii odnośnie kluczowych kwestii, na które należy zwrócić uwagę przy formowaniu warunków konkursu, a także na całym spotkaniu cykliczne jest przekazywanie informacji na temat postępu prac nad tworzonym Muzeum. Scenariusz spotkania konsultacyjnego (prezentowany na ekranie projekcyjnym). To jest założony cały scenariusz, ja go tak szybciutko przytoczę. Jeszcze może nadmienię Mam nadzieję, że widać.. niestety warunki techniczne są, jakie są i nic więcej nie mogliśmy zrobić z rzutnikiem, żeby było bardziej czytelnie, ale myślę, że Państwo widzą, co jest tutaj.. Czyli, cieszę się. Czyli jesteśmy w fazie rozpoczęcia spotkania, za chwileczkę pani Aleksandra Czyżewska przedstawi prezentację wprowadzającą pt. Partnerskie Muzeum na Pradze, następnie pani Katarzyna Kuzko-Zwierz przedstawi prezentację dotyczącą planowanych funkcji Muzeum Warszawskiej Pragi. Po tych prezentacjach, zapraszam Państwa do pierwszej dyskusji, czyli dotyczących przyszłych funkcji Muzeum. Czyli będziemy dyskutowali przede wszystkim na temat tej prezentacji. Dalsza część jest to prezentacja dotycząca założeń merytorycznych do ekspozycji stałej Muzeum, także pani Katarzyny Kuzko-Zwierz, a następnie (niewyraźny kobiecy głos) tak, tutaj będzie zapowiedź do prezentacji charakterystyki zbiorów pani Jolanty Wiśniewskiej, to się zgadza, że taka prezentacja będzie, króciutka. A następnie przejdziemy dalej do dyskusji na temat założeń merytorycznych, czyli będziemy liczyli na Państwa pytania, uwagi, a także propozycje do wyżej wymienionych prezentacji. Druga część dyskusji, w drugiej części czyli: na co należy zwrócić uwagę przy formułowaniu warunków konkursu? Co jest kluczowe? Wiemy o tym, że konkursy już się odbywały dwa razy, a teraz będzie trzecie podejście i wspólnie z Państwem jest takie zamierzenie, żeby Dyrekcja Muzeum 3

4 przygotowała odpowiednie warunki konkursu. A na koniec podsumowanie, zakończenie. Chciałem się spytać, czy w tym momencie są jakieś pytania do tego, co przed chwilą przedstawiłem, Państwa propozycje? Możemy iść dalej? To teraz bardzo proszę panią Olę o zabranie głosu.. Aleksandra Czyżewska (komentarz do prezentacji wyświetlanej na ekranie): Dzień dobry, przepraszam od razu te osoby, które już miały okazję wysłuchać części informacji, która dzisiaj będzie prezentowana. Myśmy powiesili też na stronie internetowej tą szerszą prezentację, natomiast ja dzisiaj chciałam, to tylko tytułem wstępu zrobić, zwrócić uwagę na parę kwestii, które nas samych zadziwiły. Po pierwsze chcemy, to deklaruję już od tych kilku tygodni, próbujemy rozpocząć, i rozpoczęliśmy proces budowania partnerskiego muzeum. Co to znaczy? No, to to w trakcie procesu mam nadzieję, że razem z partnerami lokalnymi i instytucjonalnymi będziemy tworzyli i mieli wpływ na to, w jaki sposób, jakiego typu będą wydarzenia działy się w tym miejscu, bo nie tylko mówimy o procesie inwestycyjnym, który się za chwilę zakończy, ale przede wszystkim o wypełnianiu, o wspólnym wypełnianiu treści, wspólnym tworzeniu projektu po to, żeby wspólnie z różnymi instytucjami sięgać po współfinansowanie i realizować zamierzenia, które być może dzisiaj robimy jako zupełnie zatomizowane, na rzecz społeczeństwa lokalnego, różne instytucje i przedstawiciele. Sama się zdziwiłam, kiedy robiłam tę listę różnych instytucji. Ponieważ jesteśmy ciągle w trakcie procesu inwestycyjnego, chcę zwrócić też uwagę na to, (komentarz do slajdu Uczestnicy procesu inwestycyjnego ) że Ministerstwo, Miasto st. Warszawa, reprezentowane przez trzy Biura, Stołeczny Zarząd Rozbudowy Miasta - Inwestor Zastępczy, PAS Projekt - Projektant, Mostostal - Generalny Wykonawca i jesteśmy my na końcu użytkownikiem, nasza Centrala, Szanowna Dyrekcja, Kierownictwo i tak naprawdę zaplecze techniczne, inwestycyjne i każde, i zespół Muzeum Warszawskiej Pragi, ten przyszły użytkownik. Czyli tak naprawdę do tego przedostatniego, [do przedostatniej] pozycji to są instytucje i osoby, które już od kilku lat się zajmują nie tylko samym podejmowaniem decyzji, ale też przede wszystkim finansowaniem i kontrolowaniem tego, w jaki sposób inwestycja zmierza do tego, żeby wreszcie Muzeum wyczekiwane przez Państwa powstało. (Komentarz do slajdu Terminy ). Było podnoszone bardzo mocno, na różnych forach w Internecie, które ja czytam bardzo dokładnie i rozumiem, że jest niesamowita energia tutaj w tym miejscu i chcę powiedzieć, że wspólnie z Dyrekcją podjęliśmy taką decyzję, żeby posłuchać jednak tego głosu środowisk, i z dwóch powodów jak gdyby troszeczkę przesunąć nasz termin rozpoczęcia konkursu, który był tutaj na tej sali oficjalnie zapowiedziany na koniec maja. Pierwszy powód to taki, że chcemy nie tylko jakby przyszłe, wykorzystać przyszłe możliwości i anonsując dzisiaj to partnerstwo, tworzenie partnerskiego Muzeum, w przyszłości konsultować różne z Państwem sprawy, ale chcieliśmy już teraz zacząć od tego, żeby przedstawić przed tym zanim ogłosimy konkurs, dokumenty i idee, przede wszystkim idee, a potem z nich musimy tworzyć dokumenty, by one stały się elementem procedury wymaganej przez ustawę (prawo) zamówień publicznych. Niestety (dygresja: widzę że Pani notuje, to jest wszystko na naszej stronie wisi) (szmer, -Dobrze). Drugim takim ważnym powodem było to, że instytucje, o których tu mówiłam wcześniej, one, te które się zajmują samym procesem inwestycyjnym, podjęły decyzję o ostatecznym terminie oddania.., zakończenia procesu inwestycyjnego, który jest przewidziany na 30 czerwca 2014 roku. Przed nami cały rok, pewnie potem jeszcze będzie jakieś tam kilka miesięcy samego uzyskiwania prawa do użytkowania, czyli my będziemy wreszcie mogli się przeprowadzać. W tym czasie dokonujemy też korekty harmonogramu, właśnie związanego po pierwsze z konsultacjami, prekonsultacjami, potem ogłoszeniem konkursu i planujemy, że to będzie w trzecim kwartale -sama procedura przeprowadzona. Mamy nadzieję, że ten wyłoniony w konkursie, po raz trzeci który się będzie odbywał i skutecznie, dojdziemy do konsensusu takiego, że będzie wybrany zespół projektowy. Będzie w czwartym kwartale opracowywał projekt ekspozycji, mając na względzie dzisiejsze materiały, które też są materiałami roboczymi, wiszą na stronie. Zbieramy uwagi nie tylko dzisiaj, nie tylko w trakcie następnych spotkań, ale właściwie cały czas do momentu ogłoszenia konkursu. Kiedy? (będzie ogłoszony konkurs) - to wszystkich interesuje. Ja powiem: że na początku lipca, a potem będzie w drugim tygodniu, to mnie będą wszyscy bardzo nie lubić tak, bo wszyscy bardzo czekają. Uważam, że w tym wypadku, kiedy mówimy o tak niezwykłym miejscu, o tak niezwykłym Muzeum, warto poświęcić tych przynajmniej.., te kilka kolejnych dni na to, żeby dopełnić i nasze myśli, i nasze pomysły. Tutaj zespół Muzeum Warszawskiej Pragi przecież pracuje nad tym pięć lat, tak naprawdę, ma niesamowity dorobek. Za chwilę, ja bardzo chciałam żeby przedstawili, 4

5 pokazali za chwilę sami zaprezentują i mam nadzieję, że będzie to niezwykle inspirujące, przede wszystkim dla przyszłych projektantów. Bo było tak, że w tych poprzednich konkursach, chyba tylko jeden zespół pojawił się na tym obszarze tego przyszłego Muzeum, a reszta bądź uważała, że nie, bądź starała się projektować bardziej intuicyjnie, nie znając nawet kontekstu miejsca. Chcielibyśmy tym razem takich sytuacji uniknąć i tylko powiem, że w zakresie, zaraz po tym, kiedy będzie już po tym formalnym etapie zgłaszania się zespołów projektowych do konkursu, chcemy zrobić kolejne, już z nimi konsultacje takie dotyczące tego, żeby sobie do końca dopowiedzieć intencje, i dopowiedzieć, przedstawić wszystkie pomysły, zebrać też zebrane tutaj przedstawić zebrane uwagi i włączyć je, jako załącznik, do samego konkursu. Nie wisi też na stronie, co nie trudno zauważyć, sam projekt budowlany, dlatego, że jak myśmy się spotykali parę dni temu na Komisji Dialogu Społecznego, to powiedziałam, że będę mogła powiesić ten dokument dopiero wtedy, kiedy go dostanę od projektanta, poprzez ręce Inwestora Zastępczego, ponieważ tam są aktualizowane jeszcze jakieś ostatnie, że tak powiem poprawki. Natomiast, no daliśmy termin i on został zapisany do protokołu też z Inwestorem Zastępczym, były ostatnio takie końcowe uzgodnienia, wszystko zapisane na koniec tego miesiąca, tak.. czyli jeszcze musimy sobie dać chwilę czasu. Natomiast mogę powiedzieć tyle, że szukaliśmy wspólnie z Dyrekcją, jak największej możliwości, żeby też kosztem czasami różnych muzealnych przestrzeni, takich gospodarczych, znaleźć jeszcze więcej przestrzeni, na to żeby można było.. ekspozycje stałą - to jest oczywiste - ale czasowe poświęcić bardzo dynamicznym różnym znakomitym pomysłom i prezentacji zbiorów, które, a o tym za chwilę, powiedzą moi koledzy. I dopiero realizacja dopiero, oczywiście po oddaniu budynku, po tym, kiedy my się staniemy prawowitym użytkownikiem. To tak, jeżeli chodzi ogólnie o terminy. My się musimy trzymać tego, co jest uzgodnione w harmonogramie. Teraz przewidujemy (Komentarz do slajdu Fazy i formy konsultacji ) kilkakrotnie tak, ja tutaj powiedziałam teraz, jeżeli ktoś będzie czuł się nieusatysfakcjonowany dzisiejszym tym krótkim czasem na ten początek konsultacji są 24 [czerwca] - kolejne na Pradze Południe, więc trochę więcej czasu może do przemyślenia, do zapoznania się, chociaż myślę, że Państwo to żyjecie tym już, niektórzy to już całe życie, jeżeli Pan (ukłon w kierunku Pana Jacka Natorffa) się tu urodził. Ja chcę być Prażanką, więc też jestem żywo zainteresowana, co tu będzie? Jak tu będzie? I proponujemy nie tylko w formie spotkań, ale też i takich konsultacji poprzez ankiety, żebyście mogli Państwo swoje uwagi, pomysły złożyć też. Bardzo o to proszę na piśmie, bo to nam ułatwi stworzenie protokołu, który oczywiście będzie też dokumentem publicznym i będzie wisiał również dołączony do dokumentów w procedurze zamówień publicznych. Proponujemy też w listopadzie, kiedy będzie wybrany zespół projektowy, on.., to będzie zapisane też w warunkach konkursu, musi ten przyszły projektant mieć świadomość, że stanie też do konsultacji społecznej ze swoimi ideami na etapie koncepcji, żeby jeszcze dodatkowo, nie poprzez osoby trzecie takie jak my, ale bezpośrednio też od Państwa usłyszeć, jakiego typu uwagi będziecie Państwo mieli, czy rekomendacje do proponowanej koncepcji, zanim zostaną wydatkowane publiczne pieniądze i powstanie sam projekt wykonawczy scenariusza - to w listopadzie. No i to jest oczywiście to, do czego dążymy (komentarz do slajdu Stan docelowy 30 czerwca z wizualizacją Muzeum Pragi autorstwa Pas Projekt Archistudio), w sensie tworzenia dla wszystkich miejsca, które wszystkim się już pewnie opatrzyło, ale jak powiem, dzisiaj był pan Dyrektor Zbiegieni na budowie, (ja miałam akurat inne zajęcia, ale jestem co tydzień...), i (komentarz do zdjęć Budowa Stan 12 czerwca 2013 ) są wstawiane szyby, rośnie bardzo więźba dachowa, już jest taras gotowy, z którego można oglądać Bazar Różyckiego. Też w tym nowym budynku, który będzie zapleczem dla Muzeum - biurowym, ale też i jest tam sala konferencyjna przewidziana - też już są okna wstawione. I przygotowania elewacji od strony Targowej, co będzie dla nas najbardziej niesamowitym momentem, po tych kilkunastu latach, kiedy wreszcie będą wstawione tutaj okna i drzwi w ciągu tych najbliższych tygodni, będzie wreszcie widać, że to się naprawdę dzieje i się naprawdę ten proces odbywa ku takiemu skutecznemu końcowi, jeśli chodzi o sama inwestycję. I teraz, czym wypełnić tą przestrzeń? Na pewno było wiele dyskusji, to nie jest tak, że to pierwsza odsłona, pierwsze spotkanie. Zespół Muzeum Warszawskiej Pragi wiele razy się spotykał i opowiadał, może nie w taki sposób, tak syntetycznie jak chcemy to zrobić dzisiaj. Mają swoje przemyślenia, chcą się dostosować do sposobu jakby lepszej, lepszego zrozumienia, czy podania treści, właściwych treści merytorycznych i funkcji Muzeum przyszłym projektantom, bo to był główny zarzut do obu konkursów, że projektanci nie mieli zarysowanego dobrze zadania. Więc też w drugiej części (spotkania), też będziemy Państwa pytali również o wszystkie uwagi, 5

6 rekomendacje, które mogą każde z tych wątków ulepszyć, udoskonalić na rzecz prawobrzeżnej Warszawy. Dziękuję bardzo, wszystko mamy na stronie, cokolwiek jest jakby wytworem, rezultatem naszej pracy, będzie do Państwa publicznej wiadomości. Zawieszamy na obu naszych portalach i na Facebook`u, tak? (pytanie do osoby, która odpowiada w muzeum za prowadzenie portalu) I na Facebook u. Moderator: Bardzo dziękujemy Pani Koordynator, teraz bardzo proszę o zabranie głosu pani Katarzyny Kuzko- Zwierz prezentacja na temat funkcji Muzeum Warszawskiej Pragi. Przełączamy prezentację, ponieważ będzie w innym programie. Katarzyna Kuzko-Zwierz (komentarz do prezentacji wyświetlanej na ekranie): Dzień dobry Państwu. Ja zacznę w takim razie od podstaw, od takich celów i planów, które, no myślę, że realizujemy tutaj od momentu powstania biura tymczasowego [Muzeum] aż do dzisiaj, natomiast które chcemy rozwijać wtedy, kiedy Muzeum już się pojawi jako taki stały punkt obecny na mapie Pragi, prawobrzeżnej Warszawy, w ogóle Warszawy. Zadania Muzeum to: gromadzenie zbiorów, w tym także nagrywanie wspomnień różnych, czym się zajmujemy na bieżąco, ochrona, opracowanie, udostępnianie, a także udostępnianie innych efektów pracy i poszukiwań badawczych. Z tym jest ściśle związane działanie, które będziemy chcieli i chcemy i podejmujemy, mianowicie różnego rodzaju działania edukacyjne, projekty badawcze, wystawy stałe i wystawy czasowe o wystawie stałej będzie w dalszej części, przynajmniej o tym, co proponujemy. A także innego i bardzo różnego typu wydarzenia, spotkania, konferencje, spacery, myślę, że tutaj można wymieniać różnorodne formy takich wspólnych aktywności, tego, co będziemy jeszcze proponować, a oprócz tego również działalność wydawnicza. Cele, które sobie stawiamy od początku to: inspirowanie i wspieranie działań na rzecz dziedzictwa prawobrzeżnych rejonów miasta, wspieranie procesu budowania tożsamości lokalnej, inspirowanie dyskusji nad aktualnymi problemami i zagadnieniami takimi jak rewitalizacja, kierunki rozwoju prawobrzeżnych rejonów, uzupełnianie luk w badaniach dotyczących prawobrzeżnych rejonów miasta, nie tylko od strony historii, ale także we wszelkich innych aspektach, dostarczanie rzetelnej wiedzy i źródeł badawczych, aktywizacja mieszkańców, zapobieganie wykluczaniu i wspieranie budowania więzi między pokoleniowej, a także więzi z miejscem. Wszystko to chcemy realizować we współpracy z Państwem, we współpracy ze środowiskami lokalnymi, ze środowiskami szkolnymi, akademickimi, z organizacjami społecznymi, instytucjami publicznymi, także ze wszystkimi innymi podmiotami, które nie mieszczą się w tych pojęciach, a które mają na celu działania na rzecz prawobrzeżnych rejonów miasta. Moderator: Bardzo pani dziękuję za prezentację, i proszę Państwa, teraz proponuję, żebyśmy przeszli do pierwszej części naszej dyskusji. Jakie są Państwa uwagi dotyczące przyszłej funkcji Muzeum? A także drugie pytanie:, Jakich funkcji koncepcja nie uwzględnia, zaproponowana koncepcja Muzeum? Proszę bardzo, tutaj koleżanka podejdzie do Państwa z mikrofonem.. Kto pierwszy chciałby zabrać głos w naszej dyskusji? Jakie są Państwa uwagi, propozycje? Może jakieś pytanie dotyczące tego, co było przedstawiane? Zachęcam do zadawania pytań odnośnie prezentacji, którą prezentowała pani koordynator. Proszę bardzo. Janusz Owsiany: Chciałem się dowiedzieć czegoś więcej o tych wielowymiarowych funkcjach planowania Muzeum, a zwłaszcza roli w przyszłości kwestii wykluczonych społecznie, bo wiem, że taka prezentacja musi zawierać szeroki, ogólnie zarysowany program, ale mnie interesuje szczególnie wykluczenie społeczne, jakie są tutaj założenia? Jakie tutaj są założenia tego Muzeum? Moderator: Dziękuję bardzo, kto chce odpowiedzieć? Proszę. Jolanta Wiśniewska: Tak naprawdę te działania zmierzające do przeciwdziałania wykluczeniu zawierają się w tych działaniach funkcji Muzeum, które chcemy realizować dlatego, że mając świadomość specyfiki terenu i tego, że po prostu potrzeba jest przywrócenia wszystkim dziedzictwa to wykluczenie rozumiemy także jako próbę przywróceniem dziedzictwa części miasta, które często jest zapomniane. Dlatego też powstajemy, dlatego też będziemy mówili o tej historii za pomocą wystaw, wydarzeń, która często jest pomijana to jest 6

7 jednego rodzaju wykluczenie. Drugiego rodzaju wykluczenie to często takie wykluczenie społeczne, z którym też Muzeum chciałoby walczyć. Będziemy realizować projekty dla dzieci z Pragi, dla szkół praskich, które będą pomagały budować tożsamość dzielnicy, taką dumę bycia Prażaninem, Grochowiakiem i jakby tym też będziemy się zajmować. To są tego rodzaju projekty wystawiennicze i to, że będzie tu czynna na przykład multimedialna czytelnia, w ogóle będzie czytelnia, która będzie otwarta dla wszystkich, będzie mnóstwo możliwości skorzystania z naszych zbiorów, przyjścia, posłuchania, skorzystania ze źródeł, które tworzymy, chcemy tworzyć Muzeum otwarte, które będzie dla mieszkańców prawego brzegu. Moderator: Bardzo pani dziękuję. Czy ktoś jeszcze chciałby dodać dwa zdania, czy kolejne pytanie? Ja przekażę mikrofon. Krzysztof Tyszkiewicz: Chciałbym się właśnie zapytać o rzecz Znaczy się tak: mamy powiedzmy rok, tak? Jak funkcjonuje Muzeum w ciągu roku? Bo tych fantastycznych kierunków działań, jest bardzo dużo, natomiast jak w takim razie, jak Państwo sobie wyobrażają, że w ciągu roku ile tych działań będzie realizowanych? I druga rzecz, zdajemy sobie z tego sprawę, że kadra Muzeum obecnie liczy kilka osób, które na stałe pracują tutaj na naszej stronie. Jak będzie wyglądało zatrudnienie do realizacji tych ambitnych celów, szczytnych z resztą? Moderator: Bardzo dziękuję, jak dobrze rozumiem to były dwa pytania. Pan zadał dwa główne pytania, jedne odnośnie zatrudnienia, drugie jakby (rozmowa ze szmerami, pomiędzy moderatorem a panem Tyszkiewiczem). Proponuję, żebyśmy przyjęli taka zasadę: pytanie-odpowiedź, pytanie-odpowiedź i teraz odpowie Panu Dyrekcja, a Pan będzie kolejny (niezrozumiałe słowo), dobrze? (wymiana zdań niemożliwych do wyłapania) Dyrektor Ewa Nekanda-Trepka: Proszę Państwa, jeżeli chodzi o to jak Muzeum Pragi będzie funkcjonowało do czasu uruchomienia przyszłej siedziby, będzie po prostu tak funkcjonowało jak w tej chwili, czyli te wszystkie zadania, które są w tej chwili realizowane przez osoby zatrudnione, będą nadal realizowane, czyli będzie przyjmowanie zbiorów, opracowywanie, będzie także edukacja, będą także wystawy czasowe, oczywiście w różnych miejscach, które będą możliwe, dostępne. Tak jak dotychczas, prawda? Tak jak dotychczas ten zespół działał. Natomiast, jeżeli chodzi o zatrudnienie ostateczne, to tak naprawdę weryfikujemy wszystkie wskaźniki, które są przypisane do tego projektu unijnego m.in. też terminy zatrudnienia też nowych, nowego zespołu, a także dalszych osób do zespołu- to jest jeszcze kwestia otwarta, m.in. te funkcje, które tutaj dzisiaj omawiamy i jak to Muzeum będzie działało w przyszłości będzie rzutowało na to, jaka obsada będzie niezbędna do tego, żeby to Muzeum funkcjonowało w sposób prawidłowy. Czyli jeśli mówimy, tak jak przed chwilą powiedziała Pani Wiśniewska, jeśli mamy bibliotekę, to oczywiście będzie musiała być bibliotekarka, nie będziemy zatrudniali w tym momencie bibliotekarki, jeśli biblioteki w tej chwili nie ma, prawda? Nie uruchamiamy, na razie gromadzimy wyłącznie te przedmioty. Kiedy po prostu będziemy uruchamiać Muzeum, wtedy odpowiednie osoby będą zatrudniane ( ) prawidłowo (szmer i kaszlnięcie, które uniemożliwia rozszyfrowanie fragmentu). Moderator: Bardzo dziękuję. Proponuję, żebyśmy oddali głos Panu. Tadeusz Świątek: Ja zwracam tutaj uwagę na fakt, że troszeczkę ze zdziwieniem słucham tego, że już prawie otwieramy wystawę. Muzeum jeszcze nie wychodzi ze sfery ukończenia budowy, nie ma okien, trudno jest sobie wyobrazić poszczególne sekwencje ekspozycji, jeśli nie znam tych pomieszczeń. Wolałbym widzieć tutaj, właśnie, plan na ekranie pomieszczeń, do których dopasowujemy pewne tematyczne ekspozycje: stałe i ekspozycje zmienne. Poza tym ekspozycje multimedialne, które też gdzieś musza się pomieścić, muszą mieć ścianę na te ekrany, na te wszystkie urządzenia elektroniczne, nowoczesne. Po za tym zwracam uwagę także na fakt - z wielkim zdziwieniem - warszawskie muzealnictwo ucieka od prawidłowej nomenklatury i prawidłowego nazewnictwa: mamy teraz Warszawiaka, nie Warszawianina, Prażaka, jak strażaka zupełnie, a nie Prażaninaprawda, Grochowiaka a nie Grochowianina, Gocławiaka, a Gocłowianina. Ja, zawsze słyszałem troszeczkę inne nazewnictwo, nie jestem związany może z Pragą, akurat stricte moja rodzina ze strony matki jest jedenaście pokoleń w tym mieście stołecznym Warszawie od Augusta III Sasa, a mój pradziad z prostej linii Michał Świątek 7

8 walczył w Olszynce Grochowskiej i tam mam do dnia dzisiejszego nawet krzyż srebrny Virtuti Militari, który on otrzymał, ale to tak w gwoli po prostu przywiązania swojej osoby do tego terenu Warszawy. Chciałem tutaj zwrócić uwagę, że kwestia tych wszystkich ekspozycji, jest kwestią jeszcze daleką, bo wystarczy jakiś drobny poślizg i nie dostaniemy wszystkich pomieszczeń, na które bardzo liczymy, gości będziemy chcieli już zaprosić, otworzyć jakąś tam wystawę i trzeba będzie szybciutko coś zminimalizować, wyjść z jakąś ekspozycją na ten początek. To uważam, że to jest troszeczkę przedwczesne. Ja jestem zdania, że trzeba operować przede wszystkim konkretami, no i przekładać to na jak najbardziej na współczesność, na realną współczesność, a tu na razie za dużo jest w tym wszystkim fantazji. Dziękuję bardzo. Moderator: Bardzo Panu dziękuję. Dziękuję za mikrofon. Podsumowując, pierwsza rzecz do której się Pan odnosi - jakie są plany Muzeum, których w tym momencie brakuje nam podczas konsultacji. Rozumiem, że Pan się już teraz odnosił, do planowania wystawy, ale teraz mówimy o funkcji Muzeum, ale ja tutaj poproszę o odpowiedź. Ja proponuje tak, czy na następnej konsultacji może tak być, że będą plany? Aleksandra Czyżewska: Ja już mówiłam, że czekamy na zaktualizowane plany, takie które będą udostępnione, mają być udostępnione przez projektanta do końca tego miesiąca. Natomiast nie wiem czy Pan zna taką ulotkę, która już funkcjonuje dość dużo. W stosunku do jakby generalnej powierzchni ekspozycyjnej, to nie ma wielkich zmian, są zmiany, które raczej powiększają tą ekspozycję o nową powierzchnię, kosztem zaplecza tego technicznego Muzeum i biurowych sal. Natomiast, właśnie to chcemy w tej chwili, przejść do etapu, kiedy zespół pokaże pewną ideę, pewną opowieść o mieście i różnych wątkach prawobrzeżnej Warszawy to jest z jednej strony oferta Muzeum taka merytoryczna, a z drugiej strony no właśnie jest przestrzeń, która, jeżeli się dobrze policzy, to tam jest raptem kilkaset metrów kwadratowych tej powierzchni wystawienniczej. Jak to wszystko, tę całą wartość oprawić w opowieść, przełożyć teraz poprzez multimedia, poprzez różne inne techniki no właśnie na tą przestrzeń wystawienniczą, to jest to zadanie, które przedmiotem konkursowym jest, więc.. I mamy na to ponad rok. Tak jak pokazałam terminy to nie jest fantazja, to są po prostu zobowiązania takie, które te wszystkie instytucje, które tam wymieniłam podjęły takie decyzje, dziękuję. Moderator: Bardzo dziękuję, czy Pan chce jeszcze coś dodać w tym momencie, czy? Tadeusz Świątek: Nic, tylko cały czas troszeczkę patrzymy na tę Pragę przez pryzmat jakby Bazaru Różyckiego, co mnie osobiście razi. Zwracamy uwagę nie na to, co zaistniało w tej dzielnicy, która ostatecznie nie była tak dalece upośledzona jakby się zdawać mogło. Po II wojnie światowej się tak stało, sie tak stało że ta dzielnica po prostu, no - brzydko mówiąc - trochę spsiała. Aleksandra Czyżewska: Może przejdźmy do tych prezentacji Moderator: Jeszcze zobaczymy czy są tutaj jeszcze jakieś pytania? Proszę bardzo. Jarosław Zieliński: Odnośnie samej prezentacji przyszłego Muzeum tu trudno jest cokolwiek konsultować tu są tezy wszystkie słuszne i oczywiste, przecież Państwo to przemyśleli i doskonale wiedzą, to głównie Państwo wiedzą, jakie to funkcje, co do samej prezentacji oddanej pod konsultację, brakuje podstawowych parametrów, tzn. przede wszystkim gradacji funkcji, w sensie ich ważności, kolejności ich dążenia do środka i pokazania narzędzi do ich realizacji. Bo przecież, oczywiście, możemy zadawać po kolei pytanie do każdego punktu, a i tak Państwo będą, że tak powiem - przeciwdziałać wykluczeniu społecznemu, itd. My uzyskujemy ustną odpowiedź, która jest również w różnym stopniu ogólności, jak przedstawiono w prezentacji. Tak, więc tutaj widzę poważny jej mankament, bez, że tak powiem, bez przywiązania do ziemi, a konkretnie do adresu i do planu ekspozycji. Nie jesteśmy w stanie dyskutować o zasadności tak właśnie przedstawionych funkcji. Aleksandra Czyżewska: Ale Pan chciałby projektować już teraz?... 8

9 Jarosław Zieliński: Nie, nie, nie, no tylko pytanie jest po prostu.. Tak, trzeba powiedzieć, fajne są te funkcje, oczywiście, tylko trudno jest je skonsultować. Aleksandra Czyżewska: Wszystkie uwagi zapisujemy, tak? Skrupulatnie bierzemy je na nasz warsztat Jarosław Zieliński: Ja doskonale to wszystko rozumiem jako rozwinięcie tejże właśnie (urwanie) Aleksandra Czyżewska: To jest następny już, następny problem. Moderator: Rozwinięcie w następnym kroku, a chciałem nadmienić, że jest to pierwsze z cyklu spotkań, i w tym momencie, jeżeli możemy podsumować, porozumiewamy się przez pewne ogólniki, ale one będą z pewnością rozbudowywane, tak jak mówiłem są to prekonsultacje i wszystkie elementy będą dalej tak myślę, że rozbudowywane jak najbardziej, a każda Państwa opinia w tym momencie pozwoli stworzyć taki dokument w przyszłości, który będzie do Państwa potrzeb i osobiście proponuję w ten sposób patrzeć na to. Bardzo dziękujemy za Pana wypowiedź. Proszę bardzo. Jarosław Kaczorowski: Ja patrzę na to, że właśnie a propos konsultacji, bo dostaliśmy informację, że przetarg na ekspozycję będzie ogłoszony jeszcze w maju, a to się przesunęło zdarza się w najlepszej rodzinie nawet z fortepianem. Natomiast chodzi o to, że nie dostaliśmy żadnych informacji, że takie rzeczy się opóźniają, z należnym wyprzedzeniem. Z konsultacjami było dokładnie to samo, najpierw dostaliśmy informacje, że konsultację będą, potem coś się tam przesunęło ok. i dostaliśmy informację, że o tych konsultacjach dostaniemy.. znaczy, że przed konsultacjami dostaniemy wszelkie materiały z należytym wyprzedzeniem, czyli: pojawiły się z trzydniowym niech będzie, ale chodzi o to, że w tej chwili dowiadujemy się, że te konsultacje mają się odbywać w wielu różnych fazach. Tak naprawdę powinno to być zrobione w ten sposób, żebyśmy od początku wiedzieli, jaka jest.., jakie jest użycie konsultacji, które będą się odbywać, co będzie wchodziło w skład poszczególnych faz, jaki jest z grubsza harmonogram, a nie dowiadywanie się tego w momencie, gdy przychodzimy, bo mieliśmy dyskutować o programie funkcjonalnym muzeum na konsultacjach, a nagle okazało się, że to, co dostaliśmy, co się pojawiło w poniedziałek to tylko założenia merytoryczne do nowej ekspozycji stałej, no, plus prezentację, którą tutaj widzieliśmy i oś czasu, więc prosiłbym o poważne traktowanie nas i o przepływ informacji z tamtej strony, to znaczy po stronie Muzeum Historycznego, które tu nam, nas będzie informowało, społeczników o tym, co naprawdę będzie się działo, a nie zaskakiwało nas jakimiś kolejnymi ruchami bez uprzedzenia, bądź z wyprzedzeniem rzędu dwóch, trzech dni. O tym, że te konsultacje są dwufazowe przypominam tak naprawdę dowiedzieliśmy się teraz, nic na ten temat wcześniej nie było. My oczekiwaliśmy, że będziemy dyskutować o programie funkcjonalnym i przyszliśmy tutaj.., znaczy nasz komitet ochrony Muzeum Pragi, ze stwierdzeniem, że programu funkcjonalnego nie ma, więc w związku z tym nie ma w ogóle o czym dyskutować. To jest jedna rzecz. Natomiast tutaj właśnie a propos, skoro już jestem przy głosie to do zakończenia sprawy, tutaj bardzo ważny jest czynnik ludzki w tym wszystkim, bo jak dobrze sobie zdają sprawę ci wszyscy, którzy działają na Pradze, Praga niechętnie przyjmuje i z pewnym trudem wszystkie osoby z zewnątrz, czego sam zresztą doświadczam i jeżeli komuś udało się zdobyć zaufanie mieszkańców Pragi, tak jak zdarzyło się to tej obecnej Muzeum Pragi obecnej ekipie Muzeum, to nie wolno tego zniszczyć, bo drugi raz tego już się nigdy nie uda. To po prostu, jeżeli te osoby zostały potraktowane wreszcie, po długim okresie, powiedzmy, rezerwy, jako swoi to jest bardzo ważne. I druga rzecz, że tego muzeum to nie sposób prowadzić z drugiej strony rzeki. To musi być takie muzeum, do którego tak jak było do tej pory, każdy przechodzący może w dowolnym momencie wejść i rozmawiać na jakiś temat i dla ludzi, którzy są przyzwyczajeni do normalnego takiego, powiedzmy, działania, tak jak działa się wszędzie to jest normalne, że trzeba się umówić, przyjść, to jest normalne, ale dla Prażan zasiedziałych tutaj, to jest ogromnie istotne, że przychodzi się, że można wejść i porozmawiać i za każdym razem, nawet! - jeżeli będzie to bardzo ważne zebranie to przynajmniej te trzy minuty uwagi komuś przychodzącemu się poświęci i że najwyżej umówi się na jakieś następne spotkanie czy coś takiego. Tego nie wolno stracić, to znaczy: apeluję o utrzymanie tego tutaj w miejscu, a nie przenoszenie jej pod różnymi pretekstami w inne miejsca. Czynnik 9

10 ludzki jest tutaj krytycznym czynnikiem sukcesu, aby to muzeum było rzeczywiście społeczne a nie tylko z nazwy. Moderator : Dziękuję, chciałbym nadmienić, że te spotkanie też jest między innymi po to, abyśmy mogli wspólnie wypracować najlepsze kanały komunikacji miedzy muzeum a osobami zainteresowanymi. Czy będzie komentarz? Bo jest właśnie, pan mówił też o programie funkcjonalnym, to jest następna prezentacja, jak dobrze rozumiem, tego właśnie będzie dotyczyła. (chwila przerwy) Dobrze, to ja proponuję żebyśmy w takim razie przeszli do drugiej prezentacji chyba, że są jeszcze jakieś pytania z Państwa strony, uwagi i komentarze? Idziemy dalej proszę państwa? (szmer) Proszę. Katarzyna Kuzko-Zwierz (komentarz do prezentacji wyświetlanej na ekranie): Ja sprostuję, że następna prezentacja nie dotyczy programu funkcjonalnego, tylko założeń merytorycznych do ekspozycji, tj. to, co kto będzie przygotowywał (chwila przerwy.) Postanowiliśmy ułożyć pewne zagadnienia związane z historią prawobrzeżnej Warszawy w taką opowieść zbudowaną na tryptyku. Na tryptyku opowieści o mieście, miastach kształtujących się na prawym brzegu, w relacji z Warszawą, takim sąsiedztwie znaczącym przyszłej stolicy i stolicy, mieście, które w pewnym momencie znika z tej części miasta, zostawiając tą przestrzeń, na której kształtuje się właściwie nowe miasto. I opowieść o tym nowym mieście to jest opowieść o tym, co powstaje od nowa, nabiera kształtu i rozprzestrzenia się, tworząc w dużej mierze też ten fragment miasta, z którym nadal mamy do czynienia. Część Pragi, Szmulowizny, Kamionka, Grochowa, ale także jest też to miasto, do którego się odnosimy w kolejnej części. To jest też opowieść o ludziach, którzy aktywnie uczestniczą w procesie tworzenia tego nowego miasta. I wreszcie miasto współczesne, które jest miastem, którego nie zniszczyła wojna, nie zniszczyły działania, które miały wówczas miejsce i co się działo potem, ale które zniszczyło zaniedbanie w dużej mierze. Jest to też opowieść o mieście, które zaczyna w pewnym momencie na nowo fascynować, które zostaje odkryte i które też poszukuje swoich tożsamości i rozwiązania takich kwestii związanych z tymi procesami. Opowieść o prawym brzegu to jest też opowieść o własnej historii Pragi i prawobrzeżnych rejonów miasta, które kształtowały się niezależnie, choć w relacji do Warszawy i tutaj głównym tematem jest lokacja. Nadanie praw miejskich, tj. opowieść o odrębności, o tym powstawaniu samodzielnych miasteczek i włączeniu do stolicy, stawania się miastem, większym miastem. To jest, to dzieje się, tak jak powiedziałam w sąsiedztwie w sensie Warszawy, przyszłej stolicy, bo jest to opowieść o wzajemnym odkryciu prawego i lewego brzegu, którym takimi ważnymi kładkami jest pierwszy most, pierwszy stały most na Wiśle połączenie bardzo symboliczne również, a także pierwsza wolna elekcja, która odbywa się na Pradze. Tu jest olbrzymi bodziec gospodarczy dla tych osad i wsi, które są zlokalizowane na tej prawej stronie Wisły. Ważną rolę odgrywają też różne osobliwe instytucje, które kształtują politykę, kształtują też przestrzeń tych miasteczek i które niekiedy nawet konkurują ze sobą o takie formalne stanie się miastem i wszelkie przywileje związane z prawami miejskimi. I tutaj te najważniejsze zagadnienie praw miejskich i stawania się miastem, chcemy też ilustrować takim charakterem takiego miasteczka. Tutaj bardzo ważnym elementem będzie makieta, o której wiele, wielu z państwa słyszało, która pokazuje właśnie rozwój prawobrzeżnych osad, a także to, jak one kształtują taki wspólny organizm w pewnym momencie i jest wątek procesu jednoczenia w jeden organizm i włączenia do miasta również dla nas istotny. To, co nas posuwa do takiego drugiego aspektu sąsiedztwa Warszawy, tak jak tam były bodźce pozytywne, tutaj jest opowieść o takim mieście, które ciągle jest przedpolem, które ciągle jest zniszczone. To jest bitwa trzydniowa podczas potopu szwedzkiego, czy to działania związane z powstaniem listopadowym, to są w końcu także procesy budowy fortyfikacji i takiego przyszykowania, szykowania obrony prawego brzegu i to są też inne działania wojenne. I najbardziej znaczącym tego typu przykładem, który doprowadza do upadku, do zniszczenia tego miasta jest Rzeź Pragi w 1794 roku i wyburzenia napoleońskie, lata 1811, które właściwie zostawiają otwartą przestrzeń i w skutek których znika też około połowa mieszkańców, o czym należy pamiętać. I w tym momencie zaczyna się też opowieść o nowym mieście, właściwie o mieście, które powstaje, dla którego bardzo ważnym bodźcem jest powstanie kolei i wszelkie inwestycje kolei, które otwierają na świat, ale też łączą poszczególne części miasta, a takim drugim filarem, przy którym chcemy pokazać ciągłość pewnego okresu, 10

11 jest handel. I tutaj będziemy się odwoływać pewnie do owego przywileju nadania praw miejskich, gdzie bardzo ważnym elementem jest zezwolenie, zezwolenie na jarmarki i na targi, kontynuując proces pokazywania różnych form istnienia targowisk, bazarów, ale też różnych sklepików. A więc z tym odniesieniem [do tego], co dzisiaj jest charakterystyką tych rejonów miasta. Kolejny duży temat, to przemysł. Chcemy tutaj pokazać, taką, wykorzystanie nowych możliwości, które otwiera rozwój linii kolejowych i kolei. I tutaj proponujemy, z jednej strony dwa takie spore przykłady pokazujące charakter inwestycji przemysłowych. Ja pozwolę sobie trochę odczytać to. Nie wiem, czy wszyscy Państwo widzą? Z jednej strony chcemy zaprezentować firmy, które powstają jeszcze przed tym wielkim boomem przemysłowym, jak firmy Oskara Hartwiga i Skoryny, które z kolei rozwijają się bardzo mocno w tej drugiej połowie XIX wieku uzyskując taką dojrzałą formę, powiedzmy. To jest też Stalownia, która jest ściśle związana, pomimo tego, że istnieje bardzo krótko, która jest ściśle związana z rozwinięciem się kolei i jest też pierwszą dużą inwestycją, i z czym związany jest też rozwój dalszy Nowej Pragi. To jest Rektyfikacja przy Ząbkowskiej, której do dzisiaj możemy podziwiać budynki, która kształtuje, dzięki której czy też w relacji z powstaniem której, kształtuje się też taka współczesna bardziej Szmulowizna. I w końcu to są przykłady z okresu międzywojennego, które już inaczej i organizują przestrzeń, i też model pracy, i tutaj jest to dla nas fabryka Szpotańskiego w zestawieniu z fabryką Wedla, która przenosi się w okresie dwudziestolecia międzywojennego ze Śródmieścia na Kamionek i, w końcu, mimo że to jest dla nas taki najważniejszy przykład, to takim punktem odniesienia istotnym jest powojenny przykład. Fabryka Samochodów Osobowych i też znowu inwestycja, która ma w swoich założeniach inne podstawy, ale również ogromnie wpływa na przestrzeń miasta i na jej kształtowanie się. Chcemy także, i to będzie takie istotne zadanie dla projektanta, pokazać, w jaki sposób, że to są: po pierwsze przykłady, które nie wyczerpują, właściwie nie wyczerpują zupełnie tej różnorodności, bardzo chcielibyśmy, aby stworzone zostało coś, co pozwoli uzmysłowić sobie istnienie ogromnej liczby bardziej rozwiniętych firm, zakładów, często rodzinnych, również jakimś takim odniesieniem do pokazania takiej społeczności robotników, właścicieli przedsiębiorców, które również jest fascynujące. Kolejnym tematem, takim wątkiem opowieści, które z jednej strony jest wynikiem tych procesów, ale jest też dla nich dosyć istotnym tłem, właściwie sam w sobie jest wielką opowieścią, to jest rozwój przestrzenny [miasta], więc też opowieść o przemianach gospodarczych związanych ze zmianą krajobrazu, ze zmianą granic miasta. I tutaj chcieliśmy zawrzeć zarówno takie przemiany w architekturze i przestrzeni pokazując nowe dzielnice, które się rozwijają takie jak: Nowa Praga w momencie, kiedy pojawia się tu kolej. Takie, jak właśnie Szmulowizna, już wspomniana, Kamionek, no, to Bródno związane ściśle z koleją, a także dzielnice mieszkaniowe okresu międzywojennego. I tutaj jest zarówno Grochów, jak i Saska Kępa, Kolonia Praussa na Grochowie to też taki ciekawy przykład, kolonia Śliwice, Białołęka jako przykład miastaogrodu czy Annopol jako projekt socjalny. Chcemy też zwrócić uwagę na, nie tylko na to, co powstaje w tym momencie w obrębie nowego miasta, ale też na to, co istnieje, również na charakter tych poszczególnych rejonów: zabudowę drewnianą, zabudowę kamienic czynszowych, zabudowę już tych kamienic funkcjonalnych z lat 30-tych, zabudowę podmiejską i zabudowę willową. Chcemy także zwrócić uwagę na taki proces stawania się miastem nowoczesnym, którego również nie zatrzymuje II wojna światowa, tylko on przybiera później inną zupełnie formę. I tutaj chcemy zwrócić uwagę na ważne architektoniczne realizacje publiczne, takie jak np. te, co wymieniane, to są przykłady: komora wodna, rogatki, wodozbiór Grotowskiego, świątynie - jak kościół świętego Floriana czy [cerkiew] Marii Magdaleny, szpital Przemienienia Pańskiego, Instytut Weterynaryjny, oczywiście gmach Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowej. I chcemy też pokazać rozwiązania urbanistyczne, które porządkują te miasto, które się rozszerza, takie jak: budowa Portu Praskiego, wytyczenie osi ulicy Aleksandrowskiej i założenia bliskiego wokół niej, uporządkowania ulicy Targowej jeszcze przed I wojną światową i po niej, aleje Waszyngtona i ulicy Zielenieckiej, Wału Miedzeszyńskiego, założenia parków miejskich, taki proces porządkowania się miasta i czynienia z niego w pełni funkcjonującej części Warszawy. I wreszcie część bardzo duża i bardzo ważna opowieść o ludziach tworzących charakter tego miasta, charakter poszczególnych jego części i tutaj bardzo ważnym tematem jest kwestia wielokulturowości. Chcemy pokazać też różne aspekty tego.. tego zjawiska, kładąc główny nacisk na przełom XIX i XX wieku, początek wieku XX, kiedy głównymi grupami byli Polacy, Żydzi, Rosjanie, w niewielkim stopniu też Niemcy, ale mówiąc też o innych grupach charakterystycznych dla innych okresów, więc zarówno tych wcześniejszych pojawi się jakaś wzmianka o osadnikach holenderskich ale też tych nam bardziej współczesnych, a więc tych tutaj na pewno 11

12 obecność całego centrum wietnamskiego zostanie w jakiś sposób zaznaczona. Tym, co jest też tym bardzo ważnym elementem tej ekspozycji stałej, chociaż niekoniecznie będzie ściśle związana tak przestrzennie z obecnością tego tematu, jest sala dawnych modlitewni żydowskich zlokalizowana w oficynie. Myślimy o tym, jako o części ekspozycji stałej, która może również funkcjonować samodzielnie. Kolejny ważny temat w temacie społeczeństwa, to środowiska zawodowe, które kształtują charakter miasta, klimat, to są zarówno zawody wojskowe w końcu sporą część zajmowały koszary to są też urzędnicy, kolejarze, tramwajarze i wszelkie takie grupy, które są charakterystyczne dla tego rejonu. Jeszcze rzemieślnicy i tutaj jest trochę podobnie, jak ze sprawą dawnych modlitewni. Myślimy o sali ginących zawodów, która będzie zlokalizowana również w tym budynku oficyny, która z kolei będzie najbardziej mobilnym elementem ekspozycji stałej. Myślimy o pokazach rzemiosła i takim, zwłaszcza, że jest to też taki element, który nadal jest charakterystyczny dla tych rejonów. Aktywność społeczna.. tutaj chcemy zwrócić uwagę przede wszystkim na taki fenomen stowarzyszeń lokalnych, na organizacje skupione na działalności na rzecz danego rejonu. Myślimy zwłaszcza o Towarzystwie Przyjaciół Pragi, ciekawym, właściwie najstarszym towarzystwie lokalnym, o Towarzystwie Przyjaciół Grochowa. Chcemy pokazać taki proces rozrastania się, porządkowania, działania na rzecz tych części miasta poprzez działalność towarzystwa, osób związanych z tymi towarzystwami, ale nie zapominamy też o aktywności na polu oświaty. Chcemy zaprezentować te środowiska związane ze szkołami, z osobami, które je tworzyły, pokazując przede wszystkim te szkoły, które, co myślę, że jest takim widomym znakiem, kontynuują swoje tradycje: szkoła Władysława IV, szkoły pani Heleny Rzeszotarskiej, Zofii Łabusiewicz, w końcu szkoła generała, im. generała Lisa-Kuli, która też na Bródnie była dosyć istotnym ośrodkiem. I tutaj, tak jak przy przemyśle, trudno jest bardzo zaprezentować jakby wszystko równorzędnie, natomiast bardzo byśmy chcieli zaznaczyć w jakiś sposób, że różnych inicjatyw i ludzi chętnych do tego, żeby coś robić było naprawdę bardzo dużo. Nie chcielibyśmy, żeby te inicjatywy jakoś zaginęły, więc będziemy sugerować znalezienie sposobu na ich prezentację, żeby nie zabrakło chociażby takich instytucji jak: Ognisko Dziadka Lisieckiego czy chociażby Dom Weteranów, którzy również przed wojną było takim stałym elementem krajobrazu Pragi. No i w końcu życie codzienne, taki czynnik, który oplata wszystko. Chcemy żeby pojawiła się tutaj opowieść o życiu kamienicy i życiu ulicy coś, co pozwoli wyobrazić sobie albo uzmysłowić takie realia, ale też sąsiedztwo, tworzenie po prostu materii życia. Chcemy też zwrócić uwagę na takie zjawiska jak folklor i gwara miejska, jako przejaw życia codziennego. Myślimy tutaj np. o takich pokazaniu scen z podwórek kamienic, bazarów, kontaktowania się, albo targowania się. Jest to taki element, do którego dzisiaj odwołują się różne inspiracje i myślimy, że nie może tego zabraknąć. I w życiu codziennym umieściliśmy też taki temat jak kultura i rozrywka, gdzie chcielibyśmy zaprezentować również szerokie spektrum tego, co się tutaj działo od lunaparku i Ogrodu Zoologicznego, przez tradycje sportowe prawego brzegu, w końcu różnego typu klubów sportowych, przystani było tutaj na Pradze dużo. To była opowieść o społeczeństwie, ludziach tworzących miasto a teraz przechodzimy do miasta współczesnego, które bardzo silnie się łączy z tym nowym miastem. Materialnie, ale też społecznie i dla którego takim innym momentem historii jest coś, co nazwaliśmy chwilową społecznością. Jest to silnie związane z wydarzeniami II wojny światowej i z tym, co się działo naprawdę. Chcielibyśmy zaznaczyć odrębność losów, prawo i lewobrzeżnej części miasta, innych losów podczas Powstania, ale także innych losów jakby związanych z tym wydarzeniem, zaznaczając też taką codzienność okupacyjną, o której bardzo wiele osób przychodzących do nas, z którymi rozmawialiśmy, pamięta i tym się dzieli. Chcemy stanowić taki punkt odniesienia do tej opowieści o tym, jak Praga w 44 roku de facto stała się stolicą, jak to właśnie tutaj przywracane były takie funkcje miasta i mieszkańców kraju, jak odradzało się życie, jak zaczynały działać pierwsze teatry i kina, jak i tutaj takim trudnym wątkiem będzie również.. będą również te pierwsze przejawy funkcjonowania nowego systemu, więc również liczne miejsca związane z represjami. Po naprawdę chwilowej stołeczności [Pragi], która te funkcję traci, gdzie był to moment na zrównoważenie funkcji części miasta, właściwie historia znów wraca do swego nurtu i tutaj chcemy zasygnalizować takie przemiany przestrzeni i pokazać degradację tego, co przetrwało, te zdarzenia wojenne, ale tez pokazać próby wprowadzania nowego porządku, właśnie łącznie z pokazaniem tego właśnie negatywnego wartościowania, która została zasilona nowymi projektami osiedli mieszkaniowych, nowymi pomysłami na taką zabudowę przestrzeni. Chcielibyśmy tutaj uczynić Stadion X-lecia, takim sposobem pokazania, taką soczewką różnych wydarzeń politycznych i społecznych, od.., przechodząc od wydarzeń 12

13 sportowych tak właśnie od ośrodka sportu, poprzez Jarmark Europa, aż w końcu do Stadionu Narodowego. I w końcu nowe zainteresowanie Pragą, jest tą opowieścią o odkryciu zdegradowanych obszarów miasta i nadaniu im nowej wartości. Chcielibyśmy bardzo, żeby osoby, które przyjdą do tego muzeum były w stanie zrozumieć też, co właściwie dzieje się i co się stało z tym rejonem miasta, chcemy pokazać zarówno takie tematy jak kolonizacja artystyczną, która też w pewnym momencie nastąpiła, ale też inne też działania społeczne, które obecnie są podejmowane, projekty rewitalizacyjne, przykłady tych projektów, ale też nowe inwestycje i ścieranie się różnych interesów w kształtowaniu się tej przestrzeni pokazując to jako taką kwestię otwartą, bo tak nam się wydaje, że tak jest, że szukamy odpowiedzi na to, jakbyśmy chcieli kształtować to miasto. I to jest właściwie taka nasza propozycja tej opowieści o historii i współczesności prawobrzeżnych rejonów. Staraliśmy się też pokazać to w takiej formie, która pokazuje zazębianie się pewnych tematów. Trudno jest mi je oddzielić i mówię to od siebie. I takim punktem odniesienia również do, może bardziej do historii, ma być oś czasu, której takie odpowiednie podanie będzie również zadanie projektanta, aby osoby, które idą szlakiem tej opowieści mogły odnieść się do tego, czego czasami, być może na tej wystawie nie ma albo jest w bardzo niewielkim stopniu, bardzo jest istotne, żeby mogły zlokalizować to na osi czasu. Dziękuję. Moderator: Bardzo dziękuję. Proszę państwa zanim przejdziemy do dyskusji, bardzo proszę panią Jolantę Wiśniewską o przedstawienie założeń na temat prezentacji i charakterystyki zbiorów, zapowiedź prezentacji i charakterystyki zbiorów! Jolanta Wiśniewska: Dzień dobry, witam. Tutaj ta moja wypowiedź jest dopełnieniem wypowiedzi Kasi, dlatego że usłyszeliśmy kilka słów o takiej konstrukcji merytorycznej, proponowanej konstrukcji merytorycznej ekspozycji. Teraz o eksponatach, które cały czas zbieramy, gromadzimy, żeby móc tę historię opowiedzieć. Te eksponaty będą tutaj wędrowały w tle, ja tytułem komentarza skąd one się wezmą. One przede wszystkim będą eksponatami, które gromadzimy w oparciu o zasób Muzeum Historycznego m.st. Warszawy tam jest spora kolekcja varsavianów, także pragaliów, ale jak się okazało, wymaga uzupełnienia. Stąd nasza akcja, nasze działania zmierzające do uzupełnienia tej kolekcji, i uważamy, że gromadzenie tutaj eksponatów z prawego brzegu jest równie istotne. Ważną częścią, ważnymi obiektami będą również gromadzone przez nas w akcji zbierania pamiątek, przekazane przez państwo, przez mieszkańców Pragi dary, pamiątki i róznego rodzaju obiekty, przede wszystkim fotografie, dokumenty, ale także przedmioty codziennego użytku, realia rozmaite, które dla nas tutaj zostały przekazane. Także prowadzone od początku nagrania Państwa relacje, wspomnienia to jest taka ulotna pamięć o przeszłości, o takich rzeczach, które nie przetrwały w formie realnej, a które za chwilę nam znikną razem z odchodzącymi ludzmi i ten materiał również będzie istotnym komentarzem do tej ekspozycji. Te eksponaty są tutaj pogrupowane, przynajmniej próbowałam je przyporządkować, jakby te propozycje do poszczególnych części ekspozycji, czyli do tego pierwszego miasta, które powstało, opowieści o lokacji, o sąsiedztwie. Tego miasta nowego, które się tworzy i wybucha dynamizmem inicjatyw gospodarczych i społecznych, i opowieści o ludziach, którzy to tworzą. I o mieście współczesnym, do którego też będziemy się tutaj odnosić. Jak państwo widzą, jest to przede wszystkim bardzo bogata ikonografia, są to także materiały, które wyszukaliśmy w czasie kwerend, które próbujemy jakby wypożyczyć i będziemy negocjować do wypożyczenia z innych instytucji muzealnych, ze zbiorów różnych muzeów, archiwów i innych instytucji, także być może zbiorów prywatnych, bo także w formie depozytu na ekspozycji stałej mogą się znaleźć takie materiały. Najwięcej i najbogatsza jest tutaj ikonografia, ponieważ tematyka jest bardzo szeroka i będzie ona też daje ona nam także możliwość budowania tej narracji warstwowo, czyli jakby wykorzystania tego materiału jako komentarzy, pogłębienia, uzupełnienia tej narracji głównej, czy to poprzez multimedia czy też innego rodzaju komentarz czy stanowisko. Bardzo jesteśmy wdzięczni za przekazywane nam pamiątki. Takim tutaj, są takie dwa odniesienia, właśnie do ginących zawodów. Chcielibyśmy, żeby w piwnicach oficyny były takie specjalne przestrzenie poświęcone prezentacji ginących rzemiosł i zawodów, gdzie będzie można w sposób bardziej taki dynamiczny zmieniać tę ekspozycję i także zapraszać rzemieślników, żeby prezentowali swoje już ginące umiejętności. Także wielokulturowość będzie tutaj prezentowana nam na slajdzie w odniesieniu do przestrzeni modlitewni, ponieważ te przestrzenie będą bardzo istotną częścią dla odwiedzających. Chcemy zachować jak najbardziej autentyzm tego miejsca i zaprosić tam, żeby pokazać coś, co na Pradze kiedyś było 13

14 bardzo istotnym elementem krajobrazu. Te prywatne sale i domy modlitwy, które tu funkcjonowały i służyły bardzo niewielkim często grupom społeczności żydowskiej, i zwłaszcza na tym terenie tak bogatym w handlowe tradycje obfitujące, bo przy samej Targowej i Ząbkowskiej w okresie międzywojennym było chyba około 40 tego typu [modlitewni]. O, właśnie! To jest odniesienie do sal. Tu u góry mamy też prezentację symboliczną malowideł, które ratujemy i które mamy nadzieję, jak w największej części zachować i też chcemy się tutaj przede wszystkim odnieść do funkcji tych pomieszczeń, żeby ta tematyka społeczno-historyczna była w komponowana w przestrzeń tej głównej ekspozycji historycznej. Tutaj mamy też prawosławnych przykłady, tych materiałów, współpracujemy też ze środowiskiem parafii, praskiej parafii prawosławnej, nagrywamy też wspomnienia cały czas - do wszystkich tych tematach mamy tu komentarz, który możemy wykorzystać. Też są bardzo ciekawe materiały filmowe, zwłaszcza do życia codziennego, do handlu, do rozmaitych przemian powojennych, które można będzie wykorzystać przy budowaniu ekspozycji. To są nie dałoby rady tutaj pokazać całości materiału, więc to, co zostało zgromadzone, to są oczywiście tylko przykłady i cały czas mamy nadzieję, że jeszcze do nas przez moment wpływające rzeczy będą i możliwe zakupy będą mogły uzupełnić tą narrację, bo bardzo potrzebujemy też takich trójwymiarowych przedmiotów do uzupełnienia tego materiału. To może tyle o eksponatach (chwila przerwy) i no myślę, że to razem z Kasi prezentacją daje jakiś taki, mamy nadzieję, że daje jakiś taki zarys tej koncepcji, takiej konstrukcji ekspozycji. Dziękuję. Moderator: Bardzo dziękujemy. Za nami dwie prezentacje: jedna dotycząca założeń merytorycznych do ekspozycji stałej a druga dotyczącej charakterystyki zbiorów. Zapraszam do dyskusji, teraz jest czas na dyskusję. Jakie są Państwa pytania, uwagi, propozycje? Bardzo proszę Pana o głos, już koleżanka idzie z mikrofonem. Krzysztof Tyszkiewicz: Dziękuję bardzo. Dwa pytania, pierwsze pytanie jest takie: czy te założenia co do ekspozycji stałej, to jest - to są te same założenia, które, z których wpisaniem w przestrzeń, która jest do dyspozycji mieli problem projektanci z poprzednich edycji konkursu? Bo obserwując całą narrację, mam wrażenie, że ona jest po prostu bardzo obszerna. Nie wiem czy to jest: w dalszym ciągu bardzo obszerna czy jeszcze będzie jeszcze jakaś Państwa autorska korekta dotycząca trochę ograniczenia wątków, bo jest ich strasznie dużo. To jest pierwsze pytanie. Po prostu jest kilkaset metrów a historia jest bardzo ciekawa. Ja nie mam żadnych zastrzeżeń, tylko czy ją się da opowiedzieć na tak niewielkiej przestrzeni w inny sposób niż poprzez ekrany telewizorów, na których wymieniają się karteczki, tak? No bo to.. to byłoby straszne. I drugie pytanie moje jest takie: co w Państwa jakimś przekonaniu powinno być wielkim wow tego muzeum, które będzie powodowało, że każdy gość, który je odwiedzi, wszystkim swoim znajomym powie: słuchajcie no, w Warszawie pierwsza rzecz, którą musimy się udać, to jest Muzeum Pragi. No, te muzea, które odnoszą sukces zwykle mają swoje wielkie wow. Jeżeli popatrzymy na Muzeum Historii Żydów, to tam mamy po pierwsze architekturę, która sama w sobie jest atrakcją, po drugie mamy rekonstrukcję sklepienia synagogi, która jest niezwykle efektownym, jednym takim bardzo potężnym elementem ekspozycji, który niewątpliwie będzie wabił gości, który już jest faktem medialnym, który jest odpowiednio ogrywany. To się też trochę wiąże z pytaniem o to, jak państwo sobie wyobrazicie sobie działania promocyjne, nawet nie Pragi, tylko siebie - tak żeby muzeum odniosło sukces, ono musi się wypromować. Dziękuję. Moderator: Bardzo dziękuje. Czyli dwa pytania. Komu mogę przekazać mikrofon? (szmery) Proszę. Katarzyna Kuzko-Zwierz: Ja spróbuję częściowo [odpowiedzieć] na to pierwsze pytanie przynajmniej. To było pytanie dotyczące tego, czy to jest wersja już okrojona czy nie. Otóż, znaczy tak: to jest wersja przepracowana, więc inna wersja tego scenariusza, niż był do tej pory prezentowany. Tutaj słyszę podpowiedź, że to jest mniej więcej około 30% mniej, odchudzenia. Jest to przede wszystkim też ułożenie, zaproponowanie pewnego rodzaju opowieści. I, ja chcę też podkreślić, że to, to jest tak, że jakby my staramy się zasygnalizować najważniejsze wątki w sensie podkreślenia tych tematów, które naszym zdaniem powinny się pojawić. Natomiast jest to, to nie jest scenariusz jeszcze, to są założenia, więc my liczymy też na to, że jakby przy pracy z projektantami pewne wątki zostaną prawdopodobnie okrojone albo zaprezentowane w takiej formie, która pozwoli na ich zasygnalizowanie, a dociągnięcie tych innych, które tak pozwolą na zrobienie atrakcyjnej ekspozycji albo (w 14

15 odpowiedzi na pytanie lub podpowiedź) tak, albo będą też przedmiotem wystaw czasowych. Ale też, jeżeli mają Państwo np. takie uwagi, z czego można zrezygnować opowiadając o tych prawobrzeżnych częściach miasta, to jesteśmy bardzo ciekawi, bo Znaczy, włożyliśmy w to rzeczywiście sporo pracy, żeby przygotować taką opowieść, która z jednej strony nie jest tak bardzo obszerna, ale która sygnalizuje też myślimy dosyć istotne wątki w tej historii. Dyrektor Ewa Nekanda Trepka: Jeżeli ja mogę jeszcze słowo powiedzieć? Rzeczywiście no, to jest to jest ta koncepcja scenariusza, czyli to jest materiał, który tym projektantom ma.. to ci projektanci mają zastanowić się, co tak naprawdę będzie tym wow i to jest też ten element, który będzie oceniany przez nas i przez jury, że właśnie no, to jest, to jest to, czego potrzebujemy. Jakbyśmy my to powiedzieli w tej chwili, co my byśmy chcieli, żeby było tym wow, to już byłoby zbyt proste i tak naprawdę to by się, tak praktycznie, ograniczyło do stworzenia koncepcji- plastycznej, a my tu chcemy mieć po prostu, wypracować z Państwem. Dlatego też mówimy o tym, że te konsultacje będą i nie tylko na tym etapie, chcemy wypracować taki model, który.. który będzie porywający, zarówno dla mieszkańców prawej części jak i lewej części Warszawy, ale i tych, którzy przyjadą do Warszawy. Moderator: Bardzo dziękuję. Jakie są jeszcze kolejne pytania? Tutaj pan pierwszy a pan będzie następny w kolejce. Dziękuję. Jarosław Zieliński: Może nie tyle pytanie, ale co komentarz do założeń merytorycznych tutaj. Po konsultacji z kolegami z Komitetu chcieliśmy powiedzieć, że no, w odróżnieniu od tamtego poprzedniego, czyli założeń funkcjonalnych, uważamy, że założenia merytoryczne zostały przedstawione w sposób wyczerpujący i w zasadzie nie znajdujemy tutaj jakiejś luki. Tutaj z Panem przewodniczącym podzielam tylko niepokój, jak i czy wszystko, czy.. jaką część uda się pomieścić na takim metrażu. Nie chcemy zabierać głosu tutaj dyskutując na temat poszczególnych punktów, bo wiadomo: moglibyśmy do jutra. Tak więc deklarujemy w tej sprawie dalszy kontakt już drogą mailową. Dziękuję. Moderator: Bardzo dziękuję. Tutaj jeszcze koleżanka przekaże. Janusz Owsiany: Chcę powiedzieć, że trochę zachęcony tu głosem poprzedników, nasze stowarzyszenie dysponuje sporą liczbą artefaktów związanych z Pragą. One są dosyć specjalistyczne w części, ale myślę, że trzeba na etapie wyboru, czyli pokazuje się w takiej XIX-wiecznej formule muzeów prowincjonalnych w salach kobietę z brodą, cielę z dwoma głowami i wszystkiego po trochu. To trzeba by wymyślić coś rzeczywiście może w formule właśnie wystaw czasowych czy okazjonalnych, co pozwoli zorganizować, powiedzmy.. spektakl jednego eksponatu albo pary. Praga czeka na odkrycie paru rzeczy, które są ciekawostką nie tylko dla Polski, ale i dla świata. Ja, jak prowadzę tam rozmaite grupy i oczywiście jestem standardowo pytany o jeden incydent z wypompowaniem wódki z Fabryki Wódki w czasie zmiany okupantów w czasie I wojny światowej, bo to ludzi interesuje. ALE chcę powiedzieć, że na terenie Pragi istnieją jeszcze zbiory instytucjonalne rozproszone niestety, lecz o unikalnym znaczeniu, podam trzy przykłady z brzegu: pierwsze to są fragment zbiorów Instytutu Radio-technicznego na terenie Ratuszowej, pamiątki po profesorze Januszu Groszkowskim w tym np. kompletny zestaw urządzeń do sterowania rakietą V2, który został mu przekazany w celu rozgryzienia, że tak powiem, sposobu pracy tego urządzenia, co miało kapitalne znaczenie dla obrony Anglii. Druga sprawa, która jest unikalne też nieznana, to jest historia pierwszego studia filmowego, polskiego, które było na Pradze i które wyprodukowało filmy, których szczątki się zachowały: Męty z Warszawy mogą być kapitalnym pendant historii każdej z dzielnic, ale akurat powstały na Grochowie. Myślę, że gdyby się udało pozyskać razem z fragmentami tej aparatury projekcyjnej fragmenty tych filmów, byłoby to kapitalną rzeczą. Trzecia sprawa to, o jaką chciałem się upomnieć i powierzyć pamięci Państwa, to jest.. to jest cały kompleks związany z Mennicą, który uległ rozproszeniu, a który zawiera w założeniu był miejscem ekspozycji zbiorów na światowym poziomie, bo chodzi gabinet numizmatyczny Stanisława Augusta Poniatowskiego, który istnieje w Warszawie, a został, że tak powiem przeszmuglowany na drugą stronę Wisły i funkcjonuje jako zamknięta 15

16 ekspozycja na terenie mennicy przy ulicy Żelaznej. Przynajmniej fragmenty tych zbiorów pozwalałyby zrozumieć różnorodność i bogactwo tej przestrzeni. Ostatnia sprawa, to jest tylko taką glossą do tego co tutaj mówię, a co może się jakoś znaleźć, to jest istniejący przed wojną, i po wojnie, i do dzisiaj fantastyczny przemysł na poziomie światowym, o którego istnieniu nikt nie pamięta, to jest przemysł tele- i radiotechniczny, którego ostatnim, że tak powiedzieć tutaj uczestnikiem sztafety jest zakład na ulicy Poligonowej. To jest zakład na absolutnie światowym poziomie, to jest poza wszelką dyskusją i myślę, że przynajmniej fragment dorobku tego zakładu, jego rola, powiązanie z historią okolic ulicy Mińskiej, tego odradzonego z trudem przemysłu technicznego po I wojnie światowej, to może być dla każdego badacza, nawet ze świata, bądź z kinematografii urządzeń do projekcji i zdejmowania filmów kolorowych i tak dalej. To wszystko, to było tu na Pradze, nie chcę rozwijać tego wątku, ale żal oczywiście nie wspomnieć o przemyśle lotniczym, o przemyśle motoryzacyjnym, wszystko to było, ale może nie prezentuje tak spektakularnych wydarzeń, jak to, ale wydawało mi się.. wydało mi się warte wspomnienia. Dziękuję. Moderator: Bardzo dziękuję, wygląda na to, że przed Państwem bardzo trudne zadanie, bo rzeczywiście tych wątków tej całej historii Pragi jest niesamowicie dużo. Jak to ograniczyć, żeby się skupić w muzeum, to jest rzeczywiście bardzo duże wyzwanie. Proszę państwa, jakie są Proszę. Proszę bardzo. Jolanta Wiśniewska: Chciałabym też powiedzieć, że teraz tworzymy taką konstrukcję założeń do stworzenia pewnej koncepcji do wizji, prawda, którą będziemy uszczegóławiać. I to jest też, dlatego na takim poziomie rozmowa. Natomiast też, bardzo dziękuję za to przypomnienie o tych źródłach, części z nich jesteśmy świadomi, w części nie i postaramy pójść tym tropem, jest duża szansa Ja rozumiem, że Pan już też wspominał o tym, żeby wykorzystać ten materiał w formie tych wydarzeń muzealnych, które będą towarzyszyły życiu muzeum i jego funkcjom w różnych postaciach. Chciałam też przypomnieć, że będzie sala konferencyjno-projekcyjna, ma być zaprojektowana w tym całym kompleksie i tam ona będzie mogła też funkcjonować jako takie miejsce specjalne projekcji unikatowych materiałów, które będziemy mieli do pokazania tutaj na Pradze. I jeszcze o takim elemencie, który na pewno będzie takim elementem wyróżniającym to muzeum w kontekście tworzenia archiwum historii mówionej, ja chciałam jeszcze raz podkreślić, jak ważnym elementem tworzenia ekspozycji jest i różnych komentarzy do niej, będą te materiały i myślę ze one będą nas też odróżniać i będą takim unikatowym.. unikatową konstrukcją, która będzie wykorzystana do tworzenia tego muzeum. Moderator: Dziękuję za komentarz, poprosimy o kolejną osobę. Adam Lisiecki: Wszyscy zdajemy sobie z tego sprawę, że Muzeum Pragi powstaje w niesamowitym kontekście logistycznym, ale i historycznym, a mianowicie mam na myśli w tym momencie Bazar Różyckiego. Chciałbym się dowiedzieć jak Państwo wyobrażają sobie relacje, powiązanie, pewne współżycie z Bazarem Różyckiego? Moderator: Bardzo ciekawe pytanie. Jolanta Wiśniewska: Znaczy tak, my od początku z kupcami z Bazaru no, mamy kontakt i w jakiś sposób też kupcy z Bazaru Różyckiego przyczynili się do tego, że mamy inwestycję i dofinansowanie. To już oczywiście o czymś świadczy. Dla nas sąsiedztwo tego bazaru jest czymś niezwykłym, niezwykle istotnym i po pierwsze chcielibyśmy się jakoś przyczyniać do rewitalizacji Bazaru, do tego, żeby on przetrwał, żeby nadal stanowił taki element tradycji handlowej, pod gołym niebem, takiej najstarszej w Warszawie, w ludzkiej takiej formie, która jakby dostosowana jest też do nowego czasu i do oczekiwań kupców. A z drugiej strony, no jakby zakładamy cały czas, że ta współpraca będzie, że będą np. wydarzenia. Już w tej chwili np. toczy się co roku muzyczny spacer po Pradze, który do tej pory miał swoje przystanki na podwórku przy Targowej i na Bazarze Różyckiego. I tego rodzaju wydarzenia wspólnie można tworzyć. Także, ten świat bazaru może dla nas stać się inspiracją do tworzenia spotkań, wydarzeń i dyskusji, które tutaj na pewno w tym procesie będą. My deklarujemy, że będziemy też takim miejscem, do którego zawsze mogą podjechać i zawsze możemy tutaj stworzyć taką platformę do rozmyślań, do, do.. jak go też uratować. 16

17 Aleksandra Czyżewska: (komentarz do prezentacji wyświetlanej na ekranie)tutaj z tych może zdjęć nie widać by coś wynikało, ale na tym trzecim poziomie budynku nowo budowanego jest piękny taras, którego już.. on już jest gotowy i widać, właściwie ten teren i to życie, które tam się dzieje. Tak, że ten kontekst jest, niesamowicie bezpośredni i dla nas, no, już chyba nic bliższego nie można być, również gdy przyjdą goście i będą prowadzeni schodami właśnie do takiej kulminacji, z której to fantastyczne otoczenie i dalej właściwie genezę tego miejsca, będzie można po prostu poczuć każdy na swój sposób. Jolanta Wiśniewska: Jeszcze najważniejsze mamy nadzieję, że właściwie w ten sposób możemy dać szansę temu Bazarowi, właściwie nasze sąsiedztwo, że ludzie, którzy będą przychodzić do Muzeum, będą wędrować na Bazar i tam kupować różne rzeczy, np. pamiątki, ale nie tylko. I odwrotnie ludzie przychodzący na Bazar będą zaglądać do muzeum, także.. Adam Lisiecki: Znaczy, bezpośrednio z obiektu u Różyca jest wejście na.. Jolanta Wiśniewska: Nie, to znaczy.. Adam Lisiecki: Znaczy, chciałbym tu zwrócić uwagę, że tam jest tzw. oficyna, ona ma taką (niezrozumiały epitet) ścianę, która jest, no.. dosyć taka w odbiorze jest brzydka. Tak i teraz czy też z Bazaru Różyckiego byłoby takie bezpośrednie wejście nawet na ten taras, to czy ci kupcy nie będą się czuli też trochę, tak Jolanta Wiśniewska: Znaczy się, budując muzeum musimy też pamiętać o takich warunkach bezpieczeństwa, bo też będziemy tam przechowywać, tam będą w magazynach zbiory i też ono musi spełniać pewne warunki ochrony zbiorów publicznych. Natomiast z tą ścianą to jest prawda, tzn. zastanawiamy się i może Państwo będą mieli pomysł, jak ją zagospodarować, żeby stworzyć taki pomysł. Myśmy myśleli o.. nie wiem, o wspólnym stworzeniu z artystami z Pragi tam jakiegoś muralu. No, mogą też być różne formy jakby stworzenia oswojenia Adam Lisiecki: Są trzy odpowiedzi: okno, okno, drzwi. Nierozpoznana osoba: Ale tam też były kramy Adam Lisiecki: Ale ja nie wnikam w to, jak było kiedyś, tylko chodzi o to, że obecnie (fragment niewyraźny, rozmowy) Dyrektor Ewa Nekanda-Trepka: To znaczy, nikt nie wie nie znosi pustki taka przestrzeń. Jednak to jest bazar prawda, czyli to, w jaki sposób zostanie to zagospodarowane, to jest oczywiście, musielibyśmy wiedzieć, żebyśmy mogli współpracować, jak ta przestrzeń zostanie zagospodarowana, ale to jest jednak z (fragment całkowicie niewyraźny), prawda? Moderator : Bardzo dziękuję. Kolejne pytanie? Już koleżanka idzie z mikrofonem. Maria Cieśla: Ja chciałam taką małą uwagę do tej koncepcji merytorycznej, nie chcę Państwu rozdymać tej koncepcji, bo jednak jest wielka, ale chciałam jak gdyby nawiązać do tej wielokulturowości, do tej części powiedzmy żydowskiej, bo Państwo się znajdują w modlitewni i to jest bardzo ważne i kultura żydowska musi być jakoś odnotowana w tym w tym muzeum. Ja chciałam powiedzieć taką rzecz, że to jest co prawda modlitewnia, co Państwo są, ale wydaje mi się, że może ciekawe byłoby zwrócenie uwagi na świecką kulturę żydowską, która była wyraźna na Pradze. Znaczy, żeby nie wchodzić To, co żeśmy tutaj zobaczyli, to żeśmy zobaczyli to modlitewnik, tak, Torę i trochę fresków w modlitewni. To jest taka standardowa wiedza, co wszyscy wiedzą, że Żydzi to są ci w pejsach, w jarmułkach, co się modlą, a wydaje mi się, że Praga ma taki potencjał właśnie w przeciwieństwie do lewobrzeżnej Warszawy, gdzie jest otwarte Muzeów Historii Żydów, 17

18 gdzie jest Gwoździec to jest synagoga, wiadomo, że tam się modlimy, a muzeum Pragi ma okazję pokazania czegoś innego. Ja tutaj.. osoby, które znają naszą działalność, wymienię kibuc na Grochowie, który jest zupełnie awangardową instytucją, był instytucją bardzo ważną, instytucją, która jest żydowskiej pamięci bardzo dobrze zachowana, do której jest zachowane ponad 400 zdjęć przedwojennych kibucu i który był miejscem, gdzie powstawała klasyka kina jidysz, gdzie ten kibuc i Grochów jest widoczny z filmów lat 20-tych i 30-tych. I ja bym się zastanawiała, czy no nie wiem, nie zrezygnować z jakiegoś modlitewnika, czy z jakiejś Tory, czy z jakiejś jarmułki, którą tam się położy, a nie wyeksponować właśnie choćby kibucu czy na przykład też na Grochowie Trudno mi się wypowiadać o Pradze, bo my prowadzimy projekt na Grochowie rzeczywiście związany z kibucem i ja po prostu się nie znam na Pradze, ale wiem, że na Grochowie były też kluby sportowe, a wydaje mi się, że jeżeli chodzi o tę historię żydowską, to kibuc na Grochowie może być takim wow, bo wszyscy w Warszawie wiedzą, że były synagogi, ale kibuc jest taką rzeczą zupełnie z kosmosu, a to była rzeczywiście bardzo ważna instytucja, a jeszcze jak się powie, kto tam był, kto tam przebywał, to może rzeczywiście zainteresować jako coś, co wyróżnia Pragę z Warszawy. Prywatne domy modlitwy w Warszawie, z drugiej strony, znaczy w Warszawie lewobrzeżnej było też bardzo dużo, natomiast kibuc nie, tzn. był, ale dużo krócej, mniej znaczący, był filią tego, co na Grochowie, tutaj można by długą dyskusję i myślę, że takich instytucji jak kibuc można by znaleźć kilka na Pradze i to taka właśnie idea, inspiracja dla Państwa może. Dziękuję bardzo. Jolanta Wiśniewska: Dziękuję bardzo. Nad kibucem na pewno pomyślimy, ale ja chciałam tutaj zaznaczyć i być może to, co do tej pory powiedziałam nie było czytelne. Te modlitewniki, Tora, itd. one zostały ukazane w kontekście modlitewni, bo to jest właśnie ta przestrzeń, w której chcemy nawiązać do funkcji i do tej strony religijnej. Natomiast to nie jest jedyne miejsce i jedyny sposób, w który będziemy opowiadać o też, o bytności tej społeczności w życiu prawego brzegu. My mamy już na przykład przygotowaną animację dotyczącą tradycji sportowych prawego brzegu, gdzie mówimy o tym, o klubach żydowskich, o obiektach sportowych, organizacji żydowskich tutaj funkcjonujących. No, to jest przykład. O kibucu pomyślimy. To jest w ogóle genialny temat na ekspozycję, takie wydarzenie, też umożliwiające pokazanie większej ilości materiału, a nie tylko zasygnalizowanie takiej przestrzeni na większej ekspozycji. Moderator: Bardzo dziękuję. Czy są jakieś pytania, propozycje? To najpierw pan, a później pani. Krzysztof Tyszkiewicz: Jeszcze walcząc z tym problemem, jakim jest szczupłość przestrzeni ekspozycyjnej i zastanawiam się, absolutnie nie jestem muzealnikiem i nie mam pojęcia, czy tak się daje robić, ale takim naturalnym dla mnie ruchem byłaby próba przeniesienia części ekspozycji w żywą przestrzeń miasta. Tak się szczęśliwie składa, że Muzeum Pragi jest bardzo strategicznie położone w samym centrum lokalizacji, w całym szeregu żywych zabytków, o których w tym programie funkcjonalnym była mowa i które są namacalne. Mamy budynki, budynki również związane ze świecką stroną życia społeczności żydowskiej, których nie ma w lewobrzeżnej Warszawie siłą rzeczy w związku ze zniszczeniami wojennymi tutaj mamy bursę studentów żydowskich, pięknie zachowaną, wspaniale dekorowaną, mamy gmach Bergsona, mamy żywe zabytki kultury żydowskiej, mamy oczywiście cerkiew mamy, cały szereg zabytków tej historii przemysłowej i to wszystko jest w tak bliskim zasięgu, że aż by się prosiło żeby część zwiedzania ekspozycji była właśnie z jakimś gadżetem elektronicznym, który pomaga zwiedzać, tak, i odbywa się w przestrzeni miejskiej i ewentualnie no, ma to swoje uwarunkowania, ale wtedy części rzeczy pokazywać w Muzeum Pragi zdjęcie, inną formę wizerunku budynku, który znajduje się o przecznicę dalej, to aż szkoda tracić miejsce, które może być wykorzystane na coś, czego nie można zobaczyć w obrębie miasta. To też dotyczy Bazaru Różyckiego, który też jest żywym eksponatem akurat widocznym z tarasu. Pewnych rzeczy nie widać z tarasu, wystarczy wyjść przed dom, tak więc no, wydaje mi się, że to jest jakiś sposób na rozpraszanie trochę tej ekspozycji, tak, żeby to działało. I tutaj jeszcze może taki jeden aspekt, bo siłą rzeczy trudno nie widzieć jakichś tam porównań z Muzeum Powstania Warszawskiego, które odniosło spektakularny sukces w poprzedniej kadencji, to teraz mamy Muzeum Pragi, które będzie jedynym nowym muzeum otwieranym w tej kadencji, trudno mi też porównać. Muzeum Powstania Warszawskiego prowadzi bardzo aktywną działalność na zewnątrz. Poza samą ekspozycją, która jest przecież bardzo efektowna, działa, samo zdarzenie spektakularnie i powoduje zainteresowanie. No łatwiej 18

19 pod ich względem, można by powiedzieć, dlatego szukamy tego wielkiego wow, natomiast Muzeum bardzo rozpączkowało w różne inicjatywy. Trochę planowanie ekspozycji to jedno, a planowanie inicjatyw to drugie. Nic nie stoi na przeszkodzie, żeby mimo nieskończonego projektu wykonawczego, zastanawiać się, co można zrobić w tej drugiej sferze działania. Szczególnie, że wypromowanie muzeum to proces, który nie wydarzy się z dnia na dzień, tylko też Muzeum głupi hotel potrzebuje roku, żeby osiągnąć przyzwoite obłożenie pokoi hotelowych. Więc podejrzewam, że muzeum będzie walczyć z podobnymi problemami jak świat zwykłej ekonomi, więc no, potrzeba by już coś z tym robić, prawda? Aleksandra Czyżewska: W tym temacie pozostając, także jestem dopiero dwa miesiące, ale tymi drobnymi krokami, zostawiając zespół z tą pracą tą bardzo trudną merytorycznie, żeby się konkurs odbył, też odbywam spotkania z tymi organizacjami i przedstawicielami, którzy zechcą do nas przyjść ze swoimi pomysłami. Bo też jest tak, że zbieramy projekty, jakby tematy do projektów na to przyszłe finansowanie, żeby zrobić dobry projekt, napisać i złożyć gdzieś czy do samorządu czy do marszałka czy do któregokolwiek z przyszłych tych programów, no to teraz już odbywamy na ten temat spotkania. Może to nie jakoś lawinowo, ale te kilka spotkań i kilka bardzo inspirujących tematów do właśnie wspólnych projektów takich wychodzących na zewnątrz już mamy, nie mówiąc o tym, że cały czas zespół bierze udział we wszystkich działaniach tak naprawdę, do których jest zapraszany, czyli gdzieś tam uczestniczymy może w takich (fragment niewyraźny). Katarzyna Kuzko-Zwierz: Nie, ja tylko chciałam znowu do pierwszego pytania się odnieść, mianowicie do tego, że takie założenie będzie na pewno bardzo mocno sformułowane w tym opisie tego, co jest zadaniem projektanta, ale my stawiamy też taki cel, żeby ta ekspozycja nie stanowiła jednej zamkniętej całości, tylko właśnie kierowała do tego, żeby pójść też z tą wiedzą, którą ta ekspozycja proponuje, właśnie w przestrzeń miejską. I na pewno będzie to, znaczy chcemy, żeby to było coś takiego, co skłania ludzi do takiego spaceru, a po takim spacerze pewne rzeczy może bardziej uświadamia. Moderator: Może pani. Anna Bubińska: Ja też chciałam zauważyć, że prezentowanie Muzeum Pragi jednak wiąże się z naszymi takimi związanymi z myśleniem o Pradze, czyli taka swojskość i wyjście właśnie, tak jak Pani mówi, w teren i sąsiedztwo, czyli nie unikniemy sąsiedztwa Bazaru Różyckiego, który może być elementem właśnie wyjścia w świat takiej swojskości, który mi się kojarzy właśnie z Pragą. No, społeczna taka Praga, ludzie i ich zajęcia. Także myślę, że tutaj Bazar Różyckiego mógłby jakąś funkcję takiego wyjścia w obszar zewnętrzny pełnić. Tutaj bym nawet widziała jakieś takie działania do współpracy właśnie z gospodarzami Bazaru Różyckiego. No i jeszcze chciałabym zauważyć, że w tej chwili przejeżdżam przy byłej fabryce Pollena, która jest takim pustkowiem poprzemysłowym i właśnie moje pytanie. Jakie są projekty może związane, nie wiem kto jest właścicielem, z tym miejscem? Także widziałabym Pragę swojską, folklorystycznie zaakcentowaną i to może być jednak to wow. Jeszcze chciałam się zapytać, jak się zbiegnie komunikacja, właśnie rozwinięte metro z otwarciem Muzeum Pragi? (szmery na sali, rozbawienie). Bo to jest istotne, czy to będą się mijały, bo jest komunikacja teraz bardzo Znaczy się oprócz Prażan, którzy i tak przyjdą zobaczyć i chcieliby zobaczyć swój świat, także tutaj bym akcentowała na te jednak folklorystyczne i swojskości akcenty najbardziej, no to jeszcze ta komunikacja mnie interesuje, czy się zbiegnie z jakimś rozwiązaniem ułatwień ze strony właśnie lewobrzeżnej Warszawy. Moderator: Dziękuję. Nie wiem czy jesteśmy w stanie powiedzieć, w jakim stanie będzie komunikacja, ale już przekazuję Dyrektor Ewa Nekanda-Trepka: Znaczy, ja myślę, że nie jesteśmy odpowiedzieć w sprawie komunikacji, Państwo czytacie tak samo gazety, jak my, także mniej więcej zdajecie sobie sprawę, kiedy będzie otwarcie metra. Natomiast myślę, że jakby abstrahując od otwarcia stacji metra, to zaawansowanie prac powinno być już na takim poziomie, że po prostu zostanie uruchomiona komunikacja tramwajowa na ulicy Targowej, także to na pewno umożliwi dobrą komunikację z Muzeum. Jak będzie z metrem, to nie wiem, natomiast myślę, że 19

20 to jest chyba podstawowa sprawa dzisiaj, najgorsze utrudnienie, prawda, ten brak tramwaju. (trochę szmerów) Jeżeli można, skoro jeszcze mam mikrofon, to jeszcze chciałabym powiedzieć, że bardzo się cieszę, że jednak ta dyskusja w ostatniej fazie zaczęła.. przeniosła się na tą programową stronę muzeum, bo to jest dla nas bardzo ważne, że właśnie takie, bo takie są nasze plany, że muzeum nie będzie tylko i wyłącznie pełniło tych funkcji, które są przepisane, czyli gromadzeniu, upowszechnianiu, dokumentowaniu, konserwowanie zbiorów, ale także będzie miało to muzeum otoczenie społeczne, które jest bardzo ważne i to jest, to, co tutaj państwo widzieliście na tej, w propozycji ekspozycji stałej, jeżeli chodzi o cały program ono jest zgodne z naszą ideą muzeum, czyli ogólnie Muzeum Warszawy, czyli żeby to muzeum nie zamykało się tylko i wyłącznie na historii. Żeby to Muzeum mówiło o życiu codziennym, a także o życiu codziennym dzisiejszym, a także żeby prezentowało nam plany na przyszłość, czyli to jest taka idea, która w ogóle przyświeca Muzeum, jako takiemu. Jeżeli ci państwo, którzy zgłaszali jakieś obawy to, zagrożenia dla osób, które dotychczas pracowały, budowały ten zespół i już tutaj są mocno zakorzenione, to chociażby dzisiejsza prezentacja przez zespół, który cały czas tutaj pracuje pokazuje, że my nadal opieramy nasze działania głównie na tym zespole. Moderator : Bardzo dziękuję. Dyrektor Jarosław Trybuś: Chciałbym się odnieść do tego, co Pan przewodniczący był łaskaw powiedzieć wcześniej, znaczy do tej propozycji wyjścia w przestrzeń okoliczną z muzeum. Te założenia do scenariusza są tak właśnie napisane, żeby mogły skłonić przyszłych projektantów również do tego typu założeń. Bardzo się cieszę, że pan to odebrał w ten sposób, znaczy że to jest możliwe. Bardzo staraliśmy się, żeby te założenia były jak najbardziej otwarte i dlatego właśnie tylko dwa wątki są ściśle przypisane do pomieszczeń, wszystkie inne pomieszczenia będą możliwe do zagospodarowania wystawą zgodnie z założeniem projektanta. To znaczy, projektant będzie miał bardzo dużo możliwości, łącznie z wyjściem w przestrzeń wokół. Bardzo się cieszę, jeśli jest to jest czytelne, bo to może dać niezwykle interesujący efekt, kiedy dojdzie do konkursu już. Moderator : Ciekawa wypowiedź, jeszcze mamy kolejne pytanie. Jarosław Kaczorowski: Skoro już mówiliśmy o personelu. Pytanie czy jest przewidywanie coś w rodzaju społecznego, społecznej rady programowej, bądź w ogóle rady programowej z udziałem społecznym, oczywiście mówię tu o Muzeum Pragi konkretnie. Dyrektor Ewa Nekanda-Trepka: Proszę państwa, w ogóle chcemy, żeby muzeum, jako takie jako Muzeum Warszawy było bardziej otwarte na głos społeczny, i myślę, że każde z muzeów, które jest częścią Muzeum Historycznego m.st. Warszawy będzie miało wsparcie w społecznych działań w zależności od tego jaką dziedziną czy jakim obszarem się będzie zajmowało, także chcemy właśnie się otworzyć na dialog społeczny. Moderator: Dziękuję. Jeszcze jedno, jeszcze jeden głos. Krzysztof Tyszkiewicz: Ja przepraszam, to znowu ja (śmiech), ale tak odpowiadając na pana obronę, czyli że ja nie aż tak wyraźnie przeczytałem tę zachętę i tutaj też uwaga do SIWZ-u, który jest formułowany.. ta zachęta powinna być bardzo jasna, powinna być jasna, że projektanci mają prawo z tego bogactwa, w obrębie tych trzech ról tematycznych, mają prawo wybrać, czy mają wręcz obowiązek znaleźć, szukać i znajdować najbardziej doniosłe elementy, które staną się tym wow poszczególnych gniazd tematycznych i że maja prawo szerzej sięgać poza mury Muzeum, próbując budować narrację. Myślę, że to powinno zostać podkreślone, bo z samej prezentacji to nie jest oczywiste. Więc to jest moja odpowiedź na to, co pan powiedział. Jeżeli chodzi o to, co pan powiedział o radzie społecznej, to myślę, że czasy nam przyniosły rady społeczne do Internetu i Facebook a, trochę tak to działa w tej chwili, że ludzie mają prawo się wypowiadać i jeżeli państwo będą się dostatecznie wsłuchali w glosy, które się pojawią na fanpage u muzeum, a ten głos z kolei będzie głosem merytorycznym, a nie jakąś zabawą w słówka i tym, co się czasem dzieje z niewłaściwie moderowanymi forami, to myślę, że to będzie znakomite i bardzo pluaralistyczne ciało doradcze dla muzeum. To, to taki komentarz 20