PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej. Nr 3(6) Wydawnictwo DUX ISSN: Grudzień 2014

Transkrypt

1 PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej Nr 3(6) Wydawnictwo DUX ISSN: Grudzień 2014 PIELĘGNACJA PACJENTÓW PO URAZACH CZASZKOWO-MÓZGOWYCH LECZONYCH W ODDZIALE CHIRURGICZNYM WAŻNE ASPEKTY OPIEKI PRZED I POOPERACYJNEJ SPRAWOWANEJ NAD PACJENTAMI W WIEKU PODESZŁYM STOPA CUKRZYCOWA METODY I TECHNIKI MIEJSCOWEGO LECZENIA I PIELĘGNACJI ZMIAN SKÓRNYCH CHIRURGIA

2 OD REDAKCJI SZANOWNI PAŃSTWO, Chirurgia, szósty numer Pielęgniarstwa Specjalistycznego, który oddajemy do Państwa rąk został przygotowany z niewielkim opóźnieniem. Wszyscy zajęci byliśmy organizacją I Międzynarodowej Konferencji, która w naszej, a przede wszystkim w opinii uczestników zakończyła się sukcesem. Podpisaliśmy dwie umowy o wzajemnej współpracy z pielęgniarkami ukraińskimi reprezentowanymi przez dr Natalię Shygońską z Uniwersytetu w Żytomierzu oraz słowackimi reprezentowanymi przez dr Lukasa Kobera. Mamy nadzieje, że wspólne cele, które określiliśmy na konferencji będziemy mogli wspólnie realizować i wzajemnie się wspierać oraz wymieniać doświadczeniami w codziennej praktyce zawodowej. Jesteśmy w trakcie ustalania formy spotkania na przyszły rok i czekamy na Państwa sugestie, potrzeby oraz dziedziny pielęgniarstwa i położnictwa, w których chcieli by Państwo prezentować swoje prace. W związku z tym, że jest to ostatni numer przed Nowym Rokiem składam Państwu w imieniu całej Redakcji dobrych Świąt Bożego Narodzenia, dobrego Nowego Roku, mądrych decyzji i rozwoju zawodowego. Z pozdrowieniami Ewa Molka Redaktor Naczelna RADA NAUKOWA Redaktor Naczelna dr n. med. Ewa Molka Zespół Redakcyjny mgr Renata Mroczkowska mgr Ewa Rogula mgr Anna Wais mgr Lucyna Plewa PhD. Natalia Shygonska Zespół Tłumaczy mgr Wojciech Nyklewicz mgr Agnieszka Wypych-Zych Rada Naukowa dr n. med. Ewa Molka dr n. med. Grażyna Franek dr n. med. Beata Naworska dr n. med. Sylwia Krzeminska dr n. med. Katarzyna Łagoda dr n. med Izabella Uchmanowicz dr n. hum. Urszula Marcinkowska dr n. med. Dorota Dobrzyn -Matusiak dr n. med. Beata Jankowska -Polanska dr n o zdr. Wioletta Pollok -Waksmanska dr hab. Joanna Rosinczuk -Tonderys Bc. Tomáš Válek (Czechy) PhDr. Milan Laurinc, dipl. s.(słowacja) PhDr. Lukas Kober, PhD (Słowacja) mgr Ivana Harvanova PhD (Słowacja) PhD. Natalia Shygonska (Ukraina) PARTNERZY

3 SPIS TREŚCI 1. ZASADY PUBLIKOWANIA PRAC W CZASOPIŚMIE 2. PIELĘGNACJA PACJENTÓW PO URAZACH CZASZKOWO-MÓZGOWYCH LECZONYCH W ODDZIALE CHIRURGICZNYM PROBLEMY ZDROWOTNE PACJENTÓW PO TRANSPLANTACJI NEREK WAŻNE ASPEKTY OPIEKI PRZED I POOPERACYJNEJ SPRAWOWANEJ NAD PACJENTAMI W WIEKU PODESZŁYM WYBRANE ASPEKTY Z ZAKRESU OPIEKI POOPERACYJNEJ PO ZABIEGACH KARDIOCHIRURGICZNYCH ROLA ZESPOŁU MEDYCZNEGO W ASPEKCIE DIAGNOSTYKI, PRZECIWDZIAŁANIA I LECZENIA TYPOWYCH ZAGROŻEŃ POZABIEGOWYCH JAKOŚĆ ŻYCIA OSÓB Z ZAĆMĄ PRZED I PO ZABIEGU WSZCZEPIENIA SOCZEWEK STOPA CUKRZYCOWA METODY I TECHNIKI MIEJSCOWEGO LECZENIA I PIELĘGNACJI ZMIAN SKÓRNYCH...38 Wydawca: Wydawnictwo DUX Robert Sczendzina ul. Karola Miarki 11/ Bytom Dane kontaktowe: tel.: fax: (32) adres pielegniarstwospecjalistyczne@gmail.com INFORMACJE OGÓLNE Wymagania etyczne ZASADY PUBLIKOWANIA PRAC W CZASOPIŚMIE Pielęgniarstwo Specjalistyczne Badania prowadzone na ludziach, muszą być przeprowadzone zgodnie z wymogami Deklaracji Helsińskiej, co należy zaznaczyć w opisie metodyki. Na przeprowadzenie takich prac Autorzy muszą uzyskać zgodę Terenowej Komisji Nadzoru nad Dokonywaniem Badań na Ludziach (Komisji Etycznej). Odpowiedzialność cywilna Redakcja stara się czuwać nad merytoryczną stroną pisma, jednak za treść artykułu odpowiada jego Autor. Wydawca ani Rada Programowa nie ponoszą odpowiedzialności za skutki ewentualnych nierzetelności. INFORMACJE SZCZEGÓŁOWE - ZGŁASZANIE PRAC DO DRUKU Przesłanie prac do redakcji Przesłanie prac do redakcji jest równoznaczne z oświadczeniem, że praca nie była dotychczas publikowana w innych czasopismach oraz nie była wcześniej złożona w innej Redakcji. Oddanie pracy do druku jest jednoznaczne ze zgodą wszystkich autorów na jej publikację i oświadczeniem, że Autorzy mieli pełny dostęp do wszystkich danych w badaniu i biorą pełną odpowiedzialność za całość danych i dokładność ich analizy. Dopuszcza się druk prac już opublikowanych ze względów ważnych dla czytelników, ale z adnotacją, iż jest to przedruki z jakiego źródła. Wersja elektroniczna prac: 1. Redakcja wymaga nadsyłania prac wyłącznie w formie elektro-nicznej na adres 2. Prace powinny być napisane w edytorze tekstu Word co najmniej 6, Czcionka Times New Roman o wielkości 12. Objętość prac oryginalnych i poglądowych nie powinna być większa niż 16 stron, a kazuistycznych 12 stron maszynopisu, łącznie z piśmiennictwem, rycinami, tabelami i streszczeniami (standardowa strona znaków). 3. Prace powinny być pisane w formacie A-4 z zachowaniem podwójnego odstępu, z lewej strony należy zachować margines 2 cm, a z prawej margines szerokości 3 cm. 4. Propozycje wyróżnień należy zaznaczyć w tekście pismem półgrubym (bold). 5. Na pierwszej stronie należy podać: * tytuł pracy w języku polskim i angielskim; * pełne imię i nazwisko Autora (Autorów) pracy. Przy pracach wieloośrodkowych prosimy o przypisanie Autorów do ośrodków, z których pochodzą; * pełną nazwę ośrodka (ośrodków), z którego pochodzi praca (w wersji oficjalnie ustalonej); * wskazać Autora do korespondencji oraz adres na jaki Autor życzy sobie otrzymać korespondencję ( służbowy lub prywatny) wraz z tytułem naukowym, pełnym imieniem i nazwiskiem oraz z numerem telefonu i adresem poczty elektronicznej. Jednocześnie Autor wyraża zgodę na publikację przedstawionych danych adresowych (jeśli Autor wyrazi takie życzenie, numer telefonu nie będzie publikowany); * słowa kluczowe w języku polskim i angielskim, zgodne z aktualną listą Medical Subject Heading (MeSH) nie więcej niż 5. Na drugiej stronie pracy powinny być opisane wszelkie możliwe konflikty interesów oraz informacje o źródłach finansowania pracy (grant, sponsor), podziękowania, ewentualnie powinna się tutaj pojawić nazwa kongresu na którym praca została ogłoszona oraz zgoda pacjenta na publikację jeśli jest wymagana. SPIS TREŚCI, ZASADY PUBLIKOWANIA PRAC W CZASOPIŚMIE 3

4 Streszczenie i słowa kluczowe Do artykułu następnie należy dołączyć streszczenie, jednobrzmiące zarówno w języku polskim, jak i angielskim. Streszczenie prac oryginalnych powinno zawierać do 200 słów i powinno składać się z czterech wyodrębnionych części, oznaczonych kolejno następującymi tytułami: Cel pracy, Materiał i metodyka, Wyniki. Wnioski/Podsumowanie. Wszystkie skróty zastosowane w streszczeniu powinny być wyjaśnione. Streszczenia prac poglądowych i kazuistycznych powinno zawierać do 200 słów i zawierać cel pracy oraz podstawowe założenia. Po streszczeniu należy umieścić nie więcej niż pięć słów kluczowych w języku polskim i angielskim, zgodnych z aktualną listą Medical Subject Reading (MeSH). Jeżeli odpowiednie terminy MeSH nie są jeszcze dostępne dla ostatnio wprowadzonych pojęć, można stosować ogólnie używanych określeń. Układ pracy Układ pracy powinien obejmować wyodrębnione części: Wprowadzenie, Cel pracy, Materiał i metodyka, (w ramach części metodyka - Informacja o stanowisku Komisji Bioetycznej) Wyniki badań, Omówienie/Dyskusja, Wnioski- /Podsumowanie, Piśmiennictwo, Tabele, Ryciny. Materiał i metodyka musi szczegółowo wyjaśniać wszystkie zastosowane metody badawcze, które są uwzględnione w wynikach. Należy podać nazwy metod statystycznych i oprogramowania zastosowanych do opracowania wyników. Tabele Tabele należy nadesłać w dwóch egzemplarzach, jedna wersja w tekście druga tabela w oddzielnym pliku. Tytuły tabel oraz ich zawartość powinny być wykonane w języku polskim. Wszystkie użyte w tabelach skróty powinny być wyjaśnione pod tabelą. Tabele powinny być opisane nad tabelą i ponumerowane cyframi arabskimi. Ryciny Ryciny należy nadsyłać w dwóch egzemplarzach, jedna wersja w tekście druga tabela w oddzielnym pliku. Ryciny należy opisać pod ryciną i ponumerować cyframi arabskimi. Wszystkie użyte pod ryciną skróty powinny być wyjaśnione pod ryciną. Skróty i symbole Należy Używać tylko standardowych skrótów i symboli. Pełne wyjaśnienie pojęcia lub symbolu powinno poprzedzać pierwsze użycie jego skrótu w tekście, a także występować w legendzie do każdej ryciny i tabeli, w której jest stosowany. Piśmiennictwo Piśmiennictwo powinno być ułożone zgodnie z kolejnością cytowania prac w tekście, tabelach, rycinach (w przypadku pozycji cytowanych tylko w tabelach i rycinach obowiązuje kolejność zgodna z pierwszym odnośnikiem do tabeli lub ryciny w tekście). Liczba cytowanych prac w przypadku prac oryginalnych, poglądowych nie powinna przekraczać 20 pozycji, w przypadku prac kazuistycznych - 10 pozycji. Piśmiennictwo powinno zawierać wyłącznie pozycje opublikowane. Przy opisach bibliograficznych artykułów z czasopism należy podać: nazwisko autora wraz z inicjałem imienia (przy większej niż 4 liczbie autorów podaje się tylko pierwszych trzech i adnotację et al w pracach w języku angielskim oraz i wsp. w pracach w języku polskim) tytuł pracy, skrót tytułu czasopisma (zgodny z aktualną listą czasopism indeksowanych w Index Medicus, dostępnym m.in. pod adresem: ftp://nlmpubs.nlm.nih. gov/online/journals/ljiweb.pdf, rok wydania, numer tomu (rocznika) oraz numery stron, na których zaczyna i kończy się artykuł, np.: Szulc W, Niewiadomska WE. Etnopielęgniarstwo. Piel ;2 (43): Opisy wydawnictw zwartych (książki) powinny zawierać: nazwisko (a) Autora(ów) wraz z inicjałem imienia, tytuł, ew. numer kolejnego wydania, nazwę wydawcy, miejsce i rok wydania; przy pracach zbiorowych nazwisko(a) Redaktora (ów) odpowiedzialnego podaje się podtytule ksiązki i skrócie (red.), a przy opisach rozdziałów książek należy podać: Autora (ów) rozdziału, tytuł rozdziału, następnie po oznaczeniu [w:] tytuł całości, Autora(ów) (Redaktora/ów) całości, oznaczenie części wydawniczej, nazwę wydawcy, miejsce i rok wydania oraz numery stron, na których zaczyna się i kończy utwór, np.: Kulik TB, Wrońska I. red. Koncepcja zdrowia w medycynie i naukach społecznych. Stalowa Wola: Wyd. Wydz. Nauk Społ. KUL; Piątkowski W. Zdrowie w socjologii. [w:] Kulik TB, Wrońska I, red. Koncepcja zdrowia w medycynie i naukach społecznych. Stalowa Wola: Wyd. Wydz. Nauk Społ. KUL; 2000.s Konieczne jest używanie interpunkcji ściśle według powyższych przykładów opisu bibliograficznego. Odnośniki do publikacji internetowych są dopuszczalne jedynie w sytuacji braku adekwatnych danych w literaturze opublikowanej drukiem. W przypadku korzystania ze źródeł informacji elektronicznej wymagany jest pełny adres strony internetowej wraz z datą korzystania z niej. Prawa i obowiązki autorskie Jeśli Autorzy nie zastrzegają inaczej w momencie zgłaszania pracy, Wydawca nabywa na zasadzie wyłączności ogół praw autorskich do wydrukowanych (w tym prawo do wydawania drukiem, na nośnikach elektronicznych, CD i innych oraz w Internecie). Bez zgody Wydawcy dopuszcza się jedynie drukowanie streszczeń. Autorzy otrzymują 1 egzemplarz czasopisma. Tytułem powyższego wykorzystania utworów, Autorom nie są wypłacane honoraria. Po akceptacji pracy do druku autor zostanie poinformowany droga elektroniczną. 4 PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej

5 PIELĘGNACJA PACJENTÓW PO URAZACH CZASZKOWO-MÓZGOWYCH LECZONYCH W ODDZIALE CHIRURGICZNYM Danuta Kolberg WSTĘP Urazy w tym urazy czaszkowo-mózgowe, stają się obecnie ważnym problemem socjomedycznym, a jednocześnie jedną z poważniejszych przyczyn zagrożenia życia i zdrowia współczesnego człowieka. Rozległe i ciężkie urazy są związane z wysoką śmiertelnością. W większości krajów, w tym także w Polsce, urazy są trzecią co do częstości przyczyną zgonów zaraz po chorobach naczyniowych i nowotworowych. Aktualnie na świecie notowanych jest rocznie przypadków urazów czaszkowo-mózgowych na 100 tys. ludności, przy czym ok. 10% stanowią urazy śmiertelne. Niepokojący jest fakt, że to zjawisko dotyczy w znacznej mierze ludzi młodych i czynnych zawodowo. Dlatego prawidłowo prowadzone postępowanie diagnostyczno-lecznicze, pielęgnacyjne i rehabilitacyjne warunkuje szybki powrót do zdrowia i czynnego życia zawodowego. U schyłku XX stulecia dokonał się ogromny postęp w metodach postępowania z chorymi po urazach głowy. Określono czynniki odpowiedzialne za niekorzystne wyniki leczenia i pielęgnowania, a zapobieganie wtórnemu uszkodzeniu mózgu stało się podstawowym zadaniem postępowania we wczesnej fazie urazu. Następstwa urazu w dużym stopniu zależą od budowy głowy. Czaszka pełni funkcję zamkniętej nieelastycznej puszki, w której zamknięty jest mózg. Puszka ta ma stałą objętość. Przemieszczenia struktur mózgowych, które następują w skutek urazów są przyczyną powstania dodatkowych objętości w czaszce i stanowią ważną cechę urazów czaszkowo-mózgowych. W czasie występowania urazu czaszka przemieszcza się zgodnie z kierunkiem działania siły znacznie szybciej niż jej zawartość. Przesunięcia wewnątrzczaszkowe sprawiają, że uszkodzeniu ulegają nie tylko te miejsca, gdzie bezpośrednio działała siła urazu, ale i całkiem odległe. Głównym ujściem z wnętrza czaszki jest otwór potyliczny wielki, który w chwili urazu odgrywa ogromną rolę. Gradient ciśnień, który powstaje w czasie urazu przenosi się w stronę otworu i może powoduje naprężenie pnia mózgu, co skutkuje wstrząśnieniem lub jego stłuczeniem. Poza urazem jaki powstaje po stronie działania siły, uszkodzenia mózgu występują także po stronie przeciwnej. Takie obrażenia wywołane względnym przesunięciem się mózgu w stosunku do kości czaszki. Mechanizm ten dotyczy głównie urazu płatów czołowych, skroniowych i potylicznych. W chwili urazu dochodzi do względnego przesunięcia mózgu, co skutkuje wzrostem ciśnienia śródczaszkowego w miejscu urazu i ujemnego ciśnienia na przeciwnym biegunie. Pomiędzy sklepieniem czaszki a powierzchnią mózgu powstaje próżnia ssąca. Wysokie ujemne ciśnienie uwalnia pęcherzyki gazu i naczyń włosowatych kory mózgowej, co prowadzi do rozrywania naczyń i tkanki mózgowej. Dwa rodzaje przyspieszenia - liniowe i rotacyjne - odpowiedzialne są za stłuczenie pnia mózgu i wstrząśnienie mózgu, a także za uszkodzenie rozległe aksonów istoty białej mózgu. Przyspieszenie lub opóźnienie w chwili urazu może być duże i bezpośrednio może prowadzić do śmierci [4]. Inną odmianą urazu czaszkowo-mózgowego o typie przyspieszenia lub opóźnienia jest uraz biczowy. Najczęściej występuje w wypadkach komunikacyjnych po najechaniu samochodu od tyłu albo po zderzeniu czołowym. Ruch głowy podczas urazu często doprowadza do utraty przytomności. CEL PRACY Celem pracy jest analiza stanu chorych leczonych w warunkach oddziału chirurgicznego po przebytych urazach czaszkowo-mózgowych oraz ocena roli pielęgniarek w tym zakresie. MATERIAŁ I METODY BADAŃ. Badaną grupę stanowiło 40 dorosłych pacjentów w wieku od 18 do 69 lat, obojga płci, leczonych w Oddziale Chirurgicznym w Szpitalu Powiatowym w Tczewie z powodu urazów czaszkowo-mózgowych. Badanie rozpoczęto w listopadzie 2011 r. i trwało ono do lutego 2012 r. W grupie ankietowanych było 12 kobiet i 28 mężczyzn. Wszystkie badania przeprowadzono w porozumieniu oraz za zgodą władz szpitala, w którym przeprowadzono badania. Metody badań. Kompleksowa oraz adekwatna do potrzeb i stanu zdrowia pacjenta pielęgnacja stanowi priorytet w pracy zawodowej pielęgniarek. Aby poznać PIELĘGNACJA PACJENTÓW PO URAZACH CZASZKOWO-MÓZGOWYCH LECZONYCH W ODDZIALE CHIRURGICZNYM 5

6 opinię pacjentów po urazach czaszkowomózgowych na ten temat pielęgnacji zastosowano sondaż diagnostyczny jako metodę badawczą. Narzędzie badawcze stanowi kwestionariusz ankiety skonstruowanej na potrzeby badania opinii pacjentów. Ankieta konstrukcji własnej daje możliwość zastosowania pytań ukierunkowanych na problemy i cel badania. Pytania dotyczące płci, wieku, objawów, zdarzenia oraz długości hospitalizacji wskazują na stan ogólny pacjentów, pozostałe pytania mają związek z celem pracy. W ankiecie wykorzystano pytania zamknięte. W kwestionariuszu ankiety zawarto informację o celu badania naukowego oraz zapewnienie o anonimowości i ochronie uzyskanych informacji. Zebrane dane zostały zapisane i poddane analizie przy pomocy arkusza kalkulacyjnego Open Office. Do analizy i prezentacji wyników wykorzystano metodę opisową i graficzną. WYNIKI BADAŃ Charakterystyka badanych W badanej grupie pacjentów po urazie głowy przebywających oddziale chirurgicznym najwięcej było mężczyzn - 28 osób na 40 badanych. Pozostałą część, czyli 12 stanowiły kobiety. W grupie pacjentów badanych w oddziale chirurgicznym w przedziale wiekowym lat było 6 kobiet i 11 mężczyzn, w wieku lat były 2 kobiety i 6 mężczyzn. Następny przedział lat liczył 1 kobietę i 5 mężczyzn, kolejna grupa wiekowa lat 4 mężczyzn, kobiet nie było. Ostatnia grupa to pacjenci w wieku lat, w tej grupie były 3 kobiety i 2 mężczyzn. Ryc. 1. Urazy po spożyciu alkoholu. Pacjenci, którzy doznali urazu pod wpływem alkoholu w tej grupie badanych, to głównie mężczyźni, było ich 6 spośród 28, kobiety pod wpływem alkoholu to tylko 1 pacjentka z 12 ankietowanych kobiet. Tabela 3. Występowanie ran głowy. Czy uraz spowodował przerwanie ciągłości skóry (ranę)? Tak Nie Kobiety 2 10 Mężczyźni 7 21 Tabela 1. Okoliczności urazu. Urazu doznałam(em) w wyniki Wypadku komunikacyjnego Wypadku w domu Uprawiania sportu Pobicia Wypadku w pracy Kobiety Mężczyźni Największą grupę stanowią ankietowani, którzy doznali urazu w wyniku wypadku komunikacyjnego, jest to 6 kobiet i 10 mężczyzn, wypadkom w domu uległy 2 kobiety i 3 mężczyzn, podczas uprawiania sportu urazom uległy 4 kobiety i 6 mężczyzn, 6 mężczyzn zostało pobitych i w tej grupie nie ma kobiet.ostatnią grupę stanowią pacjenci, którzy ulegli wypadkom w pracy, tj. 3 mężczyzn, kobiet nie było. Tabela 2. Urazy po spożyciu alkoholu. W chwili wypadku byłam(em) pod wpływem alkoholu? 6 Tak Nie Kobiety 1 11 Mężczyźni 6 22 Ryc. 2. Występowanie ran głowy. Wśród ankietowanych 40 pacjentów ran po urazie doznały 2 kobiety i 7 mężczyzn, u pozostałych pacjentów nie doszło do przerwania ciągłości skóry. Tabela 4. Utrata przytomności. Czy wystąpiła utrata przytomności? Tak Nie Kobiety 7 5 Mężczyźni PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej 11 17

7 Ryc.3. Utrata przytomności. W grupie 40 osób ankietowanych, do szpitala po utracie przytomności trafiło 7 kobiet i 11 mężczyzn. Ryc. 5. Bóle głowy. W grupie 40 ankietowanych na bóle głowy po urazie cierpiało 10 kobiet i 21 mężczyzn, pozostali pacjenci dolegliwości bólowych nie podawali. Tabela 5. Utrata pamięci. Tabela 7. Nudności i wymioty. Czy pamiętam okoliczności wypadku? Kobiety Mężczyźni Czy wystąpiły nudności i wymioty? Kobiety Mężczyźni Tak 7 13 Tak 5 8 Nie 5 15 Nie 7 20 Ryc. 4. Utrata pamięci. Wśród badanych 40 pacjentów na zaburzenia cierpiało 7 kobiet i 13 mężczyzn. Tabela 6. Bóle głowy. Czy po urazie wystąpiły bóle głowy? Tak Nie Kobiety 10 2 Mężczyźni 21 7 Wśród ankietowanych u 5 kobiet na 12 wystąpiły nudności i wymioty, oraz 8 mężczyzn na 28 podawało nudności i wymioty. Tylko 1 kobieta i 5 mężczyzn na 40 pacjentów ankietowanych zaobserwowali wyciek płynu mózgowordzeniowego z ucha. Wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego z nosa zaobserwowało 8 mężczyzn i na ogólną liczbę 40 ankietowanych. Na zaburzenia równowagi wśród 40 pacjentów ankietowanych skarżyły się 2 kobiety i 6 mężczyzn. Na zaburzenia widzenia skarżyła się 1 kobieta i 5 mężczyzn w grupie 40 osób ankietowanych. Ankietowani do szpitala trafili karetką pogotowia w ten sposób odpowiedziało 7 kobiet i 11 mężczyzn, oraz zgłosili się sami tak odpowiedziało 5 kobiet i 17 mężczyzn z grupy 40 badanych. Z grupy 40 ankietowanych do 3 dni w oddziale chirurgicznym przebywało 6 kobiet i 20 mężczyzn, od 4 do 7 dni przebywały 4 kobiety i 4 mężczyzn, od 8 do 14 dni 2 kobiety i 4 mężczyzn. W grupie 40 ankietowanych pacjentów toaletę ciała wykonano u 7 kobiet i 16 mężczyzn. Pozostali pacjenci, czyli 5 kobiet i 12 mężczyzn nie zgłaszało takiej potrzeby. Wśród 40 pacjentów poddanych ankiecie 2 kobiety i 8 mężczyzn korzystało toalety przeciwodleżynowej, u pozostałych 10 kobiet i 20 mężczyzn nie było takiej potrzeby. PIELĘGNACJA PACJENTÓW PO URAZACH CZASZKOWO-MÓZGOWYCH LECZONYCH W ODDZIALE CHIRURGICZNYM 7

8 Tabela 8. Spożywanie posiłków. Jak pomagano Pani(Panu) w spożywaniu posiłków? Przygotowywano gotowe porcje Karmiono mnie Byłam(em) żywiona(y) pozajelitowo Żywiono mnie przez zgłębnik Nie zachodziła taka konieczność 8 Kobiety Mężczyźni Grupa 4 kobiet i 5 mężczyzn miała przygotowywane porcje, karmiono 1 kobietę i 1 mężczyznę, pacjentów żywionych pozajelitowo nie było, u pozostałych 7 kobiet i 22 mężczyzn nie zachodziła taka konieczność. Tabela 8. Nauka chodzenia. Jak mobilizowano Panią(Pana) w okresie zdrowienia do poruszania się? Stosowano udogodnienia ( wózek, chodzik, balkonik) Personel pomagał mi w poruszaniu się Kobiety Mężczyźni Na 40 ankietowanych pacjentów udogodnienia stosowały 4 kobiety i 10 mężczyzn, personel pomagał w poruszaniu się grupie 8 kobiet i 18 mężczyzn. Tabela 9. Rehabilitacja pacjentów. Czy podczas hospitalizacji była prowadzona rehabilitacja? Czynna Bierna Nie była prowadzona Kobiety Mężczyźni Rehabilitacja czynna prowadzona była u 1 kobiety i 4 mężczyzn, biernej poddano tylko 1 mężczyznę, u pozostałych 11 kobiet i 23 mężczyzn nie zachodziła taka potrzeba. DYSKUSJA Pielęgnowanie pacjentów stanowi bardzo ważny element procesu terapeutycznego pacjentów po urazach czaszkowo-mózgowych. Podczas przeprowadzonych badań na grupie 40 dorosłych pacjentów zauważono, że urazom głowy najczęściej ulegają młodzi mężczyźni, jest to grupa wiekowa lat w liczbie 11 na 28 badanych mężczyzn. Główną przyczyną urazów są wypadki komunikacyjne i w tej grupie przodują młodzi mężczyźni, 10 na 28 badanych mężczyzn. W grupie kobiet wypadki komunikacyjne są także na pierwszym miejscu, jest to 6 na 12 badanych, czyli połowa W świetle wyników badań własnych należy zgodzić się z tezą Klukowskiego i wsp., że powyższe zjawisko dotyczy ludzi młodych i czynnych zawodowo. Kolejne miejsce, biorąc pod uwagę liczbę są urazy związane z uprawianiem sportu. W tej grupie znalazły się 4 z 12 ankietowanych kobiet, oraz mężczyźni liczbie 6 na 28 badanych. Analizując dane z kwestionariuszy ankiet zauważono dużą liczbę wśród mężczyzn, bo aż 6 na 28 ankietowanych stanowiły urazy głowy w wyniku pobicia. Wypadki w domu stanowią niewielką liczbę dwóch kobiet i trzech mężczyzn ankietowanych. Znacznie mniejsza podobnie jak u Kwolka jest także liczba pacjentów będących pod wpływem alkoholu, tylko jedna kobieta i sześciu mężczyzn wśród 40 pacjentów poddanych ankiecie. W świetle wyników badań własnych zwrócono uwagę na fakt, że tylko 7 mężczyzn i 2 kobiety po urazie doznały przerwania ciągłości skóry. Utratę przytomności w kwestionariuszu ankiety podało 7 kobiet i 11 mężczyzn, natomiast niepamięć zgłaszało tylko 2 mężczyzn więcej. Większość pacjentów po urazach zgłaszało bóle głowy, aż 10 kobiet na 12 ankietowanych i 21 mężczyzn na 28 ankietowanych. Tylko nieliczna grupa badanych zgłaszała nudności, wymioty, wyciek z ucha lub nosa. Analizując uzyskane wyniki ankiet i podane przez pacjentów objawy można stwierdzić, że prawdopodobnie nikt z ankietowanych nie doznał ciężkiego urazu głowy a pacjenci byli w stanie dobrym stabilnym karetką pogotowia do szpitala przywieziono 7 kobiet i 11 mężczyzn, pozostali pacjenci do szpitala zgłosili się sami. Według Kruszyny około 10% urazów głowy, są to urazy ciężkie, które kończą się śmiercią, lecz w tej grupie badanych pacjentów w stanie ciężkim nie odnotowano. Duża grupa badanych, bo aż 6 kobiet i 20 mężczyzn w szpitalu przebywało tylko do 3 dni, co oznacza, że po przeprowadzeniu badań i konsultacji specjalistycznych mogli opuścić Oddział Chirurgiczny. Dłuższy pobyt 8-14dni podają tylko 2 kobiety i 4 mężczyzn, co może świadczyć o tym, że ci pacjenci wymagali nie tylko badań i obserwacji, ale także leczenia. Podobnie jak u Pędziwiatr ankietowani zgłaszali duże zapotrzebowanie na wykonanie czynności higienicznych takich jak toaleta ciała, jest to grupa 7 kobiet i 16 mężczyzn, co może mieć związek występującymi dolegliwościami bólowymi. Chorzy boją się nowej sytuacji, wyrwani ze swojego środowiska nie potrafią się dostosować do nowego miejsca. Często towarzyszące urazowi dolegliwości hamują pacjentów przed jakąkolwiek aktywnością. Tylko 8 mężczyzn i 2 kobiety wśród 40 badanych wymagało wykonania toalety przeciwodleżynowej. PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej

9 Te badania mają raczej związek z tym, że pacjenci mieli narzucony reżim łóżkowy, tzn. nie mogli swobodnie poruszać się po oddziale. Według Adamczyk w Oddziale Chirurgicznym przebywają także pacjenci obciążeni chorobami układu krążenia i innymi chorobami współistniejącymi i to właśnie oni wymagają od początku profilaktyki przeciwodleżynowej. Jarosz także w swojej pracy zauważył, że pacjenci w szpitalach są niedożywieni. Posiłki są nieodpowiedniej jakości lub ich droga podania jest niewłaściwa. Tak się złożyło, że poddana ankiecie grupa nie wymagała żywienia inną drogą niż doustna, zatem posiłki były przygotowane i pacjenci zjadali je samodzielnie. W grupie badanej tylko 1 kobieta i 1 mężczyzna wymagali karmienia. Podobnie jak u Jabłońskiej zaskakująco duża jest liczba pacjentów, którzy potrzebowali pomocy pielęgniarki w poruszaniu się, z tej grupy 40 chorych ankietowanych takiej pomocy potrzebowało 8 na 12 kobiet i 18 na 28 badanych mężczyzn. Prawdopodobnie wiąże się to z poczuciem bezpieczeństwa i dużym zaufanie jakim darzą pacjenci pielęgniarki. Sprzęt może być zawodny. Zjawisko to może świadczyć o tym, że prawdopodobnie pacjenci mając do wyboru korzystanie ze sprzętu pomocniczego chętniej wybierają pomoc personelu pielęgniarskiego. Podczas pobytu w szpitalu, rehabilitacji była poddana niewielka grupa ankietowanych pacjentów, ale arkusz ankiety nie wskazuje na to, czy rehabilitacja potrzebna była z powodu urazu głowy czy z powodu urazów współistniejących. Mowa tu o liczbie 4 mężczyzn i 1 kobiecie z grona 40 ankietowanych. Należy zgodzić się z Kinalskim, że rehabilitacja po urazach głowy powinna być wprowadzona jak najszybciej. Takie postępowanie zapobiega późniejszym powikłaniom, przykurczom lub nawet niepełnosprawności. Pielęgnacja jest nieodzownym elementem leczenia. Uzyskane wyniki mogą dowodzić, że pacjenci po urazach czaszkowo-mózgowych bez względu na stan ogólny zdrowia wymagają pielęgnacji, opieki lub chociaż pomocy w wykonywaniu podstawowych czynności i tej pomocy oczekują niemal wszyscy pacjenci. WNIOSKI Uzyskane wyniki badań przeprowadzone w Szpitalu Powiatowym na Oddziale Chirurgicznym pozwoliły sformułować następujące wnioski: 1. Największą grupę chorych stanowili ludzie młodzi, do 29 roku życia. 2. Najczęstszą przyczyną urazów głowy były wypadki komunikacyjne. 3. Większość pacjentów była w stanie ogólnym dobrym, bez utraty przytomności i ubytków neurologicznych, ich pobyt w szpitalu był krótki. 4. Najwięcej pacjentów wykazywało zapotrzebowanie na pomoc w wykonywaniu czynności higienicznych. 5. Mając do dyspozycji sprzęt pomocniczy ankietowani najczęściej wybierali pomoc pielęgniarki. STRESZCZENIE Opieka nad pacjentem po urazie czaszkowo-mózgowym jest zadaniem trudnym i interdyscyplinarnym. Odpowiednio dobrana pielęgnacja zapobiega powikłaniom i skraca pobyt chorego w szpitalu. Celem pracy była analiza stanu chorych leczonych w warunkach oddziału chirurgicznego po przebytych urazach czaszkowo-mózgowych oraz ocena roli pielęgniarek w tym zakresie. Badaniem objęto grupę 40 dorosłych pacjentów tego szpitala. Posłużono się metodą sondażu diagnostycznego, a narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety własnej konstrukcji. Badanie rozpoczęto w listopadzie 2011 roku, a zakończono w lutym 2012 roku. Analiza wyników przeprowadzonych badań pozwoliła na wysunięcie następujących wniosków: największą grupę chorych stanowili ludzie młodzi-do 29 roku życia; najczęstszą przyczyną urazów głowy były wypadki komunikacyjne; większość pacjentów była w stanie ogólnym dobrym, bez utraty przytomności i ubytków neurologicznych, ich pobyt w szpitalu był krótki; najwięcej pacjentów wykazywało zapotrzebowanie na pomoc w wyko-nywaniu czynności higienicznych, mając do dyspozycji sprzęt pomocniczy ankietowani najczęściej wybierali pomoc pielęgniarki. ABSTRACT Taking care of a patient with a brain-skull injury is a difficult and an interdisciplinary task. Properly chosen nursing shortens time which patient has to spend in hospital and prevents from complications. The aim of the thesis was the analysis of condition of patients who were treated in surgery ward after their brain-skull injuries and the role of nurses during the process. The research was conducted on a group of 40 adult patients of the hospital. In the work was used poll method and self-constructed questionnaire. The research started in November 2011 and finished in February After the analysis of the research can be drawn such conclusions as: the biggest group was created by people who were 29 years old and younger; the most common cause of injuries were communication accidents; majority of patients were in good condition, without fainting and neurological damages and their time spent in hospital was short; majority of patients needed help in hygienic activities having to choose hel-ping equipment they most often chose nurse s help. PIELĘGNACJA PACJENTÓW PO URAZACH CZASZKOWO-MÓZGOWYCH LECZONYCH W ODDZIALE CHIRURGICZNYM 9

10 BIBLIOGRAFIA 01. Adamczyk K.: Pielęgniarstwo neurochirurgiczne. Wydawnictwo Czelej. Lublin Adams M. M.,Hicks A. L.: Spasticity afterspinal cord injury. Spinal Cord Charzewska J.: Identyfikacja niewłaściwego stanu odżywienia. Nowiny Lekarskie Czernicki Z.: Leczenie urazów czaszkowo-mózgowych w oddziałach chirurgicznych. Chirurgia po Dyplomie. Tom 2. nr Ferber J. i inni: Zasady postępowania w początkowej fazie leczenia ciężkich urazów czaszkowo-mózgowych. Medycyna Intensywna i Ratunkowa. Tom Ferber J. (red.): Wytyczne leczenia zachowawczego ciężkich urazów czaszkowo-mózgowych u dorosłych. Urban & Partner. Wrocław Fontera J.A.: Stany zagrożenia życia w neurologi klinicznej. PZWL Głowacki J., Marek Z.: Urazy czaszki i mózgu. Krakowskie Wydawnictwo Medyczne. Kraków Jabłońska R. i inni: Postępowanie pielęgniarskie nad chorym po urazie czaszkowo-mózgowym na wszystkich etapach leczenia szpitalnego. [w:] http/ biblioteka 10. Jarosz M.(red.): Praktyczny podręcznik dietetyki. IŻŻ. Warszawa Jarosz M.(red.): Zasady prawidłowego żywienia chorych w szpitalach. Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa Kapała W.: Pielęgniarstwo w chirurgii. Wydawnictwo Czelej, Lublin Kaczmarczyk R.: Urazy czaszkowo-mózgowe. Część 1: Medycyna Rodzinna Kinalski R.: Kompendium rehabilitacji i fizjoterapii. Urban & Partner. Wrocław Klukowski K., Talar J., Domaniecki J.:Rehabilitacja po urazach głowy. Zagadnienia wybrane. AWF. Warszawa Kozubski W., Liberki P. (red.): Choroby układu nerwowego. PZWL. Warszawa Kwolek A.: Rehabilitacja medyczna. Urban & Partner. Wrocław Kwolek A. i wsp.: Postępowanie rehabilitacyjne u chorych po urazach czaszkowo-mózgowych. (w:) Postępy w Rehabilitacji. Tom XVIII Lee J.: Common stoma problems: a brief for community nurses. Community Nurs. New York Lennon S., Stokes M.[red. wyd. pol.] Kwolek A.: Fizjoterapia w rehabilitacji neurologicznej. Urban&Partner. Wrocław Lewko J i inni: Problemy odleżyn w praktyce pielęgniarskiej. (w:) Dermatologia Kliniczna Łojek E, Bolewska A.: Wybrane zagadnienia rehabilitacji neuropsychologicznej. Scholar. Warszawa Mazur R. (red.): Neurologia kliniczna. Via medica, Gdańsk Pąchalska M., Neuropsychologia kliniczna.: Urazy mózgu. Tom 2. Procesy komunikacyjne i powrót do społeczeństwa. PWN. Warszawa Pąchalska M.: Terapia chorego z afazją. Logopedia. Tom 2. Opole Pędziwiatr A.: Koncepcja teoretyczna dotycząca satysfakcji pacjenta. Pielęgniarstwo Polskie Pertkiewicz M.: Niedożywienie i jego następstwa. Post. Żyw. Klin Rosińczuk-Tonderys J.,Uchmanowicz I., Krzemińska S.: Pielęgnowanie i rehabilitacja osób po urazach czaszkowo-mózgowych. Annales UMCS. Lublin Rutkowska E.: Rehabilitacja i pielęgnowanie osób niepełnosprawnych. Wydawnictwo Czelej, Lublin Sopota M., Łuczak J.: Odleżyny profilaktyka i leczenie. Przewodnik Lekarza Stępień A.:Bóle głowy diagnostyka i leczenie. Biblioteka Neurologii Praktycznej. Wyd. Czelej. Lublin Szmidt J.: Podstawy chirurgii. Tom 1. Medycyna Praktyczna, Kraków Ślusarska B., Zarzycka D., Zahradniczek K.: Podstawy pielęgniarstwa. Tom II. Wybrane działania pielęgniarskie. Czelej. Lublin Ślusarz R., Kruszyna K., Beuth W.: Pielęgniarstwo w neurochirurgii. Borgis Wydawnictwo Medyczne. Warszawa Ślusarz R: Wybrane standardy i procedury w pielęgniarstwie neurochirurgicznym. Wydawnictwo: Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych. Warszawa Talar J.: Urazy pnia mózgu. Kompleksowa diagnostyka i terapia. Bydgoszcz: Kat. Klin. Rehab, Woźniacki M., Kołodziej J.:Rehabilitacja w chirurgii. Wydawnictwo Lekarskie. PZWL. Warszawa Zahradniczek K.: Wprowadzenie do pielęgniarstwa, PZWL, Warszawa PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej

11 PROBLEMY ZDROWOTNE PACJENTÓW PO TRANSPLANTACJI NEREK ILONA FERTAŁA ZAŁOŻENIA I CEL PRACY Przeszczep to szansa na życie i droga do jego ocalenia. Każdy człowiek otrzymuje jedno życie od rodziców w chwili poczęcia. Wśród nas żyją jednak ludzie, którzy dzięki drugiemu człowiekowi rodzą się na nowo. Dla nich przeszczep staje się początkiem nowego, lepszego życia. Wprawdzie u osób po transplantacji występują pewne niedogodności związane z przyjmowaniem leków immunosupresyjnych, regularnym wykonywaniem badań kontrolnych i pewnymi ograniczeniami w życiu codziennym, to jednak przeszczep daje im możliwość korzystania z uroków życia w taki sposób, o jakim kiedyś marzyli. Celem pracy jest próba przedstawienia problemów zdrowotnych pacjentów po transplantacji nerek w zakresie: - identyfikacji problemów pacjentów i ich roli w czasie oczekiwania na przeszczep i po jego wykonaniu - określenia poziomu wiedzy chorego na temat powikłań po przeszczepie nerki, leczeniu immunosupresyjnym i samoopieki w warunkach domowych - ocena jakości życia po transplantacji z punktu widzenia pacjenta TEREN I ORGANIZACJA BADAŃ Badaniem objęto 80 osób po transplantacji nerki. W grupie tej znajdowało się 29 kobiet i 51 mężczyzn w wieku powyżej 21 lat. Badanie przeprowadzono w Poradni Transplantacyjnej i na Oddziale Chirurgii Ogólnej, Naczyniowej i Transplantacyjnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach w terminie od r do r. Podstawowym kryterium włączenia do badania była zgoda i chęć wypełnienia ankiety oraz wykonana transplantacja nerki. Z badania zostali wyłączeni pacjenci po jednoczasowym przeszczepie nerki i trzustki oraz chorzy, którzy nie wyrazili zgody na udział w badaniu. METODY, TECHNIKI I NARZĘDZIA BADAWCZE Do badania wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego, z użyciem autorskiego kwestionariusza ankiety. Metoda sondażu diagnostycznego - umożliwia poznanie opinii określonej populacji. Grupa do badania zostaje dobrana do badania w taki sposób, aby stanowić wierne odbicie danej populacji wszystkich jej struktur, cech i elementów. Kwestionariusz ankiety to obok wywiadu najczęściej stosowana technika sondażu diagnostycznego. Polega na zadawaniu pytań respondentom i prosi o udzielenie odpowiedzi. W ankiecie ważne jest poprawne formułowanie pytań oraz poprzedzająca je instrukcja odpowiedzi [61]. Pacjenci wypełnili kwestionariusz złożony z instrukcji i 53 pytań (załącznik nr 1). Większość pytań miała charakter zamknięty, kilka półotwarty, a 5 było otwartych. W instrukcji zamieszczono informację o celu badania i zapewnieniu anonimowości. Pytania pozwoliły przedstawić sytuację zdrowotną pacjentów przed i po przeszczepie nerki. Kwestionariusz podzielono na dwie części: - W pierwszej części uwzględniono choroby przyczyniające się przeprowadzenia transplantacji, choroby współistniejące, przeżycia związane z przygotowaniem do przeszczepu, czynniki wpływające na samopoczucie po transplantacji (min. powikłania) oraz przygotowanie do samoopieki. Pacjenci, odpowiadając na pytania pokazali, jak przeszczep wpłynął na poprawę jakości ich życia. - W drugiej części kwestionariusza zapisano informacje dotyczące danych demograficznych pacjentów: płeć, wiek, miejsce zamieszkania, stan cywilny, ilość posiadanych dzieci, wykształcenie, aktywność zawodową, źródło utrzymania, pacjenci ocenili swoją sytuacje materialną. CHARAKTERYSTYKA SPOŁECZNO-DEMO- GRAFICZNA BADANYCH Wśród pacjentów po przeszczepie nerki, którzy wyrazili zgodę na udział w badaniu było 36,3% kobiet i 63,8% mężczyzn. Największą grupę pacjentów po przeszczepie nerki stanowili chorzy w wieku powyżej 50 lat - 37,5%, najmniej liczna była grupa chorych w wieku lat-10%. PROBLEMY ZDROWOTNE PACJENTÓW PO TRANSPLANTACJI NEREK 11

12 Ankietowani po przeszczepie nerki, jako swoje miejsce zamieszkania podali w 68,8% miasto, w 31,3% wieś. Najczęściej ankietowani, jako stan cywilny podawali mężatka/żonaty 75%, w 25% udzielili odpowiedzi panna/kawaler. W odpowiedzi na pytanie ankietowe dotyczące posiadania dzieci - 68,8% odpowiedziało posiada, natomiast 31,3% respondentów udzieliło odpowiedzi nie posiada. Wszyscy respondenci posiadający dzieci mieli możliwość odpowiedzi na pytanie ile? Największa grupa pacjentów posiada dwoje dzieci (32 osoby), natomiast jedna osoba ma ich pięcioro i jedna czworo. Wykształcenie średnie w grupie badanych w kwestionariuszu ankiety podało 36,25% respondentów, zawodowe 31,3%, wyższe 22,5%, podstawowe 10%. Znaczna część respondentów nie pracuje zawodowo 67,5%. Chorzy, którzy podjęli pracę po przeszczepie nerki to 32,5% badanych. Wśród wykonywanych zawodów respondenci podali min.: nauczyciel, przedstawiciel handlowy, kierowca, wykładowca uniwersytetu, sprzedawca, informatyk, sprzedawca, pracownik biurowy. Głównym źródłem utrzymania chorych po tansplantacji nerki jest renta dotyczy 55% badanych. Jako,,inne źródło utrzymania 2,5% ankietowanych podało, że jest na utrzymaniu męża. Znaczna część respondentów oceniła swoją sytuację materialną jako,,dobra (67,5%). Osoby te stanowią ponad połowę populacji badanej. Zła sytuacja materialna dotyczy 26,3% badanych. WYNIKI Wyniki z kwestionariusza ankiety:,,problemy zdrowotne pacjentów po transplantacji nerek. Badaniem za pomocą kwestionariusza ankiety objęto 80 respondentów (n=80) po przeszczepie nerki. Wśród badanych znajdowało się 29 kobiet i 51 mężczyzn. Sytuacja zdrowotna pacjentów przed transplantacją nerki Pacjenci z przewlekłą niewydolnością nerek rozważani są, jako potencjalni biorcy przeszczepu nerkowego. Do uszkodzenia nerek może dojść w przebiegu wielu chorób, przede wszystkim kłębuszkowego zapalenia nerek, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy i wielotorbielowatości nerek. U większości chorych występują choroby układu sercowo naczyniowego. Prawie wszyscy chorzy, przed wykonaniem przeszczepu leczeni są hemodializami i dializami otrzewnowymi. W kwestionariuszu ankiety, jako główną chorobę, która przyczyniła się do przeszczepu nerki respondenci podali kłębuszkowe zapalenie nerek 53,8%, na drugim miejscu podali nadciśnienie tętnicze 25%. Jedna osoba odpowiedziała, że było to układowe zapalenie naczyń. Wśród chorób współistniejących respondenci wymienili w największej ilości nadciśnienie tętnicze 81%, później kolejno: nadwagę-28,8%, cukrzycę- 22,5%, podwyższony poziom cholesterolu- 22,5%, otyłość-7,5%. Na pytanie o dodatni HBS i HCV odpowiedziały tylko 22 osoby. 15 % ankietowanych odpowiedziało, że ma dodatni HBS, a 12,5% pacjentów ma dodatni HCV. Przed wykonaniem przeszczepu 98,8% chorych była poddawana dializie, tylko jedna osoba miała wykonany przeszczep wyprzedzający. Wśród pacjentów dializowanych przed transplantacją nerki 90% pacjentów była hemodializowana, a tylko 10% respondentów było dializowanych otrzewnowo. Przed rozpoczęciem dializ na listę oczekujących na przeszczep zostało wpisanych 3,8% respondentów, natomiast podczas leczenia dializami 96,3%. Przed wykonaniem przeszczepu respondenci byli poddawani dializie. W 32,5% chorzy byli dializowani w okresie miesięcy. Jedna osoba podała, że dializowała się 16 lat. O możliwości przeszczepienia nerki ankietowani zostali poinformowani w 87,5% przez lekarza nefrologa. Jeden pacjent uzyskał informacje o możliwości przeszczepu z literatury. Ankietowanym w okresie rozwiania się choroby towarzyszyły następujące przeżycia: stres wystąpił u 46,3% ankietowanych, niepokój - 38,8%, złość- 38,8%, lęk-26,3%, bezradność -21,3%, bunt -15%, napięcie -13,8%, osamotnienie 8,8%, izolacja 3,8%, żadne z wymienionych odpowiedziało-21,3%, jedna osoba napisała, że towarzyszył jej strach przed śmiercią. Sytuacja zdrowotna chorych po prze-szczepie nerki powikłania Przeszczepienie nerki to nie tylko zabieg operacyjny, ale również leczenie immunosupresyjne i wspomagające. Zarówno sam zabieg jak i terapia immunosupresyjna obarczone są możliwością wystąpienia wielu powikłań zarówno we wczesnym jak i późnym okresie po transplantacji. Czas oczekiwania ankietowanych na przeszczep mieścił się w przedziale czasowym od 1 miesiąca do 10 lat. Największa liczba respondentów 33,8% oczekiwała na przeszczep w przedziale czasowym 0-6 miesięcy, 5% chorych oczekiwało na przeszczep 5-10 lat. 12 PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej

13 Wśród ankietowanych 88,8% ma za sobą jeden przeszczep, a 6,3% miało wykonaną transplantację nerki dwa razy. Czas, który minął od przeszczepu wśród ankietowanych mieści się w przedziale od 1 miesiąca do 16 lat. Największa liczba chorych 17,5%, jest 4 lata po przeszczepie, natomiast jedna osoba 16 lat. Ankietowani zapytani o czynniki, które miały wpływ na ich samopoczucie w pierwszych dniach po przeszczepie napisali, że było to poczucie bezradności i niemożność wpłynięcia na swój los (45% chorych). Dwie osoby w odpowiedzi innenapisały: niepokój o powodzenie przeszczepu i zaplecze sanitarne. Po zabiegu operacyjnym ankietowani najbardziej liczyli na troskliwą opiekę pielęgniarki 62,5%, najmniejszą pomocą służyli psycholodzy 6,3%. Zapytano respondentów, czy bezpośrednio po zabiegu wystąpiły powikłania i jakie? 60% pacjentów napisało nie, 40% - tak. Ankietowani wśród powikłań wymienili min.: zwężenie moczowodu (2,5%), limfocele (5%), zakażenia i infekcje dróg moczowych (8,8%), krwiaki(5%), podwyższenie poziomu cukru (5%), ostry odrzut (7,5%), zwężenie tętnicy nerkowej (2,5%), wyciek moczu (2,5%), peknięcie przewodu moczowego (1,3%), zatrzymanie moczu (1,3%), zawał serca (1,3%), zapalenie płuc (1,3%). Ankietowani na pytanie o częstość występowania infekcji bakteryjnych i wirusowych zaznaczyli w 57,5% odpowiedź bardzo rzadko. Cukrzyca potransplantacyjna wystąpiła u 32,5% ankietowanych. Najczęściej wymieniane przez pacjentów zaburzenia żołądkowo-jelitowe, które wystąpiły po transplantacji to: wzmożony apetyt 36,3%, biegunki- 26,3% i zgaga - 23,8%. Zaburzenia ze strony układu moczowego w postaci zmniejszenia ilości oddawanego moczu wystąpiło 13,8% respondentów. Jedna osoba napisała, że odczuwa pieczenie przy oddawaniu moczu. Zmiany grzybicze występujące u ankietowanych to: zmiany okolicy płytek paznokciowych rąk i nóg 13,8%, zmiany śluzówki jamy ustnej- 8,8%, u jednej osoby powstała grzybica w pachwinach. Do leków immunosupresyjnych najczęściej stosowanych po transplantacji nerki przez ankietowanych należą: Cell-Cept (43,8%), Neoral (42,5%), Advagraf (37,5%), oraz Encorton (28,8%). Zapytano respondentów, czy przyjmują leki immunosupresyjne regularnie, zgodnie ze zleceniem lekarza. Prawie wszyscy ankietowani odpowiedzieli tak, i tylko jedna osoba napisała, że czasem zapomina. PROBLEMY ZDROWOTNE PACJENTÓW PO TRANSPLANTACJI NEREK Wśród objawów ubocznych stosowania leków immunosupresyjnych chorzy najczęściej wymieniali: drżenie rąk - 42,5%, nadmierny porost włosów 41,3%, nadmierny apetyt 36,3% oraz nadmierny przyrost wagi ciała 33,8%. Przygotowanie biorcy do samoopieki i samokontroli w warunkach domowych Pierwsze dni i tygodnie po przeszczepieniu są okresem zmiany charakteru opieki nad pacjentem ze szpitalnej na ambulatoryjną. Ważne jest, aby w tym czasie przygotować chorego do samoopieki i samopielęgnacji. Trzeba zapoznać go z nazwami i dawkami leków, oraz potencjalnymi działaniami ubocznymi i możliwościami interakcyjnymi z innymi lekami. Należy omówić z chorym zalecenia dietetyczne, możliwość wykonywania ćwiczeń fizycznych, zwrócić uwagę na aspekty związane z pielęgnacją ciała. Pacjenci powinni być poinformowani jak rozpoznawać objawy zakażenia oraz odrzucenia nerki przeszczepionej. Należy nauczyć pacjenta jak i dlaczego należy prowadzić dzienniczek samokontroli. Poinformować o konieczności zgłaszania się na wizyty kontrolne w Poradni Transplantacyjnej. Zarówno chory jak i rodzina stopniowo powinni nauczyć się zasad opieki i rozwiązywania problemów w warunkach domowych. Na pytanie ankietowanych, czy byli przygotowani do samokontroli i samoopieki w warunkach domowych 63,8% respondentów napisała tak, a 26,3% - raczej tak. Zapytano respondentów, jaka jest według nich wiedza na temat powikłań po transplantacji. W 36,3% ankietowanych odpowiedziało, że wystarczająca i tylko 6,3% chorych napisało, że tak nie jest. Wiedza na temat powikłań po przeszczepie według 52,3 % ankietowanych została przekazana przez lekarza prowadzącego, 11,3% chorych uzyskało ją od innego pacjenta. Aby sprawdzić wiedzę ankietowanych na temat powikłań, poproszono o zaznaczenie tych, które mogą wystąpić po transplantacji. Większość chorych zaznaczyła: podwyższenie poziomu cukru - 45%, zakażenie układu moczowego-42,5%, wzrost masy ciała-41,3%, infekcje i zakażenia rany-36,3%. Najmniejsza liczba respondentów (1%), podała krwawienia i odleżyny. Respondenci w 43,8% odpowiedzieli, że w ich opinii wiedza na temat powikłań jest wystarczająca, 11,3% ankietowanych napisało nie i 10% raczej nie. W opinii pacjentów przygotowanie do zabiegu i do tego, co będzie po transplantacji było w: 31,3% bardzo dobre, 58,8% dobre, 10% odpowiedziało, że złe. Z ankiet wypełnionych przez chorych po transplantacji nerki dowiadujemy się, że 10% z nich wymaga 13

14 pomocy w opiece: pomoc przy chodzeniu (jedna osoba), w pracach domowych (dwie osoby), trzech chorych napisało, że wymaga pomocy, lecz nie określiło, w czym. Dla dwóch ankietowanych największym problemem jest wzrok, spadek ciśnienia i spadek poziomu cukru. Największą pomocą w opiece chorym po transplantacji służą: mąż/żona -62,5% oraz rodzice: 21,3%. Respondenci na wizyty kontrolne w Poradni Transplantacyjnej w 97,5% zgłaszają się regularnie i tylko 2,5% napisało, że czasem zapomina. Na wizyty kontrolne u stomatologa 1 raz na rok zgłasza się 36,3% ankietowanych, 1 raz na pół roku - 35%, rzadziej niż co rok - 20%, w ogóle-8,7%. Każdy pacjent po przeszczepie nerki informowany jest o konieczności prowadzenia dzienniczka pomiaru min.: ciśnienia, masy ciała, ilości wydalanego moczu, stężenia poziomu cukru we krwi, przyjmowanych leków. Respondenci w 62,5% kontrolują ciśnienie krwi, 40% sprawdza masę ciała. Wśród pacjentów 47,5% nie stosuje w swojej diecie suplementów witaminowo-mineralnych, 26,3% ankietowanych zażywa witaminy i minerały stale. Jakość życia po przeszczepie w opinii ankietowanych Do transplantacji nerki kwalifikują się chorzy w końcowym stadium niewydolności nerek, u których nie stwierdzono bezwzględnych przeciwwskazań do przeszczepu. Przeszczep nerki oferuje im lepszą jakość życia niż dializoterapia. W opinii 81,3% ankietowanych samopoczucie po przeszczepie poprawiło się, w opinii 3,8% pogorszyło się. Samoocena po transplantacji nerki w opinii 65% respondentów poprawiła się, jedna osoba powiedziała, że pogorszyła się, a dla 33,75% transplantacja nie miała na nią wpływu. Życie towarzyskie po przeszczepie u 55% chorych poprawiło się, u 2,5% pogorszyło się. U 67,5% ankietowanych transplantacja wpłynęła na poprawę sprawności fizycznej, u 18,8% nie miała na nią wpływu. W opinii 63,8% respondentów transplantacja nie miała wpływu na zmianę kontaktów społecznych z rodziną i znajomymi, u 2,5% ankietowanych kontakty pogorszyły się. Grono przyjaciół i znajomych u 82,5% chorych po transplantacji pozostało bez zmian, a 11,3% ankietowanych zwiększyło się. Transplantacja nerki pozwoliła 48,8% ankietowanych spełnić swoje plany życiowe dotyczące nauki i pracy, a u 13,8% chorych przyczyniła się do spełnienia marzeń o macierzyń-stwie i rodzicielstwie. Jakość życia po przeszczepie nerki: 73,8% opiniodawców porównuje ją, z jakością życia osoby zdrowej, 20% twierdzi, że jest bez zmian a 6,3% respondentów jest rozczarowana. Prawie wszyscy chorzy po transplantacji nerki w ankiecie napisali, że o swój stan zdrowia dbają dobrze- 72,5% i bardzo dobrze 16,3%. OMÓWIENIE WYNIKÓW Do uszkodzenia nerek dochodzi w przebiegu wielu chorób. W konsekwencji zachodzi konieczność wprowadzenia terapii zastępczej dializy lub transplantacji. Dializa, to metoda powszechna i dostępna, lecz najlepszym sposobem leczenia niewydolności nerek jest jej przeszczepienie - przedłuża życie chorego i poprawia jego jakość [51]. Przeprowadzone badania ukazały wybrane problemy zdrowotne pacjentów przed i po transplantacji nerek. Populacja badawcza była zróżnicowana, dominowali pacjenci w wieku powyżej 50 lat (37,5% ankietowanych). Zaobserwowano brak zależności pomiędzy wykształceniem, stanem cywilnym, miejscem zamieszkania a wystąpieniem choroby. Większość ankietowanych (53,8%) uczestniczących w badaniu podała, że chorobą, która przyczyniła się do rozwoju niewydolności nerek było kłębuszkowe zapalenie nerek. Również literatura podaje, iż jest to jednostka chorobowa, która w ok. 25% wszystkich przypadków prowadzi do schyłkowej niewydolności nerek [47]. Antoszkiewicz K., Czerwiński J. w Biuletynie Informacyjnym Poltransplantu podali, że w 2010 roku, podobnie jak w latach poprzednich główną przyczyną niewydolności nerek było również kłębuszkowe zapalenie nerek [1]. Wśród chorób współistniejących na pierwszym miejscu respondenci wymienili nadciśnienie tętnicze (81%), później nadwagę (28,8%), podwyższony poziom cholesterolu (22,5%) i cukrzycę (22,5%). Dodatni HBS miało 15% respondentów, a dodatni HCV 12,5%. Spośród wszystkich badanych 98,8% była dializowana: w 90 % przypadków była to hemodializa, a w 10% pacjenci byli dializowani otrzewnowo. Pacjenci przygotowujący się do transplantacji muszą przejść kwalifikację, której celem jest wykluczenie przeciwwskazań. Dlatego też wpisanie chorego na listę oczekujących na transplantację uzależnione jest nie tylko od istnienia dawcy, lecz także od stanu zdrowia biorcy. Wśród badanych: 96,3% została wpisana na listę oczekujących podczas leczenia dializami, a tylko 3,8% przed rozpoczęciem dializ. Natomiast okres czasu, który upłynął od rozpoczęcia dializ do przeszczepu u badanych chorych był bardzo zróżnicowany: od 1 miesiąca do 16 lat. Największa liczba osób mieściła się w przedziale miesiąca ( 32,5%). Lewandowska D. i wsp. podali, 14 PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej

15 iż w roku 2010, podobnie jak w trzech poprzednich latach czas dializoterapii przed transplantacją wynosił średnio 2 lata i 10 miesięcy [60]. Informację o możliwości przeszczepienia nerki respondenci w 87,5% uzyskali od lekarza nefrologa. Czas rozwijania się choroby to bardzo trudny okres w życiu każdego człowieka. Wśród przeżyć, które towarzyszyły w trakcie jej rozwoju ankietowani wymienili: stres 46,3%, niepokój 38,8%, złość -38,8%, lęk 26,3%, oraz bezradność 21,3%. Zabieg operacyjny, leczenie immunosupresyjne, występowanie i leczenie chorób współistniejących wiąże się z wystąpieniem wielu powikłań po transplantacji. Zabieg operacyjny to dla wielu chorych sytuacja stresowa i wymagająca zainteresowania ze strony personelu medycznego i rodziny. Większa część ankietowanych po zabiegu operacyjnym najbardziej liczyła na opiekę lekarską 62,5% i troskliwą opiekę pielęgniarki 58,8%. Bezpośrednio po zabiegu powikłania wystąpiły u 40% respondentów. Do najczęściej wymienianych przez badanych należy: cukrzyca potransplantacyjna, która bezpośrednio po zabiegu wystąpiła u 6,3% osób, a w późniejszym okresie ujawniła się u 32,5% ankietowanych. Podobny wynik uzyskała Żywiec J. i wsp. w badaniach przeprowadzonych w Klinice chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Nefrologii Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu. Grupę badanych stanowiło 83 pacjentów 31 kobiet i 52 mężczyzn) cukrzycę stwierdzono u 27% pacjentów [58]. Powikłania chirurgiczne, które wystąpiły po przeszczepie u ankietowanych to: limfocele (5%), krwiaki (5%), zwężenie tętnicy nerkowej (2,5%), rozejście rany (1,3%). Przegląd prac na temat powikłań chirurgicznych po transplantacji nerki pozwala stwierdzić fakt, że wymieniane przez badanych limfocele i krwiaki występują dość często po tego rodzaju zabiegach [28]. W amerykańskim czasopiśmie Nephrology Hurst F.P. i wsp. napisali, że zwężenie tętnicy nerkowej jest powikłaniem, które jest niekorzystne dla chorego, w istotny sposób wpływa na wyniki przeszczepu i strategie leczenia. Stwierdzenie to zostało poparte badaniami przeprowadzonymi u chorych, którzy mieli wykonany przeszczep nerki w latach Grupa badawcza była bardzo duża - liczyła osób, z czego w 823 przypadkach stwierdzono zwężenie tętnicy nerkowej. [62] Kolejnym problemem transplantacji są zaburzenia ze strony układu moczowego. Z przeprowadzonego badania wynika, że dotyczą one 21,3% ankietowanych. Najczęściej wymienianym przez chorych powikłaniem (13,8 %) było zmniejszenie ilości wydalanego moczu. Biorcy wymienili również: zakażenie dróg moczowych PROBLEMY ZDROWOTNE PACJENTÓW PO TRANSPLANTACJI NEREK (8,8%), wyciek moczu (2,5%), zwężenie moczowodu (2,5%), zatrzymanie moczu (1,3%) i pękniecie przewodu moczowego (1,3%). Dla porównania - Nie Z. L. i wsp. w Klinice Urologii i Chirurgii Daping Hospital w Honkongu w Chinach przeprowadzili badania retrospektywne dotyczące powikłań urologicznych u 1223 biorców nerek. Powikłania te wystąpiły u 92 osób (7,5%). Wśród powikłań dotyczących układu moczowego wymieniono: wyciek moczu dot.43,35%, niedrożność moczowodu 35,29%, odpływy pęcherzowo-moczowe 14,11% ogólnej liczby zaburzeń urologicznych [63]. Wśród zaburzeń żołądkowo jelitowych badani wymienili: wzmożony apetyt 36,25%, zgagę 23,75%, biegunki 26,25%, zaparcia 11,25%, bóle w nadbrzuszu 6,25%, brak apetytu- 3,75%, wymioty- 3,75% oraz nudności 2,5%. Objawy te w większości przypadków mają związek z zastosowanym leczeniem immunosupresyjnym. Infekcje bakteryjne i wirusowe mogą przyczynić się do niepowodzeń transplantacji. Wśród ankietowanych 10% podaje, że infekcje te występują często, a 16,3% częściej niż 2 razy w roku. Zakażenia grzybicze występują głównie u osób z upośledzona odpornością. Każdy chory po przeszczepie nerki ma osłabiony układ immunologiczny, dlatego możliwość wystąpienia grzybicy jest zdecydowanie wyższa. Z analizy ankiety wynika, że schorzenie to wystąpiło u 23,3% badanych. Zmiany na śluzówkach jamy ustnej wystąpiły u 2,5%, badanych, zmiany w okolicy płytek paznokciowych rąk i stóp u 13,8%, jedna osoba podała, że zmiany grzybicze wystąpiły w pachwinach. Nieco inne wyniki uzyskała w swoich badaniach Trzmiel D. i wsp. Przeprowadzili oni badania w kierunku grzybicy skóry, stóp i płytek paznokciowych u 300 osób po przeszczepie nerki. Badanie to zostało przeprowadzone w Przyklinicznej Poradni Leczenia Immunosupresyjnego Katedry i Kliniki Nefrologii, Endokrynologii i Chorób Przemiany Materii w Katowicach. Wykazało ono, że grzybica pojawiła się u 11,3% biorców nerek, z czego grzybica płytek paznokciowych wystąpiła u 3,6% badanych [44]. Stosowanie leków immunosupresyjnych z jednej strony wpływa na przeżycie przeszczepionego narządu z drugiej strony - leki tej grupy mają wiele działań ubocznych. Wśród leków najczęściej stosowanych przez ankietowanych należy wymienić: Cell-Cept -43,8%, Neoral-42,5%, Advagraf- 37,5% i Encorton -28,8%. Głównym problem zdrowotnym stosowania terapii immunosupresyjnej wśród respondentów było: drżenie rąk 42,5%, nadmierny porost włosów 41,3%, nadmierny apetyt 36,3% oraz wzrost ciśnienia tętniczego 26,3%. Aby zapobiec utracie narządu ważne jest regularne zażywanie leków immunosupresyjnych. W grupie badanej prawie wszyscy chorzy (98,8%) potwierdzili regularne przyjmowanie leków. 15

16 Niedobór składników mineralnych i witamin to kolejny problem, który dotyczy biorców nerek i jest spowodowany przede wszystkim skutkami ubocznym stosowania leków immusupresyjnych. Ankietowani w 26,3% stosują w swej diecie suplementację preparatami witaminowo mineralnymi. Lepszy wynik w swych badaniach uzyskała Duda G. i wsp., gdzie wśród 101 pacjentów Poradni Transplantacyjnej Szpitala Wojewódzkiego w Poznaniu, 49,5% chorych uzupełniało dietę składnikami mineralnymi i witaminami [53] Zdyscyplinowanie, przestrzeganie zaleceń lekarskich i dietetycznych, umiejętność odróżniania poważnych objawów od nieistotnych, szybka konsultacja z lekarzem znacznie zmniejszają ryzyko pojawienia się groźnych powikłań. Ilość mogących wystąpić po transplantacji powikłań może być różna, dlatego ankietowani mieli możliwość zaznaczenia kilku odpowiedzi. Do najczęściej wymienianych można zaliczyć: podwyższenie poziomu cukru 45%, zakażenia układu moczowego-42,5%, infekcje i zakażenia rany 36,3%, wzrost ciśnienia tętniczego 26,3%, utrudniony odpływ moczu 17,5%, zwężenie tętnicy nerkowej 7,5%. Odpowiednia ilość wiedzy na temat powikłań może świadczyć o zaangażowaniu personelu medycznego w edukację pacjenta oraz duże zainteresowanie jednostką chorobową. Zapytano ankietowanych czy byli przygotowani do samoopieki i samokontroli w warunkach domowych. Większość chorych 63,8% odpowiedziała, że była przygotowana, a wiedzę tą uzyskała w 52,3% od lekarza prowadzącego i 35% od nefrologa. 31,3% biorców nerki ocenia bardzo dobrze swoje przygotowanie do zabiegu i do tego, co będzie później. Ankietowana grupa w 36,3% potwierdziła, że ma wystarczającą wiedzę na temat powikłań. W profilaktyce odrzucenia przeszczepu bardzo ważne są wizyty kontrolne w Poradni Transplantacyjnej. Aż 97,3% chorych regularnie zgłasza się na badania. Z kolei na wizyty kontrolne do stomatologa, co pół roku idzie tylko 35% ankietowanych. W samokontroli po przeszczepie bardzo ważne jest prowadzenie dzienniczka kontroli min. ciśnienia, poziomu cukru, masy ciała itp. Spośród 100% ankietowanych 62,5% kontroluje ciśnienie krwi, 40% masę ciała, 15% ilość wydalanego moczu, 21,3% - sprawdza poziom cukru we krwi, a 23,8% prowadzi stałą kontrolę przyjmowanych leków. Transplantacja nerki to ważny moment w życiu chorego, to początek nowego, lepszego życia. W opinii ankietowanych, jakość życia po przeszczepie ulega znacznej poprawie - 73,8% respondentów porównuje je, z jakością życia osoby zdrowej, natomiast u 20% chorych przeszczep nie wpłynął na poprawę funkcjonowania w życiu. Nieco inny wynik uzyskano w badaniu Wójcickiej M. i wsp., gdzie objęto badaniami grupę 67 pacjentów po przeszczepie nerki, którzy oceniali swoją jakość życia przed zabiegiem i po jego wykonaniu. W badaniu tym u około 2/3 chorych funkcjonowanie po przeszczepie uległo poprawie [51]. Samopoczucie poprawiło się u 81,3% respondentów, samoocena u 65%, sprawność fizyczna poprawiła się u 67,5% biorców. Również życie towarzyskie u ponad połowy chorych (55%) poprawiło się, a 48,8% respondentom przeszczep dał szansę na spełnienie planów życiowych dotyczących nauki i pracy. Kontakty z rodziną i znajomymi uległy poprawie u 33,8% badanych. Reasumując - transplantacja nerki daje chorym możliwość życia bez dializ. WNIOSKI W oparciu o uzyskane wyniki badań nasuwają się następujące wnioski: 1. Niewydolność nerek to choroba przewlekła prowadząca do pogorszenia stanu zdrowia zarówno fizycznego jak i psychicznego. Leczenie nerkozastępcze hemodializa, dializa otrzewnowa, a także transplantacja stanowią obciążenie dla zdrowia i tym samym są przyczyną wielu problemów zdrowotnych badanych pacjentów. 2. Większość ankietowanych pacjentów posiada wystarczająca wiedzę na temat własnej choroby. Są świadomi tego, że poziom ich wiedzy na temat: powikłań po transplantacji nerki, leczenia immunosupresyjnego i samoopieki ma wpływ na odległą czynność przeszczepionej nerki. 3 W opinii badanych przeszczep nerki wpłynął w znaczący sposób na poprawę jakości ich życia: fizycznego, psychicznego i funkcjonowania społecznego. Dał możliwość swobodnego dysponowania czasem mimo konieczności rygorystycznego przestrzegania zasad obowiązujących ich do końca życia. STRESZCZENIE Pod pojęciem transplantacja nerki należy rozumieć nie tylko wykonanie zbiegu operacyjnego, lecz także leczenie immunosupresyjne i wspomagające, oraz możliwość wystąpienia powikłań. Jest to również długotrwała i odpowiednia współpraca między lekarzem i pacjentem oraz konieczność dostosowania się do nowej rzeczywistości związanej z przyjmowaniem leków, stosowaniem diety i odbywaniem regularnych wizyt w Poradni Transplantacyjnej. 16 PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej

17 Celem badania była próba przedstawienia problemów zdrowotnych po transplantacji nerki. Przedmiotem badania była populacja 80 pacjentów Poradni Transplantacyjnej i Oddziału Chirurgii Ogólnej, Naczyniowej i Transplantacyjnej w Katowicach. Badanie to zostało przeprowadzone za pomocą autorskiego kwestionariusza ankiety. W pierwszej części uwzględniono sytuację zdrowotną chorych przed i po transplantacji nerki oraz przygotowanie do samoopieki. Drugą część ankiety stanowiły dane demograficzne biorców. Uzyskane od respondentów informacje poddano analizie i przedstawiono w postaci tabel i wykresów. Z powyższych badań dowiadujemy się, że przeszczep w znaczący sposób wpłynął na poprawę jakości życia. Transplantacja była nagłym zwrotem w życiu chorych i pomimo pewnych ograniczeń dała większą swobodę i niezależność. ABSTRACT The term kidney transplantation should be understood not only as the performance of the operation, but also immunosuppressive and supportive therapy, as well as the possibility of complications. It is also a long-term and good cooperation between doctor and patient, and the need to adapt to the new realities associated with the intake of medications, use of diet and regular visits to the Transplant Clinic. The aim of the study was to provide health problems after kidney transplantation. The object of the study was a population of 80 patients in Transplant Clinic and the Department of General Surgery, Vascular and Transplantation in Katowice. This study was conducted using a proprietary questionnaire. The first part takes into account the health situation of patients before and after renal transplantation and preparation for self-care. The second part of the survey were demographic data of the recipients. Information obtained from the respondents were analyzed and presented in the form of tables and graphs. From these studies, we learn that the transplant significantly contributed to the improvement of quality of life. Transplantation was a sudden turn in the life of patients and despite certain limitations it given them more freedom and independence. BIBLIOGRAFIA 1. Rudzki S. Podstawy transplantologii.[w:] Głuszek S. (red.) Chirurgia podręcznik dla studentów wydziałów nauk o zdrowiu. Lublin: Wydawnictwo Czelej Sp. z o.o. 2008: 2. Szmidt J, Durlik M. Przeszczepianie nerek. [W:] Rowiński PROBLEMY ZDROWOTNE PACJENTÓW PO TRANSPLANTACJI NEREK W, Wałaszewski J, Pączek L. (red.) Transplantologia kliniczna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2004; Antoszkiwicz K, Czerwiński J. Pobieranie i przeszczepianie narządów w Polsce w 2010 roku. Biuletyn Informacyjny Poltransplantu 2011; 1(19): Rowiński W. Wprowadzenie. Historia medycyny transplantacyjnej. [W:] Rowiński W, Wałaszewski J, Pączek L. (red.) Transplantologia kliniczna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2004; Brzeziński T. Historia medycyny. Warszawa; Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 1995: Rowiński W, Wałaszewski J, Lao M. Przeszczepienie nerek. Jednoczesne przeszczepienie nerki i trzustki. [W:] Noszczyk W. (red.) O chirurgii Polskiej końca XX wieku. Warszawa: Fundacja Polski Przegląd Chirurgiczny; 2001; Moszkowska G, Dębska-Ślizeń A, Durlik M. Kryteria ogólne doboru potencjalnego biorcy (typowanie tkankowe, dane kliniczne). [W:] Rutkowski B, Kaliciński P, Śledzinski Z, Wujtewicz M, Milecka A. (red.) Wytyczne dotyczące zasad zgłaszania, kwalifikacji i przygotowania zmarłych dawców do pobrania narządów. Gdańsk: Via Medica; 2009; Milecka A, Wujtewicz M, Moszkowska G. Problemy związane z kwalifikacją doborem dawcy nerki. [W:] Rutkowski B. (red.) Leczenie nerkozastępcze w praktyce pielęgniarskiej. Gdańsk: VM Media sp.z o.o. VM Group sp.k.; 2008; Durlik M, Klinger M. Chory dializowany jako biorca przeszczepu. For. Nefrol. 2010; 3(3): Dębska-Ślizeń A, Durlik M, Boratyńska M. Przygotowanie i zgłoszenie biorcy do przeszczepienia nerki lub/i trzustki. [W:] Rutkowski B, Czekalski S. (red.) Rozpoznawanie i leczenie chorób nerek wytyczne, zalecenia i standardy postępowania. Poznań: Termedia Wydawnictwa Medyczne; 2008; Cecka J.M, Reed E.F. Oznaczenie antygenów zgodności tkankowej, cross-match oraz allokacja przeszczepów nerkowych. [W:] Danovith G. (ed), Pączek L, Senatorski G (red.). Podręcznik transplantacji nerek. Lublin: Wydawnictwo Czelej Sp. z o. o.; 2006; Kendrick E, Singer J, Gritsch H.A, Rosenthal J.T. Internistyczne i chirurgiczne aspekty pobierania nerek do przeszczepienia. [W:] Danovith G. (ed), Pączek L, Senatorski G (red.). Podręcznik transplantacji nerek. Lublin: Wydawnictwo Czelej Sp. z o.o.; 2006; Pączek L, Ciszek M. Następstwa kliniczne pobrania nerki do przeszczepienia. Probl. Lek. 2006; 45 (3): Jankowski Z, Milecka A,Raszeja S. Prawne podstawy przeszczepiania narządów. [W:] Rutkowski B, Kaliciński P, Śledzinski Z, Wujtewicz M, Milecka A. (red.) Wytyczne dotyczące zasad zgłaszania, kwalifikacji i przygotowania zmarłych dawców do pobrania narządów. Gdańsk: Via Medica; 2009; Skrzypek-Mikulska A, Matych J. Prawne zagadnienia transplantacji nerek. Prz. Urol. 2009; 10 (4): Wujtewicz M, Skowroński R, Dylczyk-Sommer A, Bohatyrewicz R. Postępowanie z dawcą od momentu stwierdzenia zgonu do pobrania narządów. [W:] Rutkowski B, Kaliciński P, Śledzinski Z, Wujtewicz M, Milecka A. (red.) Wytyczne dotyczące zasad zgłaszania, kwalifikacji i przygotowania zmarłych dawców do pobrania narządów. Gdańsk: Via Medica; 2009; Durlik Magdalena. Aktualne problemy przeszczepiania nerek. Terapia i Leki 2007; 56 (4): Singer J, Gritsch A, Rosenthal J.T. Operacja przeszczepienia nerki i powikłania chirurgiczne. [W:] Danovith G. (ed), Pączek L,Senatorski G (red.). Podręcznik transplantacji nerek. Lublin: Wydawnictwo Czelej Sp. z o. o.; 2006; Łukieńczuk T. Transplantologia szczegółowa. [W:] Łukieńczuk T. (red.) Pielęgniarstwo operacyjne. Wrocław: Elsevier Urban & Partner; 2010; Białobrzeska B, Dębska Ślizień A, Zadrożny D. Opieka 17

18 pielęgniarska nad pacjentem po przeszczepieniu nerki. [W:] Rutkowski B. (red.) Leczenie nerkozastępcze w praktyce pielęgniarskiej. Gdańsk: VM Media sp. z o.o. VM Group sp.k.; 2008; Pączek L. [Komentarz do artykułu pt. Opieka po przeszczepieniu nerki. Ścisłe monitorowanie poprawia wyniki leczenia]. Med. Dypl. 2003; 12 (3): Durlik M, Dębska-Ślizeń A, Pączek L. Postępowanie z pacjentem po przeszczepieniu nerki.. [W:] Rutkowski B, Czekalski S. (red.) Rozpoznawanie i leczenie chorób nerek wytyczne, zalecenia i standardy postępowania. Poznań: Termedia Wydawnictwa Medyczne; 2008; Olczak-Kowalczyk D, Pawłowska J, Śmirska E, Syczewska M, Grenda R. Ocena stanu dziąseł u pacjentów leczonych cylosporyną A lub takrolimusem po przeszczepieniu nerki lub wątroby. Czas. Stomatol. 2009; 62 (1): Durlik M, Dębska Ślizień A, Bukowska B. Najczęściej stosowane protokoły immunosupresyjne. [W:] Rutkowski B. (red.) Leczenie nerkozastępcze w praktyce pielęgniarskiej. Gdańsk: VM Media sp.z o.o. VM Group sp.k.; 2008; Danovith G.M. Leki i protokoły immunosupresyjne w przeszczepianiu nerek. [W:] Danovith G. (ed), Pączek L, Senatorski G (red.). Podręcznik transplantacji nerek. Lublin: Wydawnictwo Czelej Sp. z o. o.; 2006; Kłoda K, Pabisiak K, Domański L, Pawlik A. Nowe trendy w leczeniu immunosupresyjnym pacjentów po przeszczepieniu nerki. Probl.Ter.Monitor. 2008; 19 (2): Serwańska-Świętek M, Rydzewski A. Powikłania gastroenterologiczne po transplantacji nerki. Prz.Gastroenerol.2006; 1 (4): Zadrożny D. Powikłania chirurgiczne przeszczepienia nerek. Forum Nefrol. 2010; 3 (1): Wiśniewska-Goryń J, Gorczyca-Wiśniewska E, Goryń T, Andziak P, Durlik M. Leczenie powikłań naczyniowych po przeszczepieniu nerek. Pol. Prz. Chir. 2008; 80 (3): Zimermman P, Ragavendra N, Schiepers Ch. Diagnostyka obrazowa w transplantacji nerek. [W:] Danovith G. (ed), Pączek L, Senatorski G (red.) Podręcznik transplantacji nerek. Lublin: Wydawnictwo Czelej Sp. z o.o.; 2006; Sahadevan M, Kasiske B.L. Długotrwała opieka potransplantacyjna i powikłania. [W:] Danovith G. (ed), Pączek L, Senatorski G (red.). Podręcznik transplantacji nerek. Lublin: Wydawnictwo Czelej Sp. z o. o.; 2006; Wyzgał A, Grabowski M. Występowanie powikłań sercowo- naczyniowych po przeszczepie nerek przegląd piśmiennictwa. Pol. Prz. Kardiol. 2009; 11 (2): Małyszko J, Bachórzewska-Gajewska H. Choroby układu sercowo-naczyniowego u pacjentów po zabiegu transplantacji nerki. For. Nefrol. 2010; 3(4): Dębska- Ślizień A, Rutkowski B. Przeszczepienie nerek u osób w podeszłym wieku. For. Nefrol. 2008; 1(2): Junik R, Brzezińska B. Leczenie i monitorowanie cukrzycy potransplantacyjnej u pacjentów po przeszczepie nerki. Diabetol. Prakt. 2008; 9 (3/4: Dudziak A, Czekalski S. Cukrzyca ujawniająca się po przeszczepieniu nerki (cukrzyca potransplantacyjna) doświadczenie jednego ośrodka transplantacyjnego. Część III. Leczenie cukrzycy ujawniającej się po przeszczepieniu nerki. Nefrol. Pol. 2009; 13 (3): Brzezińska B, Junik R, Włodarczyk Z, Adamowicz A. Patogeneza, czynniki ryzyka i następstwa kliniczne cukrzycy po przeszczepieniu nerki. Diabetol. Prakt. 2007; 8 (2): Żywiec J, Skubala A, Simońska E, Krauchuk A, Gumprecht J, Grzeszczyk W. Wyniki leczenia chorych na cukrzycę potransplantacyjną po zabiegu przeszczepienia nerki obserwacje własne. Diabet. Dośw. i Klin. 2005; 5(2): Rutkowski B, Więcek A, Durlik M z Grupą Ekspertów. Stanowisko Zespołu Ekspertów dotycząca aktualnych 18 problemów diagnostyki i terapii zaburzeń Układu czerwonokrwinkowego u pacjentów po przeszczepieniu nerki. For.Nefr. 2010; 3(4): Serwacka A, Rydzewski A. Nowotwory przewodu pokarmowego u pacjentów po transplantacji nerki. Prz. Gastroenterol. 2006; 1 (4): Klinger M, Rutkowski B, Durlik M, Hyla-Klekot L, Kokot F. Nefrologia postępy Med.Prakt. 2010;7-8: Bruzda-Zwiech A, Wochna-Sobańska M, Kacprzyk F, Zwiech R. nawyki higieniczne, a wskaźniki stanu zdrowia jamy ustnej po przeszczepie nerki. Nowa Stomatol. 2010; 1: (15-17). 43. Skrzypek A, Matych J. Powikłania infekcyjne po przeszczepieniu nerki. Prz. Urol. 2007; 8 (1): Trzmiel D, Krauze E, Wyględowska-Kania M, Więcek A, Brzezińska-Wcisło L. Zakażenia grzybicze i drożdżakowate skóry u chorych po przeszczepie nerki. Dermatol. Klin. 2005; 7 (4): Korzeniewska A, Dyła T, Kosacka M, Jankowska R. Gruźlica po przeszczepieniu nerki. Pneumonol. Alergol. Pol. 2009; 77(1): Durli M, Meszaros J. Zakażenia po przeszczepieniu narządu lub szpiku. [W:] Rowiński W, Wałaszewski J, Pączek L. (red.) Transplantologia kliniczna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2004; Grenda R. Nawrót glomerulopatii po przeszczepie nerki. For. Nefrol. 2009; 2(4): Trzcińska M, Włodarczyk Z. Zastosowanie technik poznawczo-behawioralnych w pracy terapeutycznej w pacjentami po przeszczepieniu nerki w świetle doświadczeń własnych. Psychoterapia 2007; (2): Kapała A. Specyfika pielęgniarskiej opieki pooperacyjnej nad chorym we wczesnym okresie po przeszczepie nerki. Pielęg. Chir. Angiol. 2009; 3 (2): Bulzacka M. Opieka pielęgniarska nad osobami po przeszczepach. [W:] Talarska D, Zozulińska Ziółkiewicz D. (red.) Pielęgniarstwo internistyczne. Podręcznik dla studiów medycznych. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2009; Wójcicka M, Korabiewska I, Tylka J. Jakość życia pacjentów po przeszczepieniu nerki. Fizjoter. Pol. 2007; 7 (4): Kozłowska L. Uwarunkowania postępowania dietetycznego u osób po transplantacji nerek. Probl. Lek. 2006; 45 (3): Duda G, Chrzanowska M, Kamińska J, Głyda M. Suplementacja diety chorych po przeszczepie nerek pre-paratami witaminowo- mineralnymi - uwarunkowania społecznoekonomiczne. Żyw. Człow. 2009; 36 (1): Murdzek K, Chmura A. Sport chorych dializowanych i po przeszczepieniu narządów. Pobl. Lek.2006; 45(3): Korabiewska I, Lewandowska M, Juskowa J, Białoszewski D, Grzegorzewska J, Gotlib J. Wpływ ćwiczeń fizycznych na jakość życia pacjentów po przeszczepieniu alogenicznej nerki. Fizjoterapia 2006; 14(3): Korabiewska I, Lewandowska M, Białoszewski D, Juskowa J. Zastosowanie ćwiczeń usprawniających w procesie leczenia nerkozastępczego przeszczepem alogenicznej nerki. Balneol.Pol.Tom ; 1(111): Baranowicz-Gąszczyk I, Jóźwiak L,Bednarek-Skublewska A, Pietura R, Książek A. Współistnienie kilku powikłań u pacjentki w szóstym miesiącu po przeszczepie. Nefrol.Dial.Pol.2009; 13 (2): Kazimierczak K, Kazimierczak I, Weyde W, Zmonarski S, Gryboś M, Klinger M Leczenie immunosupresyjne kobiet ciężarnych z przeszczepioną nerką. Ginekol. Pol. 2005; 76 (7): Pazik J, Durlik M. Planowanie ciąży u biorczyni nerki. For. Nefrol. 2008; 1(1): Lewandowska D, Krajowa lista oczekujących na przeszczepienie w 2010 roku. Biuletyn Informacyjny Poltransplantu 2011; 1(19): Lenartowicz H, Kózka M. Metodologia badań w pielęgniarstwie. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2009, PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej

19 62. Hurst F.P, Abbott K. C, Neff R.T, Elster E.A, Falta E.M, Lentine K.L, Agodoa L.Y, Jindal R.M. Incidence, Predictors and Outcomes of Transplant Renal Artery Stenosis after Kidney Transplantation: Analysis of USRDS. Am.J.Nephrol 2009;30: Nie Z.L, Zhang K.Q, Li Q.S, Jin F.S, Zhu F.Q, Huo W.Q. Urological Complications in 1,223 Kidney Transplantations. Urol.Int. 2009; 83: PROBLEMY ZDROWOTNE PACJENTÓW PO TRANSPLANTACJI NEREK 19

20 WAŻNE ASPEKTY OPIEKI PRZED I POOPERACYJNEJ SPRAWOWANEJ NAD PACJENTAMI W WIEKU PODESZŁYM Lucyna Graf1 - Centrum Edukacji i Warunków Rozwoju w Przyszowicach Mariola Śleziona - Wojewódzki Szpital Specjalistyczny Spółka MEGREZ w Tychach WSTĘP W podeszłym wieku wzrasta ilość schorzeń wymagających leczenia i przeprowadzenia zabiegu operacyjnego. Do najczęstszych zabiegów operacyjnych przeprowadzanych u osób starszych należą: operacja niedrożności jelit i woreczka żółciowego, stawu biodrowego (endoproteza), amputacja kończyn z powodu niedokrwienia i miażdżycy, wymiana zastawek, wczepienie rozrusznika serca, bybassów, zaćma, a ze względów onkologicznych usunięcia fragmentu lub całości jelita grubego, pęcherza moczowego, żołądka, płuc, gruczołu piersiowego. U ludzi w podeszłym wieku rekomenduje się operacje małoinwazyjne i wideochirurgiczne takie jak laparoskopia, torakoskopia. Podeszły wiek pacjentów ma wpływ na wybór optymalnego czasu wykonania operacji, ale nie oznacza odstępstwa od operacji czy dyskwalifikacji chorego od operacji. Leczenie i postępowanie chirurgiczne u chorych w podeszłym wieku stanowi duże wyzwanie. Większość chorych w podeszłym wieku należy traktować jako krytycznie chorych, gdyż często jest on niedożywiony, a poziom białka witamin i pierwiastków jest obniżony, upośledzone są czynności poszczególnych narządów co sprzyja rozwojowi chorób współistniejących, występują również zaburzenia metaboliczne. Starszy pacjent jest szczególnie narażony na zakażenia, niedotlenienie, hipowolemię. W wieku podeszłym upośledzone jest gojenie się ran i zespoleń jelitowych, reakcja ogólnoustrojowa na chorobę i operację staje się wolniejsza i mniej gwałtowna, zmniejszone jest odczuwanie bólu. Nietypowe objawy, często małe i skąpe są bardzo istotne. Czynniki te decydują o powikłaniach i śmiertelności okołooperacyjnej, o czym dowodzą doniesienia Bieleckiego i Kaniewskiej. Każde pogorszenie stanu ogólnego starszego pacjenta po zabiegu operacyjnym jest wskazaniem do przeniesienia go na oddział intensywnej terapii. 20 Pacjent w wieku podeszłym wymaga kompleksowej i dokładnej przedoperacyjnej oceny stanu ogólnego oraz wielospecjalistycznej opieki pooperacyjnej, która powinna obejmować: leczenie żywieniowe, rehabilitacje ruchową, oddechową, profilaktykę odleżynową, wczesne rozpoznanie i leczenie niewydolności narządowej oraz leczenie chorób współistniejących. Zarówno przed zabiegiem operacyjnym jak i po interwencji chirurgicznej niezbędna jest opieka pielęgniarska. W opiece nad starszym pacjentem od pielęgniarek wymaga się wielodyscyplinowej wiedzy, zapewnienia holistycznej opieki, a także zapewnienia indywidualnych świadczeń zdrowotnych. Wiedza i umiejętności pielęgniarek konieczna jest, aby dokonywać właściwej interpretacji funkcji życiowych chorego oraz, aby rozpoznawać potencjalne problemy pooperacyjne. Znajomość złożonego procesu starzenia się i problemów z niego wynikających powinna być przedmiotem zainteresowań pielęgniarek na każdym oddziale, zwłaszcza zabiegowym, a opieka sprawowana nad osobą starszą w okresie przed i pooperacyjnym powinna być prowadzona na podstawie metody procesu pielęgnowania. Opieka pielęgniarska wobec starszych pacjentów ma szczególne znaczenie i wpływa na wyniki procesu leczenia, powinna być wysoce profesjonalna i uwzględniać realne potrzeby i oczekiwania zdrowotne podopiecznych, wymaga od personelu medycznego większej opiekuńczości i troskliwości oraz dbania o bezpieczeństwo pacjenta. CEL PRACY Celem pracy była analiza publikacji dotyczących sprawowania opieki przed i pooperacyjnej nad pacjentami w podeszłym wieku. Poznanie problemów i trudności związanych z opieką przed i pooperacyjną u starszych pacjentów oraz możliwości wystąpienia zagrożeń wynikających z wieku. Poprzez uzyskane informacje umożliwienie poprawy jakości opieki nad seniorami przebywającymi na oddziałach zabiegowych. OPIEKA W OKRESIE PRZEDOPERACYJNYM Oczekiwanie na zabieg operacyjny jest trudną sytuacją dla większości pacjentów, zwłaszcza dla osób starszych, a sam zabieg operacyjny powoduje poczucie lęku i obawy o własne zdrowie i życie. Dlatego ważne jest wsparcie pacjentów oraz fachowa opieka przed i pooperacyjna. PIELĘGNIARSTWO SPECJALISTYCZNE SPECIALIST NURSING Pismo nowoczesnej pielęgniarki i położnej