RAPORT Z BADANIA: EFEKTYWNOŚĆ POMOCY SPOŁECZNEJ W GMINACH WIEJSKICH WYNIKI BADANIA PRZEPROWADZONEGO W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM cz.

Transkrypt

1 RAPORT Z BADANIA: EFEKTYWNOŚĆ POMOCY SPOŁECZNEJ W GMINACH WIEJSKICH WYNIKI BADANIA PRZEPROWADZONEGO W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM cz.1 Olsztyn, 2014 r. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Obserwatorium Integracji Społecznej Olsztyn ul. Głowackiego 17 T: F: E: rops@warmia.mazury.pl W: Certyfikat Systemu Zarządzania Jakością ISO 9001:2008 Nr 388/2006

2 Raport powstał w ramach Projektu 1.16 Koordynacja na rzecz aktywnej integracji współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Działania 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej Priorytet I Zatrudnienie i integracja społeczna Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki W ramach Projektu Koordynacja na rzecz aktywnej integracji, w 2014 roku, realizowane są badania społeczne w 16 województwach. Tytuły badań: 1. Efektywność pomocy społecznej w gminach wiejskich, 2. Profilaktyka instytucjonalna, 3. Współpraca instytucji pomocy społecznej z innymi instytucjami na terenie gminy, powiatu, województwa zajmującymi się pomocą i wsparciem rodzin i jej wpływ na skuteczność działań pomocy społecznej, 4. Kontrakt socjalny w praktyce. Realizacja badań w każdym z województw odbywa się w oparciu o tę samą metodologię wypracowaną dla każdego z badań przez Obserwatoria Integracji Społecznej z całej Polski we współpracy z Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w Warszawie. W ramach niniejszego projektu badawczego dla każdego z 4 badań powstaną raporty wojewódzkie oraz (na ich podstawie) 4 raporty ogólnopolskie. W województwie warmińsko-mazurskim badania regionalne realizowane są przez Obserwatorium Integracji Społecznej działające w strukturze Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Niniejszy raport prezentuje wyniki badania ilościowego CAWI, w którym uczestniczyli Dyrektorzy/Kierownicy ośrodków pomocy społecznej z województwa warmińsko-mazurskiego. Wyniki badania jakościowego, tj. prezentacja danych z badania fokusowego przeprowadzonego z przedstawicielami władz samorządowych, zostanie zaprezentowana w kolejnym raporcie. Realizatorem badania jakościowego oraz raportu ogólnopolskiego będzie firma/instytucja badawcza wyłoniona przez Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich z Warszawy w formie przetargu. Olsztyn, sierpień 2014 r. Cytowanie oraz wykorzystywanie danych jest dozwolone z podaniem źródła. 2

3 Wykaz skrótów CAS CAWI CRZL EFS FGI, FOCUS GUS IRSS MPiPS-03 N n OIS OPS, (GOPS, M- GOPS, MOPS) OZPS ROPS Centralna Aplikacja Statystyczna system informatyczny służący jednostkom organizacyjnym pomocy społecznej do przekazywania m.in. sprawozdań resortowych Metoda zbierania informacji w ilościowych badaniach, w której respondent jest proszony o wypełnienie ankiety w formie elektronicznej wspomagany komputerowo wywiad (ang. Computer-Assisted Web Interview) Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w Warszawie Europejski Fundusz Społeczny Zogniskowany wywiad grupowy dyskusja prowadzona przez moderatora na podstawie scenariusza dyskusji (ang. Focus Group Interview) Główny Urząd Statystyczny Instytut Rozwoju Służb Społecznych w Warszawie Sprawozdanie półroczne i roczne z udzielonych świadczeń z systemu pomocy społecznej pieniężnych, w naturze i usługach dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej Liczba uczestników badania ankietowego (N=66) Liczba uczestników badania ankietowego, którzy odpowiadali na wybrane pytania ankiety (n<n) Obserwatorium Integracji Społecznej Ośrodek Pomocy Społecznej (Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Miejsko- Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej) Ocena zasobów pomocy społecznej Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie 3

4 Spis treści Wykaz skrótów... 3 Wstęp Założenia metodologiczne Dobór i charakterystyka próby badawczej oraz przebieg badania ankietowego Analiza danych uzyskanych Analiza danych zastanych Analiza wyników badania Wnioski i rekomendacje Spis tabel, wykresów i map Bibliografia Aneks nr 1. Lista wskaźników Aneks nr 2. Narzędzie badawcze kwestionariusz ankiety

5 Wstęp Jednym z podstawowych wyznaczników działalności instytucji polityki społecznej jest ich efektywność. Jak wskazuje Janina E. Karney, efektywność to stosunek wyniku działań do poniesionych kosztów materialnych, ludzkich, moralnych, społecznych 1. Należy nadmienić, iż definicja ta jest definicją ogólną, a przyjęte w raporcie jej rozumienie ujmuje rzeczony wyznacznik jako rezultat podjętych działań stosunek wielkości poniesionych nakładów zarówno zewnętrznych (finansowych), jak i wewnętrznych, czyli pracy osób zatrudnionych w ośrodkach pomocy społecznej do uzyskanych efektów. Innymi słowy: efektywność jest to zdolność systemu do perfekcyjnego wykorzystania dostępnych środków, a środki, o których mowa, wystarczają na zaspokojenie potrzeb na optymalnym poziomie. Skuteczność redukuje problem, czyli realizuje cele i powoduje, że zaistniała zmiana jest widoczna 2. Zdaniem Z. Woźniaka 3, paradygmaty efektywności pracy socjalnej to: wykonanie odpowiedniej pracy, wykonanie pracy przez właściwych ludzi dla właściwych ludzi, wykonanie usługi we właściwym czasie, wykonanie pracy i niezbędnych czynności niezwłocznie, skutecznie, najszybciej od wystąpienia potrzeb. Chcąc dotrzeć do wiedzy dotyczącej planowania skutecznych oddziaływań metodycznych w systemie służb społecznych, należy szukać informacji o tym, co stymuluje efektywność pracy z klientem. W związku z powyższym analiza czynników warunkujących efektywność pomocy społecznej stanowi główny cel badania. Celem szczegółowym niniejszego badania jest określenie stopnia wpływu różnych czynników (psychologicznych, organizacyjnych oraz proceduralnych) na efektywność działań ośrodków pomocy społecznej w gminach wiejskich w opinii kadry kierowniczej tych ośrodków oraz przedstawicieli władz samorządowych z gmin wiejskich 4 z województwa warmińsko-mazurskiego. Gminy wiejskie stanowią niemal 2/3 gmin w Polsce. W województwie warmińsko-mazurskim spośród 116 ośrodków pomocy społecznej, 67 z nich (57%) funkcjonuje w gminach wiejskich. Ze względu na odmienny charakter pracy w środowiskach wiejskich (mniejsza liczba pracowników, trudności w dostępie do wysoko wykwalifikowanych pracowników, mniejsza liczba potencjalnych partnerów m.in. organizacji pozarządowych), zasadna jest odrębna analiza dotycząca efektywności pomocy społecznej w tych środowiskach. Niniejszy raport stanowi próbę zidentyfikowania i opisania czynników wpływających na efektywność pomocy społecznej w gminach wiejskich. 1 J. Karney, Człowiek i praca. Wybrane zagadnienia z psychologii i pedagogiki pracy, Międzynarodowa Szkoła Menedżerów, Warszawa 1998, s A. Olech, A. K. Sobczak, Jakość i organizacja pracy w ośrodkach pomocy społecznej. Raport z badań, IRSS Warszawa Z. Woźniak, Jakość w pomocy społecznej możliwości i ograniczenia pomiaru, [w:] Efektywność, skuteczność i jakość działań w pomocy społecznej. Poznań: MOPR Wyniki spotkań fokusowych z przedstawicielami władz samorządowych z gmin wiejskich zostaną zaprezentowane w kolejnym raporcie. 5

6 1. Założenia metodologiczne Jak wspomniano we wstępie, celem badania jest określenie stopnia wpływu czynników psychologicznych, organizacyjnych oraz proceduralnych na efektywność działań ośrodków pomocy społecznej w gminach wiejskich, zarówno w opinii kadry kierowniczej tych ośrodków, jak i przedstawicieli władz samorządowych z gmin wiejskich. Cel badawczy zrealizowany zostanie w badaniu: a) ilościowym CAWI kwestionariusz ankiety w formie elektronicznej skierowany do kierowników/dyrektorów ośrodków pomocy społecznej działających na terenach gmin wiejskich 5, b) jakościowym FGI spotkania fokusowe z udziałem przedstawiciel władz samorządowych, c) analizie danych zastanych (desk research) analiza danych i wskaźników w obszarze korzystania z pomocy społecznej, wykształcenia i kadry oraz realizacji projektów EFS, jako czynników obrazujących efektywność pomocy społecznej w gminach wiejskich. Wybór powyższych metod i technik badawczych podyktowany został specyfiką badanej problematyki. Połączenie metod ilościowych i jakościowych, uzupełnione o analizę danych zastanych, pozwala na wszechstronne i wyczerpujące opisanie badanego obszaru. Z drugiej strony wykorzystanie wielu źródeł danych związanych ze zróżnicowanymi sposobami pozyskiwania materiału badawczego pozwala uniknąć błędów interpretacyjnych. Osią całego trójstopniowego badania będzie ocena znaczenia i poziomu realizacji wstępnie rozpoznanych czynników warunkujących efektywność pomocy społecznej w gminach wiejskich w kontekście zadań, które OPS powinny wypełniać, by w sposób efektywny przeciwdziałać zjawisku wykluczenia społecznego na obszarach wiejskich, funkcjonującej infrastruktury społecznej instytucji i organizacji społecznych współpracujących z GOPS i wspierających działania pracowników socjalnych, sytuacji kadrowej OPS gmin wiejskich oraz charakterystyki oferowanych i realizowanych świadczeń. Niniejsze opracowanie jest pierwszą częścią raportu dotyczącego efektywności pomocy społecznej w gminach wiejskich i zawiera dane pochodzące z analizy desk research oraz z badania ilościowego, w którym ukazany został wpływ, jaki na efektywność działań GOPS mają takie czynniki jak: możliwość rozwoju zawodowego oraz wykształcenie i kompetencje społeczne pracowników, warunki lokalowe, utrudnienia transportowo-komunikacyjne, posiadany budżet na realizację zadań, współpraca ośrodka z innymi instytucjami pomocy i integracji społecznej, a także organizacja pracy i przyjęte procedury organizacyjne obowiązujące w GOPS. 5 Narzędzie badawcze wykorzystane w badaniu (kwestionariusz ankiety) zostało umieszczone w Aneksie nr 2. 6

7 2. Dobór i charakterystyka próby badawczej oraz przebieg badania ankietowego W oparciu o koncepcję badania, w pierwszym półroczu 2014 r., pracownicy Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej z Obserwatorów Integracji Społecznej na spotkaniach koordynowanych przez Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich wypracowali narzędzia badawcze do niniejszego badania. Kwestionariusz ankiety oraz scenariusz spotkania fokusowego zostały skonsultowane i zaakceptowane przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Kwestionariusz ankiety został wprowadzony do systemu Centralnej Aplikacji Statystycznej (CAS) w celu realizacji prac badawczych przez wszystkie województwa. Kwestionariusz ankiety skierowanej do dyrektorów/kierowników ośrodków pomocy społecznej z gmin wiejskich został uruchomiony w CAS w formie sprawozdania jednorazowego dn. 27 czerwca 2014 r. Proces monitorowania liczby wypełnionych ankiet realizowany był przez CRZL oraz Obserwatorium Integracji Społecznej. W czasie trwania badania ankietowego pracownicy OIS telefonicznie odpowiadali na pytania respondentów dotyczące sposobu wypełnienia ankiety: nie było większych problemów z jej wypełnianiem, najczęściej proszono o doprecyzowanie użytych sformułowań lub upewniano się, czy wypełniona ankieta dotarła do realizatorów badania lub jest widoczna w systemie. Kwestionariusz ankiety skierowano do wszystkich gmin wiejskich z województwa warmińskomazurskiego. Dane zbierano metodą CAWI tj. wywiadu wspomaganego komputerowo respondenci wypełniali ankietę w formie elektronicznej. Strukturę próby badawczej, uzyskany poziom zwrotów oraz charakterystykę badanej próby przestawiono w poniższych zestawieniach tabelarycznych. Tabela nr 1. Struktura badanej populacji, struktura badanej próby w badaniu CAWI i uzyskany poziom zwrotów w badaniu w województwie warmińsko-mazurskim Uczestnicy badania Dyrektorzy/Kierownicy OPS z gmin wiejskich Liczba OPS w województwie Liczba OPS w gminach wiejskich w województwie Oczekiwany poziom zwrotów Liczba respondentów, którzy wzięli udział w badaniu Osiągnięty poziom zwrotów % 66 99% Tabela nr 2. Charakterystyka badanej próby staż pracy uczestników badania z gmin wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego na stanowisku dyrektora/kierownika ośrodka pomocy społecznej (N=66) Staż pracy Dyrektora/Kierownika OPS z gminy wiejskiej Od 0 do 5 lat Powyżej 5 do 10 lat Powyżej 10 do 15 lat Powyżej 15 lat do 20 lat Powyżej 20 lat Liczba respondentów Procent respondentów 24% 20% 6% 9% 41% 100% Tabela nr 3. Charakterystyka badanej próby wielkość gmin wiejskich w województwie warmińsko-mazurskim, w których znajdują się gminne ośrodki pomocy społecznej biorące udział w badaniu (N=66) Wielkość gmin wiejskich, w których znajduje się OPS do 5 tys. mieszkańców Powyżej 5 do 10 tys. mieszkańców Powyżej 15 do 20 tys. mieszkańców Powyżej 20 tys. mieszkańców Liczba GOPS Procent GOPS 48% 41% 9% 2% 100% Suma Suma 7

8 Tabela nr 4. Charakterystyka badanej próby liczba etatów w ośrodkach pomocy społecznej w gminach wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego biorących udział w badaniu (N=66) Liczba etatów Od 1 do 5 Powyżej 5 do 10 Powyżej 10 do 15 Powyżej 15 do 20 Powyżej 20 do 25 Powyżej 25 Liczba GOPS Suma Procent GOPS 11% 42% 23% 7,5% 7,5% 9% 100% - Średnia Wykres nr 1. Charakterystyka badanej próby liczba etatów w badanych ośrodkach pomocy społecznej z województwa warmińsko-mazurskiego (ogółem 843 etaty). (N=66) Podczas realizacji badania ankietowego, na podstawie pytań zadawanych telefonicznie przez respondentów, można było wywnioskować, że liczba etatów była czasem rozumiana jako liczba pracowników zatrudnionych w GOPS. W niniejszym badaniu, interpretując pozyskane dane, liczbę etatów rozumie się zgodnie z brzmieniem pytania w ankiecie tj. jako liczbę pełnych etatów w badanych ośrodkach. Dla porównania: liczba pracowników w OPS w gminach wiejskich w województwie warmińsko-mazurskim wynosiła w 2013 roku ogółem 939 osoby, a liczba pracowników socjalnych 293 osoby 6. 6 Ocena zasobów pomocy społecznej na rok 2013 dla województwa warmińsko-mazurskiego, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2014, [dostęp r.]. 8

9 3. Analiza danych uzyskanych Niniejszy rozdział zawiera prezentację danych zastanych oraz dane zebrane w badaniu ankietowym. Dane zastane zbierano korzystając z następujących źródeł: Główny Urząd Statystyczny Bank Danych Lokalnych, Ocena Zasobów Pomocy Społecznej za rok 2013 dla województwa warmińsko-mazurskiego, Sprawozdanie MPiPS-03 sprawozdawczość półroczna i roczna z udzielonych świadczeń z systemu pomocy społecznej pieniężnych, w naturze i usługach dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (dostępna w systemie CAS), opracowania i dane własne Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Aby móc lepiej opisać specyfikę funkcjonowania gminnych ośrodków pomocy społecznej prezentację wskaźników obowiązkowych 7 w analizie danych zastanych, poszerzono o wskaźniki dotyczące gmin miejskich oraz miejsko-wiejskich. Zapoznając się z danymi z badania ankietowego, należy pamiętać, że gminne ośrodki pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim to małe instytucje zatrudniające najczęściej od 6 do 10 pracowników, znajdujące się głównie w gminach zamieszkiwanych do 10 tys. mieszkańców. W gminach wiejskich często nie ma dogodnego dostępu do różnego rodzaju specjalistów oraz usług społecznych, funkcjonuje tam także niewiele wiele organizacji pozarządowych realizujących zadania z zakresu pomocy i integracji społecznej, które mogłyby być partnerem i wsparciem w realizacji zadań ośrodków pomocy społecznej Analiza danych zastanych W województwie warmińsko-mazurskim funkcjonuje 21 powiatów, w tym 19 powiatów ziemskich oraz 2 miasta na prawach powiatu miasto Olsztyn i Elbląg. Na terenie województwa warmińskomazurskiego znajduje się 116 gmin, w tym: 16 miejskich, 33 miejsko-wiejskie i 67 wiejskich. Według danych Urzędu Statystycznego w Olsztynie, na koniec 2013 roku województwo warmińsko-mazurskie zamieszkiwało osób, co stanowiło 3,76% mieszkańców Polski. Na terenach wiejskich zamieszkiwało osób, co stanowiło 28,77% ludności województwa. Poniżej zamieszczono mapę z podziałem administracyjnym województwa warmińskomazurskiego, na której przedstawiono rozmieszczenie 67 gmin wiejskich. 7 Wskaźniki zaprezentowano w zestawieniu tabelarycznym w Aneksie nr 1. 9

10 Mapa nr 1. Mapa województwa warmińsko-mazurskiego pokazująca rozmieszczenie 67 gmin wiejskich Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. *** Podstawą funkcjonowania ośrodków pomocy społecznej, realizujących zadania z zakresu pomocy społecznej na poziomie gminy, jest przede wszystkim ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. 2013, poz. 182, ze zm.), która wyznacza także standardy jakości i efektywności pracy ośrodków 8. Znaczącą rolę w realizacji zadań w obszarze polityki społecznej odgrywają także inne ustawy, których zapisy i zadania realizują ośrodki pomocy społecznej. Najważniejsze z nich to: ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1456, ze zm.), ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r. Nr 180, poz. 1493, ze zm.), ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. z 2013 r. poz. 966, ze zm.), ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U nr 43 poz. 225, ze zm.), ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U nr 234 poz ze zm.), ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny oraz systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2013 r. poz. 135, ze zm.), ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. 2012, poz. 1356, ze zm.). 8 Uchwalona w 2011 roku nowelizacja ustawy o pomocy społecznej nałożyła obowiązek sporządzania oceny zasobów pomocy społecznej przez samorządy gmin, powiatów i województwa. Zgodnie z zapisami art. 22 ustawy o pomocy społecznej, dokument oceny zasobów pomocy społecznej jest punktem wyjścia do wykonywanej przez wojewodę analizy stanu i skuteczności pomocy społecznej w województwie, który sprawuje nadzór nad realizacją zadań samorządu gminnego, powiatowego i województwa, w tym nad jakością działalności jednostek organizacyjnych. 10

11 Ośrodki realizują także zadania z zakresu pomocy społecznej, które określone są w dokumentach krajowych i regionalnych, do których należą m.in.: Program Operacyjny Kapitał Ludzki , Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój , Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2025; Regionalny Program Operacyjny Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata ; Strategia polityki społecznej województwa warmińsko-mazurskiego do 2020 roku; Programy wojewódzkie 9. Na poziomie gmin obowiązują strategie rozwiązywania problemów społecznych. Zgodnie z zapisami ustawy o pomocy społecznej, za realizację i monitoring gminnych strategii rozwiązywania problemów społecznych odpowiedzialne są ośrodki pomocy społecznej. *** Województwo warmińsko-mazurskie należy do najbiedniejszych w kraju. Pomimo coraz większych nakładów finansowych przeznaczanych na pomoc społeczną i realizacji dużej liczby projektów europejskich z zakresu pomocy i integracji społecznej, charakteryzuje się od lat najwyższym wskaźnikiem bezrobocia w Polsce 10. Bezrobocie ma wpływ na niski stopień zamożności mieszkańców regionu, czego skutkiem jest również znaczna liczba osób pobierających świadczenia z pomocy społecznej. W województwie warmińsko-mazurskim w 2013 roku, podobnie jak w latach ubiegłych, dominującymi powodami przyznawania pomocy społecznej były: bezrobocie, ubóstwo, niepełnosprawność, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego oraz długotrwała lub ciężka choroba 11. W roku 2013 w województwie warmińsko-mazurskim różnorodną pomocą i wsparciem objęto osób, stanowiło to 13,71% mieszkańców województwa warmińsko-mazurskiego. W gminach wiejskich, liczba osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej wyniosła osób, co stanowiło 22,82% wszystkich mieszkańców gmin wiejskich 12. Wśród gmin o najwyższym odsetku ludności pobierającej świadczenia znajdują się przede wszystkim gminy wiejskie, co prezentuje poniższa tabela. Tabela nr 5. Gminy o najwyższym odsetku ludności pobierającej świadczenia z tytułu dominujących powodów przyznawania pomocy społecznej w roku 2013 Powód przyznania pomocy społecznej Bezrobocie Lp. OPS Liczba osób (w rodzinach) % ludności korzystającej ze świadczeń pomocy społecznej, w stosunku do ludności poszczególnych gmin 1 Kętrzyn GOPS ,76% 2 Barciany GOPS ,01% 3 Górowo Iławeckie GOPS ,72% 9 Wojewódzki Program Polityki Prorodzinnej na lata , Wojewódzki Program Wspierania Rodziny i Systemu Pieczy Zastępczej na lata , Wojewódzki Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Województwie Warmińsko-Mazurskim na lata , Wojewódzki Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Województwie Warmińsko-Mazurskim na lata , Wojewódzki Program Przeciwdziałania Narkomanii w Województwie Warmińsko-Mazurskim na lata , Wojewódzki program wyrównywania szans i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu oraz pomocy w realizacji zadań na rzecz zatrudniania osób niepełnosprawnych na lata , Program Polityka senioralna województwa warmińsko-mazurskiego na lata Procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie ludności aktywnej zawodowo (pracującej i bezrobotnej), tzw. stopa bezrobocia wg GUS, wyniósł w województwie warmińsko-mazurskim na koniec 2013 r. 21,7% i był najwyższy w kraju. 11 Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej z 2004 r. (Dz. U. z 2013 r., poz. 182, ze zm.), wsparcia udziela się osobom i rodzinom zgodnie z katalogiem powodów zawartym w art. 7 ustawy o pomocy społecznej. 12 Niniejsze dane pochodzą z Oceny zasobów pomocy społecznej na rok 2013 dla województwa warmińsko-mazurskiego. Dane zawarte w sprawozdawczości MPiPS-03 mogą się nieznacznie różnić, stąd w innych opracowaniach ROPS podaje się także, że z pomocy społecznej w 2013 r. (bez względu na rodzaj, formę i źródło finansowania) korzystało osób (liczba osób w rodzinach), co stanowiło 14,63% wszystkich mieszkańców województwa. 11

12 Ubóstwo* Niepełnosprawność Bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego Długotrwała lub ciężka choroba 4 Świętajno O. GOPS ,19% 5 Grunwald GOPS ,00% 1 Kętrzyn GOPS ,84% 2 Grunwald GOPS ,13% 3 Górowo Iławeckie GOPS ,54% 4 Rychliki GOPS ,45% 5 Wielbark GOPS ,25% 1 Górowo Iławeckie GOPS ,09% 2 Godkowo GOPS 292 9,00% 3 Sępopol MOPS 586 8,89% 4 Kozłowo GOPS 522 8,34% 5 Płoskinia GOPS 213 8,25% 1 Grunwald GOPS ,98% 2 Szczytno GOPS ,62% 3 Piecki GOPS ,13% 4 Kozłowo GOPS 619 9,89% 5 Sępopol MOPS 625 9,49% 1 Janowiec Kościelny GOPS ,79% 2 Piecki GOPS ,69% 3 Młynary M-GOPS ,51% 4 Susz M-GOPS ,21% 5 Pasym GOPS 496 9,17% * Ubóstwo, jako samodzielna przesłanka udzielenia świadczeń pomocy społecznej, nie występuje. Łącznie z ubóstwem musi wystąpić inna przyczyna udzielenia pomocy. Źródło: opracowanie ROPS na podstawie danych zawartych w formularzu sprawozdawczym MPiPS-03 za 2013 r. (Dokument pt. Analiza problemów społecznych województwa warmińsko-mazurskiego w ujęciu pomocy społecznej za rok 2013 r. dostępny na stronie [dostęp r.]) W niniejszym badaniu, chcąc scharakteryzować gminne ośrodki pomocy społecznej oraz udzielane świadczenia, przygotowano listę wskaźników, które mają na celu w syntetyczny i mierzalny sposób zaprezentować wybrane zagadnienia. W 2013 roku wskaźnik pomocy pieniężnej w gminach wiejskich wyniósł 54% ( liczba osób, którym przyznano świadczenie pieniężne do liczby osób, którym przyznano świadczenie w gminach wiejskich *100). Wskaźnik ten w gminach miejsko-wiejskich wyniósł 56,02% (liczba osób, którym przyznano świadczenie pieniężne w gminach miejsko-wiejskich , liczba osób, którym przyznano świadczenie w gminach miejskowiejskich ). W gminach miejskich wskaźnik ten był najwyższy i wyniósł 65,5% (liczba osób, którym przyznano świadczenie pieniężne w gminach miejskich , liczba osób, którym przyznano świadczenie w gminach miejskich ). Wskaźnik odmów udzielenia pomocy pieniężnej z powodu braku środków w gminach wiejskich w 2013 r. (liczony jako ilość osób, które otrzymały odmowę udzielenia pomocy z powodu braku środków 418 do ogólnej liczby odmów w gminach wiejskich 2.105) wyniósł 19,96% i był niższy niż w gminach miejskowiejskich i miejskich. W gminach miejsko-wiejskich wskaźnik ten wyniósł 37,87% (liczba decyzji odmownych z powodu braku środków w gminach miejsko-wiejskich 877, liczba decyzji odmownych ogółem w gminach miejsko-wiejskich 2.316). W gminach miejskich w 2013 r. wyniósł 42,83% (liczba decyzji odmownych z powodu braku środków w gminach miejskich 1.604, liczba decyzji odmownych ogółem w gminach miejskich 3.745) 13. Wymóg ustawy o pomocy społecznej 14 dotyczący tego, że pracownik socjalny OPS nie może mieć więcej niż mieszkańców pod swoją opieką wejdzie w życie od dn. 1 stycznia 2015 r. 13 Ocena zasobów pomocy społecznej na rok 2013 dla województwa warmińsko-mazurskiego, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2014, [dostęp r.]. 14 Art.110 ust.11 ustawy o pomocy społecznej z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 81, poz 440) brzmi: 11.Ośrodek pomocy społecznej zatrudnia pracowników socjalnych proporcjonalnie do liczby ludności gminy w stosunku jeden pracownik socjalny zatrudniony w pełnym wymiarze czasu 12

13 W przededniu wejścia w życie zapisów ustawy wskaźnik dostępności kadry pracy socjalnej w gminach wiejskich na mieszkańców w 2013 r. kształtował się na poziomie 1,41 % (liczony jako liczba pracowników socjalnych 293 do liczby mieszkańców * 2000). Wskaźnik ten powinien przyjmować wartość 1 i większą, od 1. Wskaźnik wynoszący powyżej 1 wskazuje, że na jednego pracownika przypada mniej niż mieszkańców. Im wyższy wskaźnik tym mniejsza liczba mieszkańców przypadająca na jednego pracownika socjalnego. Wskaźnik dostępności kadry pracy socjalnej w gminach miejsko-wiejskich wyniósł w 2013 r. wyniósł 1,18% (liczba pracowników socjalnych w gminach miejsko-wiejskich 234, liczba mieszkańców gmin miejsko-wiejskich ), w gminach miejskich wskaźnik wyniósł 1,14% (liczba pracowników socjalnych w gminach miejskich 363, liczba mieszkańców gmin miejskich ) 15. Jednym z mierników efektywności pracy pracowników pomocy społecznej jest poziom wykształcenia. Wskaźnik specjalizacji z organizacji pomocy społecznej kadry kierowniczej w gminach wiejskich (liczony jako liczba osób kadry kierowniczej posiadających specjalizację z organizacji pomocy społecznej w gminach wiejskich 69, do liczby osób z kadry kierowniczej w gminach wiejskich 77) wyniósł 89,61%, w gminach miejsko-wiejskich 92,11% (liczba kadry kierowniczej posiadających specjalizację z organizacji pomocy społecznej w gminach miejsko-wiejskich 35, do liczby osób z kadry kierowniczej w gminach miejsko-wiejskich 38), w gminach miejskich 96,15 (liczba kadry kierowniczej posiadających specjalizację z organizacji pomocy społecznej w gminach miejskich 25, do liczby osób z kadry kierowniczej w gminach miejskich 26). Innym ważnym wskaźnikiem jest wskaźnik wykształcenia pracowników socjalnych w gminach wiejskich (tj. liczba pracowników socjalnych posiadających wyższe wykształcenie w gminach wiejskich 193, do liczby wszystkich pracowników socjalnych w gminach wiejskich 293) wyniósł w 2013 r. 65,87%, w gminach miejsko-wiejskich 58,12 (liczba pracowników wyższe w gminach miejsko-wiejskich 136, do liczby wszystkich pracowników socjalnych w gminach miejsko-wiejskich 234) w miejskich gminach wskaźnik kształtował się na poziomie 62,43% (liczba pracowników wyższe w gminach miejskich 118, do liczby wszystkich pracowników socjalnych w gminach miejskich 189). Celem szkolenia z zakresu I i II stopnia specjalizacji w zawodzie pracownik socjalny jest przygotowanie kadr instytucji pomocy i integracji społecznej do awansu zawodowego poprzez pogłębienie wiedzy i doskonalenie umiejętności pracy z wybranymi grupami osób korzystających z pomocy społecznej 16. Wskaźnik specjalizacji I stopnia pracowników socjalnych w gminach wiejskich wyniósł w 2013 r. 32,08% (liczony jako liczba pracowników socjalnych posiadających specjalizację I stopnia w zawodzie pracownik socjalny w gminach wiejskich 94, liczba wszystkich pracowników socjalnych w gminach wiejskich 293), w gminach miejsko-wiejskich wskaźnik ten wyniósł 37,18% (liczba pracowników socjalnych posiadających specjalizację I stopnia w zawodzie pracownik socjalny w gminach miejsko-wiejskich 87, liczba wszystkich pracowników socjalnych w gminach miejsko-wiejskich 234), a w gminach miejskich wynosił 32,27% (liczba pracowników socjalnych posiadających specjalizację I stopnia w zawodzie pracownik socjalny w gminach miejskich 94, liczba wszystkich pracowników socjalnych w gminach miejskich 189). Wskaźnik specjalizacji pracowników socjalnych podsiadających specjalizację II stopnia w zawodzie pracownika socjalnego wynosił w gminach wiejskich w 2013 r. 13,31% (liczba pracowników socjalnych posiadających specjalizację II stopnia w zawodzie pracownik socjalny w gminach wiejskich 29, liczba wszystkich pracowników socjalnych w gminach wiejskich 293), w gminach miejsko-wiejskich wyniósł 7,69% (liczba pracowników socjalnych posiadających specjalizację II stopnia w zawodzie pracownik socjalny w gminach miejskowiejskich 18, liczba wszystkich pracowników socjalnych w gminach miejsko-wiejskich 234), w gminach miejskich pracy na mieszkańców lub proporcjonalnie do liczby rodzin i osób samotnie gospodarujących, objętych pracą socjalną w stosunku jeden pracownik socjalny zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na nie więcej niż 50 rodzin i osób samotnie gospodarujących. i wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2015 r. 15 Zgodnie z danymi przekazanymi przez OPS w OZPS w 2013 roku 10 ośrodkach pomocy społecznej nie zatrudniało wymaganej ustawowo liczby pracowników socjalnych liczonej proporcjonalnie do liczby mieszkańców gminy w stosunku: jeden pracownik socjalny zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na 2000 mieszkańców. Wśród tych 10 gmin były 3 gminy wiejskie (Purda, Stawiguda, Dywity) 16 Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 kwietnia 2012 r. w sprawie specjalizacji w zawodzie pracownik socjalny (Dz.U. z 8 maja 2012 r. poz. 486). 13

14 9,52% (liczba pracowników socjalnych posiadających specjalizację II stopnia w zawodzie pracownik socjalny w gminach miejskich 18, liczba wszystkich pracowników socjalnych w gminach miejskich 189) 17. Województwo warmińsko-mazurskie charakteryzuje się wysoką aktywnością w realizacji projektów finansowanych z funduszy unijnych. W 2013 roku 89 gmin w województwie (spośród 116) realizowało projekty finansowane z EFS (84,48%). W przypadku gmin wiejskich 57 gmin spośród 67, realizowało projekty EFS (85,07%). Według danych ROPS w roku 2013 r. udział w projektach systemowych ośrodków pomocy społecznej oraz powiatowych centrów pomocy rodzinie zakończyło osób, w tym osób zamieszkujących tereny wiejskie 18. Analizując dane przedstawione w wyżej wymienianych wskaźnikach, można stwierdzić, że wyznaczniki efektywności pomocy społecznej przedstawione w formie mierników-wskaźników nie wskazują znaczących różnic pomiędzy gminami wiejskimi, miejsko-wiejskimi oraz miejskimi. W przypadku wskaźnika pomocy społecznej, który był najniższy w gminach wiejskich stwierdzić można, że gminne ośrodki pomocy społecznej oprócz pomocy finansowej w szerokim stopniu (większym niż w pozostałych typach gmin), stosują także inne niż finansowe formy pomocy. Najniższy w gminach wiejskich, wskaźnik odmów udzielenia pomocy pieniężnej z powodu braku środków, również nie wskazuje na to, że pod względem przekazywania środków finansowych świadczeniobiorcom w gminach wiejskich ma miejsce gorsza sytuacja finansowa niż w innych typach gmin. Wskaźnik dostępności kadry pracowników socjalnych prezentuje się we wszystkich typach gmin województwa na podobnym poziomie. Wskaźnik wykształcenia kadry kierowniczej gminnych ośrodków (posiadanie specjalizacji z organizacji pomocy społecznej) jest najwyższy w gminach miejskich i najniższy w gminach wiejskich. W przypadku wskaźnika specjalizacji I stopnia w zawodzie pracownik socjalny, wskaźnik ten jest najwyższy w gminach miejsko-wiejskich, a w gminach miejskich i wiejskich kształtuje się na niższym, podobnym poziomie. W przypadku wskaźnika wykształcenia kadry pracowników socjalnych, oraz wskaźnika specjalizacji II stopnia w zawodzie pracownik socjalny gminy wiejskie mają najwyższą wartość tych wskaźników. 17 Ocena zasobów pomocy społecznej na rok 2013 dla województwa warmińsko-mazurskiego, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2014, [dostęp r.]. 18 Ocena zasobów pomocy społecznej na rok 2013 dla województwa warmińsko-mazurskiego, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2014, [dostęp r.]. 14

15 3.2. Analiza wyników badania Najistotniejszym elementem niniejszego raportu jest prezentacja wyników badań ankietowych przeprowadzonych z dyrektorami/kierownikami gminnych ośrodków pomocy społecznej z województwa warmińsko-mazurskiego. Opis czynników wpływających na funkcjonowanie pomocy społecznej w opinii kadry kierowniczej ośrodków stanowi istotną perspektywę w próbie określenia tego, co wpływa pozytywnie na efektywność pracy, oraz tego, jakie są bariery w realizacji skutecznej pomocy społecznej w gminach wiejskich. W badaniu ankietowym wzięło udział 66 spośród 67 gminnych ośrodków pomocy społecznej z województwa (99% zwrotów). Pierwszy blok pytań ankiety dotyczył uczestnictwa kadry GOPS w szkoleniach oraz opinii dyrektorów/kierowników na temat efektywności odbytych szkoleń. Wykres nr 2. Ilość OPS z gmin wiejskich, których pracownicy brali udział w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe w 2013 roku (N=66) Wykres nr 3. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy w Pana/i opinii udział pracowników ośrodka pomocy społecznej w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe wpłynął na efektywność pracy? (n=60) Analizując pozyskane dane zauważyć można, że pracownicy z niemal wszystkich GOPS w województwie brali udział w szkoleniach podnoszących kwalifikacje. Zdaniem prawie wszystkich kierowników/dyrektorów, szkolenia wpłynęły pozytywnie na efektywność pracy. Do szkoleń podnoszących kwalifikacje pracowników OPS zaliczają się studia podyplomowe np. Ekonomia Społeczna, Asystent rodziny, Koordynator rodzinnej pieczy zastępczej oraz kursy zawodowe np. Specjalizacja II stopnia praca socjalna z osobą i rodziną z problemem przemocy, Organizacja pomocy społecznej, a także szkolenia, m.in.. Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach, Strategia interwencji kryzysowej jako pierwsza pomoc psychologiczna W niniejszej części raportu, jako przykładowe kierunki kształcenia i tematy szkoleń podano te, które były organizowane w 2013 roku przez ROPS w województwie warmińsko-mazurskim i realizowane zarówno ze środków własnych Samorządu Województwa Warmińsko- Mazurskiego jak i ze środków EFS. Szkolenia kierowane do pracowników OPS organizowane są także przez inne instytucje działające w obszarze pomocy społecznej, a także przez firmy szkoleniowe. Ponadto, niekiedy w ramach projektów, w których ośrodek pomocy społecznej bierze udział, przewidziany jest moduł szkoleniowy. 15

16 Do szkoleń podnoszących kompetencje społeczne, tzw. miękkich, kierowanych do pracowników OPS zaliczyć można szkolenia dotyczące komunikacji i budowania zespołu, sposobów radzenia sobie ze stresem i wypaleniem zawodowym i in. Liczba ośrodków pomocy społecznej, których pracownicy brali udział w szkoleniach podnoszących kompetencje społeczne wyniosła 49 tj. pracownicy 74% GOPS, brali udział w tego typu szkoleniach. Kadra kierownicza ośrodków pozytywnie oceniła wpływ udziału w szkoleniach na efektywność pracy. Wykres nr 4. Ilość OPS z gmin wiejskich, z których pracownicy brali udział w szkoleniach podnoszących kompetencje społeczne w 2013 roku (N=66) Wykres nr 5. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy w Pana/i opinii udział pracowników ośrodka pomocy społecznej w szkoleniach podnoszących kompetencje społeczne wpłynął na efektywność pracy? (n=49) Warto podkreślić, że wartością dodaną uczestnictwa w różnych formach kształcenia, mogącą przełożyć się na wzrost efektywności pracy ośrodka, jest zyskanie zarówno nowej wiedzy, umiejętności i kwalifikacji, jak i możliwość wymiany doświadczeń z innymi uczestnikami szkoleń tj. pracownikami innych OPS, PCPR, PUP oraz innych instytucji i organizacji działających w obszarze pomocy i integracji społecznej. Uczestnictwo w dobrze zorganizowanych i odpowiadających potrzebom pracowników szkoleniach, wpływa na polepszenie komunikacji w zespole pracowniczym, lepszą współpracę z innymi instytucjami, lepszą organizację pracy, wzrost motywacji do pracy oraz dostrzeżenie znaczenia i celowości wykonywanego zawodu, a także rozwój osobisty i in 20. *** Kolejne z pytań ankiety dotyczyło wykorzystania środków z Europejskiego Funduszu Społecznego, oraz ich wpływu na efektywność pracy ośrodka. Odpowiadając na to pytanie, 38 uczestników badania zdecydowanie potwierdziło pozytywny wpływ wykorzystania funduszy europejskich na pracę ośrodka, 18 badanych potwierdziło pozytywny 20 Por. S. Szykuła Kiedy szkolenia pełnią funkcję motywacyjną? [dostęp: ]. 16

17 wpływ korzystania ze środków EFS poprzez zaznaczenie odpowiedzi raczej tak. W sumie 85% uczestników badania pozytywnie oceniło wpływ korzystania ze środków EFS na efektywność funkcjonowania ich instytucji. Wykres nr 6. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy w Pana/i opinii wykorzystanie środków EFS w 2013 roku wpłynęło na efektywność pracy Państwa jednostki? (N=66) Wysoki wskaźnik gmin wiejskich realizujących projekty EFS w województwie warmińskomazurskim 21 w 2013 r. wynoszący 85,07% 22, a także utrzymująca się od kilku lat na wysokim poziomie liczba gmin wiejskich aplikujących o środki europejskie potwierdzają, że GOPS-y zainteresowane są pozyskiwaniem środków zewnętrznych i postrzegają możliwość korzystania ze środków EFS jako czynnika wpływającego pozytywnie na funkcjonowanie ośrodka. *** Próbując opisać to, co wpływa na efektywne funkcjonowanie gminnych ośrodków pomocy społecznej, ważne jest ustalenie listy najważniejszych czynników warunkujących sprawne funkcjonowanie tych instytucji i skuteczną realizację zadań. W przypadku ośrodków pomocy społecznej, podstawę funkcjonowania stanowi szereg ustaw i innych aktów prawnych 23. Ponadto dla sprawnego działania mają znaczenie m.in. organizacja pracy ustalona przez kierującego jednostką, warunki pracy oferowane pracownikom oraz wachlarz i jakość usług oferowanych klientom ośrodka, a także miejsce i sposób funkcjonowania GOPS w środowisku lokalnym. W kolejnym pytaniu ankiety zdecydowano się zbadać stopień ważności poszczególnych czynników mających wpływ na sprawne funkcjonowanie GOPS oraz poziom ich realizacji wdrożenia. Uczestnicy badania zostali poproszeni o przypisanie stopnia ważności czynnikom wpływającym na efektywność pracy gminnego ośrodka pomocy społecznej. Rozkład odpowiedzi na to pytanie uwidocznił, że większość czynników zaproponowanych przez autorów ankiety, została uznana za ważne tj. przypisano im wartość 5 zdecydowanie ważne lub wartość 4 na skali ważności i uzyskały w sumie powyżej 70% wskazań (wszystkie oprócz: Współpraca OPS z podmiotami III sektora i Brak barier architektonicznych ). Czynniki, które uzyskały szczególnie wysoką liczbę wskazań respondentów tj. 5 zdecydowanie ważne to: Większy budżet OPS na realizację zadań ustawowych 79%, 21 Liczba gmin wiejskich realizujących projekty EFS w województwie warmińsko-mazurskim do liczby gmin w województwie nierealizujących projektów. 22 Zob. strona 14 niniejszego raportu oraz Ocena zasobów pomocy społecznej na rok 2013 dla województwa warmińsko-mazurskiego, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2014, [dostęp r.]. W dokumencie Oceny oprócz części opisowej dotyczącej korzystania ze środków EFS przez OPS i PCPR z województwa warmińsko-mazurskiego, znajdują się dane liczbowe za lata wraz z prognozami (m.in. liczba projektów EFS, środki finansowe z EFS, liczba pracowników zatrudnionych z tych środków). 23 Zob. str. 10 Analiza danych zastanych. 17

18 Dostęp pracownika socjalnego do środków transportu (samochód, służbowy, komunikacja publiczna) 77%, Możliwość rozwoju zawodowego pracownika socjalnego 75%, Współpraca OPS z innymi instytucjami samorządowymi (np. gmina, PUP, PCPR) 74%, Łatwy dostęp pracownika socjalnego do kadry specjalistów (w celu m.in. konsultacji współpracy na rzecz klienta itp.) 67%, Dopasowanie zakresu obowiązków pracownika socjalnego do jego możliwości czasowych - 64%. Pełne zestawienie pozyskanych danych zostało zaprezentowane poniżej. Wykres nr 7. Ocena ważności wybranych czynników dla efektywności pracy GOPS w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy społecznej liczba wskazań (N=66) Istotnymi uzupełnieniem powyższych danych jest ocena dyrektorów/kierowników pokazująca poziom realizacji czynników mających znaczenie dla efektywności pracy ośrodka. Analizując zebrane dane prezentowane poniżej w formie zestawienia, zauważyć można, że żaden z czynników nie jest realizowany w pełni, przynajmniej w połowie gmin wiejskich. Do czynników, które uzyskały najniższy stopnień realizacji należały: Brak barier architektonicznych 48%, Dostęp pracownika socjalnego do środków transportu (samochód, służbowy, komunikacja publiczna) 32%, Komfortowe warunki lokalowe 24%, Współpraca OPS z podmiotami III sektora 23 %. 18

19 Pełne zestawienie prezentujące poziom realizacji wybranych czynników dla efektywności pracy w gminnych ośrodkach pomocy społecznej zamieszczono poniżej. Wykres nr 8. Poziom realizacji wybranych czynników dla efektywności pracy GOPS w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy społecznej liczba wskazań (N=66) Analizując pozyskane dane, istotne wydaje się aby zestawić czynniki ważne wraz z poziomem ich realizacji co pokazano na poniższych wykresach uwzględniających liczbę i procent wskazań. Z danych wynika, że czynniki, które wskazane są jako ważne z puntu widzenia efektywności działań GOPS, są realizowane w niewielkiej liczbie gmin. 19

20 Wykres nr 9. Poziom ważności i poziom realizacji czynnika: Większy budżet OPS na realizację zadań ustawowych dla efektywności pracy OPS w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy społecznej (N=66) Wykres nr 12. Poziom ważności i poziom realizacji czynnika: Współpraca OPS z innymi instytucjami samorządowymi (np. gmina, PUP, PCPR) w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy społecznej (N=66) Wykres nr 10. Poziom ważności i poziom realizacji czynnika: Dostęp pracownika socjalnego do środków transportu (samochód, służbowy, komunikacja publiczna) w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy społecznej (N=66) Wykres nr 13. Poziom ważności i poziom realizacji czynnika: Łatwy dostęp pracownika socjalnego do kadry specjalistów (w celu m.in. konsultacji współpracy na rzecz klienta itp.) w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy społecznej (N=66) Wykres nr 11. Poziom ważności i poziom realizacji czynnika: Możliwość rozwoju zawodowego pracownika socjalnego w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy społecznej (N=66) Wykres nr 14. Poziom ważności i poziom realizacji czynnika: Dopasowanie zakresu obowiązków pracownika socjalnego do jego możliwości czasowych w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy społecznej (N=66)

21 *** W kolejnym pytaniu, dyrektorzy/kierownicy mieli za zadanie wskazać na skali ważności, w jakim stopniu zaproponowane w kafeterii czynniki ograniczają efektywność działań w gminnych ośrodkach pomocy społecznej. Uzyskane odpowiedzi pokazują, że najważniejszymi barierami ograniczającymi efektywność pracy ośrodka jest Obciążenie pracownika socjalnego zadaniami ( zdecydowanie ważne wskazało 43 respondentów (65%), a 14 (21%) przypisało temu czynnikowi wartość 4 na skali ważności), kolejno wskazano Za mało czasu na prace socjalną (41 respondentów (62%) wskazało zdecydowanie ważne, a 15 (23%) wskazało 4 na skali ważności), następne w kolejności jest Niskie wynagrodzenie (58% respondentów wskazało zdecydowanie ważne, a 27% wskazało 4 ) oraz Niespójne przepisy prawa (53% wskazało 5 a 20% wskazało 4 ). Wykres nr 15. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Które czynniki Pana/i zdaniem najbardziej ograniczają efektywność działań OPS w Pana/i gminie? liczba wskazań (N=66) Czynnik Ważność Obciążenie pracownika socjalnego zadaniami 5 - zdecydowanie ważne Za mało czasu na pracę socjalną zupełnie nieważne Niskie wynagrodzenia Niespójne przepisy prawa Przewaga świadczeń pieniężnych nad pracą socjalną Brak superwizji Niezadowalająca dostępność otoczenia OPS na terenie gminy (np. DPS, kluby samopomocy, świetlice, ośrodki wsparcia) Utrudniony przepływ informacji wewnątrz OPS Niewystarczająca liczba szkoleń dla pracowników socjalnych *** Ważną częścią prezentowanych danych, uzupełniającą dotychczas prezentowane wyniki badania, jest zbiór odpowiedzi na pytanie otwarte, w którym respondenci mieli wskazać co w pierwszej kolejności należałoby zmienić aby zwiększyć efektywność działań w OPS. Po zebraniu danych i pogrupowaniu ich w kategorie, powstała następująca lista postulatów respondentów w kwestii najpilniejszych zmian w gminnych ośrodkach pomocy społecznej. Tabela nr 6. Odpowiedzi respondentów dotyczące tego, co w pierwszej kolejności należałoby zmienić, aby zwiększyć efektywność działań pomocy społecznej w gminie rozkład odpowiedzi na pytania otwarte (N=66) Liczba Procent Lp. Proponowana zmiana Opis wskazań wskazań 1 2 Zmiany w organizacji pracy pracowników socjalnych zmiany zakresów obowiązków Zatrudnienie większej liczby pracowników socjalnych/zwiększenie 28 23% ograniczenie pracy biurowej, zmniejszenie biurokracji, zwiększenie ilości czasu na pracę z klientem i pracę socjalną, oddzielenie świadczeń pieniężnych od pracy socjalnej, zmniejszenie rejonów pracy i liczby realizowanych zadań pozaustawowych 16 22,8% - 21

22 Lp. Proponowana zmiana liczby pracowników w OPS Liczba wskazań Procent wskazań Opis Zmiany w przepisach prawnych/ujednolicenie przepisów Polepszenie dostępu klientów pomocy społecznej do usług specjalistów Zwiększenie wynagrodzeń dla pracowników socjalnych/zmiana systemu wynagradzania 13 13,0% 8 10,6% 8 6,5% 6 Poprawa warunków lokalowych OPS 8 6,5% Zwiększenie środków finansowych na funkcjonowanie OPS Polepszenie dostępu pracownika socjalnego do środków transportu Dokonanie zmian na lokalnym rynku pracy Zmiana metod pracy z klientami pomocy społecznej na bardziej efektywne Zwiększenie prestiżu zawodu pracownika socjalnego i polepszenie wizerunku pomocy społecznej Podniesienie kwalifikacji pracowników socjalnych Polepszenie współpracy OPS z innymi instytucjami na terenie gminy 7 6,5% uzyskanie spójności przepisów, ujednolicenie przepisów, nowelizacja ustawy o pomocy społecznej, pomoc w interpretacji przepisów zwiększenie dostępu do usług m.in. prawnika, psychologa, pedagoga, doradcy zawodowego, animatora społecznego, psychiatry oraz do poradni rodzinnych i placówek wsparcia podwyższenie wynagrodzeń, stworzenie systemu płacowego, wynagradzanie powiązane z ilością wykonywanej pracy powiększenie lokalu, stworzenie świetlicy, zniwelowanie barier architektonicznych, polepszenie warunków pracy pracowników socjalnych zwiększenie środków na realizację zadań własnych OPS 7 5,7% lepszy dostęp do samochodu służbowego 6 5,7% 5 4,9% 14 Inne 6 3,3% stworzenie miejsc pracy, likwidacja szarej strefy ograniczenie możliwości składania fałszywych oświadczeń, zastosowanie konsekwencji wobec klientów niepodejmujących działań w celu przezwyciężenia swojej trudnej sytuacji, realizacja działań mających na celu zwiększenie motywacji klientów pomocy społecznej 4 4,1% - 4 3,3% superwizja, kształcenie kadry ośrodka 4 3,3% - SUMA 123* 100% m.in. zapewnienie telefonu służbowego, umiejętność formułowania diagnozy, zwiększenie zasobów mieszkaniowych gminy * Liczba odpowiedzi na pytanie otwarte. Każdy respondent mógł wskazań dowolną liczbę proponowanych zmian. 9 respondentów nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie, przeważnie proponowano 2-3 zmiany, najwyższa liczba proponowanych zmian to 7. Można stwierdzić, że powyższe propozycje zmian, które podali badani dyrektorzy/kierownicy stanowią gotowe propozycje do wdrożenia, które także mogą stać się podstawą do pogłębionych analiz związanych z badaniami nad problemami, stojącymi na przeszkodzie efektywnej pracy GOPS. *** W niniejszym badaniu podjęto również próbę sportretowania pracownika socjalnego poprzez poproszenie respondentów o wskazanie tych cech pracownika socjalnego, które są niezbędne do efektywnej pracy z klientem. Pytanie miało charakter półotwarty: respondenci mogli wskazać do 3 cech, w tym dopisać swoje propozycje. 22