OPIS DOBREJ PRAKTYKI

Transkrypt

1 OPIS DOBREJ PRAKTYKI 1. Dane dotyczące gminy/powiatu nazwa inicjatywy Bank Czasu Bankiem Życzliwości nazwa gminy/powiatu Gmina Miejska Tczew dokładny adres Tczew, pl. gen. J. Piłsudskiego 1 województwo pomorskie telefon adres strony internetowej faks (58) adres info@um.tczew.pl 2. Rodzaj(e) podjętych działań (zaznacz): kształtowanie efektywnych systemów konsultacji społecznych i udziału obywateli w formułowaniu strategii rozwoju i prowadzenia polityki lokalnej lub regionalnej; wprowadzanie nowatorskich form demokracji lokalnej; rozwijanie systemów kontroli i komunikacji społecznej, ze szczególnym podkreśleniem przejrzystości procesów decyzyjnych władz gminy lub powiatu; oryginalne formy aktywizacji działalności obywatelskich i współpracy z organizacjami pozarządowymi; formy działalności z podmiotami gospodarczymi i ich samorządami na rzecz wspólnoty obywatelskiej i lokalnego rozwoju; działania na rzecz wychowania obywatelskiego, w tym pozaszkolne inicjatywy edukacyjne, działania na rzecz młodych mieszkańców gminy lub powiatu; decentralizację realizacji zadań publicznych, drogą przekazywania jej organizacjom obywatelskim lub jednostkom bliższym obywateli; inne: rozwój ruchu samopomocy i wsparcie aktywności społecznej na rzecz osób starszych i niepełnosprawnych w formie pośrednictwa we wzajemnej wymianie usług i pomocy (bank czasu) 1

2 3. Przedmiot działalności Bank Czasu organizuje ruch samopomocy i inicjatywę społeczną wśród osób niepełnosprawnych oraz starszych w oparciu o zasadę pomocniczości oraz wykorzystuje kapitał społeczny tkwiący w społeczności lokalnej. Ideą Banku Czasu jest pośredniczenie we wzajemnej wymianie usług i pomocy w formie bezgotówkowej, umożliwia dzielenie się z innymi osobami swoim wolnym czasem i umiejętnościami. Formuła banku czasu zaspakaja potrzebę akceptacji oraz zwiększa aktywność osób starszych i niepełnosprawnych w samorealizacji usług opieki i wsparcia. Więcej informacji pod adresem: 4. Opis działań MOPS w Tczewie jako realizator lokalnej polityki społecznej odpowiada na bieżąco diagnozowane potrzeby środowiska osób dotkniętych wykluczeniem społecznym. W grupie osób starszych i niepełnosprawnych zauważono dominującą potrzebę rozwinięcia pozasystemowego wsparcia, realizowanego bezpośrednio w środowisku tychże osób. Celem działania było przede wszystkim uaktywnienie grupy osób starszych i niepełnosprawnych do bardziej samodzielnego udziału w życiu społecznym. Dotychczasowe metody były oparte przede wszystkim na aktywizacji w ramach działających ośrodków wsparcia, klubów seniora, środowiskowych domów samopomocy. Pomoc ta przeciwdziałała poczuciu wykluczenia, wzmacniała proces integracji w grupie osób starszych i niepełnosprawnych. Niezbędnym do pełni funkcjonowania w społeczności było wdrożenie działania, które wzmocniłoby przyjmowanie przez osoby starsze i niepełnosprawne roli podmiotu aktywizacji. Formuła banku czasu dostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych i starszych powstała zatem w odpowiedzi na konieczność rozwijania działań niezbędnych do samopomocy osobom dotkniętym wykluczeniem, budowania w nich poczucia wpływu i motywacji do pełniejszego i bardziej aktywnego wykorzystywania potencjału indywidualnego i społecznego osób starszych i niepełnosprawnych. Potrzeba wyrównania szans do uczestnictwa w życiu społeczności zaspokojona została poprzez formułę wymiany usług, umiejętności między osobami, które często odbierane są jako odbiorcy, nie zaś dawcy, wsparcia. Grupa buduje trwałą relację społeczną, pomagając sobie wzajemnie, ponadto inicjuje działania w przestrzeni społecznej, realizując działania animatora społecznego (grupa realizuje działania otwarte, współorganizuje wiele ważnych społeczno-kulturowych wydarzeń w Tczewie). Działanie odpowiada zatem także na potrzebę otwierania działalności osób wykluczonych społecznie na mieszkańców miasta, tworząc przy tym płaszczyznę nawiązania wzajemnej relacji, wychodzącej poza stereotypy związane ze pojęciem starości i niepełnosprawności. Powstanie banku czasu zainicjowano w 2005 roku pn. Pomóż sobie, pomagając innym w ramach międzysektorowego partnerstwa Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tczewie i Zarządu Miejskiego Polskiego Komitetu Pomocy Społecznej w Tczewie. W 2006 roku działania finansowane były ze środków Samorządu Województwa Pomorskiego. W 2007 roku bank czasu został wpisany w projekt aktywizacji osób starszych i niepełnosprawnych pn. Bank Czasu Bankiem Życzliwości, został laureatem pierwszej nagrody w V edycji Ogólnopolskiego Konkursu na najlepszy program działań realizowanych przez samorządy na rzecz osób niepełnosprawnych "Równe szanse, równy dostęp 2007" ogłoszonego przez Państwowy Fundusz 2

3 Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Projekt Bank Czasu Bankiem Życzliwości został przyjęty do realizacji przez Gminę Miejską Tczew Uchwałą Nr VII/ 44 /2007 Rady Miejskiej w Tczewie z dnia 26 kwietnia 2007r. Obecnie w banku czasu aktywnie uczestniczy 149 osób starszych i niepełnosprawnych. Osoby te na bieżąco realizują działania samopomocy w oparciu o katalog usług. Katalog ten zawiera blisko 70 różnorodnych form wsparcia, pozwalając osobom uczestniczącym na trwałą zmianę w jakości życia. Katalog usług obejmuje wiele obszarów rozwoju osób dotkniętych wykluczeniem społecznym, m.in. uaktywnia osoby te do podejmowania czynnego uczestnictwa w życiu społecznym, zawodowym, kulturalnym, edukacyjnym, ale także zdrowotnym (rehabilitacja, promocja zdrowego stylu życia, profilaktyka zdrowotna). Z uwagi na podwyższenie jakości uczestnictwa w nowoczesnym społeczeństwie, bank czasu realizuje także działania wzmacniające umiejętności technologiczne osób starszych i niepełnosprawnych (a szerzej aktywizuje do samodzielnego uczestnictwa w życiu społeczeństw informacyjnych). Umiejętności te wzmacniane są poprzez działania integracyjne w formie warsztatów (cykliczne warsztaty w ciągu roku, w tym w okresie wakacji rozwijające umiejętności i wiedzę osób uczestniczących w wielu dziedzinach), spotkań z wykorzystaniem oferty instytucji kultury, sportu, oświaty, wycieczek do miejsc aktywności plenerowej w województwie pomorskim. Działania realizowane są na bieżąco przez cały rok. Ponadto, w ramach działań na rzecz społeczności lokalnej bankowicze realizują zadania aktywizujące społeczność w ramach lokalnych projektów i inicjatyw społecznych (doroczne obchody Czerwca Aktywnych Społeczności, Międzynarodowego Dnia Osoby Starszej, Dnia Osób Chorych na Schizofrenię, realizacja działań animacyjnych w przestrzeni podwórek w ramach działalności FISOBUSU, czyli mobilnej przestrzeni zabawy w okresie wakacyjnym, uczestnictwo w Festiwalu Poza Pozy, dyżury w Punkcie Informacyjnym dot. Rewitalizacja dzielnicy Stare Miasto, wolontariat w świetlicy środowiskowej i środowiskowosąsiedzkiej przy realizacji programu edukacyjnego dla dzieci w zakresie e-logopedii oraz programów edukacji międzypokoleniowej pn. Od przedszkola do seniora ; czynna współpraca z lokalnymi organizacjami, instytucjami na rzecz społeczności lokalnej). W celu wzmocnienia funkcjonowania sieci oparcia społecznego dla osób starszych i niepełnosprawnych bank czasu inicjuje powstanie partnerstwa międzysektorowego. Bank czasu realizuje ponadto działania z zakresu rozwoju dialogu społecznego poprzez udział i organizację m.in. konferencji, wizyt studyjnych. Z czynnym udziałem bankowiczów (w roli ankieterów) zrealizowano badanie zasobów i potrzeb osób niepełnosprawnych w Tczewie. Do września 2012 pozyskano 10 międzysektorowych partnerów, w tym: Polski Związek Emerytów Rencistów i Inwalidów Zarząd Rejonowy w Tczewie, Tczewski Uniwersytet III Wieku, ZM Polskiego Komitetu Pomocy Społecznej, Fundacja Domu Kultury w Tczewie, Polskie Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego Oddział Wojewódzki w Gdańsku Koło w Tczewie, Przedszkole Nr 8 z Oddziałami Integracyjnymi w Tczewie, Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych Ruchowo w Tczewie, Szkoła Podstawowa nr 5 w Tczewie, Tczewskie Towarzystwo Kulturalne Brama, Pomorska Wojewódzka Komenda OHP z siedzibą w Gdańsku oddział w Tczewie. Partnerstwa umożliwiają realizację działań o charakterze społecznym z udziałem różnych grup społecznych, wykorzystanie zasobów organizacji i instytucji do aktywizacji osób starszych i niepełnosprawnych. Wspólne międzysektorowe działania 3

4 pozwalają na upowszechnienie wizerunku osób starszych jako aktywnych członków społeczności lokalnej, animatorów działań społecznych. 5. Uzyskane efekty Realizacja działań samopomocowych w ramach banku czasu w okresie od 2008 roku do IX 2012 roku pozwoliła na aktywną integrację blisko 150 osób dotkniętych wykluczeniem społecznym. Działanie realizowane jest w oparciu o potencjał osób uczestniczących w rozwoju ruchu samopomocy poprzez wymianę usług społecznych. Działanie pozwala także na wzrost poziomu integracji, polepszenie jakości życia w społeczności poprzez zwiększenie aktywności społecznej, kulturalnej, zdrowotnej. Aktywność w środowisku zamieszkania ogranicza także korzystanie z wysokonakładowych form pomocy instytucjonalnych. Program integruje ponadto narzędzia profilaktyki starzenia się i przeciwdziałania skutkom wykluczenia społecznego osób ze względu na wiek i niepełnosprawność. Bank wspiera system pomocy społecznej poprzez stopniowe ograniczenie zjawiska przedwczesnego korzystania osób starszych i niepełnosprawnych z pomocy instytucjonalnej w formie usług opiekuńczych, pobytu w placówkach opiekuńczych, kierowania do DPS. Nakłady poniesione w w/w okresie pozwoliły na aktywizację i wzrost samodzielności osób starszych i niepełnosprawnych. Finansowanie pochodzące z nagrody w konkursie PFRON pozwala na realizację bieżących działań grupy osób wykluczonych, działania integracyjne dla społeczności lokalnej. Wprowadzenie działań banku czasu do bieżącej działalności placówki MOPS w Tczewie pozwala na realizację dodatkowych form wsparcia na rzecz szerokiej grupy mieszkańców zakupiony sprzęt pozostaje do wykorzystania w projektach i działaniach społecznych wzmacniających potencjał członków lokalnej społeczności. Na podstawie okresowych sprawozdań z realizacji działań banku czasu przyjmuje się, iż bilans poniesionych nakładów i osiągniętych korzyści w postaci trwałej zmiany jakości życia społecznego osób starszych i niepełnosprawnych jest dodatni. Usamodzielnienie społeczne grupy osób wykluczonych uznane zostało jako dobra praktyka w realizacji zadań samorządu w zakresie tworzenia systemu pomocy społecznej z wykorzystaniem instrumentów aktywnej integracji. Zakres usług realizowanych w banku czasu wykracza znacznie poza system wsparcia instytucjonalnego statutowo określonego jako model pracy socjalnej. Badanie ilości i rodzaju wypracowanych usług (w ramach istniejącego katalogu usług branych przez osoby uczestniczące i oddanych na rzecz innych członków społeczności lokalnej) wg okresowych zestawień pozwala na regularną ocenę adekwatności poniesionych nakładów. Wynika z niego przede wszystkim, iż w ramach działań banku liczba godzin branych równoważy się z liczbą godzin oddanych. W odniesieniu do praktyki działania innych form pomocy społecznej, działalność banku czasu praktycznie równoważy poniesione nakłady i rezultaty. Ponadto, z uwagi na fakt, iż usługi realizowane są bezpłatnie w ramach rozwoju ruchu samopomocy, za wartość realizacji działania można przyjąć także liczbę osób zaktywizowanych w ramach banku czasu. Od początku realizacji banku czasu do połowy obecnego roku wartość ta wzrosła około dziesięciokrotnie (w 2005 roku pilotaż funkcjonowania banku czasu obejmował działaniem kilkanaście osób starszych i niepełnosprawnych, w 2012 blisko 150). Liczba ta wzrosła przy niezmienionej wartości środków przeznaczonych na realizację działania (bank czasu nadal w znacznej części finansowany jest z nagrody przyznanej w 2007 roku, resztę nakładów stanowią koszty bieżące funkcjonowania 4

5 MOPS w Tczewie). Działanie to nie zwiększa zatem wydatków samorządu lokalnego na realizację zadań pomocy społecznej, pomnaża za to wartość społeczną prowadzonych działań statutowych. Wzajemna wymiana daje indywidualne korzyści i buduje poczucie wspólnoty pomiędzy uczestnikami projektu. Dotychczasowe doświadczenia realizacji projektu wskazują na wysoką skuteczność banku czasu w zakresie wykorzystania potencjału tkwiącego w osobach niepełnosprawnych i starszych. Nastąpiło istotne wzmocnienie sieci samopomocy i oparcia społecznego, zauważalny jest także wzrost szacunku i tolerancji pomiędzy osobami niepełnosprawnymi a innymi grupami społecznymi oraz zmiana wizerunku osoby niepełnosprawnej i starszej w środowisku lokalnym. Realizacja projektu sprzyja wyrównywaniu szans i promowaniu równego udziału osób niepełnosprawnych i starszych w życiu lokalnej społeczności. Wymiana godzin przepracowanych na rzecz drugiej osoby znacząco sprzyja integracji międzyludzkiej, pozwala pozbyć się kompleksów, przemóc słabości wynikające na przykład z choroby czy wieku. Uczestniczy projektu mają bezpośredni wpływ na katalog usług, wprowadzają nowe formy wymiany. Katalog otwarty jest na inicjatywy oddolne, powstałe w oparciu o doświadczenie i potrzeby środowiska. Obecnie w katalogu dostępnych jest 67 usług (więcej informacji na stronie projektu pod adresem: Wymiana usług tworzy sieć wsparcia społecznego, która sprawia, że ludzie w większym stopniu liczyć mogą na pomoc ze strony innych. Osoby starsze i niepełnosprawne, wcześniej samotne i niedowartościowane, teraz zachęcają innych, że warto wyjść z domu i spędzić czas na wspólnej pracy, nauce, rozrywce. Udział osób starszych i niepełnosprawnych w tworzeniu struktur banku czasu zwiększa aktywność obywatelską grup wykluczonych społecznie, wspiera w samodecydowaniu o formułach uczestnictwa w życiu publicznym. Idea samopomocy wspiera w rozwoju nowoczesny system pomocy społecznej. Praca środowiskowa oparta dotąd przede wszystkim na prowadzeniu wywiadu w środowisku osób wspieranych, uzupełniona została o działania z udziałem członków społeczności z zakresu profilaktyki wykluczenia społecznego, promujące równy dostęp do usług aktywizacyjnych wśród osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. Działania projektu przyczyniają się do poprawy jakości systemu przywracania osób niepełnosprawnych do funkcjonowania w lokalnym środowisku jako społecznie pełnosprawnych. Bank czasu, rozwijając swoją działalność w oparciu o partnerstwa międzysektorowe, upowszechnia dobrą praktykę integracji zasobów i doświadczenia międzysektorowych podmiotów w realizacji zadań polityki społecznej. NAGRODY BANKU CZASU I nagroda w V edycji Ogólnopolskiego Konkursu PFRON Równe szanse, równy dostęp (2007) Wyróżnienie w konkursie ANTEK przyznane przez Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej (2009) Tytuł Samorządu Równych Szans dla miasta Tczewa przyznany przez Fundację Instytutu Rozwoju Regionalnego (2011) Wyróżnienie w konkursie Samorządowy Lider Zarządzania - usługi społeczne przyznane przez Związek Miast Polskich w partnerstwie ze Związkiem Powiatów Polskich i Związkiem Gmin Wiejskich RP oraz Ministerstwem Spraw Wewnętrznych 5

6 i Administracji (2011) 6. Oszacowanie nakładów poniesionych na organizację i realizację projektu Organizacja i realizacja projektu w okresie (nadal) finansowana jest głównie z nagrody w wysokości zł zdobytej w ramach V edycji Ogólnopolskiego Konkursu na najlepszy program jednostki samorządu terytorialnego szczebla gminy i powiatu na rzecz osób niepełnosprawnych, Równe szanse, równy dostęp 2007, którego organizatorem był Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Ponadto formuła ruchu samopomocy realizowana jest w ramach bieżącej działalności ośrodka pomocy społecznej. Finansowanie realizowane jest według planu finansowego jednostki w zakresie finansowania pracy animatorów warsztatów i moderatora banku czasu, użytkowania pomieszczeń i urządzeń do realizacji cyklicznych spotkań bankowiczów w Forum Inicjatyw Społecznych MOPS w Tczewie. Inne nakłady związane z działaniami ruchu samopomocy wśród osób starszych i niepełnosprawnych, w tym praca oraz zasoby materialne (np. narzędzia, pomieszczenia, artykuły biurowe i papiernicze) i pozamaterialne (wiedza, sieć powiązań, zależności, umiejętności, doświadczenie, zaufanie, zaangażowanie, kreatywność) pozyskiwane są w ramach partnerstwa z lokalnymi instytucjami i organizacjami. 7. Czy napotkali Państwo trudności, z którymi należało się zmierzyć, aby zrealizować projekt? W realizacji projektu nie napotkano znaczących trudności. Dobrą praktyką jest realizacja działania w ramach projektu wówczas działanie ma charakter zintegrowany, zadania są realizowane w odniesieniu do diagnozy lokalnej, mają określony cel i zaplanowane rezultaty. Realizacja działań w ramach projektu dofinansowanego ze środków zewnętrznych pozwala na przeciwdziałanie trudności w finansowaniu bieżących działań ruchu samopomocy przez jednostkę samorządu. 8. Zalecenia dla innych jednostek samorządu terytorialnego zainteresowanych wdrożeniem projektu - odnośnie do założeń, planowania i budżetowania przedsięwzięcia: Formuła ruchu samopomocy realizowana może być w ramach bieżącej działalności ośrodków pomocy. Finansowanie wówczas realizowane jest według planu finansowego placówki pomocy społecznej. W zależności od potrzeb grupy wspieranej należy zapewnić łatwy dostęp do informacji o działaniu oraz zapewnić warunki do realizacji, w tym lokalowe odpowiadające potrzebom grupy. Dobrą praktyką jest realizacja działania w ramach projektu formuła projektu może być traktowana jako pilotaż, określić właściwy charakter działania planowanego do wdrożenia do stałego systemu ruchu samopomocy w placówce. Powierzenie realizacji banku czasu placówce MOPS w Tczewie stwarza dodatkową szansę na profesjonalizację usług poprzez objęcie osób uczestniczących systemem specjalistycznych usług wspierających, zintegrowanie systemu opieki nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi. Planowanie i realizowanie działań powinno wynikać przede wszystkim z rozpoznanych lokalnie potrzeb i możliwości środowiska np. osób niepełnosprawnych i starszych. Ocena zasobów osób uczestniczących przełożona zostać 6

7 powinna na działania realizowane w banku czasu. Ponadto dobrą praktyką jest włączanie grupy docelowej do planowania form rozwoju ruchu samopomocy (realizacja idei empowerment, czyli angażowania grupy osób obejmowanych działaniem społecznym w procesie planowania organizacji i umożliwienie im brania odpowiedzialności za swoje działania). Działanie oparte na rozpoznanym potencjale społecznym grupy uczestników/czek nie wymaga dużych nakładów finansowych. - odnośnie fazy realizacyjnej: Działanie możliwe do wdrożenia po rozpoznaniu potrzeb środowiska osób wykluczonych oraz ocenie indywidualnych możliwości udziału. W procesie rekrutacji przydatne są rozmowy indywidualne, które często w znaczący sposób pozwalają osobie uczestniczącej na ocenę swojego potencjału, umiejętności, jakie chce wymieniać w ruchu samopomocy. Z uwagi na mocno interakcyjny charakter uczestnictwa w ruchu warto przy wdrażaniu programu uwzględnić pakiet działań o charakterze integracyjnym, poprawiających komunikację i utrwalających relację w grupie, w tym ukierunkowanych na tworzenie poczucia wzajemnego zaufania (przekładającego się na poczucie bezpieczeństwa i większego zaangażowania w realizację pomocy innym osobom). Potrzeby te mogą zostać zaspokojone m.in. poprzez pracę, naukę, rozrywkę w formie warsztatów, spotkań tematycznych, wspólnych wyjazdów. Program takich działań towarzyszących warto zaplanować cyklicznie. Działanie to w szczególny sposób odpowiada na dynamikę zmian, jakie zachodzą w grupie m.in. z powodu pojawienia się nowych osób, rozwój zainteresowań, wzmacniania poczucia przynależności do grupy i identyfikacji z celem działania. Do realizacji zadań projektu/organizację funkcjonowania banku czasu skierowany powinien zostać zespół wspierający osoby starsze i niepełnosprawne, w tym animator oraz moderator. Osoby te odpowiedzialne powinny być za prowadzenie bieżących spotkań, dokumentacji, sprawozdawczości i planowanie harmonogramu całorocznych działań. Bezpośrednio animator wspiera osoby uczestniczące w wymianie pomocy w prawidłowej realizacji działań, inspiruje do aktywności, motywuje do podejmowania inicjatyw społecznych i rozwoju poprzez udział w działaniach towarzyszących, dlatego istotne jest, aby osoba ta posiadała odpowiednie predyspozycje i była zaangażowana w przedsięwzięcie jeszcze na etapie planowania działań. - odnośnie sposobu monitorowania i ewaluacji projektu: Badanie i ocena jakości działań może być realizowana m.in. w oparciu o okresowe zestawienia danych liczbowych określających stosunek branych i odebranych usług. Ocena ta pomoże w planowaniu działań, wprowadzeniu kolejnych usług do istniejącego katalogu. Liczba z podziałem na dane i brane określona powinna być do poszczególnych usług, co pozwoli na bieżącą ocenę przydatności konkretnych działań, motywuje do wprowadzenia zmian w odniesieniu do zmieniających się potrzeb grupy. 7