INTERFEJS KART LABORATORYJNYCH

Transkrypt

1 Dariusz Kościelnik Jacek Stępień Katedra Elektroniki Akademia Górniczo-Hutnicza al. Mickiewicza 30, Kraków 2004 Poznańskie Warsztaty Telekomunikacyjne Poznań 9-10 grudnia 2004 INTERFEJS KART LABORATORYJNYCH Streszczenie: W artykule przedstawiono konstrukcję interfejsu LPT ISA BUS. Układ ten umożliwia dołączenie specjalistycznych kart laboratoryjnych do komputerów klasy PC nie posiadających magistrali ISA. Zmiana sposobu odwoływania się do tych urządzeń pociąga za sobą konieczność przygotowania dla nich nowego oprogramowania. Szczególnie tego, które jest niezbędne do prowadzenia zajęć dydaktycznych. Drugą część artykułu poświęcono pakietowi DEIS, przeznaczonemu do nauczania zasad projektowania i programowania bloków funkcjonalnych sieci ISDN. 1. WPROWADZENIE Podstawowymi elementami wyposażenia współczesnych laboratoriów studenckich są komputery klasy PC. Urządzenia te wykorzystuje się powszechnie zarówno do wizualizacji omawianych zagadnień, przeprowadzenia doświadczeń teoretycznych, bazujących na wszelkiego rodzaju symulacjach, jak i wspomagania pracy specjalizowanych modeli oraz urządzeń komercyjnych, wykorzystywanych w czasie ćwiczeń praktycznych. Szybko postęp w dziedzinie urządzeń komputerowych, obejmujący jednostki centralne i wszystkie typy współpracujących z nimi pamięci oraz wszelkiego rodzaju urządzenia peryferyjne powoduje, że sprzęt ten wymaga częstego uaktualniania (upgrade). Wymieniane są zarówno jego poszczególnych elementów, jak i całe zestawy komputerowe. Dodatkowym powodem wprowadzania ciągłych zmiany w wyposażeniu laboratoriów jest gwałtowny wzrost zapotrzebowania nowych wersji stosowanego oprogramowania na pojemność dostępnej pamięci (operacyjnej i dyskowej) oraz prędkość przetwarzania danych przez jednostkę centralną. Wymiana sprzętu komputerowego wynika zatem przede wszystkim z jego moralnego starzenia się, a nie rzeczywistego zużycia technicznego. Oczywistą wadą ciągłej konieczności unowocześniania tej sfery wyposażenia laboratoriów są związane z tym niebagatelne koszty. W ciągu ostatnich kilku lat ujawnił się jednak jeszcze jeden bardzo istotny problem. Dotyczy on przede wszystkim wykonywania ćwiczeń praktycznych. Ich przeprowadzenie wymaga dołączenia do komputera niezbędnego wyposażenia zewnętrznego lub zamontowania w nim specjalizowanych kart, dedykowanych poszczególnym typom ćwiczeń. Tymczasem zmianie uległy nie tylko ogólne możliwości przeciętnego PC-ta (moc obliczeniowa i pojemność pamięci), ale także całkowita wymiana niektórych standardów budowy tego typu sprzętu. Modyfikacja dotyczy m.in. rodzajów stosowanych portów komunikacji z urządzeniami peryferyjnymi oraz wewnętrznej magistrali. Ta ostatnia, z pierwotnej wersji oznaczanej skrótem ISA (Industry Standard Architecture), poprzez mniej popularne: EISA (Extended Industry Standard Architecture) i VESA Local Bus (Video Electronics Standards Association) przekształciła się obecnie w złącza: PCI (Peripheral Component Interconnect) i AGP (Advance Graphics Peripheral). Przez pewien czas łatwo dostępnym, wręcz typowym rozwiązaniem było wyposażanie płyt głównych w oba rodzaje najpopularniejszych gniazd (ISA i PCI). Rynek komputerowy ciągle przecież był zdominowany przez karty korzystające ze starego, dobrze utrwalonego standardu. Sytuacja ta stanowiła oczywiście jedynie pewnym etapem przejściowym. Obecnie wszystkie typowe układy, takie jak sterowniki graficzne, wewnętrzne modemy, interfejsy sieci lokalnych oraz urządzenia audio są budowane zgodnie z nowym wytycznymi (wykorzystującymi złącza typu PCI i AGP) lub umieszczane bezpośrednio na płycie głównej komputera. Niestety, wymiana specjalistycznego osprzętu, typowego dla danego rodzaju laboratorium studenckiego nie jest tak prosta jak zakup kart komputerowych powszechnego zastosowania. Część tego wyposażenia jest dostarczana przez wyspecjalizowane firmy produkujące systemy dydaktyczne. Niewielkie zwykle serie, w których podzespoły te są wytwarzane powodują, że ich koszt jest nieporównywalnie wyższy od innych masowo wytwarzanych elementów o podobnym poziomie złożoności. Pozostała, często znacznie większa część wyposażenia laboratoryjnego stanowi wynik własnej pracy osób odpowiedzialnych za dany przedmiot lub jest rezultatem licznych projektów studenckich oraz prac inżynierskich i magisterskich. Podzespoły te są bardzo często urządzeniami absolutnie unikatowymi. Stąd trudno nawet określić ich wartość, której z pewnością nie można mierzyć kosztem elementów wykorzystanych do budowy danego podzespołu. Opisana sytuacja zmusza do poszukiwania rozwiązań, które umożliwią dalsze korzystanie ze zgromadzonego, specjalistycznego sprzętu laboratoryjnego. W tym calu należy zadbać o ponowne zapewnienie jego kompatybilności ze zmieniającymi się standardami budowy komputerów klasy PC. Prace takie podjęto m.in. w laboratorium cyfrowych sieci zintegrowanych usługowo ISDN, prowadzonym przez Katedrę Elektroniki Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Głównym celem poszukiwań prowadzonych PWT 2004, Poznań 9-10 grudnia

2 przez autorów niniejszego artykułu było stworzenie prostego i taniego rozwiązania, które umożliwiłoby dalsze korzystanie z posiadanych kart komputerowych. Podzespoły te są w większości wyposażone w złącze magistrali typu ISA. Stan taki wynika zarówno z faktu, iż w czasie powstawania tych rozwiązań był to standard wiodący lub wręcz jedyny, jak i z jego stosunkowo niewielkiego poziomu skomplikowania w porównaniu z obecnie stosowanymi rozwiązaniami. Druga z wymienionych przyczyn miała szczególnie duże znaczenie dla praktycznego realizowania typowych projektów studenckich oraz prac inżynierskich. Ich ciężar merytoryczny jest związany z zagadnieniami często bardzo odległymi od zasad funkcjonowania urządzeń i standardów komputerowych. Nowe komputery, znajdujące się od niedawna na wyposażeniu laboratoriów nie korzystają już niestety z magistrali ISA i nie posiadają ani jednego złącza tego typu. Niemożliwe stało się zatem dalsze wykonywanie wielu ćwiczeń i doświadczeń, realizowanych do tej pory w ramach programu dydaktycznego. Problemy takie dotyczą nie tylko wymienionego, ale i kilku innych przedmiotów. Opracowanym rozwiązaniem jest zastosowanie zewnętrznego urządzenia interfejsu, który emulując pracę magistrali ISA pozwoli na dołączenie kart do jednego z powszechnie stosowanych portów komputerowa PC. Pod uwagę były brane standardy: RS 232, LPT i USB. Ze względu na osiąganą prędkość transmisji, poziom komplikacji i możliwość współpracy zarówno z systemem Windows, jak i DOS zdecydowano się ostatecznie na zbudowanie interfejsu portu drukarki. Strukturę opracowanego urządzenia przedstawiono w następnym punkcie artykułu. Niestety, zastosowanie dowolnego z wyliczonych rozwiązań zawsze pociąga za sobą konieczność stworzenia nowego oprogramowania, sterującego poszczególnymi kartami. Automatyczne przekierowanie w inne miejsce poleceń procesora odwołujących się bezpośrednio do obszaru pamięci lub układów wejścia/wyjścia jest przecież niemożliwe. Rozważanego problemu nie da się zatem rozwiązać tworząc dodatkowe sterowniki programowe (drivers). Po wykonaniu wspomnianych interfejsów rozpoczęto więc tworzenie nowej wersji najczęściej wykorzystywanego oprogramowania. W kolejnym punkcie artykułu przedstawiono przykład jednego z przygotowanych już nowych pakietów dydaktycznych. cztery wejściowe sygnały kontrolne portu LPT i konieczną w tej sytuacji multipleksację połówek odczytywanego oktetu. Drugi tryb pracy interfejsu, zdecydowanie wygodniejszy i zapewniający uzyskanie większej prędkości transmisji może być stosowany w przypadku, gdy urządzenie podłączono do portu pracującego zgodnie z nowszą wersją standardu LPT EPP (Enhanced Parallel Port). Alternatywą jest także stosowanie zmodyfikowanego układowo złącza SPP, pozwalającego na dwukierunkowe przesyłanie danych za pośrednictwem linii: D7 D0. Zarówno wysyłanie, jak i odbieranie informacji odbywa się wówczas tą samą drogą (obwody: D7 D0), po uprzednim odpowiednim przełączeniu kierunku transmisji. Schemat blokowy opracowanego urządzenia przedstawiono na rys. 1. Linie danych portu LPT są buforowane za pośrednictwem dodatkowego układu. Element ten zapewnia odpowiednią wydajność prądową sygnałów: D7 D0 i ewentualnie także przełączanie kierunku przepływu danych. Jego 8 wyjść jest połączonych bezpośrednio z gniazdem magistrali ISA. 2. INTERFEJS LPT ISA BUS Opracowany interfejs LPT ISA BUS ma stosunkowo prostą konstrukcję. Jej podstawowymi elementami są układy zatrzasków, przeznaczone do przechowywania wybranego adresu oraz bufor danych i dekoder sygnałów sterujących przebiegiem zapisu lub odczytu informacji. Przewidziano jednocześnie dwa tryby pracy urządzenia. Pierwszy jest wykorzystywany po podłączaniu go do portu pracującego w trybie transmisji jednokierunkowej, zgodnym z podstawowym standardem SPP (Standard Parallel Port). W tym przypadku przesyłanie danych do karty odbywa się za pośrednictwem ośmiu jednokierunkowych linii: D7 D0. Do transferu w przeciwną stronę wykorzystano PWT 2004, Poznań 9-10 grudnia 2004 Rys. 1. Schemat blokowy interfejsu LPT ISA BUS Opracowując założenia projektu autorzy zdecydowali ograniczyć się do zrealizowania interfejsu podstawowej, 8-bitowej wersji standardu ISA BUS. Rozwiązanie takie pozwala znacznie uprościć strukturę urządzenia i zmniejszyć jego gabaryty. Należy jednocześnie pamiętać, iż tworzony układ jest przeznaczone do obsługi kart lokowanych najczęściej w podstawowej przestrzeni wejścia/wyjścia procesora. Podzespoły takie bardzo rzadko wykraczają poza standard magistrali 8-bitowej. W szczególności, żadna z kart znajdujących się na wyposażeniu laboratorium 2

3 ISDN nie korzysta z dodatkowych możliwości złącza AT-BUS. Jeżeli interfejsu współpracuje z dwukierunkowym portem LPT, to bufor linii danych pośredniczy w wymianie oktetów zarówno przekazywanych do karty, jak i odczytywanych z jej rejestrów lub pamięci. Podłączenie urządzenia do port jednokierunkowego umożliwia przesyłanie tą drogą wyłącznie informacji zapisywanych do programowanego podzespołu. Odczytywanie stanu jego pamięci lub rejestrów odbywa się wówczas inną drogą za pośrednictwem czterech sygnałów kontrolnych portu LPT. Interfejs LPT ISA BUS dysponuje 20-bitowym zatrzaskiem, służącym do przygotowania adresu, którego ma dotyczyć transfer danych. Jego zawartość jest wypełniana treścią w wyniku dostarczenia z komputera trzech 8-bitowych słów. Poszczególne oktety są przesyłane w dowolnej kolejności liniami danych portu LPT (D7 D0). Operacji ta jest także wykonywana za pośrednictwem omówionego już układ buforującego. W interfejsie nie przewidziano możliwości zwrotnie odczytywana aktualnej wartości zaprogramowanych już fragmentów adresu. Dlatego jedno- lub dwukierunkowość portu LPT nie ma żadnego znaczenia dla przebiegu rozważanego procesu. Kierunek i rytm przepływu informacji oraz proces uwierzytelniania adresu i ewentualnego zerowania karty nadzoruje zestaw sześciu sygnałów sterujących: MEMR, MEMW, IOR, IOW, ALE i RES (rys. 1). Konkretny z nich jest generowany w wyniku zdekodowania aktualnego stanu czterech wyjściowych sygnałów sterujących portu LPT. Do kontrolowania sześciu linii pracujących na zasadzie 1 z n wystarczy naturalnie użycie tylko trzech przebiegów. Czwarty natomiast pełni funkcję sygnału synchronizującego (strobe). Stosowanie go zapobiega powstawaniu krótkotrwałych impulsów (hazardów) wynikających z różnic w opóźnieniach na jaki napotykają poszczególne sygnały przechodząc drogę od rejestru sterującego portu LPT do wyjścia dekodera. W tym samym układzie jest także generowany przebieg nadzorujący kierunek pracy bufora danych. Na trzech dodatkowych wyjściach są ponadto wytwarzane impulsy sterujące zapisem kolejnych oktetów do poszczególnych fragmentów zatrzasku adresu. Kolejny układ interfejsu pełni funkcję rozbudowanego multipleksera. Element ten umożliwia m.in. programowe przeglądanie sygnałów przerwań zgłaszanych aktualnie przez obsługiwaną kartę (IRQ2 IRQ7). Doprowadzono do niego także sygnał określający gotowość podłączonego podzespołu do zakończenia trwającej operacji zapisu lub odczytu IORDY (rys. 1). W przypadku korzystania z jednokierunkowego portu LPT omawiany układ pośredniczy także w przekazywaniu danych z karty do komputera. Pobierany oktet jest wówczas dzielony na dwie połowy (nible). Każda z nich może zostać odczytana za pośrednictwem wejściowych linii kontrolnych portu LPT. Z multipleksera wyprowadzono jednak nie cztery, lecz pięć sygnałów. Rozwiązanie takie ułatwia jednoczesne przekazywanie danych (w postaci starszego lub młodszego nibla) oraz stanu linii IORDY albo zbiorczego sygnały żądania obsługi przerwania IRQ. Dzięki temu istotnie zmniejszono liczbę odwołań do interfejsu, niezbędnych w celu pełnego zbadania stanu karty. Ostatnim podzespołem opracowanego urządzenia jest prosty generator kwarcowy, wytwarzający dwa przebiegi zegarowe: CLK i OSC. Na pozostałych, niewykorzystywanych końcówkach wejściowych gniazda ISA BUS (m.in.: DACK0 DACK3 i T/C) zostały w sposób trwały wymuszone poziomy logiczne odpowiadające nieaktywnym stanom związanych z nimi sygnałów. Interfejs wyposażono ponadto w cztery napięcia zasilające, dostępne na standardowej magistrali ISA: +5V, 5V, +12V i 12V. Poszczególne z nich są wytwarzane w oparciu o dwa napięcia dostarczane z zewnętrznego zasilacza. Sam interfejs jest łączony z portem LPT za pośrednictwem typowego kabla 25- żyłowego o długości nie przekraczającej 1,5 m. 3. PAKIET DEIS Opracowanie i wykonanie interfejsu sprzętowego, umożliwiającego współpracę posiadanych kart z nowym sprzętem komputerowym nie pozwala niestety na dalsze wykorzystywanie używanego do tej pory oprogramowania. Dlatego głównym zadaniem stało się obecnie przygotowanie nowych wersji najpotrzebniejszych pakietów. Jednym z nich jest DEIS (dydaktyczny emulator urządzeń sieci ISDN). Oprogramowanie to umożliwia wykonywanie ćwiczeń przy użyciu dobrze znanych w wielu polskich uczelniach technicznych kart IEC (ISDN Express Card). Podzespoły te, opracowane przez firmę Mitel (obecnie Zarlink) bardzo ułatwiają syntezę podstawowych bloków funkcjonalnych sieci ISDN. Do jej przeprowadzenia są wykorzystywane specjalizowane układy scalone znajdujące się na karcie. Tworzenie połączeń między ich dowolnymi grupami umożliwia cyfrowa matryca komutacyjna MT8980. Element ten służy nie tylko do zestawiania odpowiednich kanałów transmisji międzyukładowej (tryb komutacji, SM Switching Mode), ale pozwala także na dostęp do wewnętrznych rejestrów poszczególnych układów, umożliwiając ich programowanie i monitorowanie aktualnego stanu (praca w trybie komunikatów, MM Message Mode). Dostarczane wraz z kartą IEC oprogramowanie o nazwie IES (ISDN Evaluation System) pracuje pod kontrolą systemu DOS. Poszczególne ekrany pakietu, wykorzystującego wyłącznie tekstowy tryb wyświetlania informacji, przedstawiają zawartość rejestrów wybranego układu scalonego. W tworzony oprogramowaniu postanowiono skoncentrować się na bardziej dydaktycznym sposobie przedstawienia zarówno struktury samej karty i powstających na niej połączeń, jaki i sposobu konfigurowania jej poszczególnych podzespołów. Dlatego zdecydowano o zastosowaniu graficznej formy prezentowania poszczególnych zagadnień. Przygotowany pakiet składa się z dziesięciu głównych okien roboczych. Każde z nich przedstawia budowę i sposób konfigurowania innego rodzaju układu scalonego. Jedynym wyjątkiem jest dodatkowe wyodrębnienie kontrolerów protokołu HDLC, stanowiących integralną część większych struktur funkcjonalnych. PWT 2004, Poznań 9-10 grudnia

4 Podstawowym oknem programu jest obszar służący do zestawiania, modyfikowania i usuwania połączeń między poszczególnymi elementami karty (rys. 2). Otworzenie nowego kanału transmisji międzyukładowej wymaga wskazania muszką obu elementów biorących w nim udział. Kolejność kliknięcia poszczególnych z nich określa kierunek przepływu informacji. Numer kanału rezerwowanego w strukturze ramki ST-BUS (Serial Telecom Bus) jest określany w dodatkowym oknie, które pojawia się automatycznie po uprzedni wybraniu obu komutowanych ze sobą elementów. Zestawione połączenie będzie wyświetlane na ekranie w postaci wektora opisanego anagramem układu do którego lub z którego ono prowadzi. Sytuacja przedstawiona na rys. 2 odpowiada utworzeniu terminala telefonicznego sieci ISDN, zawierającego: interfejs styku S MT8930 SNIC (Subscriber Network Interface Circuit), układ telefonu cyfrowego MT8993 HPhone (HDLC Digital Phone) oraz dodatkowy kontroler protokołu HDLC MT952 HDLCPC (HDLC Protocol Controller). Po utworzenie żądanego bloku funkcjonalnego, jego poszczególne podzespoły mogą być programowane i obserwowane za pośrednictwem następnych okien programu. Każde z nich przedstawia wewnętrzną strukturę i zawartość rejestrów innego specjalizowanego układu scalonego. Jako przykład jednego z dostępnych okien przedstawiono graficzną wizualizację telefonu cyfrowego MT8993 (rys. 3). Poszczególne element ekranu odpowiadają kolejnym podzespołom zawartym w strukturze tego układu, składając się na jego schemat funkcjonalny. Użytkownik programu może łatwo i całkowicie intuicyjne kształtować ścieżki przepływu sygnałów, zamykając, otwierając lub przełączając zawarte w nich klucze. Każdy z tych kluczy jest interaktywnym elementem, który po kliknięciu myszką zmienia swój aktualny stan na przeciwny. W podobny sposób można zmodyfikować pasmo obu filtrów znajdujących się w nadawczym i odbiorczym obwodzie analogowym oraz, używając odpowiednich suwaków, zmienić wzmocnienie toru przetwornika C/A. Takie same zasady dotyczą także wybierania jednego z programów realizowanych przez wbudowany w układ procesor sygnałowy DSP (Digital Signal Processor). Element ten może obsługiwać układ antylokalny w przypadku uruchomienia funkcji aparatu głośnomówiącego, generować sygnały tonowe, przywoławcze oraz kody DTMF (Dual Tone Multi Frequency). Najwygodniejszym sposobem sterowania wytwarzaniem tych ostatnich jest wykorzystanie interaktywnej klawiatury, która każdemu z naciśniętych klawiszy przypisuje odpowiednią parę częstotliwości, przeliczając je następnie na wartości umieszczane we właściwych rejestrach układu scalonego. Wyniki przeprowadzenia każdej z wymienionych operacji można na bieżąco śledzić w odpowiednich polach ekrany. Nieco więcej problemów sprawiło klarowne przedstawienie zasad funkcjonowania kontrolera protokołu HDLC. Karta IEC zawiera aż cztery takie element. Dwa z nich są wbudowanymi podzespołami Rys. 2. Ekran programu DEIS przestawiający strukturę zestawianych połączeń międzyukładowych PWT 2004, Poznań 9-10 grudnia

5 Rys. 3. Ekran przedstawiający schemat funkcjonalny układu cyfrowego telefonu MT8993 HPhone większych układów scalonych (telefonu cyfrowego MT8993 i interfejsu styku S MT8930). Pozostałe natomiast, dysponujące znacznie większymi możliwościami stanowią dodatkowe układy scalone, które można wykorzystać zarówno w procesie sygnalizacji, jak i transmisji danych komputerowych przez jeden lub oba kanały B, zgodnie z zaleceniem V.120. Na rys. 4 przedstawiono sposób prezentowania struktury prostszego z tych podzespołów, wbudowanego w układ MT8930. Lewe, górne okienko ekranu umożliwia zestawienie żądanych połączeń między kontrolerem protokołu HDLC i zewnętrznymi wyprowadzeniami interfejsu styku S. Dwa następne bloku umożliwiają dostęp do kolejek FIFO nadajnika i odbiornika. Aktualny poziom wypełnienia danymi tych buforów jest na bieżąco wyświetlany w postaci kolorowych pasków o odpowiedniej długości. Okienko odbiornika uzupełniono ponadto schematycznym rysunkiem ramki HDLC, której poszczególne pola sygnalizują nadejście składających się na nie oktetów (rys. 4). Następne okienko omawianego ekranu służą do odblokowania wybranych źródeł sygnałów przerwań i jednoczesnej wizualizacji aktywnych żądań obsługi. Ostatni blok umożliwia natomiast sterowanie systemem dyskryminacji odbieranych pakietów na podstawie zawartości ich pola adresowego. Po włączeniu tej opcji użytkownik może łatwo zdefiniować wzorce pierwszych dwóch oktetów ramek, które powinny być akceptowane przez jego urządzenie. Elementy te odpowiadają naturalne za przenoszenie numerów: SAPI (Service Access Point Identifier) oraz TEI (Terminal Endpoint Identifier). Wizualizacja wewnętrznej struktury pozostałych, specjalizowanych układów scalonych znajdujących się na kartach IEC nie sprawiała większych problemów. Elementy te przedstawiono w podobny sposób do zaprezentowanego na przykładzie telefonu cyfrowego (rys. 3). Starano się przy tym odwzorować ich najważniejsze cechy funkcjonalne oraz ścieżki przepływu poszczególnych sygnałów. Duży nacisk położono także na wierne odtworzenie pełnych możliwościami programowego konfigurowania poszczególnych elementów i wynikające stąd tryby pracy. Oddzielnym zagadnieniem jest także określania źródła podstawy czasu dla budowanego urządzenia. Może nim być zarówno własny generator kwarcowy, jak i jeden z czterech interfejsów zewnętrznych: S, U, CEPT lub T1. 4. PODSUNOWANIE Przedstawione interfejsy LPT ISA BUS są używany w laboratorium ISDN do łączenia z nowymi komputerami wielu rodzajów specjalizowanych kart. Większość z nich powstawała na przestrzeni wielu lat jako wynik prowadzonych projektów studenckich oraz prac magisterskich i inżynierskich. Wszystkie urządzenia PWT 2004, Poznań 9-10 grudnia

6 Rys. 4. Sposób przedstawiania rejestrów i wewnętrznego wyposażenia kontrolera protokołu HDLC współpracują z interfejsami całkowicie poprawnie. Mniejsza prędkość odwoływania się do ich rejestrów nie powoduję żadnych dodatkowych komplikacji, ani nie wpływa negatywnie na komfort korzystania z poszczególnych urządzeń. Konieczność przygotowania nowej wersji oprogramowania stanowi niewątpliwie dodatkową przeszkodę dla naturalnego przebiegu ćwiczeń dydaktycznych. Sytuację tę warto jednak wykorzystać do zrewidowania sposobów przedstawiania poszczególnych zagadnień. Na podstawie zdobytych do tej pory doświadczeń można z całą pewnością stwierdzić, iż kluczowym zagadnieniem okazało się wprowadzenie bardzo silnej i przejrzystej interakcji między: użytkownikiem, oprogramowaniem i sprzętem do którego są natychmiast przekazywane wszystkie polecenia. Rozwiązanie takie pozwala stworzyć wierną i przemawiającego do wyobraźni wizualizację wielu procesów zachodzących zarówno w samej sieci ISDN, jak i jej poszczególnych urządzeniach. Studenci wykonujący program laboratorium łatwiej zdobywają niezbędną wiedzę nie tylko o ogólnych zasadach pracy całego systemu, ale także sposobie konstruowania i programowania jego poszczególnych bloków funkcjonalnych. 5. LITERATURA [1] - D. Kościelnik, Rozwiązanie sterowania cyfrowej centrali ISDN w oparciu o standard ST-BUS, materiały konferencyjne Krajowego Sympozjum Telekomunikacji, Bydgoszcz [2] - D. Kościelnik ST-BUS - standard komunikacji międzyukładowej, Przegląd Telekomunikacyjnym nr 11, Warszawa, [3] - D. Kościelnik, ISDN cyfrowe sieci zintegrowane usługowo, Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, Warszawa 1996 [4] - Digital Switching & Networking Components, MITEL Corporation, Canada 1997 [5] - K. M. Brzeziński, Istota sieci ISDN, Oficyna wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1999 [6] - P, Metzger, Anatomia PC wydanie IX, Wydawnictwo HELION, Gliwice 2003 [7] - W. Kabaciński, Standaryzacja w sieciach ISDN, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 1996 PWT 2004, Poznań 9-10 grudnia