Wykorzystanie danych ze spisów powszechnych do analiz geoprzestrzennych

Transkrypt

1 Janusz Dygaszewicz Główny Urząd Statystyczny Wykorzystanie danych ze spisów powszechnych do analiz geoprzestrzennych W Powszechnym Spisie Rolnym w 2010 r. (PSR 2010) i Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań w 2011 r. (NSP 2011) wykorzystana została technologia GIS. Na potrzeby przygotowania, zarządzania i monitorowania spisów, a także w celu prezentacji wyników zostały przygotowane warstwy zawierające m.in. statystyczne punkty adresowe oraz granice podziału statystycznego (rejony statystyczne i obwody spisowe). Obecnie w Głównym Urzędzie Statystycznym przygotowywany jest Portal Geostatystyczny (PGS), który będzie stanowił docelową, informatyczną platformę przestrzennej prezentacji danych spisowych oraz wyników analiz geostatystycznych z zachowaniem tajemnicy statystycznej. 1. Przestrzenne bazy adresowe Na potrzeby przeprowadzenia spisów powszechnych zostały przygotowane przestrzenne bazy adresowe zawierające m.in. statystyczne punkty adresowe oraz wektorowe granice podziału statystycznego (rejony statystyczne i obwody spisowe). W związku z faktem, iż służba geodezyjna i kartograficzna nie dysponowała pełną warstwą punktów adresowych obejmujących teren całego kraju, która mogłaby być wykorzystana na potrzeby spisów, służby statystyki publicznej musiały opracować tą warstwę w ramach prac własnych. W spisach służyły one do przygotowania niezbędnej dokumentacji operacyjnej, a w trakcie prac w terenie wspierały rachmistrzów w łatwym i sprawnym odnajdowaniu w terenie punktów, w których przeprowadzany był wywiad oraz umożliwiały zarządzanie i monitorowanie pracy rachmistrzów. Ponadto na etapie opracowywania wyników spisu posłużą również do przestrzennej prezentacji zjawisk badanych w spisie. Przestrzenne bazy adresowe zawierają odniesienie przestrzenne (współrzędne x,y) punktów adresowych zintegrowanych z Krajowym Rejestrem Urzędowym Podziału Terytorialnego Kraju (TERYT) odzwierciedlają położenie w terenie

2 każdego budynku mieszkalnego lub budynku, w którym znajduje się przynajmniej jedno mieszkanie. Bazy prowadzone są przez pracowników Urzędów Statystycznych w podziale na poszczególne powiaty. Aktualizacja przestrzennych baz adresowych odbywa się kwartalnie. Podstawą do aktualizacji ilościowej są dane rejestru TERYT, natomiast lokalizacja przestrzenna wyznaczona jest w oparciu o dostępne źródła. Aktualizacja podziału statystycznego tj. granic obwodów spisowych i rejonów statystycznych przeprowadzana jest przez pracowników Urzędów Statystycznych. Raz do roku dokonywane są korekty wynikające ze zmian w podziale terytorialnym, a także polegające na łączeniu bądź wydzieleniu obwodów spisowych i rejonów statystycznych z uwagi na przekroczenia ich kryteriów wielkości określonych w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia, stosowania i udostępniania krajowego rejestru urzędowego podziału terytorialnego kraju oraz związanych z tym obowiązków organów administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego. Natomiast zmiany polegające na dostosowaniu przebiegu granic podziału statystycznego do granic obrębów ewidencyjnych bądź szczegółów terenowych, wykonywane są na bieżąco. W celu prawidłowego wykonania tego zadania statystyka publiczna podjęła współpracę w zakresie wymiany informacji ze służbą geodezyjną i kartograficzną, gdyż zgodnie z obowiązującymi przepisami podział statystyczny powinien być spójny zarówno z granicami podziału terytorialnego jak i z podziałem ewidencyjnym. Przestrzenne bazy adresowe zawierają również warstwę określającą przebieg ulic. Warstwa ta jest na bieżąco uzupełniana. Dzięki tak przygotowanym warstwom, bardzo szczegółowe dane, jakimi dysponuje statystyka publiczna, zostały powiązane z lokalizacją przestrzenną budynków mieszkalnych. Dlatego też możliwe jest wykonanie różnego rodzaju analiz przestrzennych na dowolnym poziomie agregacji. W przypadku udostępnienia tych analiz użytkownikom zewnętrznym konieczne jest zachowanie tajemnicy statystycznej. Obecnie planowana jest rozbudowa przestrzennych baz adresowych o adresy podmiotów gospodarczych znajdujących się w Bazie Jednostek Statystycznych (BJS). Baza ta opiera się na rejestrze REGON, jednak w odróżnieniu od niego jest

3 aktualizowana o wyniki badań statystycznych oraz informacje pochodzące ze źródeł administracyjnych np. z Krajowego Rejestru Sądowego. Z uwagi na fakt, że obecnie w przestrzennych bazach adresowych znajdują się tylko punkty, w których jest przynajmniej jedno mieszkanie, uzupełnienie baz o położenie przestrzenne adresów podmiotów gospodarczych będzie wymagało dodatkowego nakładu pracy związanego z wyznaczeniem współrzędnych punktów adresowych pozostałych budynków. W tym celu zostaną, tak jak w przypadku budynków mieszkalnych, wykorzystane dane ze źródeł administracyjnych, szczególnie te pozyskane od służby geodezyjnej i kartograficznej - z Ewidencji Miejscowości, Ulic i Adresów (jeżeli dane te będą dostępne), z Ewidencji Gruntów i Budynków oraz z Bazy Danych Obiektów Topograficznych. 2. Analityczna Baza Mikrodanych (ABM) Wyniki spisów opracowywane są w Analitycznej Bazie Mikrodanych (ABM). System ABM przetwarza odpersonalizowane dane zgromadzone w spisie do postaci zagregowanych struktur wielowymiarowych. Dzięki zaimplementowanym narzędziom użytkownicy mogą analizować przetworzone dane w postaci kostek OLAP 1 a dedykowana aplikacja umożliwia zarządzanie produktami spisowymi. Ponadto system posiada interfejsy służące do przesyłania danych do użytkowników wewnętrznych i zewnętrznych tj. Eurostat (Eurofam, Census Hub). ABM składa się następujących podsystemów: przetwarzania danych, analiz informacji, udostępniania danych, zarządzania potrzebami i produktami, monitorowania jakości, bezpieczeństwa informacji, zarządzania i administracji, metadanych systemu ABM. W oparciu o przedmiotową wiedzę teoretyczną oraz statystyczną, w ABM przeprowadzane są działania na zbiorach danych, mające na celu podsumowanie i opis danych, eksplorację danych w poszukiwaniu związków, struktur, układów, czynników i skupień, a także testowanie hipotez statystycznych i uogólnianie wyników. Za pomocą odpowiednich narzędzi informatycznych, generowane będą różnego typu zestawienia danych oraz statystyki w postaci tabel, miar statystycznych oraz grafik. W ABM 1 OLAP ang. OnLine Analytical Processing oprogramowanie wspierające podejmowanie decyzji, które pozwala użytkownikowi analizować szybko informacje zawarte w wielowymiarowych strukturach danych zawierających różne widoki i hierarchie.

4 przygotowywane są również agregaty, które prezentowane będą w Portalu Geostatystycznym. 3. Portal geostatystyczny (PGS) Portal geostatystyczny to nowoczesne rozwiązanie do prezentacji danych statystycznych w ujęciu przestrzennym. Pełni funkcje gromadzenia, prezentowania oraz udostępniania informacji dla szerokiego grona odbiorców. Kompleksowe rozwiązanie dostosowane jest do standardów europejskich, a wszystkie dane są przedstawiane w formie odpersonalizowanej, z zachowaniem tajemnicy statystycznej. Portal będzie funkcjonował w dwóch płaszczyznach: dla użytkowników wewnętrznych i zewnętrznych, a zakres prezentowanych danych będzie definiowany za pomocą odpowiednich ról. Intuicyjny interfejs portalu umożliwia szybki i łatwy dostęp do produktów statystyki dla szerokiego grona odbiorców. PGS to pierwsze w statystyce narzędzie do dynamicznej prezentacji i publikacji danych statystycznych w postaci wyników analiz przestrzennych przedstawianych na mapach. Lokalizuje dane w przestrzeni oraz prezentuje kartogramy i rozkład przestrzenny zjawisk. Rozwiązanie to jest otwarte na inne serwisy zewnętrzne, z których można wczytywać dane przestrzenne (WMS). Portal posiada szereg funkcji m.in. takich jak: wybór zjawiska tematycznego z listy i prezentacja za pomocą kartogramu jego rozkładu przestrzennego,

5 możliwość wybrania jednostki prezentacji oraz skali barw i liczby przedziałów, wyszukiwanie zjawisk tematycznych,

6 identyfikację obiektów, prezentację statystyk i wykresu dla wybranego zjawiska tematycznego, wyszukiwanie jednostek administracyjnych, miejscowości, selekcję obiektów. Obecnie przygotowywane są następujące serwisy: 1) dla danych pozyskanych w PSR 2010: gospodarstwa z dochodami z działalności rolniczej, gospodarstwa z ciągnikami własnymi lub wspólnymi wg mocy, gospodarstwa z samochodami i przyczepami,

7 rodzaje nawozów wykorzystanych w gospodarstwie, uprawy podstawowe biorące pod uwagę liczbę gospodarstw oraz powierzchnię zasiewów, skala chowu bydła, rodzaje zwierząt, rodzaje aktywności bieżącej osób w gospodarstwie indywidualnym; 2) dla danych pozyskanych w NSP 2011: poziom wykształcenia, główne i dodatkowe źródło utrzymania, niepełnosprawni biologicznie i prawnie, liczba urodzonych dzieci, dojazdy do pracy ludności faktycznie zamieszkałej, ludność faktycznie zamieszkała i rezydująca według np. płci, wieku, stanu cywilnego, roku urodzenia itp., zamieszkane budynki według rodzaju, zamieszkane budynki według podmiotów będących właścicielami lub współwłaścicielami tych budynków. Platforma ta jako nowoczesne rozwiązanie do prezentacji danych statystycznych w przyszłości zapewni również publikację wyników badań innych niż spisy. Planowane jest również zharmonizowanie prezentacji wyników badań pomiędzy portalem a dotychczasowymi bazami, np. Bankiem Danych Lokalnych. PGS to niezwykle pomocne narzędzie przy podejmowaniu strategicznych decyzji na każdym poziomie zarządzania. Portal ten skierowany jest do szerokiego grona osób korzystających z danych statystycznych, m.in. administracji publicznej, przedsiębiorców, użytkowników indywidualnych oraz instytucji naukowo badawczych. Projekt przyczynia się do budowy kompletnego i spójnego systemu e-administracji, wspierającego rozwój przedsiębiorczości, poprzez ułatwienie dostępu do aktualnych informacji o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, a co za tym idzie ma charakter strategiczny dla społeczeństwa i gospodarki narodowej. Prezentowanie w portalu różnych zjawisk i zagadnień pozwoli na monitorowanie danego obszaru, dokonywanie analiz, symulacji i prognoz oraz szacowanie różnego rodzaju ryzyka jak i opracowywanie sposobów jego zmniejszania.

8 Janusz Dygaszewicz Tel.: Fax: