Leczenie astmy u dorosłych. Broszura dla pacjentów oraz ich rodzin i opiekunów październik Evidence

Transkrypt

1 Leczenie astmy u dorosłych Broszura dla pacjentów oraz ich rodzin i opiekunów październik 2014 Evidence

2 Fotografia na okładce: Asthma UK Scottish Intercollegiate Guidelines Network English title: Managing asthma in adults. A booklet for patients and their families and carers. ISBN Pierwsza publikacja: 2011 Publikacja wersji zmienionej: 2014 Organizacje SIGN oraz BTS wyrażają zgodę na kserowanie tej broszury w celu wdrożenia w placówkach NHS w Anglii, Walii, Irlandii Północnej i Szkocji.

3 Spis treści Czego dotyczy ta broszura? 1 Co to jest astma? 2 Rozpoznanie astmy u dorosłych 4 W jaki sposób lekarz lub pielęgniarka pomogą mi leczyć astmę? 7 Jakie leki mogą ułatwić leczenie astmy? 9 Spejsery i inhalatory 14 Czy inne metody mogą ułatwić leczenie astmy? 17 Jak mogę skuteczniej leczyć astmę? 18 Jak przebiega atak astmy i jak się go leczy? 24 Astma podczas ciąży 28 Astma u młodzieży 32 Co to jest astma zawodowa? 36 Gdzie mogę znaleźć więcej informacji na temat astmy? 38 Co to jest SIGN? 41 5

4 6

5 Czego dotyczy ta broszura? Ta broszura jest przeznaczona dla osób z rozpoznaną lub potencjalną astmą. Może być ona także pomocna dla twojej rodziny, znajomych lub opiekunów. Dzięki niej wraz z rodziną zapoznasz się z leczeniem oraz dowiesz się, jakiej opieki medycznej możesz oczekiwać. Broszura zawiera także najnowsze wyniki badań, dzięki którym łatwiej będzie ci leczyć chorobę. Broszura powstała na podstawie obowiązujących w Wielkiej Brytanii wytycznych dotyczących leczenia astmy, opracowanych przez organizacje British Thoracic Society oraz Scottish Intercollegiate Guidelines Network (SIGN). Opiekujący się tobą lekarz lub pielęgniarka powinni przestrzegać tych wytycznych. Broszura obejmuje następujące zagadnienia: ~ ~ rozpoznanie; ~ ~ pracownicy służby zdrowia uczestniczący w opiece nad chorymi na astmę; ~ ~ leki; ~ ~ metody ułatwiające samodzielne leczenie astmy; ~ ~ ataki astmy; ~ ~ astma u młodzieży; ~ ~ leczenie astmy u kobiet w ciąży; ~ ~ astma zawodowa; oraz ~ ~ inne źródła informacji na temat astmy. Pełną listę wytycznych można znaleźć na stronie internetowej pod adresem 1

6 Sh u t t e r st o ck Co to jest astma? Pęcherzyki płucne Tchawica Mięsień gładki Wyściółka Płuca Shutter stock Zdrowe drogi oddechowe Pęcherzyki płucne Tchawica Mięsień gładki Pogrubiona i objęta stanem zapalnym wyściółka Płuca Drogi oddechowe astmatyka Astma to choroba atakująca drogi oddechowe (kanaliki doprowadzające i odprowadzające powietrze z płuc). Na astmę można zachorować w każdym wieku i trudno jest stwierdzić jej przyczyny. 2

7 Chorzy na astmę czasami odczuwają objawy tej choroby, takie jak: ~ ~ częsty kaszel; ~ ~ świszczący oddech (świst w klatce piersiowej podczas oddychania); ~ ~ trudności z oddychaniem; oraz ~ ~ ucisk w klatce piersiowej. Chorzy mogą odczuwać wszystkie lub tylko niektóre objawy. Objawy astmy mogą pojawiać się i ustępować. Ich występowanie może zależeć od pory dnia lub roku. Niektóre czynniki mogą nasilać objawy astmy. Są to tak zwane czynniki wywołujące astmę, takie jak kurz, zwierzęta domowe, pyłek kwiatowy, dym papierosowy oraz zmiany pogody. U każdej osoby inne czynniki wywołują astmę i zazwyczaj jest ich kilka. Gdy osoba z astmą ma kontakt z czynnikami wywołującymi nasilenie astmy, w jej organizmie zachodzą następujące reakcje: ~ ~ następuje obkurczenie mięśni wokół ścianek dróg oddechowych, ~ ~ obrzęk i stan zapalny dróg oddechowych, ~ ~ czasami gromadzi się lepki śluz (flegma). W wyniku tych reakcji pojawiają się objawy astmy, które utrudniają oddychanie. 3

8 Rozpoznanie astmy u dorosłych Jak lekarz rozpozna, że mam astmę? Aby rozpoznać astmę, musisz udać się do lekarza. Rozpoznanie tej choroby może być trudne, ponieważ objawy lub oznaki astmy mogą nie występować w trakcie wizyty u lekarza. Lekarz zapyta, czy masz objawy astmy. Listę objawów, które mogą występować, podano na stronie 3. Lekarz zada szczegółowe pytania na temat objawów, w szczególności: ~~czy objawy astmy nasilają się w nocy lub we wczesnych godzinach porannych; ~~czy objawy astmy nasilają się podczas wysiłku fizycznego; ~~jakie czynniki twoim zdaniem wywołują u ciebie astmę; ~~czy masz objawy astmy po zażyciu aspiryny (leku rozrzedzającego krew) lub leków beta-adrenolitycznych (leki obniżające ciśnienie krwi stosowane w leczeniu chorób serca); oraz ~~czy czujesz się lepiej w dniach, w których nie pracujesz (zob. str. 36). Ponadto lekarz: ~ ~ zapyta, czy cierpisz na uczulenie, takie jak katar sienny lub egzema; ~ ~ zapyta, czy ktoś z rodziny cierpi na astmę lub uczulenie (np. katar sienny, egzemę lub alergie pokarmowe); ~ ~ przeprowadzi badanie osłuchowe; oraz ~ ~ przeprowadzi badanie układu oddechowego, aby sprawdzić pracę twoich płuc. Jest to tzw. badanie czynnościowe płuc, którego głównym elementem jest spirometria. Więcej informacji na temat spirometrii można znaleźć na stronie 5. 4

9 Mój lekarz uważa, że mam astmę. Co dalej? Jeżeli twój lekarz uważa, że masz astmę, przepisze ci próbny lek przeciwko astmie. Jest to tzw. leczenie próbne. Jeżeli lek nie zadziała, lekarz wypróbuje inne leki przeciwastmatyczne. Mogą to być leki w tabletkach lub wziewne. Lekarz powinien przeprowadzić dalsze badania układu oddechowego (szczytowy przepływ wydechowy lub spirometrię). Badanie szczytowego przepływu wydechowego przeprowadza się za pomocą małego urządzenia nazywanego przepływomierzem szczytowym, które mierzy szybkość wydechu powietrza z płuc. Spirometrię przeprowadza się przy użyciu urządzenia nazywanego spirometrem, które mierzy ilość i prędkość wydychanego powietrza. Poniższe zdjęcia przedstawiają osobę chorą na astmę w trakcie badania szczytowego przepływu wydechowego. Jeżeli odczyty na spirometrze lub przepływomierzu Spirometria szczytowym będą niższe od oczekiwanych, lekarzowi łatwiej będzie rozpoznać astmę. Należy jednak koniecznie pamiętać, że czasami te odczyty mogą być w granicach normy ze względu na zmienne objawy astmy. Prawidłowe wyniki nie wykluczają astmy. Jeżeli twój organizm nie reaguje dobrze na różne leki, lekarz może przeprowadzić kolejne badania. 5

10 Mój lekarz nie ma pewności, czy mam astmę. Co dalej? Jeżeli lekarz nie ma pewności, czy masz astmę, może przeprowadzić próbę rozkurczową i(lub) tymczasowo zapisać leki, aby sprawdzić ich skuteczność. Próba rozkurczowa obejmuje badania oddechowe za pomocą spirometru lub przepływomierza szczytowego przed i po zażyciu leków rozkurczowych na astmę. Lekarz może poprosić cię także o wykonanie spirometrii w czasie leczenia próbnego. Następnie zapisze leki do przyjmowania przez dłuższy czas. Będzie to: ~ ~ wziewny lek zapobiegawczy (lek sterydowy) dwa razy dziennie przez sześć- -osiem tygodni; lub ~ ~ dwutygodniowe leczenie lekiem o nazwie prednizolon (lek sterydowy w tabletkach). Jeżeli lek ten został przepisany w ramach próby rozkurczowej, zazwyczaj przyjmuje się go codziennie rano przez dwa tygodnie w zalecanej dawce 30 mg. Po zakończeniu terapii należy zgłosić się do lekarza w celu przeprowadzenia kolejnej próby rozkurczowej. Jeżeli wyniki badań układu oddechowego będą lepsze, lekarz rozpocznie leczenie astmy. Jeżeli po próbie rozkurczowej lub leczeniu próbnym nie będzie żadnej poprawy, lekarz może zdecydować się na przeprowadzenie innych badań. Może to być na przykład prześwietlenie klatki piersiowej, badania serca, bardziej szczegółowe badania układu oddechowego (badania czynnościowe płuc), badania krwi oraz punktowe testy skórne. W razie potrzeby lekarz może według własnego uznania skierować cię do specjalisty. 6

11 W jaki sposób lekarz lub pielęgniarka pomogą mi leczyć astmę? Lekarz lub pielęgniarka zajmująca się chorymi na astmę będą pomagać ci w leczeniu astmy. Co najmniej raz do roku konieczna może być wizyta kontrolna. W trakcie wizyty masz okazję, aby porozmawiać o tym, jak radzisz sobie z astmą, i upewnić się, że udało się osiągnąć optymalne leczenie astmy. Podczas wizyty kontrolnej lekarz lub pielęgniarka zajmująca się chorymi na astmę powinni zadać ci zestaw pytań dotyczących astmy. Oto przykładowy zestaw pytań: ~ ~ Czy objawy astmy (w tym kaszel) przeszkadzają ci w spaniu? ~ ~ Czy w ciągu dnia pojawiają się typowe objawy astmy (kaszel, świszczący oddech, ucisk w klatce piersiowej lub bezdech)? ~ ~ Czy astma przeszkadza ci w wykonywaniu codziennych czynności (np. prac domowych)? Podobne pytania znajdują się w teście kontroli astmy (Asthma Control Test, ACT). Obejmuje on pięć pytań dotyczących leczenia astmy. Więcej informacji oraz test można znaleźć na stronie internetowej Asthma UK pod adresem healthcare-professionals/pages/asthma-control- -test Lekarz lub pielęgniarka zajmująca się chorymi na astmę powinni ci zadać konkretne pytania, takie jak: Przez ile dni w tygodniu używasz niebieskiego inhalatora?. Warto notować, które dni były dobre, a które złe, a także szczegółowe informacje na temat samopoczucia i ilości przyjętych leków. Zebrane notatki należy zabrać z sobą na wizytę kontrolną. Lekarz/pielęgniarka może także zapytać, czy objawy astmy powodowały problemy z wykonywaniem codziennych czynności, np. w pracy. Udzielone odpowiedzi ułatwią lekarzowi lub pielęgniarce zajmującej się chorymi na astmę podjęcie optymalnej decyzji dotyczącej leczenia. 7

12 Lekarz lub pielęgniarka zajmująca się chorymi na astmę powinni także sprawdzić i zanotować następujące informacje: ~ ~ Oddychanie (badanie czynnościowe płuc) za pomocą spirometru lub przepływomierza szczytowego (patrz strona 5). Zmniejszenie wydolności płuc może sugerować nasilenie astmy. W takim wypadku lekarzowi mogą być potrzebne informacje do szczegółowej oceny. ~ ~ Informacje dotyczące liczby ataków astmy, ile cykli leczenia lekami sterydowymi w tabletkach przyjęto od ostatniej wizyty kontrolnej oraz czy w tym czasie konieczny był urlop zdrowotny. ~ ~ Czy prawidłowo obsługujesz inhalator i ewentualny spejser. Osoby te sprawdzą to, obserwując cię w trakcie obsługi tych przyborów. Pamiętaj, by na wizytę lekarską zawsze zabierać ze sobą inhalatory. ~ ~ Ile leków wziewnych i innych leków przepisano ci od ostatniej wizyty kontrolnej. ~ ~ Czy masz osobisty plan leczenia astmy i czy umiesz się nim posługiwać. Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronie 19. Jeżeli nie masz jeszcze osobistego planu leczenia astmy, lekarz lub pielęgniarka zajmująca się chorymi na astmę powinni go dla ciebie sporządzić. Jeżeli twoim zdaniem leczenie astmy jest w twoim przypadku niedostateczne, w każdej chwili możesz poprosić o wizytę kontrolną w tej sprawie. Nie musisz czekać, aż nadejdzie termin planowanej wizyty. Około 5 10% chorych na astmę w Wielkiej Brytanii cierpi na ciężką astmę. Jest to tzw. astma trudna do leczenia lub astma chwiejna. Pacjentami z trudną do leczenia astmą opiekuje się zazwyczaj zespół specjalistów ze szpitala, którzy analizują rozpoznanie, a także badają, co może wywoływać astmę (np. alergia na pleśń), i analizują możliwe problemy występujące w środowisku domowym, szkolnym lub zawodowym pacjenta. Lekarze przyglądają się także temu, w jaki sposób pacjent przestrzega zaleconego leczenia. 8

13 Jakie leki mogą ułatwić leczenie astmy? Lekarz lub pielęgniarka zajmująca się chorymi na astmę przepiszą ci leki, które pomogą w leczeniu astmy. W przypadku przyjmowania odpowiednich leków zazwyczaj: ~ ~ nie masz objawów astmy w ciągu dnia; ~ ~ nie budzisz się w nocy z powodu objawów astmy; ~ ~ nie musisz stosować wziewnego leku rozkurczowego; oraz ~ ~ nie masz ataków astmy. Gdy przyjmujesz odpowiednie leki, objawy astmy nie zakłócają twojego życia (możesz podejmować wysiłek fizyczny), a wyniki badań oddechowych (przepływu szczytowego i spirometrii) mieszczą się w normie. Określenie odpowiedniego dla ciebie leku przeciwastmatycznego może trochę potrwać. Być może lekarz będzie musiał wypróbować kilka różnych inhalatorów i leków, zanim uda się mu się zapanować nad astmą. 9

14 Jakie leki będę stosować w leczeniu astmy? Leki przeciwastmatyczne Rodzaj leku Kiedy należy go stosować Działanie Wziewny lek rozkurczowy (zazwyczaj niebieski inhalator) Jest to lek rozkurczowy o krótkotrwałym działaniu. Wszystkie osoby chore na astmę powinny go otrzymać. Gdy pojawią się objawy astmy (na przykład gdy zaczynasz kaszleć lub masz świszczący oddech). Wziewny lek rozkurczowy należy stosować wyłącznie, gdy pojawią się objawy astmy. Pozwala na kilka godzin złagodzić objawy astmy. Wziewne leki rozkurczowe nie leczą astmy tymczasowo rozwierają drogi oddechowe, rozluźniając otaczające je mięśnie i ułatwiając oddychanie. Wziewny lek zapobiegawczy (zazwyczaj brązowy, czerwony lub pomarańczowy inhalator zawierający lek sterydowy) Jeżeli masz wziewny lek zapobiegawczy, musisz go stosować codziennie, nawet wtedy, gdy czujesz się dobrze. W ten sposób dbasz o zdrowie dróg oddechowych. Wziewny lek złożony (jeden lek wziewny pełniący funkcję wziewnego leku zapobiegawczego i rozkurczowego) Wziewny lek zapobiegawczy powinien być przepisany osobom, które: w ciągu ostatnich dwóch lat miały atak astmy; stosują wziewny lek rozkurczowy trzy razy w tygodniu lub częściej; mają objawy astmy trzy razy w tygodniu lub częściej; oraz co najmniej raz w tygodniu budzą się w nocy z powodu astmy. Większość wziewnych leków zapobiegawczych stosuje się dwa razy dziennie. Po uzyskaniu skutecznego leczenia astmy, lekarz może zalecić ci rzadsze stosowanie, tj. raz dziennie. Lekarz zaleci stosowanie wziewnego leku złożonego dwa razy dziennie oraz gdy pojawią się objawy astmy. Wziewne leki zapobiegawcze to główny lek przeciwastmatyczny. Skutki ich działania odczuwa się dopiero po pewnym czasie. Łagodzą stan zapalny dróg oddechowych i zapobiegają nawrotom objawów astmy. Palenie sprawia, że inhalator nie działa prawidłowo, więc jeżeli palisz papierosy lub udało ci się rzucić palenie, lekarz zastanowi się, czy potrzebna ci jest większa dawka wziewnego leku zapobiegającego. Wziewne leki złożone łagodzą objawy astmy oraz stan zapalny dróg oddechowych. 10

15 Lekarz może rozważyć zastosowanie innych leków przeciwastmatycznych, aby zapewnić skuteczne leczenie astmy. Mogą to być leki opisane w poniższej tabeli. Inne leki przeciwastmatyczne Rodzaj leku Długodziałający wziewny lek rozkurczowy Zawiera lek rozkurczowy, który działa przez 12 godzin. Nie zawiera sterydów. Należy go zawsze używać w połączeniu z wziewnym lekiem zapobiegawczym. Antagoniści receptora leukotrienowego Są to leki zapobiegawcze w tabletkach. Nie zawierają leków sterydowych. Teofilina Ten lek jest dostępny w tabletkach, syropie i zastrzykach. Nie zawiera sterydów. Leki rozkurczowe w tabletkach Tabletki wolniej uwalniają lek rozkurczowy. Nie zawierają leków sterydowych. Leki sterydowe w tabletkach Działanie Wziewne leki rozkurczowe o długim działaniu rozszerzają drogi oddechowe, rozluźniając otaczające je mięśnie. Blokują one substancje chemiczne, wydzielane podczas kontaktu z czynnikami wywołującymi astmę. Teofilina rozluźnia mięśnie, które otaczają drogi oddechowe, i w ten sposób ułatwia oddychanie. Otwierają drogi oddechowe, rozluźniając otaczające je mięśnie. Leki sterydowe w tabletkach łagodzą stan zapalny dróg oddechowych. Na jakiej podstawie lekarz lub pielęgniarka zajmująca się chorymi na astmę wybiorą potrzebny mi lek? Przy wyborze odpowiednich leków lekarz lub pielęgniarka zajmująca się chorymi na astmę kierują się metodą małych kroków. Istnieje pięć głównych etapów leczenia. Lekarz oceni informacje o astmie i określi odpowiedni dla ciebie etap początkowy. Jeżeli to nie pomoże, lekarz może przejść do kolejnego etapu leczenia. 11

16 Leczenie osób dorosłych Leczenie należy rozpocząć na etapie, który umożliwi najskuteczniejszą kontrolę objawów. Wziewny lek rozkurczowy w razie potrzeby. Wziewny lek zapobiegawczy zawierający sterydy przyjmowany codziennie oraz wziewny lek rozkurczowy w razie potrzeby. Etap 1 Etap 2 Wziewny lek zapobiegawczy zawierający sterydy przyjmowany codziennie, wziewny lek rozkurczowy oraz długodziałający wziewny lek rozkurczowy w razie potrzeby. Jeżeli długodziałający wziewny lek rozkurczowy przynosi dużą ulgę, należy nadal go przyjmować. Jeżeli pomaga tylko trochę, można zwiększyć dawkę wziewnych leków sterydowych. Jeżeli to nie pomoże, należy przerwać przyjmowanie długodziałającego wziewnego leku rozkurczowego i wypróbować inne leki opisane w etapie 4. Etap 3 Kierując się w dół, znajdź i utrzymaj najniższy etap, który pozwala kontrolować występujące u ciebie objawy Przejdź do następnego etapu, aby zapewnić lepszą kontrolę. Lekarz rozważy: zwiększenie dawki wziewnego leku sterydowego lub dodanie czwartego leku, np. antagonistów receptora leukotrienowego lub tabletek rozkurczowych zawierających teofilinę. Etap 4 Lek sterydowy w tabletkach należy przyjmować w najniższej dawce zapewniającej najlepszą kontrolę. Należy kontynuować przyjmowanie wziewnego leku sterydowego w wyższej dawce. Lekaż może rozważyć zastosowanie innych leków. Należy skierować się do specjalisty. Etap 5 12

17 Zwiększenie dawki leku Przed przepisaniem większej dawki leków wziewnych i innych leków przeciwastmatycznych lekarz powinien zawsze: ~ ~ sprawdzić, czy występujące u ciebie objawy są wywołane przez astmę; ~ ~ sprawdzić, czy prawidłowo zażywasz bieżący lek przeciwastmatyczny; ~ ~ sprawdzić, jak obsługujesz inhalator; oraz ~ ~ omówić z tobą czynniki wywołujące u ciebie astmę oraz sposoby ich unikania. Zmniejszenie dawki leku Gdy osiągniesz skuteczne leczenie astmy, musisz regularnie uczęszczać na wizyty kontrolne u lekarza. Jeżeli astma jest leczona od dłuższego czasu (zazwyczaj od trzech do sześciu miesięcy), lekarz może zaproponować zmniejszenie dawek leków, aby sprawdzić, czy uda się łagodzić objawy przy mniejszej dawce leku. Decydując się, który lek można podawać w mniejszej dawce, ty i twój lekarz musicie wziąć pod uwagę następujące czynniki: ~ ~ na ile skuteczne jest leczenie astmy w oparciu o bieżące leki; ~ ~ jak długo przyjmujesz bieżące leki; ~ ~ działania niepożądane bieżącego leczenia; oraz ~ ~ co myślisz o lekach, które przyjmujesz. Zmiana dawki leku na mniejszą powinna odbywać się stopniowo. Jak przyjmować leki przeciwastmatyczne? Aby zapewnić optymalne działanie leku, ważne jest, aby odpowiednio obsługiwać inhalator. Gdy otrzymasz pierwszy inhalator, lekarz lub pielęgniarka zajmująca się chorymi na astmę powinni zaprezentować, jak z niego korzystać. Następnie lekarz lub pielęgniarka powinni regularnie sprawdzać, czy prawidłowo obsługujesz inhalator. Odpowiedni instruktaż dotyczący prawidłowego użytkowania inhalatora można uzyskać także w lokalnej aptece. Prezentację na temat obsługi inhalatora oraz spejsera można obejrzeć na stronie internetowej Asthma UK pod adresem pages/inhaler-demos. 13

18 Spejsery i inhalatory Być może dostaniesz spejser, który należy używać z lekiem wziewnym. Spejsery ułatwiają dostarczenie leku do dróg oddechowych. Są to plastikowe lub metalowe pojemniki zakończone ustnikiem lub maską z jednej strony i otworem na inhalator z drugiej. W przypadku osób dorosłych ze skutecznym leczeniem astmy, inhalator ciśnieniowy z dozownikiem (ang. pressurised metered-dose inhaler, pmdi) stosowany ze spejserem jest równie skuteczny jak inne ręcznie dozowane leki wziewne. Być może wolisz stosować podajnik z wziewnym lekiem w postaci proszku (ang. dry powder inhaler, DPI). Inhalator proszkowy zawiera podobne leki jak inhalator ciśnieniowy z dozownikiem, jednak lek jest w postaci proszku zamiast cieczy. Lekarz powinien omówić z tobą różne rodzaje wziewnych leków rozkurczowych i uwzględnić twoje preferencje. Jakie są działania niepożądane leków przeciwastmatycznych? Lek rozkurczowy Wziewne leki rozkurczowe mają niewiele działań niepożądanych, jednak mogą przemijająco przyspieszyć bicie serca oraz wywołać łagodne drgawki mięśniowe. Działania te występują częściej po podaniu większych dawek. Z reguły ustępują one całkowicie po kilku minutach/godzinach. Wziewne leki zapobiegawcze Prawdopodobieństwo wystąpienia działań niepożądanych powodowanych przez lek zapobiegawczy jest małe, jednak mogą pojawić się następujące objawy: ~ ~ ból języka; ~ ~ ból gardła; ~ ~ chrypka; oraz ~ ~ zakażenie jamy ustnej (pleśniawki jamy ustnej). 14

19 Wziewne leki zapobiegawcze wypróbowano i przetestowano na wielu pacjentach, a korzyści płynące z odpowiedniego leczenia astmy znacznie przewyższają ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Aby zmniejszyć ryzyko ich wystąpienia, można przepłukać jamę ustną i gardło wodą po użyciu wziewnego leku zapobiegawczego. W przypadku niektórych chorych na astmę korzystne może być korzystanie ze spejsera w połączeniu z inhalatorem ciśnieniowym z dozownikiem. Leki sterydowe w tabletkach Lekarz przepisze ci krótkotrwałe leczenie lekami sterydowymi w tabletkach tylko w przypadku szczególnego nasilenia objawów astmy (atak astmy). W takiej sytuacji przyjmowanie sterydów jest bezpieczniejsze niż wszelkie próby radzenia sobie bez tych leków. Jeżeli masz przez krótki okres przyjmować tabletki sterydowe, narażasz się na niewielkie ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, takich jak wahania nastroju oraz zwiększony apetyt. Przyjmowanie tabletek sterydowych wiąże się z efektami ubocznymi, jednak z nawiązką kompensują je korzyści płynące z odpowiedniego leczenia astmy. Potencjalne działania niepożądane długotrwałego przyjmowania tabletek sterydowych obejmują: ~ ~ przygnębienie i wahania nastroju; ~ ~ uczucie głodu i większy apetyt; ~ ~ zaokrąglenie twarzy; ~ ~ nadpobudliwość i trudność w zasypianiu; ~ ~ zgagę i niestrawność; ~ ~ łatwe siniaczenie; ~ ~ łamliwe kości; ~ ~ ryzyko zachorowania na cukrzycę i wystąpienia wysokiego poziomu cholesterolu; oraz ~ ~ ryzyko wystąpienia zaćmy. Lekarz powinien omówić z tobą korzyści oraz działania niepożądane, a także 15

20 monitorować: ~ ~ ciśnienie krwi; ~ ~ poziom cukru w moczu i krwi w zakresie wystąpienia cukrzycy; oraz ~ ~ poziom cholesterolu. W wyniku długotrwałego leczenia lekami sterydowymi w tabletkach nadnercza mogą przestać produkować naturalny steryd. Oznacza to, że nie wolno gwałtownie odstawiać tabletek sterydowych. Jeżeli przyjmujesz leki sterydowe w tabletkach, lekarz, pielęgniarka zajmująca się chorymi na astmę lub farmaceuta powinni wręczyć ci kartę leku sterydowego, którą należy mieć przy sobie, aby informować innych pracowników służby zdrowia o zażywanym leku. Jakie leki będę przyjmować, jeżeli astmę wywołuje u mnie wysiłek fizyczny? U niektórych osób wysiłek fizyczny wywołuje objawy astmy, w szczególności w przypadku nieskutecznego leczenia astmy. Jeżeli astma jest odpowiednio leczona za pomocą wziewnego leku zapobiegawczego, a mimo to wysiłek fizyczny sprawia ci problem, lekarz może rozważyć przepisanie jednego z następujących leków; ~ ~ długodziałające wziewne leki rozkurczowe, ~ ~ tabletki zapobiegawcze (antagoniści receptora leukotrienowego), ~ ~ wziewne leki przeciwzapalne (kromony), ~ ~ leki rozkurczowe w tabletkach, ~ ~ tabletki, które rozluźniają mięśnie otaczające płuca (teofilina). 16

21 Czy inne metody mogą ułatwić leczenie astmy? Terapie uzupełniające Niektóre osoby traktują terapie uzupełniające jako metody leczenia chorób, takich jak astma. Można je stosować wraz z lekami przepisanymi przez lekarza lub pielęgniarkę zajmującą się chorymi na astmę. Programy ćwiczeń oddechowych, które można poznać u fizjoterapeutów, a także metoda Buteyko mogą stanowić dla osób chorych na astmę dodatkową formę leczenia stosowaną wraz z przyjmowaniem leków. Metoda Buteyko to system ćwiczeń oddechowych, których uczy specjalny instruktor. Niektóre osoby mogą ją wypróbować w celu leczenia objawów astmy. Nie wolno nigdy traktować terapii dodatkowych jako metod zastępujących leczenie zalecane przez lekarza lub pielęgniarkę zajmującą się chorymi na astmę. Jeżeli zastanawiasz się nad stosowaniem dodatkowej terapii, najlepiej porozmawiaj o tym najpierw z lekarzem lub pielęgniarką zajmującą się chorymi na astmę. Terapie i urządzenia uzupełniające o niepotwierdzonej skuteczności Wyniki badań naukowych nie potwierdzają, że poniżej wymienione terapie i urządzenia mogą pomagać w kontrolowaniu objawów astmy. ~ ~ akupunktura, ~ ~ ziołolecznictwo i tradycyjna medycyna chińska, ~ ~ homeopatia, ~ ~ hipnoza i terapie relaksacyjne, ~ ~ masaże, ~ ~ jonizatory powietrza. 17

22 Jak mogę skuteczniej leczyć astmę? Skuteczne leczenie astmy jest bardzo ważne. Dobre leczenie oznacza, że: ~ ~ nie masz objawów astmy w ciągu dnia; ~ ~ nie budzisz się w nocy z powodu astmy; ~ ~ nie musisz stosować wziewnego leku rozkurczowego; oraz ~ ~ nie masz ataków astmy. Oznacza także, że: ~ ~ astma nie będzie ci przeszkadzać w codziennym życiu, w tym w podejmowaniu wysiłku fizycznego; oraz ~ ~ wyniki badań układu oddechowego będą mieścić się normie. Aby zapewnić skuteczne leczenie astmy, należy koniecznie stosować leki wziewne i inne leki przeciwastmatyczne oraz w miarę możliwości unikać czynników, które nasilają astmę (tzw. czynniki wywołujące astmę, takie jak pyłki, zwierzęta domowe itp.). Podczas wizyty kontrolnej lekarz lub pielęgniarka zapytają o to, czy bierzesz leki i jak ściśle przestrzegasz uzgodnionego sposobu leczenia. Jeżeli martwisz się stałym leczeniem, poproś pielęgniarkę lub lekarza o wyjaśnienie, w jaki sposób działają przyjmowane przez ciebie leki, i o udzielenie odpowiedzi na twoje pytania. Jeśli pamiętanie o regularnym przyjmowaniu leków okaże się trudne, porozmawiaj o tym z lekarzem lub pielęgniarką. Być może wprowadzą zmianę dawki, która pozwoli ci lepiej pamiętać o lekach, albo podadzą ci przydatne wskazówki. Odpowiednie leczenie astmy zmniejsza ryzyko wystąpienia ataków astmy. Więcej informacji na temat ataków astmy można znaleźć na stronie

23 Osobisty plan leczenia astmy to informacje na piśmie udostępnione przez lekarza lub pielęgniarkę zajmującą się chorymi na astmę, które ułatwiają rozpoznanie: ~~pogorszenia objawów astmy i sposobu ich kontrolowania; ~~ataku astmy i sposobu jego opanowania. Osobisty plan leczenia jest nazywany czasem planem samodzielnego leczenia. Opracowuje go lekarz lub pielęgniarka zajmująca się chorymi na astmę. Osobom, które korzystają z osobistego planu leczenia astmy, z reguły udaje się skuteczniej leczyć astmę niż osobom, które nie posługują się takim planem. Oznacza to, że mają mniej objawów astmy oraz są mniej narażone na ataki astmy lub rzadziej hospitalizowane z powodu tej choroby. Osobisty plan leczenia astmy powinien zawierać następujące informacje: ~~przyjmowane leki (na przykład co i kiedy zażywasz); ~~jak rozpoznać nasilenie astmy; ~~co zrobić, gdy objawy astmy się nasilają; oraz ~~co zrobić, jeżeli masz atak astmy. Kiedy otrzymam osobisty plan leczenia astmy? Plan opracowuje z tobą lekarz lub pielęgniarka zajmująca się chorymi. Plan ten powinien uwzględniać twoje preferencje i opinie. Jeżeli astma nie pozwala ci wykonywać jakichś czynności, poproś pielęgniarkę lub lekarza o uwzględnienie ich w twoim planie. Będzie można je omówić podczas wizyty kontrolnej. Ważne jest zrozumienie i zgoda na założenia planu leczenia. Lekarz lub pielęgniarka zajmująca się chorymi na astmę powinni go przejrzeć także podczas innych wizyt, gdy omawiają z tobą tematy związane z astmą. Porozmawiaj z pielęgniarką lub lekarzem o tym, w jaki sposób twój styl życia lub przekonania wpływają na przebieg astmy. Jeżeli chcesz otrzymać plan działań w innym języku, poproś o to. 19

24 If you have any concerns about managing your asthma, you can call an asthma nurse specialist on Asthma UK s Helpline Contact number for GP/specialist asthma nurse: Asthma UK has a range of resources to help with your asthma and a team of specialist asthma nurses if you need further advice. Asthma UK Helpline info@asthma.org.uk Or visit our website Asthma UK registered charity number in England and Wales and in Scotland SCO39322 HP First published 2004; Last updated 2011; Last reviewed 2013; Next review 2016 If you use an asthma action plan you are four times less likely to have an asthma attack that requires emergency hospital treatment. your asthma action plan Name Date Complete this with your asthma nurse or GP. 20

25 This is what I need to do to stay on top of my asthma: My personal best peak flow is: My preventer inhaler (insert name/colour) I need to take my preventer inhaler every day even when I feel well. I take puff(s) in the morning and puff(s) at night. My reliever inhaler (insert name/colour) I take my reliever inhaler only if I need to. I take puff(s) of my reliever inhaler if any of these things happen: I m wheezing My chest feels tight I m finding it hard to breathe I m coughing Other medicines I take for my asthma every day: If I haven t had any symptoms or needed my reliever inhaler for at least 12 weeks, talk to my GP or asthma nurse about reviewing my medicines. People with allergies need to be extra careful as attacks can be more severe. My asthma is getting worse if I notice any of these: My symptoms are coming back (wheeze, tightness in my chest, feeling breathless, cough) I am waking up at night My symptoms are interfering with my usual day-to-day activities (eg at work, exercise) I am using my reliever inhaler times a week or more My peak flow drops to below This is what I can do straight away to get on top of my asthma: 1 If I haven t been using my preventer inhaler, start using it regularly again or: Increase my preventer inhaler dose to until my symptoms have gone and my peak flow is back to normal. 2 Take my reliever inhaler as needed (up to puffs every four hours). If I don t improve within 48 hours make an urgent appointment to see my GP or asthma nurse. If I have been given prednisolone tablets (steroid tablets) to keep at home: Take mg of prednisolone tablets (which is x 5mg) immediately and again every morning for days or until I am fully better. Call my GP today and let them know I have started taking steroids and make an appointment to be seen within 24 hours. I am having an asthma attack if any of these happen: My reliever inhaler is not helping or I need it more than every hours I find it difficult to walk or talk I find it difficult to breathe I m wheezing a lot or I have a very tight chest or I m coughing a lot My peak flow is below 1 THIS IS AN EMERGENCY TAKE ACTION NOW Take two puffs of my reliever inhaler (one puff at a time) 2 Sit up and try to take slow, steady breaths If I don t start to feel better, take two puffs of my reliever inhaler (one puff at a time) every two minutes. I can take up to ten puffs If I don t feel better I should call 999 straight away. If an ambulance doesn t arrive within ten minutes, and I m still not feeling better, then I should repeat Step 3 Even if I feel better after this I should see my GP or asthma nurse for advice the same day If I have rescue prednisolone tablets, take 40mg (8 x 5mg) altogether Please note this asthma attack information is not designed for people who use the Symbicort SMART regime OR Fostair MART regime. If you use Symbicort SMART or Fostair MART please speak to your GP or asthma nurse about this. 21

26 Jeżeli konieczna będzie hospitalizacja ze względu na astmę, przed opuszczeniem szpitala powinieneś/powinnaś otrzymać osobisty plan leczenia astmy. Osobisty plan leczenia astmy jest bardzo ważny. Jeżeli go nie masz, porozmawiaj z lekarzem lub pielęgniarką zajmującą się chorymi na astmę. Osobisty plan leczenia astmy można zamówić na stronie internetowej Asthma UK pod adresem W poniższej tabeli wyjaśniono niektóre metody ułatwiające leczenie astmy. Co mogę zrobić, aby ułatwić leczenie astmy? Regularnie przyjmuj lek przeciwastmatyczny zgodnie z planem leczenia astmy. Dowiedz się więcej o astmie od lekarza lub pielęgniarki zajmującej się chorymi na astmę. Ważne jest, aby uzyskać od tych osób wszystkie niezbędne informacje. Osoby te powinny zapytać, czy masz jakieś obawy. Poinformuj je o wszelkich swoich wątpliwościach. Aby ułatwić ci leczenie astmy, osoby te powinny udzielić ci prostych informacji ustnie lub na piśmie, w szczególności na temat leków przeciwastmatycznych, które przyjmujesz. Unikaj dymu tytoniowego. Utrzymuj zdrową wagę. W jaki sposób to może mi pomóc? Aby skutecznie leczyć astmę, należy koniecznie przyjmować leki (nawet wtedy, gdy czujesz się dobrze). Wiele osób cały czas odczuwa utrudniające codzienne funkcjonowanie objawy astmy (np. kaszel i świszczący oddech) i uważa to za normalne. Skuteczne leczenie astmy oznacza brak objawów astmy w ciągu dnia i w nocy oraz sporadyczne używanie wziewnego leku rozkurczowego. Częste objawy astmy mogą doprowadzić do ataku astmy i długotrwałego uszkodzenia płuc. Palenie czynne i bierne nasila objawy astmy i może zaostrzać objawy świszczącego oddechu. Osoby palące powinny natychmiast zerwać z tym nałogiem. Jeżeli chcesz rzucić palenie, lekarz, pielęgniarka zajmująca się chorymi na astmę lub farmaceuta mogą ci w tym pomóc, proponując odpowiednie poradnictwo i wsparcie. Jeżeli masz nadwagę, lekarz lub pielęgniarka zajmująca się chorymi na astmę pomogą ci w odchudzaniu. Utrata wagi może poprawić objawy związane z astmą. 22

27 Pojawiły się pewne przypuszczenia, że niektóre szczepionki (np. przeciwko grypie) mogą wywoływać objawy astmy. Nie należy jednak rezygnować ze szczepień, ponieważ korzyści wynikające ze szczepień przewyższają ryzyko związane z wywołaniem objawów astmy. Jeżeli przyjmujesz duże dawki przeciwastmatycznego leku sterydowego, skuteczność szczepionki może być mniejsza, dlatego należy porozmawiać o tym z lekarzem. Na podstawie wyników badań naukowych nie można jednoznacznie stwierdzić, że następujące czynniki ułatwiają leczenie astmy: ~~suplementy na bazie oleju rybnego (kapsułki zawierające oleje rybne), ~~przeciwutleniacze (substancje, które mogą chronić komórki organizmu przed szkodliwym wpływem rozkładania przez organizm pokarmu lub kontaktu z dymem), ~~probiotyki (pokarmy zawierające przyjazne bakterie, takie jak jogurty), ~~szczególne działania lub urządzenia pomagające w zwalczaniu roztoczy domowych, ~~unikanie posiadania zwierząt domowych, ~~unikanie produktów spożywczych powodujących alergie. 23

28 Jak przebiega atak astmy i jak się go leczy? Shutters toc k Pomimo iż astmę można z reguły leczyć za pomocą leków, jednak niektóre czynniki wywołujące astmę mogą doprowadzić do ataków, które czasami mogą być bardzo groźne. Pęcherzyki płucne Tchawica Skurczony mięsień Skurczone mięśnie gładki gładkie Pogrubiona i objęta stanem zapalnym wyściółka Płuca Drogi oddechowe podczas ataku astmy Drogi oddechowe podczas ataku astmy Atak astmy występuje w wyniku obrzęku dróg oddechowych oraz znacznego obkurczenia otaczających ich mięśni, co utrudnia oddychanie. Ataki astmy zazwyczaj nie pojawiają się nagle. Prawdopodobnie przez kilka dni przed atakiem objawy astmy nasilą się, na przykład: może pojawić się bardziej intensywny kaszel lub świszczący oddech; coraz większy ucisk w klatce piersiowej; możesz częściej budzić się w nocy z kaszlem, świszczącym oddechem lub z uciskiem w klatce piersiowej. Atak astmy jest także nazywany astmą o ostrym przebiegu. 24

29 Jak rozpoznać, że mam atak astmy? Atak astmy ma miejsce w następujących sytuacjach: ~ ~ Pojawia się nasilenie astmy (na przykład kaszlesz więcej i mocniej niż zwykle lub masz bardziej świszczący oddech bądź odczuwasz większą duszność lub ucisk w klatce piersiowej). ~ ~ Masz problemy z oddychaniem oraz trudności z mówieniem, jedzeniem lub spaniem. ~ ~ Wziewny lek rozkurczowy jest mniej skuteczny niż zwykle. ~ ~ Musisz częściej niż zwykle stosować wziewny lek rozkurczowy. Jeżeli masz atak astmy, należy wykonać następujące czynności. 1. Natychmiast przyjmij jedną lub dwie dawki wziewnego leku rozkurczowego za pomocą spejsera. Zazwyczaj jest to niebieski inhalator. 2. Usiądź w pozycji wyprostowanej oraz spróbuj wolno i regularnie oddychać. 3. Jeżeli nie poczujesz się lepiej, co dwie minuty przyjmij (jednorazowo) kolejne dwie dawki wziewnego leku rozkurczowego. Maksymalnie można przyjąć 10 dawek. 4. Jeżeli nie poczujesz się lepiej po zażyciu leku wziewnego zgodnie z powyższym opisem lub jeżeli niepokoi cię twój stan zdrowia, zadzwoń pod numer 999 lub 112. Jeżeli karetka nie przyjedzie w ciągu 10 minut, a twój stan nie poprawi się, powtórz krok 3. Nie przejmuj się, że (nawet w nocy) zajmujesz czas pracownikom pogotowia ratunkowego. Jeżeli twój stan poprawi się i uznasz, że nie trzeba dzwonić pod numer 999 lub 112, tego samego dnia koniecznie zgłoś się do lekarza lub pielęgniarki opiekującej się osobami chorymi na astmę. Sprawdź swój plan leczenia astmy i postępuj zgodnie z uzyskaną poradą lekarską. Warto nosić z sobą specjalną kartę na wypadek ataku astmy. Ma ona na celu informowanie lub przypominanie chorym na astmę oraz ich rodzinom i znajomym, co robić w przypadku ataku astmy. Kartę można zamówić na stronie internetowej Asthma UK pod adresem 25

30 Jeżeli wystąpi u mnie atak astmy, czy konieczna będzie hospitalizacja? W przypadku ataku astmy nie zawsze konieczna jest hospitalizacja. W większości przypadków objawy ustępują w ciągu 30 minut od przyjęcia wziewnego leku rozkurczowego. Bardzo rzadko zdarzają się jednak ciężkie ataki astmy, które mogą zakończyć się śmiercią. Jeżeli masz ciężkie objawy astmy, które zagrażają życiu (bardziej świszczący oddech, ucisk w klatce piersiowej i brak tchu), i masz trudności z mówieniem nawet po przyjęciu wziewnego leku rozkurczowego, musisz pilnie udać się po pomoc do szpitala. Jeżeli atak astmy był na tyle ciężki, że konieczna była hospitalizacja, przez przynajmniej rok będziesz pod opieką lekarza specjalisty ze szpitala. Zanim opuścisz szpital Decyzja o twoim wypisie ze szpitala zależy od lekarza w szpitalu. Na podstawie regularnych badań układu oddechowego przy użyciu przepływomierza szczytowego lekarz zdecyduje, czy twój stan zdrowia wystarczająco się poprawił. Omówi także z tobą dalsze leczenie astmy. Nauczy cię, jak monitorować astmę za pomocą przepływomierza szczytowego lub dzienniczka objawów, a także sprawdzi, jak obsługujesz inhalator, i co najważniejsze, opracuje dla ciebie osobisty plan leczenia astmy. Więcej informacji na temat osobistego planu leczenia astmy można znaleźć na stronie 19. Szpital powinien poinformować twojego lekarza o twojej hospitalizacji oraz w ciągu miesiąca umówić cię na wizytę kontrolną w szpitalu. Ze swoim lekarzem należy umówić się na wizytę w ciągu 48 godzin po wyjściu ze szpitala. 26

31 Jakie leki zostaną mi podane w przypadku ataku astmy? Poniższa tabela zawiera opis leków stosowanych w przypadku ataków astmy. Leczenie Tlen Lek rozkurczowy Leki sterydowe w tabletkach Siarczan magnezowy (lek zmniejszający objawy astmy) Aminofilina (lek pomagający leczyć świszczący oddech i duszności) Jak jest podawany lek Lekarz lub pielęgniarka sprawdza twój poziom tlenu we krwi. Jeżeli poziom tlenu znacznie spadnie, zostanie ci podany tlen przez maskę. Otrzymasz dużą dawkę leku rozkurczowego za pomocą inhalatora i spejsera lub nebulizatora. Nebulizator przetwarza lekarstwo w mgiełkę, którą wdychasz przez maskę. Czasami hospitalizowani pacjenci otrzymują lek rozkurczowy przez kroplówkę lub też przyjmują bardzo częste dawki za pomocą nebulizatora. W przypadku ostrych ataków astmy lub gdy leczenie pierwszym lekiem rozkurczowym nie przynosi pożądanych efektów, lekarz może przepisać inny lek rozkurczowy podawany przez nebulizator. Leki sterydowe w tabletkach podaje się przez co najmniej pięć dni, aż atak astmy minie całkowicie. Lek ten może zostać podany przez kroplówkę, gdy objawy astmy zagrażają życiu. Lek ten może podać ci lekarz specjalista za pomocą kroplówki w szpitalu. 27

32 Astma podczas ciąży Mam astmę i myślę o zajściu w ciążę. Co powinnam zrobić? Jeżeli planujesz zajście w ciążę, powinnaś poinformować o tym swojego lekarza. Lekarz zaleci ci, abyś nadal brała swoje leki przeciwastmatyczne i upewni cię, że są one dla ciebie bezpieczne. Dbanie o astmę podczas ciąży jest naprawdę bardzo ważne. Oznacza to przyjmowanie leków zgodnie z zaleceniami oraz regularne wizyty u lekarza, pozwalające na monitorowanie objawów i odpowiednie korygowanie podawanych leków. Jeżeli objawy astmy występują u ciebie przez cały czas, powinnaś umówić się na wizytę do pulmonologa (lekarza specjalizującego się w leczeniu problemów z oddychaniem), a także do lekarza położnika (lekarza specjalizującego się w opiece nad kobietami ciężarnymi). Pomogą ci oni kontrolować objawy astmy. U kobiet palących w ciąży występuje wyższe ryzyko urodzenia dzieci z problemami układu oddechowego, w tym z astmą. Ryzyko zachorowania na astmę u dzieci palaczy jest 1,5 razy wyższe w porównaniu do dzieci rodziców niepalących. Palenie w ciąży ma także inne szkodliwe skutki, np. podnosi ryzyko poronienia lub przedwczesnego porodu. Wiemy, że rzucanie palenia jest trudne, więc jeśli myślisz o rozstaniu z nałogiem, porozmawiaj z lekarzem, pielęgniarką, położną lub farmaceutą. Możesz także odwiedzić stronę 28

33 Czy będąc w ciąży, mogę bezpiecznie stosować leki przeciwastmatyczne? Leki przeciwastmatyczne są bezpieczne dla kobiet w ciąży. Dla ciebie i twojego dziecka bardzo ważne jest w tym okresie przyjmowanie leków zgodnie z zaleceniami, by utrzymać kontrolę nad objawami astmy. Gdy będziesz w ciąży, lekarz może przepisać ci następujące leki: ~~wziewny lek rozkurczowy, ~~wziewny lek zapobiegawczy, ~~długodziałające wziewne leki rozkurczowe, ~~~teofilinę (lek podawany w tabletkach lub przez kroplówkę, który rozluźnia drogi oddechowe), ~~leki sterydowe w tabletkach, ~~antagonistów receptorów leukotrienowych w tabletkach, ~~wziewne leki przeciwzapalne (kromony). Co się stanie, jeżeli będę miała atak astmy, będąc w ciąży? Atak astmy u kobiet ciężarnych to sytuacja zagrożenia życia. Ciężki atak astmy wymaga wezwania pomocy pod numerem 999 lub 112. W szpitalu otrzymasz te same leki, które są podawane kobietom niebędącym w ciąży. Więcej informacji na temat tych leków można znaleźć na stronie 27. Personel medyczny poda ci także tlen, aby wspomóc oddychanie, oraz będzie monitorować tętno dziecka. Jeżeli w wyniku ataku astmy znajdziesz się w szpitalu, do końca ciąży powinnaś regularnie zgłaszać się do lekarza chorób układu oddechowego w szpitalu oraz lekarza-położnika. Lekarze pomogą ci w leczeniu astmy w czasie ciąży. 29

34 Czy istnieje ryzyko, że w trakcie porodu wystąpi u mnie atak astmy? Ataki astmy w czasie porodu zdarzają się bardzo rzadko. W trakcie porodu organizm produkuje naturalne hormony sterydowe, które zapobiegają atakom astmy. Jeżeli w czasie porodu pojawią się objawy ataku astmy, możesz zażyć swój zwykle przyjmowany lek. Jeżeli przyjmujesz prednizolon w dawce wyższej niż 7,5 mg przez ponad dwa tygodnie poprzedzające poród, wówczas co sześć do ośmiu godzin powinnaś otrzymać hydrokortyzon w kroplówce lub w zastrzyku. W przypadku wystąpienia ataku astmy konieczne może być przeprowadzenie cięcia cesarskiego. Wówczas lepiej jest zastosować znieczulenie zewnątrzoponowe niż znieczulenie ogólne. Karmienie piersią Karmienie piersią jest wskazane w przypadku wszystkich kobiet, w tym także chorych na astmę. Karmienie piersią może także chronić dziecko przed astmą. Kobiety karmiące mogą nadal przyjmować leki przeciwastmatyczne, ponieważ są one nieszkodliwe dla dzieci. Więcej informacji na temat astmy i ciąży można znaleźć na stronie internetowej Asthma UK pod adresem and-women-breast-feeding Dieta Nie ma dostatecznych dowodów potwierdzających, że pewne pokarmy lub suplementy diety przyjmowane podczas ciąży mogą chronić dziecko przed zachorowaniem na astmę. 30

35 Szczepienia ochronne W ramach szczepień ochronnych dziecko w różnych okresach życia otrzyma szereg szczepionek podawanych przez lekarza lub pielęgniarkę. Nie ma dowodów na to, że te szczepienia ochronne zwiększają ryzyko zachorowania na astmę wśród dzieci. Podawanie dziecku szczepionek pełni ważną rolę w zapewnieniu mu ochrony przed chorobami zakaźnymi. 31

36 Astma u młodzieży Ten punkt jest przeznaczony dla nastolatków. Osoby te powinny go przeczytać wraz ze swoimi rodzicami lub opiekunami. Dojrzewanie to okres, gdy z dzieci zmieniamy się w osoby dorosłe. W tym czasie stajemy się coraz bardziej niezależni, jednak ten etap życia może wiązać się z wieloma wyzwaniami. Być może uważasz, że astma utrudnia ci życie poczucie niepokoju lub przygnębienia jest w takiej sytuacji naturalne. Jeżeli odczuwasz niepokój lub przygnębienie, koniecznie porozmawiaj z lekarzem pierwszego kontaktu lub pielęgniarką zajmującą się chorymi na astmę. Więcej informacji można znaleźć także na stronie internetowej Asthma UK pod adresem W miarę dorastania opiekujący się tobą lekarz będzie zachęcać cię do przejmowania większej odpowiedzialności za samodzielne leczenie astmy, tak aby przynajmniej w pewnym stopniu wyłączyć z tego rodziców czy opiekunów. Twój pisemny plan leczenia astmy opracowany wspólnie z lekarzem pozwala ci leczyć astmę oraz przejąć odpowiedzialność i samodzielnie podejmować niektóre decyzje. Na podstawie niektórych z poniższych pytań wraz z lekarzem możesz sprawdzić, czy możesz już samodzielnie dbać o leczenie astmy. ~ ~ Czy potrafisz wskazać rzeczy, które nasilają objawy astmy? ~ ~ Jakie leki bierzesz przeciw astmie? ~ ~ Czy wiesz, jak działa każdy lek, który przyjmujesz? ~ ~ Czy łatwo ci pamiętać o przyjmowaniu leków? ~ ~ Gdy lekarz lub pielęgniarka zajmująca się chorymi na astmę zadają ci pytania na temat astmy, jak opisujesz swoją chorobę? ~ ~ Gdy potrzebna ci jest wizyta u lekarza lub pielęgniarki zajmującej się chorymi na astmę, jak umawiasz się na wizytę? ~ ~ Jeżeli wiesz, że nie uda ci się w uzgodnionym terminie zjawić się u lekarza lub pielęgniarki zajmującej się chorymi na astmę, czy wiesz, jak odwołać wizytę? ~ ~ W jaki sposób pilnujesz, aby uzyskać nowe recepty, zanim skończą ci się leki? 32

37 Wspólnie z lekarzem omówicie twoje preferencje dotyczące leczenia, na przykład, jaki lek wziewny najbardziej ci odpowiada. Lekarz powinien także zapytać, czy łatwo ci się korzysta z inhalatora w szkole lub poza domem. Jeżeli potrzebujesz spejsera w połączeniu z inhalatorem z wziewnym lekiem rozkurczowym, lekarz powinien rozważyć zastosowanie inhalatora z wziewnym lekiem rozkurczowym, który można byłoby łatwo nosić przy sobie i stosować, kiedy jesteś poza domem. Lekarz lub pielęgniarka opiekująca się osobami chorymi na astmę powinni poinstruować cię, jak korzystać z inhalatora i sprawdzić, czy robisz to poprawnie. Porady lekarskie dotyczące leczenia astmy powinny uwzględniać twoje potrzeby. Oznacza to, że lekarz powinien: ~ ~ pomóc i doradzić ci, jak radzić sobie z uczuciami; ~ ~ w uprzejmy i motywujący sposób przekazać ci potrzebną wiedzę; ~ ~ omówić z tobą twoją osobistą sytuację oraz wręczyć ci ustalenia na piśmie; oraz ~ ~ podjąć współpracę z twoją szkołą. Szkoła powinna z tobą współpracować, aby pomóc ci w leczeniu astmy. Ważne jest, aby powiadomić szkołę o zmianach leków, informując odpowiednie osoby, jakie leki bierzesz i w jakich dawkach. Palenie i dym tytoniowy Jesteś na takim etapie życia, w którym należy dokonywać wyborów. Nigdy nie poddawaj się presji, że musisz zapalić, ponieważ robią to twoi znajomi. Musisz koniecznie pamiętać, że palenie pogłębia astmę oraz ma szkodliwy wpływ na twoje zdrowie. Na przykład palenie: ~~zwiększa ryzyko ataków astmy; ~~trwale uszkadza drogi oddechowe; oraz ~~zmniejsza skuteczność leków przeciwastmatycznych. 33

38 Lepiej jest nigdy nie zaczynać palić, ale jeżeli już palisz papierosy, lekarz lub pielęgniarka zajmująca się chorymi na astmę powinni zapewnić ci odpowiednie porady oraz wsparcie ułatwiające rzucenie palenia. Powinni również poinformować cię o lokalnych usługach NHS, w ramach których uzyskasz pomoc w rzuceniu palenia. Wspólne mieszkanie z palaczami może także mieć negatywny wpływ na twoją chorobę. Jeżeli twoi rodzice lub opiekunowie palą, ich także należy zachęcać do zerwania z nałogiem, aby uwolnić cię od ryzyka bycia biernym palaczem. Jeżeli masz wątpliwości lub obawy związane z powyższymi zagadnieniami, nie obawiaj się otwartej rozmowy na temat twoich odczuć z lekarzem, pielęgniarką zajmującą się osobami chorymi na astmę lub rodzicami. Terapie i urządzenia uzupełniające Niektóre osoby traktują terapie uzupełniające i specjalne urządzenia jako metody leczenia chorób, takich jak astma. Nigdy nie wolno stosować ich zamiast leczenia zaleconego przez lekarza lub pielęgniarkę zajmującą się chorymi na astmę. Jeżeli stosujesz jakiekolwiek terapie uzupełniające, zawsze informuj o tym lekarza lub pielęgniarkę zajmującą się chorymi na astmę. Nie ma wystarczająco dużo danych z badań naukowych, które sugerowałyby, że terapie uzupełniające i wymienione poniżej urządzenia mogą pomagać w kontrolowaniu objawów: ~ akupunktura, ~ ziołolecznictwo i tradycyjna medycyna chińska, ~ homeopatia, ~ hipnoza i techniki relaksacyjne, ~ masaż, ~ jonizatory powietrza. 34

39 Co się stanie, gdy dorosnę? Jeżeli jesteś pod opieką specjalisty, gdy dorośniesz, będzie potrzebna ci specjalna opieka zdrowotna przeznaczona dla osób w twojej grupie wiekowej. W coraz większym stopniu będziesz uczestniczyć w leczeniu astmy. Powinieneś/Powinnaś skorzystać z udziału w indywidualnych lub grupowych sesjach edukacyjnych prowadzonych przez specjalistów służby zdrowia, by dobrze poznać zagadnienia związane z astmą, zanim zostaniesz objęty/a opieką dla osób dorosłych. Powinien ci to ułatwić przejrzysty plan przyszłych działań. Z reguły będziesz pod opieką swojego lekarza rodzinnego. Leczenie pod opieką specjalisty ze szpitala jest konieczne jedynie w rzadkich przypadkach. Decyzje, jak i kiedy zmienić opiekę zdrowotną dla dzieci na opiekę dla dorosłych, musisz podjąć wspólnie z rodzicami oraz innymi osobami, które będą cię wspierać w działaniach związanych z leczeniem astmy. Po przeniesieniu pod opiekę dla osób dorosłych możesz do czasu oswojenia się z nią spotykać się z jednym konkretnym lekarzem. Czy astma będzie miała wpływ na moją karierę zawodową? Lekarz lub pielęgniarka zajmująca się chorymi na astmę powinni omówić z tobą dostępne opcje kariery zawodowej i poinformować cię, które zawody mogą przyczynić się do zwiększenia ryzyka objawów astmy w związku z wykonywaną pracą. Informacje na temat astmy zawodowej można znaleźć na stronie