Agata Wiśniewska-Górczewska, Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych

Transkrypt

1 Agata Wiśniewska-Górczewska, Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych Funkcjonowanie Krajowej Sieci Tematycznej ds. Partnerstwa w perspektywie Partycypacja przedstawicieli sektora obywatelskiego w monitorowaniu funduszy europejskich Diagnoza Udział reprezentantów sektora obywatelskiego w monitorowaniu funduszy publicznych pozwala na zwiększenie przejrzystości zarządzania tą sferą, jak również powoduje, że lepiej, czyli efektywniej i mądrzej są rozdysponowywane środki publiczne. Jest nadzieja, że doświadczenie nabyte zarówno przez stronę publiczną, jak i społeczeństwo obywatelskie (w tym organizacje pozarządowe) podczas kilku okresów finansowych dla funduszy europejskich pozwoli częściej i skuteczniej zaangażować obywateli w monitoring krajowych w tym samorządowych funduszy publicznych. System monitorowania funduszy unijnych, jakkolwiek początkowo niejasny, zawiły i niejako "premiujący" stronę publiczną, w ocenie Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych okazał się niezbyt efektywny. Sygnały otrzymywane od organizacji obywatelskich z całej Polski pokazywały marginalizację strony społecznej w monitorowaniu programów operacyjnych. W efekcie kilkuletnich działań rzeczniczych udało się doprowadzić do zmian w sposobie realizacji funkcji monitowania, realizowanej przez komitety monitorujące programy operacyjne, jak również do wzmocnienia przedstawicieli organizacji. Celem poprawy wpływu obywateli na wydatkowanie środków publicznych, jakimi są fundusze unijne, i związane z tym lepsze wykorzystanie tychże pieniędzy, od roku 2010 przy udziale Ministerstwa Rozwoju Regionalnego (obecnie Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju) - strona społeczna podjęła szereg kroków celem nawiązania sciślejszej współpracy swoich reprezentantów w komitetach monitorujących zarówno krajowe, jak i regionalne programy operacyjne. W efekcie działań Grupy roboczej ds. społeczeństwa obywatelskiego (GRSO), funkcjonującej przy Komitecie Koordynacyjnym Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (KK NSRO), została utworzona Krajowa Sieć Tematyczna do spraw Partnerstwa (KSTP). Celem Sieci była wymiana informacji między członkami komitetów (z akcentem na poziom wojewódzki), upowszechnianie rozwiązań służących wzmocnieniu realizacji zasady partnerstwa, wsparcie członków komitetów pod względem merytorycznym oraz interwencyjnym, przede wszystkim reprezentujących stronę społeczną. Efektem i celem pośrednim tych działań było podniesienie efektywności wykorzystania funduszy europejskich Sieć była finansowana z funduszy Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna, zaś za jej funkcjonowanie, w tym organizację spotkań, była odpowiedzialna Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych (OFOP), jednocześnie przewodząca pracom wspomnianej Grupy roboczej ds. społeczeństwa obywatelskiego. Należy zauważyć, że Sieć była innowacyjnym narzędziem w skali całej Unii Europejskiej. Stanowiła także jedyny w swoim rodzaju instrument współpracy między różnymi środowiskami rozumianymi łącznie jako organizacje społeczeństwa obywatelskiego. Były to przede wszystkim stowarzyszenia, fundacje, związki zawodowe oraz organizacje pracodawców. W efekcie dyskusji, do której przestrzeń dawała Krajowa Sieć Tematyczna ds. Partnerstwa, udało się upowszechnić kilka ciekawych rozwiązań związanych z zakresem zadań komitetów monitorujących.

2 Były to kwestie dotyczące m.in. systemu rocznego planowania wydatkowania środków z Europejskiego Funduszu Społecznego w województwach, pogłębienia dyskusji na posiedzeniach komitetów poprzez wykorzystanie instrumentu grup roboczych, zintensyfikowania posiedzeń komitetów w miejsce zbyt często wykorzystywanej możliwości głosowania uchwał drogą obiegową. Zdecydowanie tego rodzaju platforma wymiany informacji jest niezbędna dla okresu budżetowego Jak zatem powinna być rola sieci wsparcia przedstawicieli partnerów społecznogospodarczych w komitetach monitorujących programy operacyjne najbliższej siedmiolatki? Powinna spełniać następujące potrzeby: (1) wymianę informacji między członkami różnych komtetów, w tym szczebla krajowego i regionalnego; (2) wynajdowanie i promocję dobrych praktyk dotyczących partnerstwa, np. w zakresie udziału partnerów w realizacji programów operacyjnych; (3) zbieranie informacji o problemach z programowaniem i wdrażaniem programów operacyjnych i interwencja we właściwych instytucjach (np. Komitecie Koordynacyjnym ds. Umowy Partnerstwa, Ministerstwie Infrastruktury i Rozwoju, Instytucji Zarządzającej danym programem); (4) budowę bądź wzmocnienie pozycji i prestiżu reprezentantów strony społecznej w komitetach; (5) edukację. W tym kontekście analizując doświadczenia udziału strony obywatelskiej w monitorowaniu funduszy europejskich okresu budżetowego oraz głównie , zdiagnozowano następujące wyzwania wpływające na realizm zaangażowania reprezentantów społeczeństwa w monitorowanie środków unijnych: 1. Faktyczny wpływ na decyzje komitetu monitorującego, w tym sprawny kontakt z Ministerstwem Infrastruktury i Rozwoju w razie problemów we własnym komitecie; 2. Właściwe przygotowanie merytoryczne kandydatów na członków komitetów monitorujących; 3. Spójny system grup roboczych dla wszystkich programów operacyjnych; 4. Bycie reprezentem środowiska, nie zaś jedynie macierzystej organizacji; 5. Komitet jako przestrzeń do dyskusji; 6. Wypracowywanie wspólnych stanowisk przez różnych partnerów określanych łącznie mianem sektora obywatelskiego; 7. Ograniczenia czasowe reprezentantów strony społecznej; 8. Autoprezentacja i umiejętność bycia liderem. Wnioski Z podsumowania dotychczasowych doświadczeń we wdrażaniu funduszy unijnych oraz kroków podejmowanych celem poprawy efektywności systemu nasuwają się następujące wnioski. 1. Konieczność zwiększenia przejrzystości wydatkowania środków finansujących programy operacyjne. 2. Uczynienie komitetów monitorujących przestrzenią faktycznej debaty nad rozwojem kraju i województw w związku z realizacją polityk publicznych przez programy operacyjne. 3. Potrzeba zwiększenia realnego wpływu strony społecznej w procesie monitoringu realizacji programów operacyjnych.

3 4. Wzmocnienie instytucjonalne strony społecznej, tj. organizacji delegujących członków komitetów. 5. Uproszczenie ścieżki zgłaszania do właściwych instytucji nieprawidłowości bądź trudności w realizacji programów. Rekomendacje Powołanie stabilnej sieci współpracy przedstawicieli strony społecznej biorących udział w monitorowaniu programów operacyjnych perspektywy Realizacja tej rekomendacji przyczyni się do odpowiedzi na wnioski związane z potrzebą uspołecznienia nadzoru nad programami operacyjnymi, tj. numer 1, 2, 3 oraz 5. Funkcjonowanie sieci powinno być umocowane na poziomie Komitetu Koordynacyjnego Umowy Partnerstwa (KK UP) poprzez ścisłą współpracę z grupą roboczą dedykowaną partnerstwu na poziomie Komitetu. Oto szczegółowe obszary, w których sieć wsparcia reprezentantów strony społecznej w komitetach monitorujących może i powinna ich wspomagać: 1) w zakresie jasno określonych zasad działania: (a) profesjonalizacja komitetu, podejmowanie decyzji opartych na faktach (czyli realny i szybki dostęp do wsparcia eksperckiego), (b) wymuszenie współpracy między członkami komitetu, ale również zwiększenie wpływu pojedynczego członka komitetu, (c) wzmocnienie członków poprzez ułatwienie pracy w komitecie, (d) wyrównanie szans między różnymi członkami komitetu; 2) w zakresie kontaktu ze srodowiskiem, które się reprezentuje: (a) zadbanie o "szeroką reprezentację", czyli zobowiązanie reprezentantów organizacji pozarządowych wobec wszystkich organizacji lub branży, w której członek komitetu został wybrany, (b) podanie do publicznej wiadomości (na stronie internetowej, w biuletynie) kontaktów do reprezentantów wraz z informacją, kiedy można się z nimi kontaktować oraz jej profilu, zainteresowań zawodowych itp., (c) stworzenie mailingowej listy organizacji zainteresowanych polem działania danego komitetu (ew. wykorzystanie w tym celu portalu ngo.pl), (d) informowanie mailem o ważnych dla organizacji sprawach będących przedmiotem zainteresowania komitetu, (e) proaktywne zbieranie informacji (mailem, telefonicznie, podczas spotkań) od organizacji, kiedy przedstawiciel musi przygotować stanowisko w jakiejś sprawie, (f) zbieranie "alertów" od organizacji i podejmowanie pierwszej interwencji, (g) pobudzanie reprezentanta organizacji w komitecie przez organizacje pozarządowe do aktywności, zaś w przypadku braku skuteczności takiego działania możliwość jego odwołania, (h) przeznaczenie niewielkiego budżetu na komunikację (spotkania, telefony) członka komitetu z organizacjami, (i) uruchomienie informatycznego narzędzia do komunikacji, w tym zgłaszania interwencji, ale również monitorowania aktywności członka komitetu; 3) w zakresie faktycznego wpływu pozarządowych członków komitetów na decyzje tych ciał, z uwzględnieniem sprawnego kontaktu z Ministerstwem Infrastruktury i Rozwoju:

4 (a) tworzenie wspólnych stanowisk przez społecznych członków komitetów, (b) sprawny dostęp do ekspertyz, (c) mocne przygotowanie merytoryczne, (d) wspólnie wypracowane argumenty, (e) praca w grupach roboczych, (f) odważne wyrażanie zdania na forum komitetu, (g) integracja w komitecie, (h) udział w programowaniu nowej perspektywy finansowej, (i) bycie silnym liderem, (j) usieciowienie, przepływ (dostęp) do informacji. Merytoryczne założenia byłyby pustą ideą, gdyby nie założenia organizacyjne. Spotkania sieci wsparcia powinny odbywać się: w dobrze skomunikowanych miastach, niekoniecznie wojewódzkich, raz na kwartał i trwać dwa dni (system obecnie funkconujący w ramach KSTP). Spoiwem różnych aktywności w ramach Sieci może być stałe wsparcie jej członków w formie "online". Rzetelność reprezentantów organizacji pozarządowych oraz innych instytucji społecznych w komitetach monitorujących związana z przygotowaniem merytorycznym kandydatów i kandydatek do komitetów, zakorzenieniem we własnym środowisku, jak również korzystaniem z dostępu do wsparcia eksperckiego i podejmowaniem współpracy z reprezentantami strony społecznej w innych komitetach monitorujących programy operacyjne. Wdrożenie rekomendacji odpowie na wnioski numer 1 i 2. Konieczność instytucjonalnego wsparcia organizacji społecznych delegujących członków komitetów monitorujących poprzez środki finansowe przeznaczone na działania związane stricte z członkostwem w komitecie monitorującym Wdrożenie rekomendacji odpowie na wnioski numer 3 i 4. Adresaci rekomendacji Rekomendacje są kierowane do następujących środowisk i instytucji: 1) Ministra Infrastruktury i Rozwoju w zakresie przygotowania podstaw formalno-prawnych dla powołania Sieci, jej finansowania, finansowania wsparcia instytucjonalnego dla organizacji społecznych oraz koordynacji i nadzoru działań innych ministrów oraz marszałków; 2) Krajowej Sieci Tematycznej ds. Partnerstwa (dla funduszy europejskich ) w zakresie określenia szczegółowych zasad działania Sieci wsparcia dla partnerów społecznych na okres ; 3) Organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w tym ich zrzeszeń w zakresie delegowania kandydatów do komitetów monitorujących oraz ich czuwania nad ich aktywnością i skutecznością; 4) Marszałków województw w zakresie zapewnienia realizacji zasady partnerstwa poprzez stworzenie warunków dla dialogu w komitetach monitorujących regionalne programy operacyjne, z uwzględnieniem rozszerzenia wachlarza narzędzi, z jakich będą korzystać komitety, oraz zaproszenia do współpracy większej reprezentantacji strony społecznej;

5 5) Ministrów pełniących funkcje szefów Instytucji Zarządzajacych programami operacyjnymi por. pkt 4). Sposób wdrożenia (ludzie, finanse, wizerunek, otoczenie) Biorąc pod uwagę podstawy prawne dla okresu budżetowego , w tym rozporządzenie ogólne oraz ustawodawstwo krajowe, wdrożenie rekomendacji wydaje się oczywiste. Są na to również przewidziane środki w ramach pomocy technicznej. Największej bariery należy upatrywać jednak w mentalności osób i instytucji odpowiedzialnych za cały proces planowania, monitorowania, realizacji i ewaluacji funduszy unijnych. Dlatego też, celem zniwelowania niebezpieczeństwa pominięcia konkretnych rozwiązań wprowadzających zasadę partnerstwa w życie przez szefów Instytucji Zarządzających programami operacyjnymi, a tym samym przez przewodniczących komitetów monitorujących tychże programów, jest wprowadzenie wymogu stosowania partnerstwa we wszystkich etapach pracy z programami operacyjnymi, z uwzględnieniem dobrych praktyk z poprzednich okresów budżetowych, w tym z wykorzystaniem tzw. Kodeksu partnerstwa. Strażnikiem w tym aspekcie powinien być Minister Infrastruktury i Rozwoju jako organ właściwy w sprawach funduszy europejskich, władny określać zasady realizacji programów operacyjnych, w tym sposób powoływania i pracy komitetów monitorujących. Dyskusja podczas VII Ogólnopolskiego Forum Inicjatyw Pozarządowych pokazała jednak, że jakkolwiek polskie doświadczenia mogą jednoznacznie pokazywać potrzebę wsparcia dla strony społecznej w komitetach monitorujących programy operacyjne, czy szerzej w ogóle w systemie funduszy europejskich , to ostateczny kształt unijnej interwencji, a tym samym programów operacyjnych (oraz ich priorytetów, czyli obszarów de facto dofinansowywanych) w zaskakująco dużym stopniu zależy od urzędników z Brukseli. Ci zaś mają niejednokrotnie odmienne opinie od strony polskiej. Pozostaje wykorzystać wszelkie ścieżki rzecznictwa, jakie są dostępne i klarownie prezentować swoje interesy i argumenty.