Kwartalnik Awangarda w edukacji Numer 8/2010 Wiosna. Wydawca: Instytut Nowoczesnej Edukacji Adres internetowy:

Transkrypt

1

2 - 2 - Redaktor naczelna: Ewelina Drela (ewelina.drela@transferlearning.pl) Kwartalnik Awangarda w edukacji Numer 8/2010 Wiosna Wydawca: Instytut Nowoczesnej Edukacji Opieka merytoryczna: Katarzyna Lotkowska (k.lotkowska@ine.com.pl) Projekt okładki: Marcin Polański Zdjęcia: Grzegorz Pytkowski, zefa Visual media polska, Transfer Learning Solutions Sp. z o.o. Fundacja Instytut Nowoczesnej Edukacji ul. Księcia Janusza 64/ Warszawa tel Adres internetowy: Kontakt: biuro@ine.com.pl Prezes zarządu: Grzegorz Pytkowski Wiceprezes zarządu: Katarzyna Lotkowska Przewodniczący Rady Naukowej: prof. dr hab. Paweł Rowiński Dyrektor ds. projektów: Karol Małolepszy Prawa autorskie zastrzeżone. Korzystanie z materiałów dozwolone do użytku własnego i pracy z uczniami. Przedruki i inne formy używania materiałów są możliwe jedynie po uzgodnieniu z redakcją.

3 SPIS TREŚCI 1. Od redakcji. str Katarzyna Lotkowska Być rodzicem.. str Fotoreportaż.. str Katarzyna Lotkowska Uczyć uczniów uczenia, czyli 3 x U.. str Colin Rose BETT Show i czynnik 80%...str Ewelina Drela Uczyć czy nauczyć str Andrzej Blikle Kary i nagrody..str

4 OD REDAKCJI Za oknem wiosna, znów zapach poranka odurza zmysły, świat ma świeży smak ziemia gotowa podnieść nowe brzemię z głębin uśpienia gdzie bieli się czas Zdzisław Kiedrowicz Szanowni Państwo, Wiosna na stałe zawitała ciepło, wszystko kwitnie, zazieleniło się wokół. W naszej Redakcji również wiosennie i awangardowo, a ponieważ wszystko się zmienia i pięknieje, my również zmieniamy się dla Państwa. Oddajemy w Wasze ręce kolejny numer naszego czasopisma Awangarda w edukacji, tym razem odświeżony graficznie i merytorycznie. Tym razem nie tylko naukowe teksty, ale fotoreportaże, ciekawe artykuły publicystyczne, relacje z konferencji. Pokażemy między innymi jak uczyć uczniów uczenia się, na czym polega różnica pomiędzy uczeniem a nauczeniem. Mamy dla Państwa ciekawą ofertę pracy na stanowisko rodzica, oraz trochę o karach, nagrodach i motywacji. Colin Rose specjalnie dla Państwa opisał Targi Edukacyjne BETT Show. Tematyka tej Awangardy cieszy się dużym zainteresowaniem nauczycieli, rodziców i wychowawców, więc z tym większą radością przekazujemy Państwu specjalnie wyselekcjonowane nowinki świata edukacji. Życząc przyjemnej lektury, Redaktor Naczelna Ewelina Drela - 4 -

5 OFERTA PRACY Zatrudnię osoby w charakterze rodziców OCZEKIWANIA: - całodobowa dyspozycyjność, przynajmniej przez pierwszych sześć lat pracy - żadnych urlopów i zwolnień lekarskich - duża odporność na stres OBOWIĄZKI: gotowanie, pranie, nauczanie, udzielanie porad, pielęgnowanie WARUNKI PŁACOWE: bez wynagrodzenia Być rodzicem Katarzyna Lotkowska Oczywiście funkcja rodzica została tu przedstawiona nieco drastycznie. Przecież każdy wie, że rodzicielstwo przynosi także wiele niepowtarzalnych, bardzo pięknych chwil. To, ile ich będzie, zależy od nas, od naszej dojrzałości psychicznej i życiowej. Z chwilą pojawienia się dziecka, w rodzicach budzą się rożne obawy. Chcielibyśmy, by nasze dziecko było zdrowe, szczęśliwe, żeby rozwijało się przynajmniej zgodnie z książkowymi normami, a jeszcze lepiej, powyżej nich. Stres pojawia się wtedy, gdy dziecko nie spełnia naszych rodzicielskich oczekiwań, nie jest tym, kogo sobie wymarzyliśmy, nie zachowuje się tak, jak byśmy sobie tego życzyli. Ciężko jest nam się pogodzić z taką sytuacją, a jeszcze ciężej jej sprostać. Jeśli dojdą do tego problemy finansowe, ograniczenie życia towarzyskiego rodziców, bilans posiadania rodziny może być ujemny. I dlatego oprócz rodzicielskiej intuicji potrzebna jest nam wiedza m.in. o tym, w jaki sposób mamy stworzyć optymalne otoczenie stymulujące rozwój dziecka oraz jak rozpoznawać i zaspokajać jego potrzeby. Powinniśmy również wiedzieć, co stoi pomiędzy potrzebami rodziców i ich dzieci oraz jak porozumiewać się w rodzinie. Na temat każdego z wyżej wymienionych zagadnień napisano wiele książek ale skąd brać czas, aby je wszystkie przeczytać!? Postaram się pokrótce je omówić

6 Kontakt z rówieśnikami Kiedy w domu ma się pojawić nowy członek rodziny, zazwyczaj wszystko już na niego czeka: łóżeczko, wanienka, grzechotki. W zależności od wieku dziecka zaspokajamy wszystkie jego potrzeby. Dziecku w wieku przedszkolnym nie wystarcza przebywanie w domu z mamą czy babcią. Taki maluch potrzebuje kontaktdu z rówieśnikami - na przykład po to, by choć przez chwilę odgrywać z nimi rożnego rodzaju role podczas zabaw w Indian, sklep czy dom. Te zabawy są dla dzieci szkołą życia. Przedszkolaki przekazują sobie nawzajem normy postępowania i zachowania panujące w ich środowisku, rozwijają swoje umiejętności społeczne. Należy zdawać sobie sprawę z tego, że jeśli opóźnimy dziecku kontakt z rówieśnikami, nie zapewnimy mu optymalnego rozwoju społecznego, a sami zmuszani będziemy do zabaw mało nas interesujących. Poczucie bezpieczeństwa Podstawą w odnoszeniu sukcesów przez dziecko jest niczym niezaburzona komunikacja z rodzicem, a co za tym idzie - poczucie bezpieczeństwa. Nawet najbardziej kochający rodzice zupełnie nieświadomie mogą wzbudzić u swej pociechy frustracje i lęki, mówiąc na przykład: Jeśli nie zaśniesz, to przyjdzie dziad i ciebie zabierze, albo Jeśli nie dasz mi chwili spokoju, to pójdę i długo nie wrócę. Człowiek pozbawiony poczucia bezpieczeństwa zaczyna postrzegać rzeczywistość przez pryzmat lęków i w konsekwencji działa poniżej własnych możliwości. Wiadomo, że w taki sposób nie pomożemy dziecku. Komunikacja Komunikowanie się jest podstawową umiejętnością w procesie wychowania. Przytulając dziecko, wydając mu polecenia, chwaląc czy ganiąc używamy swoich umiejętności komunikacyjnych. Nasze zachowanie jest sygnałem, w jakim stopniu akceptujemy dziecko. Jeśli ma problem, z którym do nas przyjdzie i go wyjawi, a my mu powiemy Zasłużyłeś sobie na to, to nie spodziewajmy się innej reakcji niż złość i brak chęci kontynuowania z nami dyskusji. Lepiej, gdy w takim przypadku wysłuchamy dziecka z uwagą, określimy jego uczucia (Musiało być ci bardzo przykro), zaakceptujemy je oraz wyrazimy swoje uczucia (Gdybym była twoją koleżanką, zawsze mogłabyś na mnie liczyć). Katarzyna Lotkowska Wiceprezes Instytutu Nowoczesnej Edukacji, konsultant, trener edukacji przez ruch, pedagog, autorka systemu Żywej Edukacji. Od siedmiu lat zajmuje się organizacją i prowadzeniem szkoleń z zakresu motywacji, zapamiętywania, integracji i komunikacji z wykorzystaniem niekonwencjonalnych metod pracy. Prowadzi warsztaty nie tylko w Polsce, ale również w innych krajach Europy dla osób zarządzających oświatą. Współpracuje z wydawnictwami, sprawuje opiekę nad tworzeniem pakietów edukacyjnych. Jest autorką książek rozwijających twórcze myślenie i rzeczoznawcą Ministerstwa Edukacji Narodowej ds. podręczników i programów edukacyjnych. Specjalizuje się w technikach komunikacji oraz motywowaniu ludzi do podejmowania działań. Prowadzi szkolenia dla wielu grup zawodowych z pozytywnym skutkiem. Jej niekonwencjonalne sposoby przekazywania wiedzy i umiejętności cieszą się dużym uznaniem wśród uczestników spotkań

7 Fotoreportaż Dlaczego należy wspierać uczniów uzdolnionych? Dnia 5 marca 2010 roku na Akademii Pedagogiki specjalnej w Warszawie odbyła się konferencja dla samorządów, dyrektorów szkół i nauczycieli Warszawy. Tematem spotkania było wspieranie dzieci i odkrywanie w każdym z nich potencjału edukacyjnego. W konferencji wzięli udział światowej sławy specjalista w dziedzinie przyspieszonego uczenia się Colin Rose, dr hab. Ewa Czerniawska dziekan Uniwersytetu Warszawskiego Wydziału Psychologii oraz Katarzyna Lotkowska dyrektor Instytutu Nowoczesnej Edukacji, których wykłady wniosły nowe spojrzenie na edukację dzieci i młodzieży. A tak wyglądało to w praktyce: Charyzmatyczny, jak zwykle, Colin Rose, podczas swojego wystąpienia - 7 -

8 Prawie wszystkie miejsca zajęte. A uczestnicy słuchają jak zaczarowani. To się nazywa autorytet! Pani Jolanta Lipszyc, Dyrektor Biura Edukacji m.st.warszawy - 8 -

9 Jak wspierać dziecko w rozwoju? To nie koniec wrażeń. Dzień później, 6 marca 2010 roku, ponownie na Akademii Pedagogiki Specjalnej odbyła się konferencja we współpracy Instytutu Nowoczesnej Edukacji oraz Uniwersytetu Dzieci skierowana do rodziców. Celem spotkania było zaprezentowanie różnych sposobów rozwoju dziecka w celu przygotowania do podejmowania wyzwań edukacyjnych oraz nawiązywania kontaktów w relacji rodzic dziecko. W konferencji uczestniczyło około 300 rodziców. Po spotkaniu wykładowcy otrzymali od słuchaczy wiele pytań dotyczących wychowywania swoich pociech. Konferencję zaszczycił swoją obecnością po raz kolejny Colin Rose. A oto twarde, niepodważalne dowody: Na zdjęciu: Colin Rose z tłumaczem oraz Katarzyna Lotkowska Hmm czy oni będą mnie słuchać? Czy rodzice naprawdę interesują się wspieraniem rozwoju u swoich dzieci? Jak im wyjaśnić, co jest najważniejsze? -9-

10 Wielorakie inteligencje! To jest klucz do całej wiedzy. Dla swojego dziecka jesteście pierwszymi i najważniejszymi nauczycielami w życiu. Nie chodzi o to czy, ale jak dziecko jest inteligentne. Czas jest na wagę złota. Zapewnij swojemu dziecku środowisko bogate w bodźce jest to szczególnie ważne we wczesnych etapach życia, gdy mózg rozwija się najszybciej i gdy wszystko jest jeszcze możliwe!

11 Wykład pani Katarzyny Lotkowskiej dyrektora Instytutu Nowoczesnej Edukacji. Skuteczne wychowanie to takie, w którym spełnione są podstawowe potrzeby dziecka ze względu na wiek, które daje poczucie bezpieczeństwa, spełnienia, wskazuje drogi rozwoju, wzmacnia dziecko w jego działaniach i skupia uwagę na pozytywnych działaniach. I właśnie o to chodzi! Podoba mi się to!

12 A to już po wykładach. Oblegane stoisko firmy Transfer Learning Solutions, która dystrybuuje książki i programy Colina Rose. Zabawy fundamentalne program wspomagający rozwój dzieci w wieku od 0 do 6 lat. Adresowany jest do rodziców i opiekunów, którzy chcą pracować i bawić się z dzieckiem w celu osiągnięcia jego harmonijnego i wszechstronnego rozwoju. Zawiera niemal 400 propozycji mądrych i zabawnych, logicznie ułożonych zabaw i aktywności, w których możecie Państwo razem z dzieckiem po prostu dobrze się bawić, a przy okazji budować stabilne, bogate fundamenty rozwoju malca. Maluchy uczą się poprzez ZABAWĘ!!! Zabawa to coś więcej niż opiekowanie się dzieckiem. Zabawa, dobra zabawa to inwestowanie w harmonijny, wielostronny rozwój dziecka w budowanie fundamentów jego dobrostanu, kompetencji i szczęścia. Program został nagrodzony na Międzynarodowych Targów Edukacyjnych w Łodzi w kategorii Najlepszy środek dydaktyczny. Więcej informacji na:

13 Katarzyna Lotkowska Uczyć uczniów uczenia, czyli 3 x U Czy metody, którymi nas uczono, są dobre i skuteczne także dzisiaj? Uczniowie nie stanowią jednolitej grupy. Są wśród nich wzrokowcy, słuchowcy, kinestetycy (czuciowcy) - tak samo jak wśród nauczycieli. Jak dotrzeć do wszystkich? Trzeba nauczyć uczniów uczenia się. Trzeba stworzyć takie warunki, aby uczeń uwierzył, że może się nauczyć, że nie będzie oceniany tylko za błędy, ale też za sukcesy. W klasie mojej córki pojawił się chłopiec, któremu pozwolono uwierzyć, że nie potrafi się nauczyć ortografii. Rzeczywiście popełniał mnóstwo błędów, mówił o sobie, że nie jest w stanie się nauczyć. Przestał wierzyć we własne możliwości. Nauczycielka poprosiła mnie o pomoc. Czuła, że budowanie w nim poczucia winy nic nie zmieni. Powiedziała: Niech pani coś zrobi, by chociaż z jednego dyktanda Adaś dostał ocenę pozytywną". Pomyślałam: Dlaczego nie? Jeśli nawet nie pomogę, to na pewno nie zaszkodzę". Spotkaliśmy się pięć razy. Adam był zafascynowany piłką nożną. Narysował więc boisko. Wykorzystując naprzemiennie ruchy rąk (dotlenianie obydwu półkul mózgowych), w rytm szybkiej muzyki, chodząc dookoła stołu, narysowaliśmy trawę. Potem Adaś nakleił kółka w dwóch kolorach, które zastępowały piłkarzy. Dokładnie wiedział, gdzie mają stać, nazywał pozycje, o których ja nauczycielka nie miałam pojęcia. Potem poprosiłam, by nazwał graczy podanymi przeze mnie wyrazami (zawierającymi trudność ortograficzną, na którą nie zwracałam uwagi). Następnie Adaś na kartce rozrysował, kto kogo będzie krył w czasie gry. Gdy już graliśmy, przesuwając pionki, chłopiec nazywał piłkarzy i zapisywał na kartce przy ich nazwach faule, zdobyte gole, rzuty rożne i inne zdarzenia mające miejsce na boisku. Nie skupiał się na ortografii, tylko na grze. Był zaangażowany emocjonalnie. On tym żył. Kiedy przyszło do sprawdzianu, Adam po raz pierwszy dostał5. Myślałam wtedy, że miał prawo, bo przygotowaliśmy się do sprawdzianu. Kiedy jednak nauczycielka zorganizowała w klasie niezapowiedziany konkurs ortograficzny, Adam, ku mojemu zdziwieniu, uplasował się na dziewiątym miejscu w klasie. Wiedzieliśmy wszyscy nauczycielka, rodzice i ja że w chłopcu została przełamana bariera, zaczął wierzyć w siebie, poczuł, że potrafi i to wystarczyło, by zaczął osiągać sukcesy. Podczas I Festiwalu Edukacyjnego w Centralnym Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli jako trener 3xU (Jak uczyć uczniów uczenia się) miałam przyjemność prowadzić zajęcia dla nauczycieli, konsultantów i doradców metodycznych. Na początku szkolenia postawiłam pytanie: od kogo zależy skuteczność uczenia się od uczniów czy nauczyciela? Uczestnicy w większości odpowiedzieli: od uczniów. Często nam, dorosłym, wydaje się, że metody, jakimi nas uczono, są wciąż dobre. Wychodzimy z założenia: Skoro ja się uczyłam w taki sposób i osiągnęłam sukces, to inni też mogą. A jeżeli sobie nie radzą, to znaczy, że muszą więcej pracować, ponieważ nie są zdolni". Czyli przyklejamy uczniowi etykietę, nie zastanawiając się nad konsekwencjami, i usprawiedliwiamy tym samym brak swoich umiejętności w zmotywowaniu ucznia do pracy. Tak jest po prostu łatwiej, tak postępowano z nami w większości przypadków. Porównajmy technikę sprzed 30 lat z dzisiejszą pojawiły się nowe technologie, urządzenia, łącza bezprzewodowe... A w szkole? W szkole mamy ławki, tablicę, kredę i metody nauczania takie jak dawniej. Jeśli zmienił się świat, to szkoła również potrzebuje odnowy, przede wszystkim w sposobach podawania i zdobywania wiedzy

14 By tak się stało, należy spełnić kilka podstawowych i realnych warunków. Przede wszystkim trzeba budować poczucie własnej wartości u uczniów - nie można osiągnąć tego celu, gdy nie słucha się uczniów, nie szanuje się ich zdania i nie buduje wiary we własne siły. Nauczyciel musi zwolnić siebie z posiadania monopolu na wiedzę. Powinniśmy tak zorganizować proces lekcyjny, by uczeń rzeczywiście był podmiotem w procesie dydaktycznowychowawczym i mógł doświadczać, poszukiwać i czerpać zadowolenie z wykonywanej pracy. Mówiąc krótko uszanować potrzeby ucznia. Dotychczas to my, nauczyciele, musieliśmy się bardzo napracować, naopowiadać, oceniać i wychodziliśmy z klasy zmęczeni, często zdenerwowani i zniechęceni do kolejnych zajęć. Kiedy sytuację odwrócimy, czyli podamy uczniom problem do rozwiązania i podsuniemy materiały, z których mogliby korzystać, mamy czas na doradzanie, obserwowanie, kierowanie poszukiwaniami uczniów i stawianie diagnozy ich postępów. Widzimy wówczas zadowolenie uczniów z odkrywania, możemy zaplanować dalsze zadania do pracy. Powinniśmy im udowadniać, że potrafią, tylko wymaga to od nich wysiłku. Jeśli zauważą, że jest efekt, to prawdopodobnie następnym razem również wezmą się do pracy. Trzeba też tworzyć atmosferę sprzyjającą uczeniu i poszukiwaniu ucznia nie można traktować jak wroga, jak kogoś, komu nauczyciel ma udowodnić, że nic nie potrafi, że się nie uczy i ma zaległości. Każdemu z nas można pokazać, że ma braki w jakiejś dziedzinie. O wiele trudniej jest pomóc uczniowi, by uwierzył, że mu się uda, że warto podjąć się zadania. By tak się stało, powinniśmy wyeliminować stres. Stres totalnie paraliżuje większość ludzi. Część naszego mózgu przestaje funkcjonować. Dlaczego? Nasz mózg składa się z trzech warstw, z których każda odpowiada za inne funkcje: Zdjęcie zaczerpnięte ze strony internetowej: kora mózgowa wyższe procesy psychiczne mózg środkowy pamięć, emocje mózg gadzi (pień mózgu) przeżycie. Przypomnij sobie noc, podczas której spałaś na boku, przygniatając rękę. Krew przestała w niej krążyć i kiedy się obudziłaś, miałaś wrażenie, że ręka nie należy do ciebie, jest o wiele cięższa niż zawsze, nie mogłaś ruszać palcami. W stresie mózg przypomina zdrętwiałą rękę. Gdy przychodzi sytuacja stresująca, krew w mózgu zaczyna spływać z wierzchnich warstw do pnia mózgu. Z zewnętrznej warstwy krew spłynie najszybciej, co oznacza, że najpierw przestajemy się uczyć, rozumieć. Następnie nie jesteśmy w stanie sobie przypomnieć ważnych i oczywistych informacji i nie panujemy nad emocjami. W najgorszym przypadku nastawiamy się na walkę lub ucieczkę. W żadnej sytuacji jednak nie osiągniemy optymalnego stanu do poznawania. Lekcja powinna kojarzyć się z przyjemnością, mile spędzonym czasem, uśmiechem i radością. Ktoś może powiedzieć: Nauka to nie zabawa, na lekcji trzeba pracować". Przypomnijmy sobie jednak słowa Thomasa Edisona: Nie przepracowałem ani jednego dnia w swoim życiu. Wszystko, co robiłem, to była przyjemność'. Można więc połączyć przyjemne z pożytecznym. Trzeba tylko chcieć. Nauczyciel powinien też starać się uczyć polisensorycznie pozwolić uczniom doświadczać wszystkimi zmysłami: słuchem, wzrokiem, dotykiem, czuciem, smakiem. Często wydaje się nam, że jeśli uczeń nie patrzy na nauczyciela, to nie słucha. Jakby w oczach miał uszy. Są uczniowie, u których dominującym kanałem odbioru informacji może być słuch. Jeśli taką osobę zmusimy, by na nas patrzyła, nic już nie usłyszy, a na pewno będzie miała trudności ze zrozumieniem informacji. Należy więc uszanować inność młodego człowieka

15 Powinniśmy zaplanować wiele działań, w których każdy uczeń będzie miał szansę na uaktywnienie swojego dominującego kanału, dzięki temu bowiem informacja stanie się dla niego bardziej zrozumiała i zapamięta ją na dłużej. Słuchowcy lubią sobie głośno powtarzać to, czego się uczą. Można więc poprosić ich, by zaprezentowali swoją wiedzę innym w sposób werbalny. Wzrokowcom wystarczy, że przeczytają, rzucą okiem" na tekst. Kinestetycy mogliby zilustrować (w zależności od wieku) to, czego się dowiedzieli z tekstu, na przykład w postaci mapy umysłowej czy kolejności wydarzeń. Kolejna ważna rzecz to uczyć wiełointeligentnie. W dzisiejszych czasach szkolna nauka polega na przygotowaniu ucznia do testów, natomiast niewiele ma wspólnego z codziennym życiem. Testy pozwalają osiągnąć wysokie wyniki dzieciom, u których dominuje inteligencja językowo-lingwistyczna lub logiczno-matematyczna. Pozostali uczniowie, z dominacją na przykład inteligencji ruchowej, mają mniejsze szanse na wykazanie się wiedzą, gdyż używają innych kanałów, których obecna szkoła nie preferuje. Ucząc pod test", nauczyciel realizuje jedynie swoje cele (przerobienie tematu), nie zwracając uwagi na cele uczniów, które tym bardziej się różnią od celów nauczyciela, im niższy poziom edukacyjny. Szczerze mówiąc, uczniom z dominacją inteligencji językowej i matematyczno-logicznej nie jesteśmy za bardzo potrzebni. Bez nas też potrafią się nauczyć. "Wyzwaniem są dzieci z dominacjami pozostałych inteligencji wielorakich - one potrzebują innych sposobów, aby efektywnie się uczyć. To im musimy pomóc uwierzyć, że też potrafią osiągnąć sukces. "Wystarczy że dziecku z dominacją inteligencji interpersonalnej damy szansę uczyć innych; tym z dominacją inteligencji intrapersonalnej powinniśmy dać czas na przemyślenia, porównanie świeżo zdobytej wiedzy z tą już posiadaną; uczniowie z dominacją mchową mogą wywieszać hasła, zagadnienia, tworzyć plakaty i dopisywać do nich systematycznie informacje. Dzięki takiej metodzie skorzystają wszystkie dzieci. Rodzaje inteligencji według Howarda Gardnera: lingwistyczno-językowa matematyczno-logiczna intrapersonalna interpersonalna ruchowa muzyczna wizualno-przestrzenna przyrodnicza Trzeba też pamiętać, aby przy okazji zaspokajania potrzeb ucznia realizować cele edukacyjne. Na początku roku szkolnego, na tzw. lekcji organizacyjnej, nauczyciel podaje zakres materiału, który będzie realizował. Uczniowie zapisują do zeszytu, czego będą się uczyć", czyli tak naprawdę, o czym będą słuchać. Zdaniem nauczycieli program jest zrealizowany wówczas, gdy przeprowadzi się wszystkie lekcje z danego zakresu. A przecież o prawdziwej realizacji programu można mówić tylko wtedy, gdy uczniowie będą umieli się wykazać wiedzą z danej dziedziny. Tylko wówczas zauważą celowość uczenia się. Reasumując: to od nas, nauczycieli, zależy najwięcej. Powinniśmy zostać artystami w swoim zawodzie, zrobić z lekcji teatr, w którym aktorami będą również sami uczniowie. Poczują się wtedy ważni, dowartościowani, będą mieli szansę uwierzyć w swoje możliwości. Nawet kiedy się pomylą, to doświadczą i zapamiętają na dłużej. W nauczaniu najważniejsza jest atmosfera sprzyjająca poznawaniu i zdobywaniu wiedzy. Jeżeli uczeń nie będzie

16 się bał popełniać błędów (bo dostanie jedynkę), z pewnością chętniej się zgłosi, spróbuje podjąć się zadania, pokaże się na następnej lekcji. Jeśli już zadbamy o atmosferę, możemy przejść do technik uczenia. To jest temat na kolejny obszerny artykuł, dlatego podam jeden przykład wykorzystania różnych inteligencji, bez faworyzowania uczniów z dominacją inteligencji językowej i logiczno-matematycznej. Polećmy uczniom zapoznanie się z tekstem, który potem będą musieli opowiedzieć. Podpowiedzmy im, że na dużym arkuszu papieru mogą zilustrować kolejność poszczególnych zdarzeń. Na podstawie takich notatek" niech spróbują opowiedzieć tekst. Zapewniam, że efekt końcowy będzie bez porównania lepszy niż przy tradycyjnym odpytaniu. Gdy uczniowie robią notatki, często brakuje im słów, zacinają się". Lecz kiedy mają przed sobą ilustracje dotyczące kolejności wydarzeń, ich język staje się bogatszy, wypowiadają się swobodniej, ale w sposób bardzo przemyślany. Zostawmy prace uczniów w widocznym miejscu przez kilka dni zawsze, kiedy będą wchodzić do gabinetu, będą wracały skojarzenia. Dzięki temu utrwalą sobie materiał, zobaczą, że ich praca nie poszła na marne. Tak uczący nauczyciele pozwalają uczniom rzeczywiście być podmiotem procesu edukacyjnego. Pozwalają im na doświadczanie, zabawę i wyciąganie wniosków, a to jest podstawą skutecznego uczenia. Nauczyciel nie może ograniczać się do stylów uczenia preferowanych przez siebie. Przede wszystkim musi uczniom dać szansę znalezienia własnej drogi dojścia do sukcesu. Warto przeczytać: 1. Dryden G., Rewolucja w uczeniu, Wydawnictwo ZYSK i S-ka, Poznań Hannaford C, Zmyślne mchy, które doskonalą umysł, \Wyd. Medyk, Warszawa, Goleman D. Inteligencja emocjonalna,.media Rodzina, Poznań, 1997 Colin Rose BETT Show i czynnik 80% Targi Technologii Edukacyjnej, odbywające się każdego roku w Londynie to największe show prezentujące nowoczesne technologie wykorzystywane w edukacji. Tegoroczna edycja była odpowiedzią na publikację byłego dyrektora OFSTED (Urząd Standardów w Edukacji) Sir Jima Rose a, będącą przeglądem programu nauczania w Wielkiej Brytanii w szkołach podstawowych i gimnazjach. Myślą przewodnią artykułu było ukierunkowanie ICT (technologia informacji i komunikacji) na kształcenie umiejętności czytania, liczenia i rozwój osobisty. Te właśnie umiejętności stanowią sedno programu nauczania w szkołach podstawowych i gimnazjach. W 2001 roku, rząd brytyjski podjął decyzję o udzieleniu szkołom wsparcia w możliwie największym wykorzystaniu technologii informacji i komunikacji. W związku tym każda szkoła otrzymała dotacje na zasadzie tzw. ring-fencing na zakup sprzętu oraz e-kredyty przyznawane corocznie każdej szkole, która jest zainteresowana kupnem oprogramowania. W rezultacie, większość szkół podstawowych i gimnazjalnych na terenie Wielkiej Brytanii została wyposażona w tablice interaktywne, projektory, laptopy działające w sieciach bezprzewodowych z dostępem do Internetu oraz cyfrowe rejestratory mp

17 Wiele szkół na terenie Wielkiej Brytanii (ok. 50%) posiada również platformy edukacyjne, tzw. Virtual Learning Environment (w wolnym tłumaczeniu: Wirtualne Środowisko Nauczania). Platforma edukacyjna to główne źródło zasobów, które umożliwia przechowywanie prac uczniów (i nauczycieli), co z kolei pozwala na zachowanie ciągłości oceny. Nauczyciele z łatwością mogą monitorować postępy uczniów i udzielać im wsparcia oraz wskazówek, w jaki sposób poprawić osiągane wyniki. Mają również możliwość przekazywania linków do pomocnych źródeł. Jako że platformy mają formę on-line, rodzice mogą mieć do niej dostęp i obserwować postępy swoich dzieci. Ułatwia to prawdziwie spersonifikowaną edukację ucznia oraz zwiększa zaangażowanie rodziców. Rząd brytyjski wprowadził wymóg posiadania przez każdą ze szkół przynajmniej jednej takiej platformy do końca 2010 roku. Innymi słowy ICT postrzegana jest jako system całego programu nauczania, nie tylko jednego określonego przedmiotu. (Skoro dzieci dużo wcześniej umiały korzystać z komputerów, przesyłać sms - y oraz doskonale wiedziały jak korzystać z portali społecznościowych poza szkołą, z pewnością taki system nie będzie im obcy!) W jaki sposób Targi Technologii Edukacyjnej stawiły czoła wyzwaniom nowego świata? Co może nam dać nowa technologia - kiedy badania pokazują, że relacje nauczyciela i uczniów są wciąż czynnikiem numer jeden w odnoszeniu sukcesów dziecka w klasie? Przede wszystkim, na zajęciach najważniejszą rzeczą jest zaangażowanie uczniów i zdobycie ich uwagi, następną uczenie, a targi BETT show zaoferowały oprogramowanie, które usprawniłoby wizualizację w każdej klasie. Badania wykazują, iż 80% informacji, jakie do nas docierają przyjmujemy wizualnie, wzrokowo. Takie oprogramowanie stworzone na kształt środowiska telewizyjnego, przykuwa uwagę uczniów. Większość oprogramowania tworzonego jest z zamysłem Targi Edukacyjne BETT Show w 2010 roku wykorzystania ich na tablicach interaktywnych, jednak szkoły które posiadają jedynie projektory czy rzutniki, mogą również z powodzeniem korzystać z jego dobrodziejstwa. Mamy możliwość udania się w wirtualną podróż po ciele człowieka, przyjrzenia się jego budowie na poziomie budowy tkanek i komórek, możemy udać się w trasę koncertową orkiestry i grać na dowolnych instrumentach, rozpocząć naukę od barwnego interaktywnego quizu, błyskawicznego stworzenia ćwiczeń uzupełnij luki oraz stworzenia sprawdzianu, który zmienia się w grę w piłkę nożną. To nieprawdopodobnie motywujące. Najlepszej jakości platformy edukacyjne pozwalają uczniom współpracować i kontaktować się z innymi uczniami. Dział matematyczny w jednej ze szkół stworzył film wideo, który uczy jak rozwiązywać układy równań. Uczniowie mogą oglądać i słuchać filmu na komputerach w domu, bądź na telefonach komórkowych. Zarówno film wideo, jak i wyjaśnienia, zostały stworzone i opracowane przez uczniów! To jest dopiero zaangażowanie! Colin Rose - Jest założycielem i prezesem angielskiej firmy "Accelerated Learning Systems", członkiem organizacji rządowych, współtwórcą narodowej sieci ośrodków zajmujących się edukacją rodziców. Jest również członkiem zarządu Stowarzyszenia Naukowego pod patronatem rządu brytyjskiego "Kampania na rzecz uczenia się" (Campaign for Learning). Autor książki: "Ucz się szybciej na miarę XXI wieku", której sprzedano ponad egzemplarzy w Wlk. Brytanii i USA. (Wydana w Polsce w 2003 roku). Twórca programu "Master it Faster", którego sprzedano ponad egzemplarzy, a który dotyczy umiejętności uczenia się dorosłych, podnoszenia ich ogólnych kompetencji, dostosowania się do nowych warunków pracy. Specjalizuje się również w programach przyspieszonej nauki języków obcych. Współautor programu "Zabawy fundamentalne", którego celem jest wszechstronny rozwój dzieci w wieku 0-6 lat. Autor programu "Champs" dla uczniów w wieku lat. W Wielkiej Brytanii program używany jest w ponad 45% szkół Doradca wielu uniwersytetów i koncernów takich jak: Motorola, Xerox, i IBM, Avon Cosmetics, Nestlé Rowntree, PricewaterhouseCoopers, Procter & Gamble. Wykładowca na konferencjach i sympozjach na całym świecie. Colina Rose jest najczęściej cytowanym badaczem w książce "Rewolucja w uczeniu" autorstwa Gordona Drydena i Janette Fos

18 Ewelina Drela Uczyć czy nauczyć? Jak to się dzieje, że mamy trzy mózgi w jednym? Jakie znaczenie ma osiem rodzajów inteligencji i pięć pamięci? Jaką rolę w procesie uczenia odgrywa konik morski, jaką Mozart, a jaką silne emocje? Do czego przydatne są mapy edukacyjne? Czy stwierdzenie, że organ nieużywany zanika odnosi się także do mózgu? Na te, oraz wiele innych pytań odpowiada książka Ucz się szybciej na miarę XXI wieku Tak by się nam serce śmiało do ogromnych, wielkich rzeczy, a tu pospolitość skrzeczy /S. Wyspiański Znamienne słowa, krótka, aczkolwiek trafna definicja kondycji polskiej edukacji. Chcielibyśmy płodzić genialne dzieci, mieć mądrych i dobrze wykształconych obywateli, a tymczasem techniki uczenia w szkole nie odbiegają nowoczesnością od lat siedemdziesiątych. Przeprowadziliśmy reformę edukacji, podzieliliśmy 12 lat nauki na trzy szkoły, a mimo to drastycznie spada umiejętność czytania ze zrozumieniem, nie mówiąc o znajomości matematyki czy przyrody. Można zrzucić winę na technikę, komputery, telewizję, ale co nauczyciele robią, aby zapobiec spadkowi poziomu edukacji i wykształcenia? Krótko mówiąc, szarpią się. A to z brakiem pieniędzy w budżecie (przecież mamy kryzys), a to z mało nowoczesnymi władzami jednostek oświatowych, a to z innymi przeszkodami stojącymi na drodze do wprowadzenia nowych reguł i metod nauczania już od najmłodszych lat. Okazuje się, że czasami nie trzeba ani nowych technologii, ani dużych nakładów finansowych, a jedynie odrobinę pomysłowości, chęci zainteresowania uczniów zdobywaniem wiedzy i umiejętności. Zapewne każdy zadaje sobie teraz pytanie co ma pomysłowość i chęci nauczycieli do lepszego poziomu wykształcenia młodzieży? Otóż sporo. Collin Rose, światowej sławy ekspert w dziedzinie szybkiego i skutecznego uczenia w swojej książce Ucz się szybciej na miarę XXI wieku prowadzi czytelników przez poszczególne tajniki uczenia innych, jak również uczenia siebie. Na samym początku przedstawia zasady funkcjonowania naszego najważniejszego organu, mózgu. Pokazuje jak pracuje mózg w procesie uczenia, jak przetwarza zalewającą nas papkę informacyjną, jak wpływa na niego stres i nerwy, a jak uczymy się we śnie. To zdumiewające odkrycia, które pozwolą zrozumieć fizjologiczny, psychiczny i mentalny proces uczenia siebie i innych. Droga do celu, którym jest umiejętność szybkiego i skutecznego uczenia się jest bardzo prosta. Colin Rose proponuje program MASTER: M motywacja A akumulacja informacji S Szukanie znaczenia T Tworzenie dostępnej pamięci E Eksponowanie zdobytej wiedzy R refleksja nad zastosowaną metodą

19 Program ten nie wymaga ani pieniędzy, ani zaawansowanych technologii. Pokazuje jak uczyć uczniów uczenia się, selekcjonowania potrzebnych informacji, korzystania z różnych źródeł wiedzy, bez stresu, nerwów, zapominania, za to z radością, która towarzyszy odkrywcom. Wskazuje drogę do tego, aby obudzić w każdym, bez względu na wiek i wykształcenie dziecięcą radość z nauki, odkrywania. Udowadnia, że celem kształcenia, obok zdobywania wiedzy, musi być rozwijanie mądrości, charakteru i dojrzałości emocjonalnej [ ]. By dotrzeć do całej wiedzy zgromadzonej przez ludzkość, wystarczy kilka razy stuknąć w klawiaturę komputera. Nasze dzieci muszą się nauczyć jak sięgać do tej wiedzy oraz mądrze i twórczo ją zastosować. Tymczasem upieramy się, by nauczać tak, jakby nie było żadnej rewolucji informacyjnej. W zmieniającym się świecie, na coraz bardziej wymagającym i zmieniającym się rynku pracy, umiejętność uczenia się, analitycznego myślenia, wyszukiwania i zdobywania informacji, to najcenniejsze atuty. To, czy staniemy się nowoczesnym, wykształconym społeczeństwem, zależy tylko od nas samych, od naszych nauczycieli i wychowawców już od najmłodszych lat. Książka Colina Rose jest odpowiedzią na trapiące nas problemy, z których głównym jest to, jak zrobić, żeby dzieci chciały się uczyć i przestały stosować metodę 3Z (zakuć, zdać, zapomnieć). Jest przeznaczona nie tylko dla nauczycieli i metodyków, ale również dla uczniów i wszystkich osób zainteresowanych rozwojem. Ewelina Drela członek zespołu Transfer Learning Solutions. Z wykształcenia ekonomista, z pasji dziennikarka. Członek Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Teatralnych (AICT). Krytyk teatralny, księgowa, dziennikarka. Współpracowała min. z Dziennikiem Teatralnym, czasopismem Teatralia, Manko oraz Kurierem Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Nowości!! Audiobooki promowane przez Instytut Nowoczesnej Edukacji. Sześciolatek w szkole, Sukcesy nauczyciela, Szkoła może być fascynująca oraz Wspaniałe dzieciństwo Więcej informacji na stronie: lub

20 Andrzej Blikle Kary i nagrody Kary i nagrody stanowią typowe narzędzie motywacyjne stosowane przez silnych wobec słabych. Często słyszy się opinię, że umiejętne stosowanie kar i nagród stanowi klucz do prawidłowego motywowania ludzi. Nic mylniejszego nad taki pogląd. Zarówno kary jak i nagrody (!) stanowią w każdej sytuacji czynnik silnie demotywujący do podejmowania działań. Aby wyjaśnić wpływ kar i nagród na skuteczność ludzkiego działania należy wpierw właściwie zdefiniować te pojęcia, gdyż niewłaściwe ich rozumienie z reguły prowadzi do wielu błędnych wniosków. Kary i nagrody można rozumieć w sposób następujący: Nagroda jest to miłe wydarzenie z góry zapowiadane przez nagradzającego w celu zmiany zachowania lub postawy nagradzanego. Kara jest to niemiłe wydarzenie z góry zapowiadane przez karzącego w celu zmiany zachowania lub postawy karanego. Najistotniejsze w tych definicjach jest stwierdzenie, że zarówno nagroda jak i kara są jednostronnie narzuconymi działaniami, o których nagradzany (karany) wie, że mają doprowadzić do zmiany jego zachowania lub postawy. Właśnie ta świadomość osoby, na którą chcemy wpłynąć przy pomocy nagród i kar, czyni nasze działania nie tylko nieskutecznymi, ale wręcz przeciwskutecznymi. Kary i nagrody przynoszą bowiem skutek odwrotny do oczekiwanego. W myśl naszych definicji nie jest nagrodą pójście z dzieckiem na lody, aby mu sprawić przyjemność, jest nagrodą pójście w konsekwencji umowy jak ładnie odrobisz lekcje to pójdziemy na lody. Nie jest karą usunięcie pracownika z pracy za pijaństwo (jest to skutek naruszenia dobrowolnie zawartej umowy pomiędzy pracodawcą a pracobiorcą), jest natomiast karą pozbawienie pracownika części wynagrodzenia na skutek nie osiągnięcia założonych norm lub zruganie go wobec jego kolegów. Nie jest nagrodą podniesienie wynagrodzenia grupie pracowników w związku z poprawą stanu finansowego firmy, jest nagrodą indywidualnie przyznawana premia za wydajność lub jakość pracy. Gdy mówimy o karach i nagrodach bardzo ważna jest obserwacje, że zarówno jedne jak i drugie są wynikiem jednostronnie narzuconej umowy oraz zakładają brak chęci do wykonania związanego z nimi zadania. W umyśle dziecka, któremu mama za odrobienie lekcji obiecuje lody rodzi się natychmiast myśl, że skoro tak, to zapewne zdaniem mamy odrabianie lekcji samo dla siebie musi być mało interesujące. Osoby, które czytały Przygody Tomka Sawyera autorstwa Mark Twain a, pamiętają zapewne jakiego użył on wybiegu, aby zachęcić swoich kolegów do wyręczenia go w narzuconej mu przez ciotkę kary w postaci malowania płotu. Miast oferować im za tę czynność wynagrodzenie (nagrodę), kazał im płacić za przywilej malowania. Tomek nie chciał malować płotu, bo miał to robić za karę. Jego koledzy gotowi byli za to płacić, choć przecież rzecz dotyczyła tej samej pracy

21 Pewien amerykański pisarz miał zwyczaj pracować w gabinecie, którego otwarte okno wychodziło na cichą osiedlową uliczkę. Ta uliczka była drogą ze szkoły grupy urwisów, którzy raz na dzień urządzali pod oknem pisarza koci koncert. Nie był to oczywiście element ułatwiający pracę. Pewnego razu pisarz wyszedł do chłopców i powiedział: Bardzo mi się podobają wasze kocie koncerty. Macie tu po dolarze na głowę i przyjdźcie jutro znów pohałasować. Nieco zdziwieni tym chłopcy zjawili się nazajutrz i znów urządzili jazgot. Tym razem otrzymali jednak jedynie po pół dolara. Nie jestem z was zadowolony powiedział pisarz żeby dostać dolara, musicie się lepiej starać. Następnego dnia chłopcy znów się pojawili, ale dostali tylko po ćwierć dolara. To nie był żaden jazgot, zupełnie się nie staracie powiedział pisarz. Za ćwierć dolara, to sam pan sobie jazgocz odparli chłopcy i więcej już nie wrocili. Mówiąc nagrodach i karach należy też zauważyć, że różnica pomiędzy karą i nagrodą jest czysto umowna, bowiem wstrzymanie nagrody jest zawsze odczuwane jako kara, a uniknięcie kary jest rodzajem nagrody. Dobrym przykładem ilustrującym tę prawdę są nagrody wręczane nauczycielom w dniu nauczyciela. Ponieważ weszło w zwyczaj, że od lat otrzymają je prawie wszyscy, nie otrzymanie nagrody staje się dotkliwą karą. I to nie tylko pieniężną przede wszystkim ambicjonalną. Z punktu widzenia zarządzania, wychowywania i kształtowania stosunków międzyludzkich kary i nagrody nie mają żadnych zalet, mają natomiast wiele wad. Oto one: 1. Nagrody i kary niszczą stosunki międzyludzkie: są postrzegane jako ograniczające autonomię mechanizmy nadzoru, podkreślają niepartnerski stosunek między stronami, niszczą współpracę, towarzyszy im poczucie, że otrzymanie nagrody zależy głownie od przyczyn pozamerytorycznych: łaska pańska na pstrym koniu jeździ (praca dla wskaźników, trzeba się przypodobać, itp.), słabi nie proszą silnych o radę i pomoc, wyrabiają posłuszeństwo, a nie samodzielność, wyrabiają lizusostwo. 2. Nagrody i kary prowadzą do ignorowania przyczyn: są traktowane jako uniwersalne sposoby rozwiązywania problemów uwalniające silnego od wnikania w przyczyny tych ostatnich, eliminują konieczność racjonalnego działania ze strony silnego. 3. Nagrody i kary zniechęcają do podejmowania wysiłku i ryzyka: ci, którzy uważają, że nie mają szans na nagrodę, całkowicie rezygnują z wysiłku, popełnienie błędu może zagrozić otrzymaniu nagrody, pracując dla nagrody ograniczamy nasze działanie wyłącznie do tego, co może mieć wpływ na nagrodę. 4. Nagrody i kary niszczą bezpośrednią motywację: celem ostatecznym staje się nagroda, a nie sukces w realizacji zadania; nagrody motywują jedynie do starania się o nagrodę, sugerują, że zadanie nie jest warte wykonania z własnej woli. Nie jest prawdą, że nagrody i kary stosowane z umiarem, w pewnych okolicznościach, w stosunku do pewnych osób itp. mogą spełniać pożyteczną rolę. Nie jest prawdą, że jeżeli nie pomogą, ale na pewno nie zaszkodzą. Nie jest wreszcie prawdą, że stosowanie wyłącznie nagród, bez kar, może być skuteczne

22 Nagrody i kary mają zawsze i w każdych okolicznościach destruktywny wpływ na człowieka, odbierają mu bowiem jego naturalną motywację do pozytywnego działania. Alfie Kohn, jeden z amerykańskich psychologów pracy, przytacza w swojej książce bogatą literaturę naukową z zakresu psychologii z opisami eksperymentów dotyczących stosowania nagród. We wszystkich opisanych przypadkach bez względu na wiek, płeć, rasę i wykształcenie badanych, bez względu na ich środowisko pracy czy nauki, nagrody stanowiły zawsze czynnik silnie demotywujący. Ten sam autor formułuje również następującą konstatację: Ludzie z przewagą motywacji zewnętrznej nad własną są bardziej podatni na uczucia bezsilności i depresji, bowiem mają poczucie uzależnienia ich losu od czynników, na które nie mają wpływu. Skoro nagrody i kary są tak destruktywne, to dlaczego są stosowane tak często? Odpowiedź na to pytanie jest prosta. Stosowanie nagród i kar jest łatwe, nie wymaga żadnej wiedzy oraz uwalnia od konieczności analizowania przyczyn. Pozwala też na szybkie osiągnięcie prostych celów operacyjnych w myśl zasady, że przy pomocy nagród i kar można prawie każdego zmusić do prawie wszystkiego. Niestety nie można zmusić do tego, co w budowaniu motywacji własnej człowieka najważniejsze aby polubił swoją pracę! (Fragment książki Andrzeja Blikle Doktryna jakości ) Andrzej Blikle - Profesor zwyczajny w Instytucie Podstaw Informatyki PAN, członek Europejskiej Akademii Nauk (Academia Europaea), prezes rady nadzorczej firmy "A.Blikle Sp. z o.o.", członek honorowy i były prezes Polskiego Towarzystwa Informatycznego, były prezes Polskiej Federacji Producentów Żywności, były członek prezydium zarządu Confederation of the Food and Drink Industries of the EU, wiceprezes Komitetu Mazowieckiej Nagrody Jakości, przewodniczący Rady Centrum im. Adama Smitha, członek Rady Forum Obywatelskiego Rozwoju, prezes zarządu stowarzyszenia Inicjatywa Firm Rodzinnych i członek kilkunastu innych organizacji

23 20 maja 2010, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa, Al. Ujazdowskie