Wzór poprawnych odpowiedzi na pytania drugiego etapu międzynarodowego konkursu Aliante 2007.

Transkrypt

1 Wzór poprawnych odpowiedzi na pytania drugiego etapu międzynarodowego konkursu Aliante POLSKA

2 CZĘŚĆ PIERWSZA Historia PYTANIA Kiedy i w jakich okolicznościach powstała Liga Narodów? Opiszcie powody jej upadku i podajcie kilka przykładów. Liga Narodów - organizacja międzynarodowa, założona 28 czerwca 1919 r., powstała z inicjatywy prezydenta Stanów Zjednoczonych T. W. Wilsona na podstawie Paktu Ligi Narodów, stanowiącego 1 część Traktatu Wersalskiego, uchwalonego 28.VI.1918 roku na paryskiej konferencji pokojowej, który wszedł w życie roku. Działalność rozpoczęła 16 stycznia 1920 roku. Pierwsza wojna światowa spowodowała w Europie olbrzymie zniszczenia, więc jeszcze podczas jej trwania zaczęto myśleć o utworzeniu takiej międzynarodowej organizacji, która doprowadziłaby do współpracy i porozumienia między narodami i zapobiegała na przyszłość wybuchom wojen, a rozstrzygała na drodze pokojowej wszelkie nieporozumienia i konflikty. Idea powołania takiego międzynarodowego stowarzyszenia szybko zyskała dużą popularność, a prezydent Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilson stał się jej wielkim orędownikiem. On to właśnie w orędziu z 8 stycznia 1918 roku stwierdzał, że powinno powstać zrzeszenie państw, które wielkim i małym państwom gwarantować będzie polityczną niezależność i terytorialną integralność. Projekt Wilsona uzyskał poparcie innych państw, a przede wszystkim Wielkiej Brytanii i Francji. Na plenarnym posiedzeniu konferencji paryskiej w styczniu 1919 roku, Wilson przedstawił swój projekt Ligi Narodów.

3 Liga była pierwszą organizacją międzynarodową, której podstawowym celem było działanie na rzecz utrzymania pokoju międzynarodowego, zapobieganie wojnom, rozwijanie pokojowej współpracy państw członkowskich. Członkowie byli zobowiązani do: rozwijania stosunków międzynarodowych wg zasady sprawiedliwości i honoru, jawności działań w stosunkach międzynarodowych opartych na sprawiedliwości, ścisłym przestrzeganiu norm prawa i zobowiązań międzynarodowych, każde państwo członkowskie, w wypadku konfliktu międzynarodowego, miało podporządkować się wyrokowi Trybunału Międzynarodowego w Hadze, pokojowego rozstrzygania sporów, ograniczenia zbrojeń do minimum, poszanowania i utrzymania całości terytorialnej i politycznej niezawisłości państw. Działalność Ligi obejmowała w pierwszej kolejności problematykę pokoju, bezpieczeństwa i wojen. Do sukcesów w tym zakresie należały m.in. zwołanie konferencji rozbrojeniowej w 1932 r. Liga rozpatrywała także szereg sporów międzynarodowych, jak np. spór Litwy z Polską o Wilno (1920), Spór Grecji z Włochami o cieśninę Korfu (1923). W myśl postanowień statutu członkiem Ligi Narodów mogło zostać każde państwo, a nawet kolonia, o ile rządziło się swobodnie i dawało rękojmie, że będzie przestrzegało przyjętych zobowiązań: musiało też uzyskać dwie trzecie głosów ogólnego zgromadzenia członków. Każde państwo mogło wystąpić z Ligi, ale dopiero po upływie dwóch lat od momentu zgłoszenia tego zamiaru. Liga Narodów nie stała się organizacją powszechną, zdolną do spełnienia idei, które przyświecały jej utworzeniu. 1. Po pierwsze Liga Narodów miała być organizacją wszystkich państw świata i dysponować prawem mediacji oraz interwencji w wypadku zagrożenia pokoju, jednak nigdy nie stała się organizacją światową. Do 32 państw założycieli dołączyły wkrótce państwa neutralne, nowo powstałe oraz pokonane. Z ligi wykluczono jednak Niemcy i Rosje Radziecką już na samym początku. Nie przystąpiły do niej w ogóle Stany Zjednoczone, co zmniejszało wydatnie autorytet Ligi. Kongres odmówił bowiem poparcia dla polityki Wilsona, nie ratyfikował Traktatu Wersalskiego i nie zgodził się na przystąpienie do Ligi Narodów.

4 2. Obciążeniem dla organizacji okazało się uznanie Paktu Ligi za integralną część traktatów pokojowych. Polska, Czechosłowacja, Jugosławia uważały Ligę za gwaranta postanowień pokojowych. Jednak państwa niezadowolone z postanowień pokojowych tj. Niemcy, ZSRR, Węgry, Austria krytycznie odnowiły się do organizacji, uważały Ligę Narodów za narzędzie polityki państw zwycięskich. Spadek jej prestiżu był widoczny, gdy organizacje nie potrafiła zapobiec takim wydarzeniom jak okupacja Zagłębia Ruhry przez Francję lub aneksja Kłajpedy przez Litwę.3. Słabością Ligi był brak organów wykonawczych, zdolnych stworzyć i utrzymać system bezpieczeństwa zbiorowego. Reakcją na agresję ze strony państw zrzeszonych w Lidze mogło być co najmniej potępienie napastnika, zerwanie z nim stosunków dyplomatycznych i zastosowanie wobec niego sankcji gospodarczych. Okazała się zupełnie bezradna wobec agresji wielkich mocarstw, np. Włoch na Etiopię, czy Niemiec na Czechosłowację i Polskę. Prowadząc negocjacje z agresorami ułatwiła im rozpętanie II wojny światowej. 4. Organizacja nie dysponowała odpowiednimi środkami nacisku w wypadku konfliktów, nie miała możliwości zastosowania sankcji wojskowych. Międzynarodowe siły mogące temu służyć nie powstały. Jedynym sukcesem Ligi było wykluczenie ZSRR po agresji na Finlandię. Polityka mocarstw znów oparła się na sojuszach i koalicjach ale również na przemocy i zbrojeniach. 5. Kolejną słabością Ligi było to, iż uwzględniała ona głównie interesy mocarstw. Charakterystycznym tego przykładem było wprowadzenie systemu mandatowego w odniesieniu do kolonii niemieckich oraz obszarów odebranych Turcji, które - jak Irak, Palestyna, Transjordania - znalazły się pod mandatem brytyjskim, a Syria i Liban - francuskim. 6. Wkład Ligi w rozwój międzynarodowej współpracy gospodarczej był także znikomy. Prowadziła ożywione prace w dziedzinie kodyfikacji prawa międzynarodowego, bez większych jednak rezultatów: skodyfikowała jedynie niektóre zagadnienia dotyczące bezpaństwowców i obywatelstwa. Opracowała 19 projektów konwencji międzynarodowych, z których kilka weszło w życie. Należą do nich m.in. konwencja w sprawie zakazu handlu kobietami i dziećmi z 1921 r. i konwencja w sprawie niewolnictwa z 1926 r. Liga była pomyślana jako, z jednej strony, narzędzie zachowania pokoju,, a z drugiej strony - jako instytucja mogąca poprawić warunki zdrowotne oraz społeczne i ekonomiczne w skali globalnej. Organizacje powołane do realizacji zadań drugiej grupy odnosiły znaczne sukcesy (Światowa Organizacja Zdrowia, Międzynarodowa Organizacja

5 Pracy ), ale ich sukcesy ustępowały w cień wobec powtarzających się niepowodzeń Ligi w zachowaniu pokoju czy to w Europie, czy w regionach kolonialnych. Po wybuchu drugiej wojny światowej Liga Narodów zaprzestała działalności: formalnie została rozwiązana 19 kwietnia 1946r. Źródła: 1. Adamski J., Chmiel L., Syta A.: Czasy, ludzie, wydarzenia. Część 3. Lata Książka pomocnicza do nauczania historii. Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1990, s Doliwa-Klepacki Z. M.: Encyklopedia organizacji międzynarodowych. Warszawa, Wydawnictwo 69, 1999, s Historia. Encyklopedia szkolna. Warszawa, WSiP, 1993, s Kronika ludzkości. Warszawa, Wydawnictwo Kronika, 1993, s Pronobis W.: Polska i świat w XX wieku. Warszawa, Editions Spotkania, 1991, s Opiszcie ewolucję stosunków pomiędzy krajami Bałtyckimi a Rosją (później ZSRR) w okresie międzywojennym. W okresie pierwszych niepodległości Republiki Estonii, Republiki Łotwy i Republiki Litewskiej (tj. w latach ) stosunki z Związkiem Sowieckim (do 1922 Rosją Bolszewicką) stanowiły istotny problem polityki zagranicznej tych państw. Pomimo tego, że wszystkie wymienione państwa powstały na ziemiach dawnej carskiej Rosji i podobnych doświadczeń walk o niepodległość w okresie I wojny światowej i tuż po niej, nieco inaczej kształtowały się stosunki sowiecko-estońskie i sowiecko-łotewskie, inaczej zaś stosunki ZSRR z Litwą. Po proklamacji niepodległości przez Estonię (24 lutego 1918r.), młode państwo, musiało stawić czoła dwóm interwencjom bolszewickim (pierwsza w początkach stycznia 1919r.

6 została odparta przy pomocy ochotników fińskich, druga, w maju 1919r., przy pomocy ochotników z Łotwy) a także stała się teatrem działań rosyjskiej wojny domowej. Formalnym odprężeniem w stosunkach Tallina i Moskwy, stało się podpisanie 2 lutego 1920 w Dorpacie estońsko-sowieckiego układu pokojowego, na mocy którego, Estonii zostały przyznane granice na zasadach etnograficznych. Również dla niepodległej (od 18 listopada 1918r.) Łotwy, najważniejszym (obok uregulowania statusu znajdujących się wciąż na jej terytorium wojsk niemieckich) wzywaniem pierwszych miesięcy niepodległości stało się odparcie komunistycznego zagrożenia. Przez pewien czas w Rydze funkcjonował nawet rząd komunistyczny, kierowany przez P.Stuczkę. O pomoc w walce z usadowionymi w Latgalii bolszewikami, Łotysze zwrócili się o pomoc do strony polskiej (armia gen. Śmigłego-Rydza). Łotewsko-sowiecki pakt pokojowy został podpisany 11 sierpnia 1920r. Inaczej niż w omówionych wyżej przypadkach, podstawowym celem polityki zagranicznej Litwy (proklamacja niepodległości 16 lutego 1918r.) stało się zbudowanie państwa litewskiego z Wilnem jako jego historyczną stolicą. Zamierzenia te kolidowały z polskimi roszczeniami do Wilna, co stawiało Polskę w roli głównego wroga Republiki Litewskiej. 12 lipca 1920r. (a więc w czasie wojny polsko-bolszewickiej) został podpisany sowiecko-litewski pakt, który przyznawał Litwie Wilno i Grodno. Po bitwie warszawskiej i buncie Żeligowskiego, Wilno ostatecznie weszło w skład Polski, co uniemożliwiło nawiązanie polsko-litewskich stosunków dyplomatycznych (aż do 1938r.). Brak wspólnej granicy, a także wiara w odzyskanie Wilna przy pomocy sowieckiej, doprowadziły do popisania 26 września 1926r. litewsko-sowieckiego układu o nieagresji. W początku lat 20. zamiarem Polski wobec państw bałtyckich (łącznie z Finlandią) było utworzenie Związku Bałtyckiego, skierowanego przeciwko ZSRR (spotkania w Warszawie, Helsinkach, moskiewska konferencja rozbrojeniowa). Zamierzenia te jednak pozostały jedynie w sferze planów, głównie z powodu napięć na linii Warszawa-Kowno i niechęci parlamentu Finlandii. Okres, gdy ministrem spraw zagranicznych ZSRR był Maksym Litwinow (lata ) stał pod znakiem zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego państwu radzieckiemu. Wyrazem tego była aktywna polityka międzynarodowa i regionalna (np. protokół Litwinowa,

7 który podpisały wszystkie państwa bałtyckie, czy układy o nieagresji z Łotwą i Estonią oba w 1932r.) Po rozbiorze Polski i wyznaczeniu sowiecko-niemieckich stref wypływów w Europie Środkowo-Wschodniej (pakt Ribbentop-Mołotow, uszczegółowiony paktem z 28 września 1939r.), ZSRR podjął politykę zmierzającą do włączenia trzech krajów bałtyckich w swój skąd. Preludium tego stał się sowiecko-radziecki układ z 10 października1939r., który oddawał Litwie, dopiero co zagarniętą Wileńszczyznę. Temu paktowi towarzyszyły także układy z pozostałymi republikami bałtyckimi: Estonią 28 września 1939r. i Łotwą 5 października 1939r. Ich istotą była możliwość wprowadzenia określonych kontyngentów wojsk radzieckich oraz możliwość ustanowienia sowieckich baz wojskowych na tych terenach. Wreszcie 14 czerwca 1940r. wojska ZSRR zajęły Litwę, Łotwę i Estonię, a Kreml skierował od Kowna, Tallina i Rygi noty dyplomatyczne zarzucające Republikom nieprzestrzeganie zawartych umów i żądające ustanowienia w nich rządów bardziej przychylnych dla ZSRR. W połowie lipca obyły się w tych krajach wybory (pod nadzorem wojsk radzieckich) do Zgromadzeń Narodowych, w których wyłoniono przedstawicieli całkowicie posłusznych Moskwie. Zgromadzenie te od razu poprosiły Kreml o zgodę na przyłączenie ich państw do ZSRR, na co Rada Najwyższa wyraziła zgodę 3, 5 i 6 sierpnia 1940r. Niepodległe Litwa, Łotwa i Estonia przestały istnieć. ŹRÓDŁA Wiesław Dobrzycki, Państwa bałtyckie, Polska i Rosja Radziecka oraz Agresje radzieckie [w:] Historia stosunków międzynarodowych , str i Piotr Łossowski, Litwa (historia państw świata w XX wieku), str , , Europa Środkowowschodnia problemy młodych państw oraz Europa Środkowowschodnia w stronę autorytaryzmu [w:] Historia polityczna świata, tom 1, str i Podajcie datę i powody powstania tzw. Traktatu Brukselskiego oraz wyjaśnijcie jego związek z NATO.

8 Traktat Brukselski został podpisany 17 marca 1948 r. przez Francję, Wielką Brytanię oraz kraje Beneluksu (Belgia, Holandia, Luksemburg). Deklarował współpracę na płaszczyźnie gospodarczej, społecznej, kulturowej, a także w zakresie zbiorowej samoobrony. Jego kontynuacją było podpisanie w kwietniu 1949 r. traktatu waszyngtońskiego, powołującego do życia NATO. Po II wojnie światowej idea gospodarczej i politycznej integracji stała się bardzo popularna w ówczesnej Europie jako droga do uniknięcia ponownego wybuchu wojny. Proklamowany 5 lipca 1945 roku plan Marshalla niejako zachęcał do integracji przez wymaganie od państw europejskich konsultacji w sprawie sprecyzowania swoich potrzeb co do odbudowy gospodarczej. Dlatego w 1947 roku dyplomaci z Belgii, Luksemburgu i Holandii zaczęli domagać się utworzenia Unii Zachodnioeuropejskiej, która mogłaby skupiać nie tylko ich państwa, ale także Wielką Brytanię oraz Francję. Jednakże to nie względy ekonomiczne nadały rozmach integracji europejskiej, lecz zagrożenie ze strony Związku Radzieckiego. Odmowa przystąpienia ZSRR do Planu Marshalla oraz oczywiste dążenie ZSRR do dominacji we wschodniej Europie obudziły w wielu Europejczykach obawy, iż być może Stalin, podobnie jak Hitler kilka lat wcześniej, będzie chciał opanować całą Europę. Komunistyczny zamach stanu w Czechosłowacji w lutym wydawał się niezbitym dowodem agresywnych intencji Stalina. 17 marca 1948 r. podpisano w Brukseli Pakt o Ekonomicznej, Społecznej i Kulturalnej Współpracy oraz Zbiorowej Samoobronie. We wstępie do Traktatu Brukselskiego założyciele w ten sposób uzasadnili powody podpisania traktatu: potwierdzenie walki o prawa człowieka wzmocnienie i ochrona zasad demokracji, wolności osobistej i wolności politycznej, tradycji konstytucyjnych oraz reguł prawa, które są dziedzictwem każdego narodu umacnianie więzi ekonomicznych, społecznych i kulturowych, które już teraz jednoczą państwa lojalna współpraca i koordynacja wysiłków, mających na celu stworzenie w Zachodniej Europie silnej podstawy do uzdrowienia sytuacji ekonomicznej w Europie udzielanie pomocy sobie nawzajem, aby utrzymać międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo oraz odparcie wszelkiej agresywnej polityki podjęcie odpowiednich kroków, które byłyby potrzebne w przypadku odnowy niemieckiej polityki agresji stopniowe dołączanie kolejnych państw, skłaniających się ku tym samym ideałom.

9 Traktat był skierowany przeciwko wszelkiej agresji i zobowiązywał kraje członkowskie do udzielenia pomocy państwu, które zostałoby zaatakowane (mówił o tym artykuł czwarty Układów Brukselskich). Zgodnie z układem państwa zobowiązały się do stworzenia wspólnego systemu obronnego w przyszłości. Traktat Brukselski inicjował proces integracji europejskiej i był dobrym posunięciem państw Europy Zachodniej, jednak w obliczu rozmiarów Armii Czerwonej zrozumiano, iż państwa Unii Zachodnioeuropejskiej nie mogą wiele zrobić, aby odeprzeć atak ZSRR. Dlatego prawie od razu rozpoczęto negocjacje w sprawie szerszego sojuszu, w którym wzięłyby także udział Stany Zjednoczone. 30 kwietnia 1948 r. w Londynie państwa, które podpisały Układy Brukselskie spotkały się, by określić potrzeby militarne Europy Zachodniej oraz rozmiar wkładu Stanów Zjednoczonych i Kanady w to uzbrojenie. Dlatego od czerwca na obradach byli również obecni przedstawiciele USA oraz Kanady. Już 24 czerwca, czyli w niedługim czasie od podpisania traktatu Związek Radziecki rozpoczął blokadę Berlina Zachodniego. Akcja nie przyniosła jednak pożądanych efektów. Wzmocniła jednie przeświadczenie o konieczności przyspieszenia rozbudowy sytemu obronnego Europy Zachodniej. We wrześniu 1948 powstała organizacja obronna państw Europy Zachodniej Komitet Obrony. Na wieść o tym Amerykanie rozpoczęli pierwsze rozmowy na temat bezpieczeństwa w obszarze północnoatlantyckim. Kanadyjski premier Louis St. Laurent 28 kwietnia 1948 r. wysunął propozycję rozszerzenia Układów Brukselskich. Została ona entuzjastycznie poparta przez Ernesta Bevina, ministra spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii. W czerwcu 1949 r. Senat amerykański uchwalił rezolucję Vandenberga, która wzywała do tworzenia bloków militarnych w celu zapobiegania sowieckiemu zagrożeniu. 11 czerwca zaczęli obradować przedstawiciele USA, Kanady i państw Unii Zachodniej. Owoc tych obrad - sprawozdanie dla rządów - został zaakceptowany przez poszczególne rządy, co pozwoliło Radzie Konsultacyjnej Traktatu Brukselskiego na określenie zasad utworzenia sojuszu o zasięgu północnoatlantyckim. 15 marca sygnatariusze traktatu brukselskiego oraz USA i Kanada zaprosiły Danię, Islandię, Włochy, Norwegię i Portugalię do podpisania sojuszu. 18 marca został ogłoszony tekst układu. Pomimo protestu ze strony Związku Radzieckiego Pakt Północnoatlantycki został podpisany 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie. Źródła: 1. Nato-Europa-Polska 2000, Julian Kaczmarek, wyd. ATLA , str

10 2. Treaty of Economic, Social, and Cultural Collaboration and Collective Self-defense (Brussels Treaty), March 17, 1948, źródło: 2. Treaty of Brussels, źródło: 3. Traktat Brukselski, źródło: 4. Zaszeregujcie czasowo oraz opiszcie zajścia nad rzeką Ussuri. Jaki miało to wpływ na stosunki pomiędzy światowymi mocarstwami? Sowiecko-chińskie starcia graniczne na rzecze Ussuri były kulminacją wrogości między tymi dwoma mocarstwami, determinowaną walką o przywództwo w światowym ruchu komunistycznym. Konflikt z ZSRR dojrzewał od chwili proklamowania Chińskiej Republiki Ludowej. Komuniści chińscy, nieszkoleni w Moskwie i niezawdzięczający niczego Armii Czerwonej, nie godzili się na przyjęcie roli satelity Kremla. Po tzw. referacie Chruszczowa (na XX zjeździe KPZR w marcu 1956r.), chińsko-sowiecka wrogość stale potęgowała. Wyrazem tego było m.in. chińskie poparcie dla Władysława Gomułki w październiku 1956r., wzajemne oskarżanie o odchylenia i zdradę ideałów, czy chińska odmowa podpisania tzw. układu moskiewskiego o częściowym zakazie doświadczeń z bronią jądrową (1963r.). Mao Zedong, proklamując tzw. rewolucję kulturalną w 1966r., określił Związek Radziecki jako wroga numer jeden Chin Ludowych. Po interwencji na Czechosłowację, Pekin oskarżył ZSRR o przygotowywanie napaści na Chiny. W tym przekonaniu umocniło władze ChRL przesunięcie w końcu 1968r. na chińską granicę 33 dywizji sowieckich. 23 stycznia 1969r. miał miejsce pierwszy poważny incydent nad graniczną rzeką Ussuri, w rejonie wyspy Damanskij (Zhenbao), którą Chińczycy uważali za część swojego terytorium. W następnych tygodniach wielokrotnie dochodziło do starć grup chińskich żołnierzy z radzieckimi pogranicznikami. W nocy z 1 na 2 marca 1969r. Trzystuosobowy oddział chiński użył broni, zabijając i raniąc na wyspie Damanskij 31 radzieckich żołnierzy. 15 marca Chińczycy przeprowadzili

11 kolejny atak na wyspę, której broniły oddziały Armii Czerwonej, wyposażonej tym razem w broń pancerną. Przypadki wymiany ognia na granicy zdarzały się jeszcze nad Ussuri do końca kwietnia. Łącznie w starciach granicznych zginęło według danych radzieckich 71 żołnierzy Armii Czerwonej oraz nieznana liczba (szacowana na kilkaset) żołnierzy chińskich. Ostatecznie Chińczycy w październiku 1969r. zgodzili się na podjęcie rokowań z ZSRR. Toczące się przez całą dekadę lat 70. rozmowy nie przyniosły rozstrzygnięcia, lecz nie dochodziło już do poważniejszych incydentów. Wzajemne ataki propagandowe uległy osłabieniu dopiero po śmierci Mao Zedonga w 1976r. Ostatecznie chińsko-radziecką granicę potwierdzał układ z 1991r. Incydenty nad Ussuri spowodowały, że ChRL zmienił swą politykę w stosunku do Stanów Zjednoczonych (tzw. dyplomacja pingpongowa). Gdy, relacje na linii Pekin-Waszyngton uległy ociepleniu, ZSRR został zmuszony do podobnego kroku, co było jednym z czynników początkujących tzw. politykę détente w latach 70. XX wieku. ŹRÓDŁA Antoni Dudek, ZSRR w epoce Breżniewa, str , oraz Jakub Polit, Rewolucja kulturalna i zwrot polityczny w Chinach str , [w:] Historia polityczna świata, tom Co oznacza angielski skrót SALT? Co zawierała ta umowa? SALT to angielski skrót od Strategic Armaments Limitation Talks, który oznacza rokowania na temat ograniczenia zbrojeń strategicznych. Jest to określenie negocjacji pomiędzy ZSRR i USA, które miały miejsce w latach Rozmowy dzielą się na dwie rundy: SALT I i SALT II. Rozmowy rozpoczęły się 1 listopada 1969 roku w Helsinkach i trwały do maja Jeszcze przed zakończeniem negocjacji strony zawarły różnorodne porozumienia, np. o zakazie umieszczania broni masowego rażenia na dnie morza poza własnym pasem wód przybrzeżnych (11 lutego 1971 r), metodzie zapobiegania przypadkowemu wybuchowi wojny

12 nuklearnej (30 września 1971 r.).oraz zakazie badań, produkcji i składowania broni biologicznej (10 kwietnia 1972r.). Nixon i Breżniew podpisali też w 1974 r. układ o zakazie przeprowadzania prób jądrowych pod ziemią. Negocjacje zakończyły się porozumieniem, na które składały się dwa dokumenty podpisane 26 maja 1972 roku przez prezydenta USA Richarda Nixona oraz radzieckiego prezydenta Leonida Breżniewa w Moskwie. Układ wszedł w życie 3 października 1972 roku. Ograniczał limity zbrojeniowe obu mocarstw, lecz nie wspominał o ograniczaniu istniejących arsenałów. Pierwszy z podpisanych dokumentów miał charakter bezterminowy i dotyczył ograniczenia systemów obrony przeciwrakietowej (Anti-Balistic Missiles ABM). Układ początkowo zakładał zredukowanie systemów pocisków antyrakietowych w obydwu państwach do dwóch: jeden do ochrony stolic, a drugi do obrony wyznaczonego missle field (dosłownie: pola rakietowego ), czyli rejonu wystrzeliwania pocisków balistycznych. W 1974 roku został uzupełniony protokołem ograniczającym liczbę rejonów rozmieszczenia takich systemów z dwóch do jednego. Dzięki takiemu rozwiązaniu Związek Radziecki i Stany Zjednoczone wzajemnie zniechęcały się do nieoczekiwanego ataku na swoje centra kierownicze i główne środki odstraszania, osiągając tym samym niemałe oszczędności, ponieważ systemy antyrakietowe były bardzo drogie. Taki system mógł się składać z maksymalnie 100 wyrzutni oraz 100 antyrakiet. Stany Zjednoczone zdecydowały się chronić obszar w pobliżu miasta Grand Forks w Północnej Dakocie, natomiast ZSRR wybrało Moskwę na miejsce zainstalowania systemu przeciwrakietowego. Stany Zjednoczone, podobnie jak Związek Radziecki skorzystały z praw przyznanych przez umowę ABM. USA zdecydowały się chronić obszar w pobliżu miasta Grand Forks w Północnej Dakocie, natomiast ZSRR wybrało Moskwę na miejsce zainstalowania systemu przeciwrakietowego. W 1976 roku Kongres uznał system za nieefektywny i doprowadził do jego dezaktywacji. ZSRR w odróżnieniu od USA przez wiele lat inwestował w moskiewską instalację i oficjalnie do dziś posiada on status pełnej gotowości bojowej. Amerykanie natomiast twierdzą, że system został dezaktywowany w 1998 roku. Druga umowa dotyczyła ograniczenia strategicznych zbrojeń ofensywnych została podpisana podczas tej samej ceremonii. Było to tymczasowe porozumienie, które określało limit poszczególnych środków przenoszenia broni nuklearnych o zasięgu międzykontynentalnym. Porozumienie przewidywało zamrożenie liczbę stałych, naziemnych wyrzutni rakiet międzykontynentalnych, ograniczenie liczby wyrzutni rakiet balistycznych na okrętach podwodnych oraz ilość okrętów wyposażonych w takie głowice do liczby już znajdujących się w uzbrojeniu i w budowie w dniu podpisania tego porozumienia.

13 Redukowało także liczbę amerykańskich i radzieckich międzykontynentalnych pocisków balistycznych - ICBM (do 1054 pocisków w USA i 1618 w ZSRR) oraz pocisków balistycznych przenoszący głowice jądrowe wystrzeliwane z pokładów okrętów podwodnych - SLBM (do 710 pocisków na 44 okrętach w USA i 950 pocisków na okrętach w ZSRR). Układ zezwalał Rosjanom na posiadanie większej ilości środków przenoszenia broni (z wyjątkiem bombowców strategicznych) ze względu na przewagę techniczną broni amerykańskiej. Umowa miała charakter tymczasowy i obowiązywała do 1977 roku, jednak mocarstwa zdecydowały się utrzymać ustanowione limity dopóki nie zostanie opracowana umowa SALT II. Chociaż SALT I był przełomem w stosunkach USA ZSRR (stanowił element dialogu pomiędzy tymi krajami podczas zimnej wojny), to w rzeczywistości układ ten stał się porażką USA, ponieważ naruszył równowagę strategiczną na korzyść ZSRR. 21 listopada 1972 roku przystąpiono do obrad, których celem było opracowanie porozumienia o ograniczeniu zbrojeń strategicznych, zastępującego SALT I. Po siedmiu latach negocjacji SALT II zawarto układ wiedeński w dniu 18 czerwca 1979 roku. Opierał się on przede wszystkim na założeniach ustalonych podczas zapoznawczego poznania prezydentów światowych mocarstw: Geralda Forda i Leonida Breżniewa w dniach listopada 1974 roku we Władywostoku. Podczas tego spotkania postanowiono zredukować ilość środków przenoszenia broni jądrowej do Była to ogólna, dopuszczalna liczba wyrzutni rakiet międzykontynentalnych balistycznych - ICBM, wyrzutni rakiet balistycznych startujących z okrętów podwodnych SLBM, ciężkich bombowców i rakiet balistycznych powietrze-ziemia. Z dniem 1 stycznia 1981 roku państwa miały zredukować tę liczbę do 2250 jednostek (wiązało się to z koniecznością zniszczenia niektórych głowic) spośród nich mogło być wyposażone w wielogłowicowe ładunki nuklearne. We Wiedniu podpisano układ o jakościowym i ilościowym ograniczeniu zbrojeń strategicznych, protokół do układu, a także wspólne oświadczenie radziecko-amerykańskie o zasadach i głównych kierunkach dalszych rokowań o ograniczeniu zbrojeń strategicznych. Traktat mówił również o zakazie budowania nowych lądowych wyrzutni rakiet międzykontynentalnych. Wprowadzał również limity dotyczące rozmieszczenia broni strategicznej. Zobowiązano się do nieprzeprowadzania testów rakiet balistycznych i wyrzutni o zasięgu 600 kilometrów na okrętach nawodnych, stacjonarnych rakiet balistycznych lub samosterujących przeznaczonych do umieszczenia na dnie oceanów, mórz i wód wewnętrznych oraz środków umieszczania na orbicie wszelkiej broni masowego rażenia (w tym jądrowej).

14 Porozumienie SALT II miało obowiązywać aż do końca roku 1985, ale w pół roku po jego podpisaniu ZSRR dokonał inwazji na Afganistan. W efekcie Senat USA nie ratyfikował układu. Pomimo to, obie strony przestrzegały jego postanowień. Źródła: CRS Report for Congress: Arms Control and Nonproliferation: A Catalog of Treaties and agreements January 29, 2007 Prepared for Members and Comittees of Congress, źródło: strona Departamentu Stanów Zjednoczonych: Treaty Between The United States of America and The Union of Soviet Socialist Republics on the Limitation of Strategic Offensive Arms (SALT II), Bureau of Arms Control, źródło: Najnowsza historia świata, red. Artur Patek, Jan Rydel, Janusz, Józef Węc, Wydawnictwo Literackie 2003, str Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, praca zbiorowa pod redakcją Czesława Mojsiewicza, wyd. Atla , str. 287 Memorandum of Understanding between The United States of America and The Union of Soviet Socialist Republics regarding The Establishment of a Data Base on The Numbers of Strategic Offensive Arms, źródło: 6. Kiedy została ustanowiona organizacja ASEAN? Jakie są jej cele i jakie państwa w niej uczestniczą? Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN) utworzono 8 sierpnia 1967 roku w Bangkoku. Jest polityczno-gospodarczą organizacją zrzeszającą 10 państw Azji Południowo-Wschodniej. Jej członkami są Brunei, Filipiny, Indonezja, Kambodża, Laos, Malezja, Myanmar/Birma, Singapur, Tajlandia, Wietnam. ASEAN posiada populację ok. 500 mln, powierzchnię ok. 4,5 mln km², łączne PKB wielkości 737 mld USD i udział w handlu ok. 720 mld USD.

15 ASEAN działa w oparciu o następujące dokumenty: Deklarację o jedności ASEAN (Declaration of ASEAN Concord) oraz Układ o przyjaźni i współpracy (The Treaty of Amity and Cooperation). W 2003 roku przyjęto Deklarację ws. Jedności ASEAN II (Bali Concord II), w której liderzy zobowiązali się do utworzenia do 2020 roku Wspólnoty ASEAN (ASEAN Community). Ma się ona opierać na 3 filarach: 1. Wspólnocie Bezpieczeństwa ASEAN; 2. Wspólnocie Gospodarczej ASEAN; 3. Wspólnocie Społeczno-kulturalnej ASEAN. Deklaracja ASEAN stwierdza, że główne cele i zamiary stowarzyszenia to: 2. Przyspieszanie wzrostu ekonomicznego, rozwoju socjalnego i kulturalnego w regionie: fundacja ma budować pokojową i dobrze współpracującą wspólnotę narodów południowoazjatyckich. 3. Promowanie regionalnego pokoju i stabilizacji poprzez trwałe respektowanie sprawiedliwości i reguł prawa w stosunkach między krajami w regionie i dochowywanie zasad Karty Narodów Zjednoczonych. "Stowarzyszenie reprezentuje zjednoczoną wolę narodów w związanie się przyjaźnią i współpracą i, przez wspólny wysiłek i poświęcenie, zapewnia ludziom i potomności szczęście pokoju, wolności i dobrodziejstwa" (Deklaracja ASEAN, Bangkok, 8 sierpnia 1967). Głównym zadaniem ASEAN jest współpraca gospodarcza, kulturalna, naukowo-techniczna i kulturalna w swoim regionie. ASEAN dąży również do utworzenia strefy pokoju, neutralności i wolności, pozbawionej broni jądrowej. Kraje ASEAN podejmują działania na rzecz pokojowego rozwiązywania sporów, normalizacji na Półwyspie Koreańskim. Do współpracy zapraszane są także państwa trzecie, np. kraje Unii Europejskiej, USA, Rosja, Chiny. ASEAN zadecydował o wprowadzeniu na swoim obszarze do 2005 strefy wolnego handlu (AFTA). Współuczestniczy w konsolidacji działań w całym regionie Pacyfiku, wchodząc w skład APEC. Siłą tej organizacji jest postępujący dynamicznie od przełomu lat 80. i 90. rozwój gospodarczy ("azjatyckie tygrysy"), atrakcyjny rynek, liczący ponad 180 mln ludności i tania siła robocza.

16 Źródła: 1. Doliwa-Klepacki Z. M.: Encyklopedia organizacji międzynarodowych. Warszawa, Wydawnictwo 69, 1999, s Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej ASEAN. Źródło: Narodowe, Azji,Poludniowo- Wschodniej,ASEAN,(Association,of,South-East,Nations) 3. Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej. Źródło: 7. Opiszcie wzajemne stosunki pomiędzy Grecją a NATO od o początku lat 50-tych do końca Na stosunki Grecji z NATO w okresie od zakończenia wojny domowej w tym kraju (1949r.) do czasu wstąpienia do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (1981r.) rzutowały przede wszystkim wydarzenia wewnątrz kraju a także konflikt o Cypr. W okresie wojny domowej z partyzantką komunistyczną (od 1947r.), zwycięstwo greckich sił demokratycznych zostało osiągnięte m.in. dzięki amerykańskiej pomocy w ramach tzw. doktryny Trumana oraz planowi Marshala. Uniknąwszy komunistycznej dyktatury, Grecja ściślej związała się z obozem zachodnim, czego symbolem stało się wspólne z Turcją przystąpienie do NATO w dniu 18 lutego 1952r. Kresem czasu demokracji był przewrót stanu dokonanych przez tzw. czarnych pułkowników w kwietniu 1967r., motywowany obawami przed dojściem do władzy życzliwej Kremlowi skrajnej lewicy. W czasie prawicowej dyktatury kraju popadła w głęboką izolację, czego wyrazem było usunięcie Grecji z Rady Europy i zawieszenie układu o stowarzyszeniu z EWG. W 1973r. została obalona monarchia i proklamowana republika. Kres dyktatury nastał w 1974r. na fali masowych protestów społeczeństwa. Nowy rząd Konstantina Karamanlisa rozpoczął negocjacje na temat wejścia Grecji do EWG, do czego ostatecznie doszło w 1981r. Równolegle w omawianym okresie dojrzewał poważny problem cypryjski. Antagonizował on stosunki Aten nie tylko z panującą na Cyprze Wielką Brytanią, lecz przede wszystkim z Turcją. Cypr, strategiczny punkt na militarnej mapie morza śródziemnego, geograficznie przynależy Azji (znajduje się jedynie 80km od wybrzeży Turcji), lecz historycznie jest częścią prawosławnego świata chrześcijańskiego. Cypryjczycy w ogromnej większości (w połowie

17 XX wieku ok. 80%) byli Grekami, mającymi nadzieję na zjednoczenie z Grecją {tzw. enosis); resztę stanowiła napływowa ludność turecka. W pierwszych latach po II wojnie światowej, Brytyjczycy, zarządcy wyspy od 1878r., wyżej stawiali stosunki z Ankarą, niż Grecją, uważaną za małą i słabą. Wobec terroru progreckiego ruchu EOKA i wzajemnych zamachach, Londyn, wprowadził na Cypr swoje wojsk i policję. 16 sierpnia 1960r. Cypr stał się niepodległy; jego konstytucja przewidywała podział władzy między reprezentantów obu zamieszkujących wyspę narodowości. 15 lipca 1974r. miał na Cyprze miejsce zamach stanu. Oskarżany o niechęć do połączenia z Grecją prezydent Makarios został obalony przez oficerów związanych z grupą 'czarnych pułkowników'. Proklamowano podporządkowanie wyspy Atenom. W odpowiedzi na to, Turcja dokonała desantu na wyspę, tworząc separatystyczną Republikę Cypru Północnego, uznawaną jedynie przez Ankarę. W odwecie za bierność NATO wobec tureckiej akcji militarnej, Grecja w 1974r. postanowiła opuścić wojskowe struktury Sojuszu. Powrót nastąpił dopiero w 1980r. Żródła: Marek Bankowicz, rozdziały: Apogeum zimnej wojny, Niepewna odwilż oraz Kryzys Zachodu [w:] Historia Polityczna Świata, tom 2, str , , i Podajcie daty rozmów na temat konwencjonalnych sił zbrojnych prowadzonych pomiędzy krajami członkowskimi NATO a krajami Układu Warszawskiego. Jakie były ich rezultaty? Po spotkaniu Rady NATO w dniach maja 1972 roku ministrowie państw członkowskich złożyli oświadczenie, w którym zaproponowali podjęcie rozmów w sprawie redukcji zbrojeń. W tym czasie samym czasie trwały przygotowania do zwołania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. W ten sposób prawie równocześnie rozpoczęły się dwie konferencje dyplomatyczne: KBWE (1972 r.) oraz rokowania nt. Wzajemnej i Zrównoważonej Redukcji Sił Konwencjonalnych (MBFR). Rokowania obejmowały redukcję sił zbrojnych z wyjątkiem sił morskich. Rozpoczęły się 30 października 1973 roku w Wiedniu z udziałem większości państw NATO i Układu Warszawskiego. Dotyczyły terytorium Polski, Czechosłowacji, NRD, RFN, Belgii i Luksemburga. Jedynie te kraje, oraz państwa, których siły zbrojne stacjonowały

18 w regionie (Kanada, USA, Wielka Brytania i ZSRR) miały prawo podejmowania istotnych decyzji. Po kilkunastu latach negocjacji, konferencja została formalnie przerwana w 1989 roku bez zawiązania umów. Powodem tego był brak porozumienia pomiędzy stronami w sprawie sposobu ustalania pułapów zbrojeń, zakresu redukcji i jej przebiegu. Zadania tej konferencji zostały przekazane drugiej rundzie rokowań. Mandat drugiej rundy rokowań w sprawie konwencjonalnych sił zbrojnych w Europie został włączony do Dokumentu Końcowego KBWE. W rozmowach uczestniczyły 22 państwa NATO oraz Układu Warszawskiego. Wszystkie z 35 państw KBWE mogły uczestniczyć w zebraniach plenarnych CFE (Conventional Forces in Europe), lecz decydujący głos należał do państw członkowskich NATO i Układu Warszawskiego. Rozmowy rozpoczęto 9 marca 1989 r. w Wiedniu, a zakończono w listopadzie 1990 r., przed Szczytem Paryskim KBWE. Ich celem było opracowanie i przyjęcie nowego zestawu wzajemnie uzupełniających się środków budowy bezpieczeństwa i zaufania, zmniejszających ryzyko konfrontacji wojskowej w Europie. Uwieńczeniem negocjacji było podpisanie w Paryżu 19 listopada 1990 r. układu o konwencjonalnych siłach w Europie - CFE. Określał on limity w uzbrojeniu poszczególnych państw NATO oraz Układu Warszawskiego. Podpisały go: Belgia, Bułgaria, Kanada, Czechosłowacja, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Islandia, Włochy, Luksemburg, Norwegia, Polska, Portugalia, Rumunia, Stany Zjednoczone, Turcja, Węgry, Wielka Brytania i ZSRR. Traktat składał się z 23 artykułów. Został uzupełniony ośmioma protokołami, do których dołączono dwa załączniki. Umowa ustanowiła ograniczenia dotyczące pięciu rodzajów uzbrojenia: do ograniczono liczbę czołgów do artylerii do bojowych wozów piechoty do samolotów bojowych do śmigłowców. Wprowadzono także limity rozmieszczenia broni konwencjonalnej. Granice jej użycia obejmowały terytoria lądowe stron biorących udział w rokowaniach, pomiędzy Oceanem Atlantyckim a Uralem, ale również wyspy: Ziemię Franciszka Józefa, Nową Ziemię, Svalbard, Wyspę Niedźwiedzią, Maderę, Azory, Wyspy Kanaryjskie oraz prawie całe

19 terytorium Turcji. Jeśli stan uzbrojenia przekroczył wyznaczone limity, to państwa musiały je zniszczyć pod międzynarodowym nadzorem. Wprowadzono zasadę wystarczalności, która mówiła, iż żadne państwo, które podpisało CFE nie będzie posiadało więcej niż około jednej trzeciej broni i sprzętu konwencjonalnego określonego przez traktat. Po zawarciu traktatu CFE kontynuowano rokowania w sprawie ograniczenia konwencjonalnych sił zbrojnych w Europie. Rozpad Związku Radzieckiego oraz rozwiązanie Układu Warszawskiego (1 lipca 1991 r.) spowodowały utrudnienia w prowadzeniu rozmów. 20 grudnia 1991 r. utworzono Grupę Roboczą Wysokiego Szczebla złożoną z sygnatariuszy, która na swoim pierwszym posiedzeniu przyjęła ogólne zasady ratyfikacji w nowej sytuacji spowodowanej upadkiem ZSRR. 15 maja 1992 na szczycie Wspólnoty Niepodległych Państw w Taszkiencie osiem postradzieckich republik podpisało porozumienie w sprawie wdrożenia CFE, które zawierało limity zbrojeniowe każdego z nich. 5 czerwca 1992 r. w Oslo przyjęty został aneks do traktatu, zawierający niezbędne poprawki wynikające, m.in. z przystąpienia do niego Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Kazachstanu, Kirgistanu, Mołdawy, Tadżykistanu, Turkmenii, Ukrainy, Uzbekistanu jako sukcesora ZSRR. Uzupełnieniem CFE jest porozumienie 29 państw (CFE-1A) o ograniczeniu stanów osobowych sił konwencjonalnych podpisane w Helsinkach 10 lipca 1992 roku. Umowa ta określa maksymalną liczbę personelu wojskowego w każdym państwie. Zarówno CFE, jak i CFE-1A weszły w życie 9 listopada 1992 roku, lecz stosowano je już od 17 lipca tego samego roku. Źródła: Dwadzieścia lat procesu KBWE: od konfrontacji do współpracy, Arie Bloed, wyd. Agencja EXIT 1995, str. 8, 42, Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, praca zbiorowa pod redakcją Czesława Mojsiewicza, Atla , str Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie, źródło: Układ Warszawski, źródło: Treaty on Conventional Armed Forces in Europe, źródło: Rokowania rozbrojeniowe, źródło:

20 9. Podajcie daty początkowe i końcowe misji IFOR. Jakiego terytorium ona dotyczyła, jakie były jej główne cele oraz jakie państwa brały w niej udział? Misja IFOR (Implementation Force - Siły Implementacyjne «Wdrożeniowe») to operacja prowadzona na terenie Bośni i Hercegowiny od 20 grudnia 1995r. do 20 grudnia 1996r., będąca pierwszą misją pokojową NATO. Dowództwo nad nią objęli: amerykański admirał Leighton W. Smith i brytyjski generał Sir Michael Walker. Głównym celem operacji było wdrożenie w życie postanowień układu z Dayton, wynegocjowanego w listopadzie 1995, a mówiącego o ustanowieniu Bośni-Hercegowiny niepodległym państwem składającym się z części serbskiej i chorwacko-muzułmańskiej. Nad utrzymaniem pokoju w regionie miała czuwać właśnie 60-tysięczna armia IFOR. Zadaniem sił IFOR było bezpieczne wykonanie planu pokojowego (w ramach operacji Joint Endeavour Wspólny Wysiłek), a także sprawowanie pieczy nad przekazaniem pomiędzy zwaśnionymi stronami kontroli nad spornymi terytoriami przez bośniackie jednostki terytorialne. Zgodnie z Porozumieniem Pokojowym, cała broń ciężka i siły zbrojne miały stacjonować w specjalnie wyznaczonych kwaterach lub ulec demobilizacji do 18 kwietnia 1996 roku, jednakże nie udało się to ze względu na problemy techniczne. Ostatecznie operację przekazywania broni ciężkiej zakończono 27 czerwca 1996r. Kluczowym zagadnieniem dla zapewnienia trwałego pokoju była też realizacja celów cywilnych, do których należała m.in. współpraca z licznymi organizacjami rządowymi i pozarządowymi. Oddziały inżynieryjne IFOR pomogły też w odbudowie kraju zniszczonego przez długotrwały konflikt. Wojska Sojuszu biorące udział w misji składały się z sił 33 państw, w tym ze wszystkich 16 wchodzących w skład ówczesnego NATO (z Islandii w postaci personelu medycznego), a także jednostek z większości państw biorących udział w programie Partnerstwo dla Pokoju - Albanii, Austrii, Bułgarii, Estonii, Finlandii, Litwy, Łotwy, Polski, Republiki Czeskiej, Rosji, Rumunii, Szwecji, Węgier i Ukrainy). Warto zwrócić uwagę na wzięcie udziału w działaniach przez Rosję, która dotychczas miała negatywny stosunek do państw zachodu. Można nawet posunąć się do stwierdzenia, iż operacja IFOR stała się ważną możliwością dla poprawy stosunków NATO i Rosji. Kraje spoza Europy również miały swój udział w misji przykładem niech będzie wkład Egiptu, Jordanii, Malezji czy Maroka.

21 Dzięki udanej operacji Sił Implementacyjnych stworzono podstawy dla stabilnego i pokojowego rozwoju sytuacji na Bałkanach. NATO po raz pierwszy, zamiast jedynie wspierać pokojowe działania ONZ, przejęło pełną kontrolę nad wielonarodowymi operacjami wspierania pokoju. 21 grudnia 1996 roku zadania IFOR przejęło SFOR Siły Stabilizacyjne NATO. Źródła: 1. Countries Participating in IFOR, źródło: 2. Appendix, Second report to the United Nations Security Council on IFOR operations, źródło: 3. Najnowsza historia świata tom 3, , red. Artur Patek, Jan Rydel, Janusz, Józef Węc, Wydawnictwo Literackie 2000, str Vademecum NATO, wyd. Office of Information and Press 2001, str. 55, 87, 93, IFOR, źródło: Podajcie przykłady i opiszcie trzy projekty dotyczące współpracy regionalnej w Europie Środkowej i Wschodniej w latach '90 tych. W latach 90. rozpoczęła się współpraca państw Europy Środkowej i Wschodniej. Rozpad imperium radzieckiego postawił te kraje w zupełnie nowej sytuacji. Nastąpiła reorientacja ich polityki zagranicznej, która polegała na odejściu od polityki proradzieckiej, a rozpoczęciu zacieśniania więzi z Europą Zachodnią. Ich celem stała się integracja z Europejską Wspólnotą Gospodarczą (EWG), a następnym krokiem wstąpienie do NATO. Warunkiem przystąpienia do zachodnioeuropejskich organizacji było ustabilizowanie stosunków w rejonie Europy Środkowej i Wschodniej. Dlatego w interesie tych państw leżało podjęcie współpracy regionalnej. Przykładami form takiej współpracy są: Inicjatywa Środkowoeuropejska (zainicjowana w Budapeszcie w 1989 r. na spotkaniu wicepremierów i ministrów spraw zagranicznych Austrii, Węgier, Włoch i Jugosławii - wówczas grupę tę nazwano Quadragonale, po przyjęciu w 1990 r. Czechosłowacji Pentagonale, a od 1991, po wstąpieniu Polski Heksagonale; od 1992 roku zaczęto stosować

22 uniwersalną nazwę Inicjatywa Środkowoeuropejska, gdy do organizacji przystąpiły Chorwacja i Słowenia oraz Bośnia i Hercegowina, a zawieszono członkostwo Jugosławii, w 1993 roku do grona członków dołączyła Macedonia, a po podziale Czechosłowacji Czechy i Słowacja, w 1996 do Inicjatywy przyjęto Albanię, Bułgarię, Białoruś, Rumunię i Ukrainę) Grupa Wyszehradzka (powołana w dniach lutego 1991 roku przez Węgry, Polskę i Czechosłowację - po rozpadzie - Czechy i Słowacja) Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu - CEFTA (weszło w życie 1 marca 1993 roku, skupiało kraje Grupy Wyszehradzkiej, w 1996 r. przystąpiła Słowenia, w 1997 r. Rumunia, w 1999 r. Bułgaria, w 2002 r. Chorwacja, a w 2006 r. Macedonia). Bardzo ważną formą współpracy regionalnej w Europie była Inicjatywa Środkowoeuropejska. Celem organizacji było rozwiązywanie bieżących problemów związanych z integracją europejską i współpracą w ramach KBWE oraz wspieranie i przyspieszanie procesu transformacji gospodarczej w niektórych państwach członkowskich. Ugrupowanie to miało być alternatywą dla układu zachodniego w Europie, czyli linii Północ- Południe od Bałtyku do Adriatyku. Z drugiej strony fakt uczestniczenia w nim Austrii i Włoch miał być niejako pomostem wykorzystywanym przez państwa Inicjatywy w procesach integracyjnych z Europą Zachodnią. Obecnie działania Inicjatywy Środkowoeuropejskiej koncentrują się na koordynowaniu współdziałania w zakresie ochrony środowiska, kultury, nauki, transportu, telekomunikacji, średnich i małych przedsiębiorstw. Działalność ISE obejmuje m.in.: konsultacje polityczne, wspieranie instytucji demokratycznych i przestrzegania praw człowieka, współpracę transgraniczną, realizację różnych zadań gospodarczych i społecznych. Grupa Wyszehradzka opierała się na podpisanej 15 lutego 1991 roku deklaracji o współpracy Polski, Węgier i Czechosłowacji w dążeniu do integracji europejskiej podczas szczytu w Wyszehradzie. Wcześniej prezydenci tych państw spotkali się na szczycie w Bratysławie (9 kwietnia 1990r.), jednak najistotniejsze decyzje zostały podjęte w Wyszehradzie. Trzej prezydenci: Vaclav Havel, Arpad Goncz i Lech Wałęsa wyrazili zgodę na rozwiązanie Układu Warszawskiego i RWPG (Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej). Zobowiązali się do działań na rzecz integracji ze strukturami europejskimi oraz równoległego rozwijania stosunków z ZSRR. Przyjęto zasadę uzgadniania stanowisk w polityce zagranicznej. Od tej pory konsultowano się w sprawach dotyczących bezpieczeństwa tych państw, zniesiono bariery w kontaktach osobowych, instytucji i organizacji społecznych oraz

23 zezwolono na wolny przepływ kapitału i siły roboczej. W ramach Grupy Wyszehradzkiej miało działać 13 komisji konsultacyjnych i problemowych (konsultacje miały odbywać się na różnych szczeblach i w różnych formach). Trzeci szczyt Grupy Wyszehradzkiej odbył się w Krakowie w dniach 5-6 października 1991 roku. W opracowanej wówczas deklaracji postanowiono o włączeniu się państw Grupy Wyszehradzkiej do europejskiego systemu gospodarczego, militarnego i prawnego, udziale we współtworzeniu nowego porządku w Europie oraz rozwoju form współpracy regionalnej, subregionalnej i transregionalnej. Następnym etapem w drodze państw Europy Środkowej i Wschodniej do integracji z Europą Zachodnią było zawarcie w Krakowie 21 grudnia 1992 roku Środkowoeuropejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (CEFTA). Porozumienie weszło w życie 1 marca 1993 roku. Po roku państwa należące do CEFTA podpisały Deklarację Praską (4 lutego 1994 r.) o zasadach tworzenia strefy wolnego handlu do stycznia 1998 roku. Organizacja ta stała się główną osią współdziałania państw Grupy Wyszehradzkiej. Głównym jej celem było zahamowanie drastycznego spadku wzajemnych obrotów handlowych po rozwiązaniu RWPG. Organizacja ta zakładała rozbudowaną współpracę gospodarczą państw członkowskich, usuwanie barier celnych we wzajemnym handlu oraz tworzenie wspólnego rynku między nimi. Przyjęto harmonogram redukcji stawek celnych i likwidacji ograniczeń we wzajemnym handlu. Po podpisaniu porozumienia z Unią Europejską nastąpiło dostosowywanie systemu gospodarczego i prawnego poszczególnych państw do standardów zachodnioeuropejskich. W pierwszej fazie z układu stowarzyszeniowego wyłączono handel artykułami rolnymi, a inne produkty zostały podzielone na grupy, z których stopniowo znoszono cła. Początkowo działalność CEFTA doprowadziła do zmniejszenia wzajemnych obrotów między krajami członkowskimi, lecz od 1994 roku można było zauważyć ożywienie wymiany, a rok później nastąpił jej dynamiczny wzrost. Źródła: 1. Najnowsza historia świata, red. Artur Patek, Jan Rydel, Janusz, Józef Węc, Wydawnictwo Literackie 2003, str Organizacje w stosunkach międzynarodowych - istota, mechanizmy działania, zasięg, pod redakcją Teresy Łoś-Nowak, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1997, str

24 3. Współpraca regionalna Polski w Europie Środkowej, Jan Wendt, Studia Europejskie 4/ Współpraca regionalna w ramach Grupy Wyszehradzkiej, Paweł Ukielski, źródło: Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, praca zbiorowa pod redakcją Czesława Mojsiewicza, wyd. Atla , str. 63, 131, CZĘŚĆ DRUGA Stosunki międzynarodowe PYTANIA Jakie operacje są obecnie prowadzone przez siły NATO? Na chwilę obecną NATO prowadzi następujące operacje: Misja w Afganistanie (ISAF International Security Assistance Force), około żołnierzy, od 20 grudnia 2001r. jest kluczowym elementem międzynarodowej operacji wspierania afgańskiego rządu w zapewnianiu bezpieczeństwa i stabilności. Zadaniem misji jest stworzenie drogi do odbudowy kraju i sprawowania efektywnych rządów poprzez wspieranie operacji sił bezpieczeństwa a także armii afgańskiej oraz demilitaryzację nielegalnych grup posiadających broń. Misja w Kosowie (KFOR - Kosovo Force), obecnie żołnierzy, od 12 czerwca 1999r. celem operacji jest egzekwowanie realizacji porozumień, na mocy których doszło do zakończenia konfliktu, stworzenie i utrzymanie warunków umożliwiających bezpieczne funkcjonowanie mieszkańców Kosowa w rejonie ich zamieszkania, zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego, wsparcie dla instytucji cywilnych, a także ochrona mniejszości narodowych.

25 Active Endeavour jest to operacja prowadzona na Morzu Śródziemnym od 4 października 2001 roku. Decyzja o jej rozpoczęciu była jednym z ośmiu punktów powziętego po atakach z 11 września 2001 roku planu działania, będącego rezultatem wprowadzenia w życie artykułu 5 Traktatu Waszyngtońskiego. Celem operacji jest ochrona statków cywilnych w rejonie Cieśniny Gibraltarskiej przed potencjalnymi atakami terrorystycznymi poprzez ich monitorowanie i eskorty (zawieszone w roku 2004). Wsparcie NATO dla Iraku siły państw Paktu nie są zaangażowane w walki, a zadaniem operacji jest pomoc w zbudowaniu stabilnych rządów spełniających potrzeby ludności. Ponadto NATO zajmuje się kwestiami takimi jak szkolenie, zaopatrzenie i wsparcie techniczne w procesie odbudowy kraju. Decyzja o rozpoczęciu misji została podjęta na szczycie w Stambule 28 czerwca 2004 roku. Wsparcie NATO dla Unii Afrykańskiej w Darfurze Sojusz organizuje wsparcie logistyczne dla misji pokojowej w spornym regionie Darfur w Sudanie, operacja została zatwierdzona przez Radę Północnoatlantycką 26 kwietnia 2005r. NATO dofinansowuje misję, transportuje żołnierzy biorących w niej udział, a także szkoli ich w zakresie planowania strategicznego, procedur operacyjnych i kartografii. NATO nie planuje wysłania swoich sił wojskowych do Darfuru. Kwatera główna NATO HQ Skopje (od 1 kwietnia 2003) NATO utrzymuje w Skopje swą Kwaterę, jednak zadania na terenie Macedonii obecnie przejęła od NATO Unia Europejska. Źródła: 1. International Security Assistance Force (ISAF), źródło: 2. Kosovo Force (KFOR), źródło: 3. Kosovo Force, źródło: 4. Operation Active Endeavour, źródło: 5. Active Endeavour, źródło:

26 6. NATO s assistance to Iraq, źródło: 7. NATO's assistance to the African Union for Darfur, źródło: 8. Wsparcie NATO w Darfurze, źródło: Wyjaśnijcie różnice pomiędzy operacjami KFOR i SFOR. SFOR Stabilisation Force KFOR Kosovo Force Logo misji Obszar misji Sytuacja przed rozpoczęciem misji Bośnia i Hercegowina, państwo powstałe w wyniku rozpadu Jugosławii Bośnia i Hercegowina była teatrem toczącej się wojny pomiędzy zamieszkującymi ten teren Serbami, Chorwatami i Bośniakami (muzułmanami). Wojnę kończyło porozumienie z Dayton (1995r.) Kosowo, autonomiczny region Serbii W 1998r. wybuchły zamieszki i zbrojne starcia pomiędzy Albańczykami (stanowiącymi większość mieszkańców Kosowa) a Serbami, które stały się przyczyną rozpoczęcia akcji Sojusznicza Siła. Podstawa działania Rezolucja 1088 Rady Bezpieczeństwa ONZ Rezolucja 1244 Rady Bezpieczeństwa ONZ Czas trwania grudzień 1996 grudzień 2004 od czerwca 1999r. nadal

27 SFOR Stabilisation Force KFOR Kosovo Force Misja poprzedzająca IFOR brak poprzednika Misja kontynuująca Athlea, siły EUFOR Unii Europejskiej (NATO utrzymało w Sarajewie swoją Kwaterę) trwa nadal Zaangażowane siły Między 7 tys. (połowa 2004r.) a 32 tys. (początek misji) Między 17,5 tys. (koniec 2004) a 50 tys. (początek misji) Uczestniczące kraje Zadania misji 17 członków NATO i 15 innych państw (1) przyczynianie się do zwiększenia bezpieczeństwa i wzmacniania pokoju, (2) zapobiegania wznowieniu działań wojennych, (3) stworzenie warunków niezbędnych do wdrażania postanowień porozumień kończących konflikt w Bośni i Hercegowienie (Dayton), (4) usuwanie i niszczenie min, amunicji oraz innych sprzętów bojowych, Członkowie NATO i 16 innych państw (1) stworzenie i utrzymanie warunków umożliwiających bezpieczne funkcjonowanie mieszkańców Kosowa w miejscu ich zamieszkania, (2) zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego, (3) monitorowanie, kontrolowanie oraz, jeżeli sytuacja tego wymaga, wymuszanie realizacji porozumień, na mocy których doszło do zakończenia konfliktu w Kosowie, (4) wspieranie prowadzonej przez ONZ Misji Tymczasowej Administracji w Kosowie, (5) kontrola przestrzeni powietrznej.

28 Głównym celem misji KFOR jest zapewnienie i utrzymanie bezpieczeństwa na terenie Kosowa, podczas gdy dla misja SFOR miała utrzymywać pokój i zapewniać wdrażanie programu z Dayton. Ponadto misja SFOR nie musiała reagować na toczącą się wojnę domową, gdy w początkowym okresie misji KFOR Kosowo było areną walk pomiędzy a Serbami a Wyzwoleńczą Armią Kosowa. ŹRÓDŁA NATO's role in Bosnia-Herzegovina oraz The Kosovo conflict and the role of KFOR, [w:] NATO Handbook, str Tabela: opracowanie własne na podstawie powyższych źródeł 13.Co stoi za angielskim skrótem MBFR? BFR (czyli Mutual and Balanced Force Reductions Wzajemna i Zrównoważona Redukcja Sił Konwencjonalnych) to temat rozmów toczących się pomiędzy państwami NATO i Układu Warszawskiego w latach w Wiedniu. Koncepcja podjęcia tego typu rokowań została wysunięta na Konferencji Ministrów Spraw Zagranicznych Rady Północnoatlantyckiej w Reykjaviku, odbywającej się w dniach czerwca 1968 roku. Miał być to sposób na zapewnienie długotrwałego porządku i pokoju w Europie (a szczególnie w centralnej jej części) poprzez stopniową redukcję uzbrojenia. Między 30 a 31 maja 1972 roku odbyło się w Bonn kolejne spotkanie ministerialne, na którym wyrażono zgodę na rozpoczęcie wielostronnych rozmów przygotowawczych. Ich celem było nawiązanie kontaktów sondażowych, które określiłyby zainteresowanie projektem MBFR. Rozmowy te odbyły się 29 czerwca 1973 roku, a już 30 października tego samego roku rozpoczęły się pierwsze rokowania. Wzięło w nich udział 19 państw. 11 z nich miało przyjąć na siebie zobowiązania redukcyjne Belgia, Holandia, Luksemburg, Kanada, RFN, USA i Wielka Brytania ze strony NATO, a także NRD, Polska, Czechosłowacja i ZSRR ze strony Układu Warszawskiego. 8 pozostałych państw Bułgaria, Rumunia, Węgry, Dania, Grecja, Norwegia, Turcja i Włochy nie miało wpływu na podejmowane decyzje, lecz brały one udział w rozmowach jako członkowie obradujących organizacji.

29 W ciągu kilkunastu lat rokowań obie strony wysuwały propozycje, które były wielokrotnie modyfikowane, poza tym utrzymywały się znaczące różnice poglądów w kluczowych sprawach. Kontrowersyjnym zagadnieniem był zakres typów uzbrojenia, którego miały dotyczyć redukcje. Państwa Układu Warszawskiego twierdziły, iż powinny one objąć wszystkie rodzaje wojsk w Europie Środkowej (poza siłami morskimi), natomiast NATO trwało przy stanowisku o nie braniu pod uwagę także sił powietrznych (jako niezdolnych do zajmowania terytoriów). Poza tym kraje NATO wychodziły z założenia, iż przewagę wojskową w Europie mają państwa Układu Warszawskiego, stąd ich propozycja przeprowadzenia niesymetrycznych procentowo redukcji, z czym nie zgadzały się kraje Układu Warszawskiego. Ich przedstawiciele uważali ponadto, że wszyscy bezpośredni uczestnicy rokowań powinni wnieść określone wkłady do redukcji, a także przestrzegać nałożonych na nie ograniczeń. Jednak państwa NATO były zdania, iż wielkość redukcji i ograniczeń poredukcyjnych powinna być rozważana jedynie na poziomie sojuszów, a nie poszczególnych państw. Ostatecznie rozmowy zakończyły się wraz z 493 posiedzeniem - 2 lutego 1989 roku - nie osiągnąwszy żadnych konkretnych porozumień. W oficjalnym komunikacie, wydanym wspólnie przez wszystkie państwa biorące udział w obradach, zaznaczono jednak, iż pomimo braku efektów przygotowano grunt pod kolejne rozmowy. W miesiąc później rozpoczęto nowe obrady, które tym razem zakończyły się zawarciem Traktatu o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie (CFE). Źródła: Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, praca zbiorowa pod redakcją Czesława Mojsiewicza, wyd. Atla , str Vademecum NATO, wyd. Office of Information and Press 2001, str , 509 Mutual And Balanced Force Reductions (Declaration adopted by Foreign Ministersand Representatives of Countries participating in the NATO Defence Program), źródło: Wiedeńskie rokowania rozbrojeniowe, źródło: CFE, źródło: East-West Let's Count Down, Jill Smolowe, Time, , źródło:

30 14. Porównajcie stanowisko Ukrainy wobec NATO od roku 1991 z podejściem wobec Unii Europejskiej w analogicznym okresie. Rok Ukraina a UE Ukraina a NATO 1991 Ukraina jako członek Wspólnoty Niepodległych państw nie jest zainteresowana sojuszem z Unią Europejską 1. Niezwłoczne (po odzyskaniu niepodległości) przystąpienie do Północnoatlantyckiej Rady współpracy. 2. Wypowiedź pierwszego prezydenta Ukrainy Leonida Krawczuka, że Ukraina ma zamiar zostać państwem bezatomowym i neutralnym dobitna sugestia, że Ukraina nie jest zainteresowana członkostwem z NATO Nawiązanie kontaktów z Unią 1. Ukraina (obok państw bałtyckich) 2. Część znaczących Ukraińskich odmawia udziału w Układzie polityków uznaje dużą celowość wejścia do UE. Taszkenckim wojskowym sojuszu byłych republik ZSRR 2. pierwsze kontakty z NATO Styczeń Prezydent Leonid Krawczuk opowiada się za trwałym Opieszałość Ukrainy w stosunkach z NATO. istnieniem Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP) 2. Czerwiec Ukraina chce unii gospodarczej w ramach WNP czerwca Umowa o Partnerstwie i Współpracy między Ukrainą a Unią Europejską zapowiedzią większej integracji z UE i wyraźne ocieplenie stosunków na linii Kijów Bruksela 1. Czerwiec Ukraina przekazuje Rosji Stację Radiolokacyjną na Krymie strategiczny składnik rosyjskiego systemu wczesnego ostrzegania grudnia Prezydent Ukrainy Leonid Kuczma podpisuje Układ o Nierozprzestrzenianiu Broni Jądrowej (NPT) w którym zobowiązuje się do pozbycia tej broni w zamian za gwarancje

31 1995 Początek przekształcania gospodarki Ukraińskiej na rynkową Powolność i opieszałość ukraińskich urzędników jak również wielowektorowy kurs Ukrainy zniechęcają przywódców unijnych do tego kraju Zmiana tonu negocjacji na bardziej otwarty ze strony Ukrainy. UE nadal niepewna co do prawdziwych intencji Ukrainy Czerwiec dekret L. Kuczmy O strategii integracji Ukrainy z Unią Europejską grudzień (szczyt UE w Helsinkach) Unia sceptyczna wobec zmieniającej się polityki Ukrainy nie dąży do zacieśnienia współpracy. Odnotowuje jedynie jej europejski wybór Reorientacja polityki zagranicznej na Rosję 2. Coraz większe niezadowolenie społeczne z polityki rządu i prezydenta Kuczmy bezpieczeństwa ze strony Rosji, USA i Wielkiej Brytanii. 3. przystąpienie Ukrainy do programu Partnerstwo dla Pokoju (PfP) 1. Ukraina (w ramach WNP) wchodzi do systemu obrony przeciwlotniczej całkowicie zdominowanego przez Rosję. 2. Prezydent Kuczma w Kwaterze Głównej NATO deklaruje przeniesienie negocjacji z Sojuszem na nowy poziom Rozmowy o podziale Floty Czarnomorskiej, jak również o statusie Sewastopola i innych baz, instalacji Rosyjskich na Ukrainie ( w szczególności na Krymie. 1. Minister spraw Zagranicznych Ukrainy sugeruje zbliżenie do NATO (...)dziś polityka neutralności wyczerpuje się Karta Szczególnego Partnerstwa pomiędzy Ukrainą a Sojuszem. Maj oficer łącznikowy NATO jedzie na Ukrainę ułatwiając jej pełny udział w PfP Ukraina bierze aktywny udział w akcjach NATO IFOR i SFOR. Owocuje to wymiana doświadczeń pomiędzy żołnierzami i zacieśnieniem współpracy. 1. Utworzenie z Rosją wspólnego centrum kontroli ruchu okrętów obu krajów. 2. Tragedia z 11 września marginalizuje rolę Ukrainy jako głównego sojusznika na wschodzie w walkę z terroryzmem

32 Unia uznaje Ukrainę (w raz z Mołdawią i Białorusią) jedynie za specjalnego sąsiada grudnia UE nie godzi się na uznanie rynkowego charakteru gospodarki Ukrainy i twardo przypomina o jej zobowiązaniach z 1994r. oddala to perspektywę członkostwa Ukrainy w Unii Wzmacnianie więzi pomiędzy Wspólnotą Państw Niepodległych Leonid Kuczma przyjmuje funkcję przewodniczącego tego porozumienia mimo, że Ukraina nie jest już pełnoprawnym członkiem Wspólnoty zaangażowała się Rosja Ukraina dąży do odzyskania dawnej pozycji w stosunkach z Sojuszem Północnoatlantyckim. 1. Kwiecień sekretarz Rady Bezpieczeństwa i Obrony (RBNiO) Ukrainy opowiada się za jak najszybszym sojuszem z NATO maja RBNiO przyjmuje dokument O strategii Ukrainy w stosunkach z NATO (wkrótce podpisany przez L. Kuczmę) Wejście w struktury Sojuszu strategicznym celem Ukrainy listopada NATO na szczycie w Pradze przyjmuje Plan Działań NATO Ukraina(NUAP) Powołanie Wspólnej Grupy Roboczej ds. Reformy Obronnej; decyzja o pełnej profesjonalizacji armii w 2015r Grudzień Pomarańczowa Rewolucja na Ukrainie. Przeprowadzona bezkrwawo między innymi za sprawą polskich mediatorów: prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego i byłego prezydenta, legendarnego przywódcy demokratycznej opozycji w Polsce w latach 80 tych Lecha Wałęsy. Władzę przejmuje demokratyczna pro zachodnia opozycja. Prezydentem zostaje Wiktor Juszczenko, który bardzo ciepło i zdecydowanie wypowiada się o planach integracji z UE jak i za NATO Styczeń Zaraz po zaprzysiężeniu prezydenta Juszczenki, oraz nowej premier Julii Tymoszenko władzę Ukrainy przystępują do realizacji Ukraina podtrzymuje chęć wstąpienia do Sojuszu Północnoatlantyckiego. Stosunki Ukraińsko Natowskie ulegają dalszemu ociepleniu, a prace nad dostosowaniem

33 projektu swoistej mapy drogowej która pozwoli na szybkie dostosowanie kraju do wymogów UE i członkostwo w tej organizacji Wybory parlamentarne skutkują zmianą rządu. Premierem zostaje prorosyjski Wiktor Janukowicz (konkurent Juszczenki z 2004r.). W jednym z przemówień uznaje za zasadne wstrzymanie negocjacji z UE. mówi, że Ukraina nie jest jeszcze gotowa na bliższą współpracę z Unią. 2. Jednocześnie prezydent Juszczenko nadal zapewnia o pro europejskim kursie Ukrainy Marzec kryzys rządów na Ukrainie. Prezydent rozwiązał parlament. Szansa na zmianę rządów i powrócenie do negocjacji i Unią. tego kraju do wymogów Sojuszu nabierają dużego tempa. W tym samym przemówieniu w którym krytykuje integrację z Unią Europejską, premier Janukowicz uznaje za stosowne i konieczne pogłębianie współpracy z NATO. Luty, Marzec - Trwają ostatnie przygotowania do udziału Ukrainy w operacji NATO Active Endeavour Legenda: (ważne) wydarzania zbliżające Ukrainę do członkostwa UE/NATO (ważne) wydarzenia oddalające Ukrainę od członkostwa w UE/NATO Żródła: Vademecum NATO, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 1999, str Wyjaśnijcie angielski termin ESDP. Następnie ukarzcie miejsce tej polityki w strukturze Unii Europejskiej.

34 Porównajcie znaczenie problemów bezpieczeństwa w Unii Europejskiej i NATO. SDP - Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony (European Security and Defence Policy). Unia Europejska i NATO nawiązały formalne stosunki w styczniu 2001 roku, ale przełom nastąpił 16 grudnia 2002 roku, wraz z przyjęciem Deklaracji UE-NATO w sprawie ESDP Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony. W tym historycznym dokumencie Unia Europejska przedstawiła model polityki zagranicznej, której celem jest wnoszenie stabilności i rozwoju w jej sąsiedztwie, przy jednoczesnym uznaniu konieczności użycia siły w pewnych okolicznościach. Pod wieloma względami, ESDP stała się jednym z największych sukcesów Unii Europejskiej. Główną przesłanką leżącą u podstaw ESDP jest wzmocnienie potencjału UE w dziedzinie zarządzania kryzysowego, w sytuacji, gdy NATO jako całość nie jest zaangażowane. Tym samym, dzięki rozwojowi ESDP Unia Europejska zyskuje większą zdolność do autonomicznego działania, opartą na odpowiednich strukturach organizacyjnych w ramach UE oraz siłach i zdolnościach obronnych dostarczanych przez państwa członkowskie. Ważną rolę w rozwoju Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony odegrał szczyt francusko-brytyjski w Saint Malo w grudniu W deklaracji przyjętej podczas tego spotkania strony podkreśliły konieczność posiadania przez UE zdolności do podejmowania samodzielnych działań w sferze bezpieczeństwa i obrony. Jednocześnie podkreślono, iż rozwój europejskich zdolności nie może prowadzić do dublowania funkcji i zdolności NATO. Idea zawarta w tej deklaracji została formalnie przeniesiona na forum UE na spotkaniu Rady Europejskiej w Kolonii, w czerwcu 1999 roku. Przyjęto wówczas zasadę, iż UE będzie mogła prowadzić działania z wykorzystaniem sił i zdolności NATO lub też autonomicznie, bez udziału NATO. Postanowiono też o utworzeniu w ramach UE odpowiednich struktur polityczno-wojskowych, odpowiedzialnych za realizację polityki bezpieczeństwa i obrony. Relacje UE-NATO opierają się na zasadach uzupełniania się i strategicznego partnerstwa. Potrzeba wypracowania przejrzystych oraz efektywnych mechanizmów współdziałania UE- NATO wynika przede wszystkim z konieczności efektywnej realizacji przyjętych zadań, przy jednoczesnym unikaniu dublowania wysiłków. Wiąże się to z kwestią podwójnego

35 członkostwa dużej części państw europejskich oraz prymatem NATO w polityce bezpieczeństwa wielu z krajów UE. W tym kontekście, ważną rolę odegrał szczyt waszyngtoński NATO w kwietnia 1999 roku, na którym organizacja ta zadeklarowała wolę udostępnienia swoich zasobów na potrzeby operacji UE. Formalne porozumienia w tej sprawie zawarto w marcu 2003 roku, tzw. pakiet Berlin-Plus. Składa się na niego 14 dokumentów, które regulują zarówno zasady bieżącej wymiany informacji oraz wspólnych spotkań, jak również konkretne rozwiązania wojskowe i umowy prawne związane z realizacją pakietu Berlin-Plus". Porozumienia te obejmują cztery elementy: - zapewnienie UE dostępu do planowania operacyjnego NATO; - udostępnienie Unii Europejskiej zdolności i wspólnych zasobów NATO na potrzeby prowadzonych przez nią operacji; - europejskie opcje dowodzenia w ramach NATO dla operacji prowadzonych przez Unię Europejską, w tym rozwinięcie europejskiej roli Zastępcy Naczelnego Dowódcy Sił Sojuszniczych NATO w Europie (SACEUR);- adaptacja systemu planowania obronnego NATO uwzględniającego dostępność sił dla operacji UE.Wypracowano szczegóły techniczne dotyczące udostępniania, monitorowania i odbioru zasobów i zdolności NATO podczas operacji kierowanych przez Unię Europejską. Zastępca SACEUR (którym zawsze jest Europejczyk) może także być dowódcą operacyjnym misji prowadzonej przez UE. Unia i NATO uzgodniły procedury konsultacji w kontekście misji prowadzonej przez UE, korzystającej ze wspólnych zasobów i zdolności Sojuszu. Od ogłoszenia Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (ESDP), osiągnięto ogromny postęp w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony. W 2003 r. Unia Europejska rozpoczęła zarówno swoją pierwszą operację utrzymywania pokoju, jak i pierwszą misję policyjną na Bałkanach, co utorowało UE drogę do przejęcia odpowiedzialności od NATO za działania pokojowe w Bośni i Hercegowinie. W tym roku również byliśmy świadkami pierwszej samodzielnej operacji wojskowej UE w Demokratycznej Republice Kongo. W dziedzinie działań wywiadowczych i antyterroryzmu podjęto wysiłki zmierzające do podjęcia zintegrowanych działań. Unia Europejska przyjęła jasny plan działania i wywierania presji w celu wzmocnienia rygorów zapobiegających rozmieszczaniu broni jądrowej. Obok zdolności wojskowych, ważnym elementem działalności UE w sferze wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony jest utworzenie cywilnych środków reagowania kryzysowego. Jest to czynnik znacząco odróżniający Unię od NATO, które nie dysponuje tego typu środkami. W

36 ramach cywilnych środków reagowania kryzysowego UE przewidziano utworzenie policyjnych sił szybkiego reagowania w liczbie 5000 policjantów. W 2003 roku przyjęto Europejską Strategię Bezpieczeństwa. Wśród głównych zagrożeń dla bezpieczeństwa UE wyróżniono w niej terroryzm, rozprzestrzenianie broni masowego rażenia oraz problem państw upadłych. Uzgodniono także projekt Traktatu Konstytucyjnego, w którym zawarto zapisy istotne dla Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (nie ratyfikowany). Ponadto, podjęto szereg inicjatyw mających na celu wzmocnienie zdolności obronnych, zarówno na poziomie Unii Europejskiej, jak i państw członkowskich. Inicjatywy te służyć mają przede wszystkim lepszej koordynacji wykorzystania posiadanych przez państwa zdolności, a także realizacji programów pozyskania nowych zdolności (zarówno wojskowych, jak i cywilnych). Szczególną wartością ESDP jest to, że łączy ona w sobie rozwój wojskowych i cywilnych zdolności. Doświadczenia z Bałkanów potwierdzają, że taka kombinacja może być najbardziej efektywnym i kompletnym systemem reagowania na kryzysy. Powodzenie projektu ESDP powinno wzmocnić możliwości wojskowe Europejczyków, a co za tym idzie, dać możliwości przejęcia na siebie większej części obciążeń związanych z zapewnieniem stabilności i bezpieczeństwa międzynarodowego, co będzie w pełni zgodne z oczekiwaniami artykułowanymi od lat przez stronę amerykańską. Źródła: 1. Leonard D.: Przewodnik po Unii Europejskiej. Warszawa, Wydawnictwo Studio EMKA, 2003, s Szydłowski A.: Unia Europejska wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony. Źródło: %20Szydlowski%20-%20Wspolna%20Polityka%20Bezpieczenstwa%20i%20Obrony.doc 3. Jean-Yves Haine. Sprawy wojskowe.transformacja ESDP? Źródło: 4. Weidenfeld W., Wessels W.: Europa od A do Z. Gliwice, Wydawnictwo Wokół nas, 2002, s

37 16. Kiedy zawarto traktat ABM? Wyjaśnijcie zakres jego obowiązywania. Rozmowy w sprawie ograniczenia pocisków antybalistycznych (Anti-Balistic Missile, ABM) toczyły się w ramach szerszych rozmów SALT (o ograniczeniu zbrojeń strategicznych). Ostatecznie Traktat o Ograniczeniu Pocisków Antybalistycznych (ABM Treaty) pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Sowieckim został podpisany 26 maja 1972r. w Wiedniu (wszedł w życie 3 października tegoż roku). Zgodnie z Traktatem, każda ze stron mogła zbudować dwa systemy obrony przeciwbalistycznej. Jeden dla ochrony stolicy, i jeden zabezpieczający wyrzutnie pocisków międzykontynentalnych. Centra obu systemów miały być odległe od siebie o co najmniej 1300 kilometrów, a promień chronionego terenu nie mógł przekraczać 150 kilometrów. W skład każdego z systemów mogło wchodzić najwyżej 100 nieruchomych wyrzutni, zdolnych do wystrzeliwania tylko jednogłowicowych pocisków. Zgodnie z aneksem z roku 1974r. liczba posiadanych baz obrony miała zostać zredukowana do jednej. W obliczu zagrożenia terroryzmem, zwłaszcza ze strony Korei Północnej i Iranu, rząd Stanów Zjednoczonych zdecydował na rozpoczęcie programu budowy tarczy antyrakietowej (National Missile Defence, NDM), wobec czego dnia 13 grudnia 2001r. wypowiedział Rosji Traktat ABM. 13 czerwca 2002r. Traktat ABM przestał obowiązywać. Zródła: Anti-Ballistic Missile Treaty, za stroną ATOMICARCHIVE.COM Wypowiedzenie Układu ABM, za stroną STOSUNKI.PL ec Porównajcie Grupę Wyszehradzką z Grupą Vilnius 10. Grupa Wileńska (zamiennie: Wileńska Dziesiątka, V10) powstała w 2000r. jako forum państw aspirujących do członkostwa w NATO. Jej głównym celem była współpraca między państwami-członkami, wymiana informacji i doświadczeń a także lobbing dla poparcia swoich kandydatur wśród ówczesnych członków Sojuszu.

38 Państwami-członkami Grupy Wileńskiej były: Albania, Bułgaria, Chorwacja (od 2001r.), Estonia, Łotwa, Litwa, Macedonia, Rumunia, Słowacja i Słowenia. Albania, Chorwacja i Macedonia w tym samym czasie tworzyły Grupę Adriatycką, której przyświecały podobne cele. Za motto grupy zostało obrane sformułowanie: Chociaż każde państwo powinno być oceniane według własnych zasług, jesteśmy głęboko przekonani, że integracja naszych demokratycznych państw będzie wielkim sukcesem zarówno dla nas, jak również dla Europy oraz NATO. Przejawem aktywności Grupy Wileńskiej był tzw. Listy 10 (list wileński) wystosowany przez przywódców państw-członków dla poparcia amerykańskiej polityki zagranicznej w kontekście irackiego kryzysu rozbrojeniowego W 2004r. państwa Grupy Wileńskiej (poza państwami Grupy Adriatyckiej) stały się członkami NATO. Grupa Wyszehradzka (V4) jest regionalną organizacją współpracy w Europie Środkowo-Wschodniej skupiającą: Polskę, Węgry, Czechy i Słowację. Narodziny współpracy wyszehradzkiej przypadają na początek lat 90. Podczas spotkania prezydentów Polski Lecha Wałęsy i Czechosłowacji Václava Havla oraz premiera Węgier Josefa Antalla 15 lutego 1991 roku przyjęła ona konkretny kształt deklaracji, nazwanej od miejsca spotkania Deklaracją Wyszehradzką. Zdefiniowane w niej zostały główne cele współpracy, wśród których nadrzędnym była integracja ze strukturami euroatlantyckimi. Wówczas to stwierdzono, że zbieżność celów w polityce zagranicznej, podobieństwo doświadczeń historycznych oraz bliskość geograficzna predestynują do powołania nowego związku regionalnego. Po rozpadzie Czechosłowacji, w 1993r. członkami Grupy zostały niepodległe Republiki: Czeska i Słowacka. Współpraca państw obejmie takie strefy, jak: polityka zagraniczna, gospodarka, transport, ochrona środowiska i nauka. Zarówno dla państw tworzących Grupę Wyszhradzką jak i Grupę Wileńską, podstawowym celem polityki zagranicznej po odzyskaniu (lub uzyskaniu) suwerenności, była chęć integracja z strukturami euroatlantyckimi: Unią Europejską i NATO. Państwa V4 i V10 współpracując z sobą osiągnęły te cele w latach 1999 i 2004: dziś wszystkie państwa wyszehradzkie oraz 7 państw V10 (poza Albanią, Chorwacją i Macedonią) są członkami zarówno NATO i UE.

39 Państwem, które należy zarówno do V4 jak i V10 jest Republika Słowacka. Pod rządami populisty, premiera Vladimira Mečiara ( ), państwo to wypadło z kolejki do NATO (Polska, Czechy i Węgry stały się członkami Sojuszu w 1999r.), stąd jej obecność w V10, grupie państw, które uzyskały akcesję przy okazji drugiego po upadku ZSRR rozszerzenia NATO w Europie. Wskazując na różnice pomiędzy obiema organizacjami, należy zauważyć, że współpraca wyszehradzka obejmuje pojęcie szersze, niż współpraca państw Grupy Wileńskiej. Po pierwsze, wspólne spotkania władców Polski, Czech i Węgier datują się już na XIV wiek; swoją ważną rolę odgrywają takie czynniki jak: wielowiekowe sąsiedztwo, wspólna historia, podobne doświadczenia historyczne. Następnie należy zauważyć, że współpraca państw V4 nie skupia się jedynie na polityce zagranicznej: państwa wyszehradzkie współpracowały gospodarczo w Środkowoeuropejskim Porozumieniu o Wolnym Handlu (CEFTA), powołały do życia Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki (IVF) wspierający finansowo działania z zakresu promocji i rozwoju państw-członków, takie jak: współpracę kulturalną, wymianę naukową, wymiana młodzieży, fundacja stypendiów, współpraca przygraniczna, czy turystyka. Na tym tle Grupa Wileńska odgrywała jedynie rolę koordynującą wysiłki państwczłonków dla uzyskania jednego celu polityki zagranicznej akcesji do NATO. Państw członkowskich nie łączyły szczególne względy historyczne (z wyjątkiem doświadczenia komunizmu), V10 skupiała państwa różnych części kontynentu: państwa bałtyckie (Litwa, Łotwa, Estonia), państwa basenu Morza Czarnego (Rumunia, Bułgaria), państwa dawnej Jugosławii (Chrowacja Macedonia i Słowenia) a także wyszehradzką Słowację oraz Albanię. Współpraca państw V10 nie opierała się o takie elementy jak choćby współpraca gospodarcza czy kulturalna i takiej formule zakończyła się wraz z akcesją do NATO (przy czym państwa Grupy Adriatyckiej nadal z sobą współpracują). Źródła: 1. Leksykon politologii pod red. A. Antoszewskiego i R. Herbuta. Wrocław, Wydawnictwo ATLA 2, 2002, s Grupa Wyszechradzka. Źródło: 3. Organizatia Tratatului Atlanticului de Nord. Źródło:

40 4. Grupa Wyszehradzka. Źródło: Wyjaśnijcie koncepcję ''Osi zła Termin oś zła pojawił się po raz pierwszy 29 stycznia 2002 roku w przemówieniu George a W. Busha w kontekście rozważań na temat Iraku, Iranu i Korei Północnej. W ten sposób prezydent sformułował polityczną doktrynę USA po zamachach z 11 września 2000 roku. Koncepcja osi zła zastąpiła koncepcję państw zbójeckich (ang. rouge states). Amerykańska administracja używała tego terminu w stosunku do krajów, których autorytarne rządy oskarżane były o nieprzestrzeganie praw człowieka, wspieranie terroryzmu oraz rozbudowę arsenału broni masowej zagłady i środków jej przenoszenia. Określenie to było popularne już za kadencji Billa Clintona, lecz dopiero podczas rządów G.W. Busha nabrało większego znaczenia. Zaczęto podkreślać zagrożenie ze strony tych państw, uzasadniając w ten sposób wszelkie działania podjęte przez USA w celu jego zmniejszenia. Pod koniec lat 90. za państwa zbójeckie uznawano Afganistan, Irak, Iran, Koreę Północną i Libię. Gdy w 2002 r. międzynarodowe siły koalicyjne obaliły reżim talibów w Afganistanie, państwo to jako pierwsze zostało wykreślone z tej grupy. Następna była Libia, która pod naciskiem USA zrezygnowała z kontynuowania narodowego programu nuklearnego. Według George a Busha oś zła stanowią kraje, takie jak Irak, Iran i Korea Północna, które posiadają broń masowego rażenia (nuklearną, chemiczną bądź biologiczną) i stanowią one bezpośrednie zagrożenie dla światowego pokoju. Koncepcja ta przedstawia czarną wizję, w której kraje o nastrojach antyzachodnich przekażą ładunki broni nuklearnej w ręce organizacji terrorystycznych. Doktryna George a W. Busha stała się podstawą do tzw. wojny z terroryzmem. 19 marca 2003 wojska USA, chcąc rozbić oś zła rozpoczęły inwazję na Irak. Państwo to zaprzeczało, jakoby posiadało broń masowego rażenia. Iran - w przeciwieństwie do Iraku - otwarcie przyznaje się do posiadania wzbogaconego uranu, a komunistyczna Korea Północna ostentacyjnie dokonała próby atomowej. Źródła:

41 1. Wystąpienie Georga Busha z 29 stycznia 2002 r., źródło: 2. Geneza i koncepcja budowy amerykańskiego systemu obrony przeciwrakietowej, źródło: 3. Stan permanentnej konfrontacji, Mariusz Janik, Puls Świata, czerwiec 2003 nr Opiszcie funkcje i znaczenie Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej. Kto reprezentuje Twój kraj w tej organizacji? Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (MAEA) powstała 29 lipca 1957 roku. Idea stworzenia organizacji pojawiła się podczas międzynarodowej konferencji Atom for peace (Atom dla pokoju) w Genewie. Wzięło w niej udział około 1400 przedstawicieli 83 państw z obu stron żelaznej kurtyny. Spotkanie to zapoczątkowało kontakty i swobodną wymianę informacji na temat wykorzystania energii jądrowej, co doprowadziło do podpisania 26 października 1956 roku w Nowym Jorku Statusu Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej, a w 1957 roku do utworzenia organizacji. MAEA to organizacja międzynarodowa, posiadająca autonomiczny status w systemie ONZ formalnie nie ma statusu organizacji wyspecjalizowanej. Głównym organem MAEA jest Konferencja Ogólna złożona z przedstawicieli państw członkowskich. Organem wykonawczym jest Rada Zarządzających (Gubernatorów), którą tworzy 35 członków, należących do organizacji. Wybierani są oni według klucza geograficzano-kompetencyjnego. Za obsługę administracyjną odpowiedzialny jest Sekretariat Agencji z Dyrektorem Generalnym na czele, który jest równocześnie najwyższym urzędnikiem MAEA. Dyrektor wybierany jest co 4 lata przez Radę Zarządzających. Organizacja ma na celu koordynację współpracy narodowej dotyczącej badań nad energią jądrową i pokojowym jej wykorzystaniem. Do jej obowiązków należy kontrola użycia materiałów i wyposażenia nuklearnego, aby zapobiec wykorzystaniu tych technologii w celach militarnych. MAEA, w razie wykrycia łamania międzynarodowych konwencji dotyczących wykorzystania energii atomowej, ma prawo powiadomić Radę Bezpieczeństwa ONZ, która może poczynić odpowiednie kroki. Uprawnienia Rady są zawarte w rozdziale VII Karty Narodów Zjednoczonych (dającej możliwość wprowadzania sankcji ekonomicznych, dyplomatycznych i militarnych, jak również użycia sił zbrojnych). Agencja zajmuje się zagadnieniami z dziedziny praktycznego wykorzystania energii jądrowej, rozwijaniem

42 odpowiednich technologii, wymianą informacji naukowej i technicznej poprzez publikację i organizowanie konferencji (wydaje podręczniki, regulaminy i instrukcje zwłaszcza w zakresie ochrony przed promieniowaniem). Do zadań MAEA należy również szkolenie specjalistów oraz opracowywanie standardów bezpieczeństwa pracy instalacji jądrowych. Jej działalność dotyczy reaktorów jądrowych i różnorodnych urządzeń wykorzystujących izotopy promieniotwórcze. MAEA reguluje także międzynarodowy system ostrzegania o ewentualnych zagrożeniach będących wynikiem awarii reaktorów, nadzoruje warunki składowania odpadów promieniotwórczych., produkcję i dystrybucję izotopów promieniotwórczych dla zastosowań medycznych i przemysłowych. Rozwijaniu działalności agencji służy zainicjowany w 1970 Międzynarodowy System Informacji dotyczących Energii Jądrowej. Ma on na celu stworzenie za pomocą najnowszych osiągnięć techniki światowego banku danych o pokojowym wykorzystaniu energii jądrowej. MAEA jest głównym międzynarodowym forum współpracy naukowej i technicznej zajmującym się użytkowaniem technologii nuklearnej w celach pokojowych oraz inspekcją i weryfikacją zabezpieczeń cywilnych programów nuklearnych. Organizacja ma ogromne znaczenie we współczesnym świecie objętym narastającą groźbą użycia broni nuklearnej. Najlepszym tego dowodem jest przyznanie Agencji i jej Dyrektorowi Generalnemu Mohamedowi El Baradei pokojowej Nagrody Nobla w 2005 roku. Nagrodę przyznano za wysiłki, mające na celu ograniczenie rozpowszechniania broni atomowej, za zapobieganie wykorzystywaniu energii nuklearnej do celów militarnych oraz starania o możliwie najbezpieczniejsze wykorzystanie tej energii do celów pokojowych. Członkami MAEA jest obecnie ponad 140 państw, wśród nich także Polska. Szefem Stałego Przedstawicielstwa RP przy MAEA w Wiedniu (podobnie jak Przedstawicielstwa RP przy OBWE i Biurze ONZ) jest JE Ambasador Jacek Bylica; funkcję pierwszego sekretarza Przedstawicielstwa pełni pani Elżbieta Gryzio. Szefem Państwowej Agencji Atomistyki jest prof. Jerzy Wiktor Niewodniczański. Źródła: 1. Statut Międzynarodowej Agencji Atomowej, źródło: 2. Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej i filatelistyka, Jerzy Bartke, FOTON 92, wiosna Międzynarodowa Agencja Energii Atomoiwej a irański program nuklarny, Edyta Posel-Częścik, Rafał Tarnogórski, BIULETYN nr 20(265)

43 4. Pokojowy Nobel dla MAEA i El Baradei, źródło: 5. Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej, źródło: o.html 6. Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, praca zbiorowa pod redakcją Czesława Mojsiewicza, wyd. Atla , str W jaki sposób Unia Europejska jest zaangażowana w debatę na temat nierozprzestrzeniania broni jądrowej, w szczególności w odniesieniu do kwestii irańskiej? Gdy w 1968 roku rozpoczęła się ratyfikacja Traktatu o Nierozprzestrzenianiu Broni Jądrowej (NPT), zimnowojenny świat otrzymał gwarancję, że nic nie naruszy delikatnej równowagi sił dwóch skonfrontowanych bloków politycznych balansujących na krawędzi totalnego konfliktu. Porządek świata zmienił się diametralnie od tamtego czasu. Zniknęły stare zagrożenia, powstały nowe, takie jak międzynarodowy terroryzm. Czy wobec tego traktat ma jeszcze sens? Obecnie sygnatariuszami traktatu jest 188 krajów. "Traktat o Nierozprzestrzenianiu Broni Jądrowej odzwierciedla nieistniejący juz porządek świata", po słowach Larsa-Erika Lundina, zastępcy dyrektora do spraw polityki bezpieczeństwa w dyrekcji generalnej RELEX Komisji Europejskiej, automatycznie pojawia się pytanie: "jak wygląda nowy porządek?". Otóż niezbyt ciekawie. Spośród siedmiu krajów, które przeprowadzając otwarte testy nuklearne potwierdziły swoją przynależność do atomowego klubu dwa - Indie i Pakistan nie ratyfikowały układu NPT. Z podpisaniem traktatu nie spieszy się również Izrael, który choć do broni A oficjalnie się nie przyznaje, według analityków najprawdopodobniej ją posiada. Prowadząca własny program nuklearny Korea Północna wycofała się z traktatu w 2003 roku. Kolejny problem na Bliskim Wschodzie stanowi Iran. Program nuklearny tego kraju prowadzony jest wbrew postanowieniom traktatu, bo choć władze deklarują pokojowy cel badań - eksperci

44 przypuszczają coś wręcz przeciwnego. Niedostateczna kontrola rynku materiałów radioaktywnych mogłaby dać terrorystom nową, groźną broń. Unia Europejska stopniowo budowała wspólną politykę w sferze objętej traktatem NPT. Sytuacja w UE jest bardzo złożona. Niektóre kraje należą do NATO, inne nie. Tylko Francja i Wielka Brytania mają broń atomową, pozostałe 23 państwa jej nie posiadają. Mogą pojawiać się kontrowersje. Niemniej, Unia stara się mówić jednym głosem, gdyż wspólne dla wszystkich członków UE, jest poparcie dla międzynarodowych organizacji i traktatów. Unia Europejska niezależnie od nich, przyjmuje własne stanowisko w sprawie NPT. Do najważniejszych dokumentów należą: Zasady i Cele Nierozprzestrzeniania (1995), Europejska Strategia Bezpieczeństwa (2003), Wspólne Stanowisko UE w sprawie NPT (2005). Według UE, problemy wynikające z nieprzestrzegania traktatu powinny być rozwiązywane na gruncie dyplomatycznym a państwa łamiące te zasady - jak najdłużej utrzymywane w orbicie dialogu. Obecnie negocjacje nuklearne UE-Iran realizują to założenie w praktyce. Oprócz tego UE wspiera ścisłą kontrolę obrotu materiałami rozszczepialnymi i ochronę instalacji nuklearnych. Do najważniejszych przedsięwzięć UE należą: opracowany wspólnie z Międzynarodową Agencją Energii Atomowej (IAEA), "system śledzenia podejrzanych ładunków", uruchomienie procedur przeciwdziałających przemytowi uranu oraz dotacje dla Ukrainy i Rosji w wysokości 1,5 miliarda EUR, przeznaczone na restrukturyzację dawnych baz nuklearnych. W rezolucji w sprawie nierozprzestrzeniania broni jądrowej oraz rozbrojenia jądrowego Parlament Europejski wzywa wszystkie państwa naruszające zasady nierozprzestrzeniania do zaprzestania "nierozsądnych i nieodpowiedzialnych działań" i do pełnej realizacji obowiązków wynikających z układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej. Parlament uważa, że układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT) stanowi fundament niezbędny do propagowania współpracy na rzecz pokojowego wykorzystywania energii jądrowej oraz istotny element dalszych dążeń do osiągnięcia rozbrojenia jądrowego.

45 Parlament chciałby, aby UE przełamała impas w opracowywaniu traktatu zakazującego wykorzystywania materiałów rozszczepialnych, przyspieszyła podpisywanie i ratyfikację traktatu o całkowitym zakazie prób jądrowych (CTBT) przez wszystkie kraje, opowiadała się za całkowitym zaprzestaniem wszelkich prób z bronią jądrową do czasu wejścia w życie traktatu CTBT, a także potraktowała priorytetowo sprawę zmniejszenia zagrożenia terroryzmem jądrowym. PE wzywa społeczność międzynarodową do wspierania inicjatyw na rzecz wielostronnego międzynarodowego procesu wzbogacania uranu prowadzonego pod kontrolą Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA). Mimo że UE zawsze krytykowała naruszanie praw człowieka, za które odpowiedzialne były irańskie władze i irański system karny, szczególnie w kwestii dotyczącej kary śmierci i tortur, jej wysiłki dyplomatyczne doprowadziły Iran, z końcem 2004 r., do zawieszenia działalności związanej ze wzbogacaniem uranu. Jednak nowo wybrany prezydent Iranu postanowił wrócić do tej działalności, pomimo nieprzychylności opinii międzynarodowej. Unia Europejska stoi na stanowisku, że należy zastanowić się nad nowymi sankcjami, ale jednocześnie nie zamykać drogi do negocjacji z Teheranem. Pomimo iż Iran zapewnia, że jego program nuklearny służy wyłącznie celom cywilnym, skala i zaawansowanie prac wzbudzają obawy, że prawdziwym powodem jest zapewnienie Republice Islamskiej możliwości budowy broni atomowej. Powstrzymanie Teheranu zależy od ścisłej współpracy najważniejszych członków społeczności międzynarodowej, a przede wszystkim współdziałania Stanów Zjednoczonych i państw europejskich. Dotychczasowe próby samodzielnego rozwiązania kryzysu w drodze negocjacji z Iranem, podejmowane przez państwa Unii Europejskiej, okazywały się równie mało skuteczne jak polityka izolacji i twarda retoryka Stanów Zjednoczonych. Choć w 2006 r. partnerzy transatlantyccy połączyli swoje siły w celu nałożenia na Iran sankcji przez Radę Bezpieczeństwa ONZ, wciąż utrzymują się między nimi głębokie rozbieżności poglądów na temat prowadzenia polityki wobec Teheranu. Może to zachwiać świeżo przywróconą zgodę transatlantycką. Źródła:

46 1.. Kuźniar R.: Międzynarodowa tożsamość Europy (UE). w: Unia Europejska. Nowy typ wspólnoty międzynarodowej/red. Edward Haliżak, Stanisław Parzymies. Warszawa, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, 2002, s Traktat o Nierozprzestrzenianiu Broni Jądrowej. Źródło: Parlament Europejski: Weidenfeld W., Wessels W.: Europa od A do Z. Gliwice, Wydawnictwo Wokół nas, 2002, s. 383.

47 CZĘŚĆ TRZECIA NATO struktura i funkcjonowanie PYTANIA Co oznacza skrót NATO RTO? Opiszcie zadania tej organizacji. NATO Research & Technology Organisation - Organizacja ds. Badań i Technologii (RTO). Odpowiada ona za integrowanie i koordynację działań NATO w dziedzinie badań i technologii obronnych. W związku z tym prowadzi i promuje wymianę informacji o badaniach i technologiach pomiędzy programami badawczymi prowadzonymi w poszczególnych państwach. Tworzy długoterminową strategię NATO oraz zapewnia doradztwo w dziedzinie badań i technologii. RTO rozwija współpracę w dziedzinie badań i technologii obronnych, która była prowadzona przez nieistniejące już instytucje: Grupa Doradcza ds. Badań i Rozwoju Technologii Lotniczo-Rakietowej (AGARD) i Grupę Badań Obronnych (DRG). RTO powstała z połączenia i restrukturyzacji obu tych grup. Jej misją jest prowadzenie i promowanie współpracy badawczej i wymiany informacji, co ma przyczyniać się do rozwoju narodowych potencjałów badawczo-technologicznych oraz do ich efektywnego wykorzystania zgodnie z potrzebami wojskowymi Sojuszu. Celem działań RTO jest dbałość o utrzymanie przewagi Sojuszu w dziedzinie badań i technologii. Organizacja zapewnia również doradztwo w tym zakresie na potrzeby osób i instytucji podejmujących decyzje w NATO i państwach członkowskich. Prace RTO są wspierane przez szeroką sieć ekspertów z państw członkowskich. Są one również skoordynowane z działaniami innych organów NATO zajmujących się badaniami i technologiami.

48 Pełen zakres działalności techniczno-badawczej to domena sześciu paneli zajmujących się następującymi tematami: Studia, analiza i symulacja (SAS); Koncepcje systemów i ich integracja (SCI); Czujniki i elektronika (SET); Technologia Systemów Informatycznych (IST); Technologia stosowana - pojazdy mechaniczne (AVT); Czynniki ludzkie i medycyna (HFM). źródła: Vademecum NATO, wyd. 2001, Office of Information and Press - NATO Brussels, s Szczegółowo opiszcie funkcje Rady Północnoatlantyckiej oraz wyjaśnijcie jej miejsce w strukturach NATO. Rada Północnoatlantycka (NAC) jest najważniejszym organem decyzyjnym Sojuszu i sprawuje władzę polityczną w wymiarze wykonawczym ora ma upoważnienie do podejmowania decyzji. Składa się ze stałych przedstawicieli wszystkich państw członkowskich, którzy spotykają się co najmniej raz w tygodniu. Rada obraduje również na wyższych szczeblach - ministrów spraw zagranicznych, ministrów obrony oraz szefów rządów, jednak nie ma to żadnego wpływu na uprawnienia Rady ani jej prawo do podejmowania decyzji, a decyzje te mają zawsze ten sam status i moc, bez względu na to, na jakim szczeblu odbywają się obrady. Rada odgrywa znaczącą publiczną rolę wydaje deklaracje i komunikaty wyjaśniające politykę i decyzje Sojuszu wobec opinii publicznej oraz rządów państw nienależących do NATO. Rada jest jedynym organem Sojuszu, który wywodzi swoje kompetencje bezpośrednio z Traktatu Północnoatlantyckiego. Zgodnie z postanowieniami Traktatu Rada została zobowiązana do tworzenia organów pomocniczych.

49 Od tego czasu stworzono wiele komitetów i grup planowania, które wspierają prace Rady lub przejmują odpowiedzialność za konkretne dziedziny, takie jak: planowanie obronne, planowanie nuklearne lub kwestie wojskowe. Rada jest zatem unikalnym forum umożliwiającym szerokie konsultacje pomiędzy rządami państw członkowskich we wszystkich kwestiach dotyczących ich bezpieczeństwa i jest najważniejszym organem decyzyjnym NATO. Wszystkie państwa członkowskie NATO mają równe prawo do wyrażania swoich poglądów przy stole Rady Północnoatlantyckiej. Decyzje te są wyrazem zbiorowej woli rządów państw członkowskich i wypracowuje się je na drodze porozumienia. Rządy wszystkich państw członkowskich są współtwórcami polityki formułowanej przez Radę lub z jej upoważnienia i mają swój udział w dochodzeniu do porozumienia, które jest podstawą tych decyzji. Tematy dyskusji i decyzje podejmowane na posiedzeniach Rady obejmują wszystkie aspekty działalności Sojuszu i często wynikają z raportów i rekomendacji przygotowanych na prośbę Rady przez podległe komitety. źródła: NATO w trakcie transformacji wyd. 2004, NATO Public Diplomacy Division, s Kiedy została ustanowiona Swiss Mission przy NATO i jakie są jej zadania? Swiss Mission - Szwajcarska Misja przy NATO Szwajcarska Misja przy NATO została ustanowiona w Jej głównym zadaniem jest reprezentowanie Szwajcarii jako przedstawicielstwo dyplomatyczne w Kwaterze Głównej NATO. Szwajcarska Misja przy NATO bierze udział w Radzie Partnerstwa Euroatlantyckiego (Euro - Atlantic Partnership Council - EAPC). Więzi wojskowe są utrzymywane poprzez Jednostkę Sztabową Partnerstwa dla Pokoju (PdP).

50 Współpraca obejmuje polityczne, wojskowe i cywilne aspekty. Jednostka ulokowana jest w obrębie Międzynarodowego Sztabu Woskowego w Kwaterze Głównej NATO w Brukseli, a także na pierwszym i drugim szczeblu zintegrowanej struktury wojskowej NATO. Jej oficerowie współpracują z oficerami państw sprzymierzonych, jako personel międzynarodowy. Uczestniczą w przygotowywaniu debat i wdrażaniu decyzji politycznych odnoszących się do poszczególnych zagadnień wojskowych Partnerstwa dla Pokoju. Od 1998 roku wchodzą także w skład Komórki Koordynacji Partnerstwa (PCC) i w pełni uczestniczą w jej działaniach. Szwajcarska Misja przy NATO jest również punktem kontaktowym z Unią Zachodnioeuropejską (WEU). Źródło: 1. Swiss Mission to NATO. Źródło: Vademecum NATO. Office of information and Press, Bruksela, 2001, s Co oznacza angielski skrót KFOR? KFOR (Kosovo Force) to misja wojskowa, dążąca do utrzymania pokoju na terenie Kosowa i Metohiji (regionu autonomicznego w ramach Serbii), rozpoczęła się 12 czerwca 1999 roku, na mocy mandatu Rady Bezpieczeństwa ONZ numer Celami wojsk KFOR są przede wszystkim: (1) stworzenie i utrzymanie warunków umożliwiających bezpieczne funkcjonowanie mieszkańców Kosowa w miejscu ich zamieszkania, (2) zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego, (3) monitorowanie, kontrolowanie oraz, jeżeli sytuacja tego wymaga, wymuszanie realizacji porozumień, na mocy których doszło do zakończenia konfliktu, (4) wspieranie prowadzonej przez ONZ Misji Tymczasowej Administracji w Kosowie, (5) kontrola przestrzeni powietrznej. W misji biorą udział wszystkie państwa NATO, a także: Argentyna, Armenia, Austria, Azerbejdżan, Filipiny, Finlandia, Gruzja, Indie, Irlandia, Malezja, Maroko, Mongolia, Rosja, Szwajcaria, Szwecja i Ukraina. KFOR podzielony jest na cztery wielonarodowe brygady. Każda z nich odpowiada za określony rejon prowincji, ale wszystkie podlegają dowódcy KFOR, którym aktualnie (od 1 września 2006r.) jest gen. Roland Kather.

51 ŹRÓDŁA KFOR, na stronach NATO.INT, Nations contributing to KFOR, na stronach NATO.INT Kosovo conflict and the role of KFOR, [w:] NATO Handbook, str Opiszcie działalność natowskiego Centrum Przeciwdziałania Broni Masowego Rażenia. Centrum Broni Masowego Rażenia (BMR) zostało powołane w maju 2000 roku przy Kwaterze Głównej NATO. Powstało w wyniku Inicjatywy w dziedzinie Broni Masowego Rażenia, przyjętej w kwietniu 1999 roku na Szczycie Waszyngtońskim, która miała zapewnić usystematyzowaną debatę w NATO prowadzącą do wzmocnienia powszechnego uświadomienia kwestii BMR oraz reagowania na związane z nią zagrożenia. Centrum jest sekcją Zarządu Politycznego. W jego skład wchodzą członkowie Sekretariatu Międzynarodowego, a także narodowi eksperci. Uruchomienie Centrum miało wesprzeć wysiłki Inicjatywy w zakresie integracji politycznych i wojskowych działań Sojuszu w związku z BMR, których celem było: poprawienie jakości informacji wywiadowczych na tematy jej rozprzestrzeniania oraz ich wymianę pomiędzy Sojusznikami wspomożenie rozwoju strategii informowania opinii publicznej poszerzenie istniejących programów sojuszniczych, które wzmacniają gotowość wojskową do działania w środowisku BMR przeciwdziałanie zagrożeniom powodowanym przez BMR wzmocnienie procesu wymiany informacji dotyczących narodowych programów Sojuszników w zakresie dwustronnego niszczenia BMR oraz udzielania wzajemnej pomocy rozwój możliwości Sojuszników związanych z wzajemną pomocą w ochronie ludności cywilnej przeciwko zagrożeniom, jakie stwarza broń masowego rażenia.

52 Działalność Centrum polega na promowaniu debaty i zrozumienia dla kwestii związanych z bronią masowego rażenia. Wspiera ono już istniejące programy zajmujące się kwestiami zwiększania gotowości obronnej oraz przeciwdziałania proliferacji. Stymuluje także wymianę informacji pomiędzy programami wspomagającymi niszczenie broni masowego rażenia. Zadaniem Centrum jest doskonalenie współpracy w dziedzinie BMR, wzmacnianie konsultacji w sprawie jej nierozprzestrzeniania oraz kontrola zbrojeń i rozbrojenia. Źródła: Komunikat szczytu waszyngtońskiego, źródło: Vademecum NATO, wyd. Office of Information and Press 2001, str , Jakie typy samolotów myśliwskich są obecnie używane w Siłach Powietrznych Polski? Obecnie w Siłach Powietrznych Polski używane są trzy typy samolotów myśliwskich: F-16 General Dynamics F-16 Fighting Falcon (Walczący Sokół) samolot wielozadaniowy zbudowany przez amerykańską wytwórnię General Dynamics, która obecnie jest częścią koncernu zbrojeniowego Lockheed Martin. F-16 jest użytkowany przez siły powietrzne 25 krajów, w tym Polski. MiG-29 (МиГ-29, oznaczenie NATO Fulcrum) rosyjski współczesny myśliwiec frontowy. Od 1989 roku używany przez Siły Powietrzne Rzeczypospolitej Polskiej - 1 Eskadrę Lotnictwa Taktycznego (dawniej 1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego) w Mińsku Mazowieckim.

53 "Su" Pawła Suchoja. Su-22 (eksportowa wersja Su-17) rosyjski samolot szturmowo-bombowy, używany przez kraje byłego Układu Warszawskiego, Bliskiego Wschodu oraz Libię, Wietnam, Peru i Angolę. Maszyna zyskała pieszczotliwy przydomek wśród pilotów którzy nazywają ją Suczką od skrótu kontruktora Źródła: 1. General Dynamics F-16 Fighting Falcon. Źródło: 2. MiG-29. Źródło: 3. Su-17. Źródło: Jakie były najważniejsze uzgodnienia i jakie dokumenty zostały przyjęte podczas Szczytu NATO w Rydze? W dniach listopada 2006r. odbywał się Rydze ósmy od końca zimnej wojny i pierwszy na terenie dawnego ZSRR Szczyt NATO. W stolicy Łotwy przywódcy państw wzmocnili zaangażowanie NATO w misję w Afganistanie i zaapelowali o dalsze międzynarodowe poparcie misji. Ponadto podjęli także działania na rzecz ulepszenia zdolności militarnych Sojuszu oraz zatwierdzili inicjatywy zmierzające do pogłębienia i rozszerzenia współpracy z państwami partnerskimi. Kompleksowe wytyczne polityczne w czasie Szczytu w Rydze przywódcy państw oficjalnie zatwierdzili Comprehensive Political Guideance, dokument polityczny, który ustala na najbliższe 10 lat priorytety dla Sojuszu w dziedzinie zdolności militarnych, planowania i działalności wywiadowczej. Za najważniejsze zagrożenia dla Sojuszu w dającej się przewidzieć przyszłości zostały uznane terroryzm oraz proliferacja broni masowej zagłady. Afganistan dominującym tematem Szczytu były trudności jakie napotyka misja ISFOR (Międzynarodowe Siły Wspierania Bezpieczeństwa). Za najważniejszy problem

54 uznano brak odpowiedniego liczebnego zaangażowania wojsk NATO w tym kraju. W Rydze za kluczowe uznano zwiększenie sił przynajmniej do poziomu zgodnego z wcześniejszymi deklaracjami państw (dowódcy operacji domagali się 2500 dodatkowych żołnierzy wobec 32tys już zaangażowanych) i chociaż częściowe zniesienie ograniczeń geograficznych lub przedmiotowych nakładanych przez państwa na swoje kontyngenty (tzw. caveats). W obu kwestiach, mimo apeli USA i państw najmocniej zaangażowanych w walki (Wielkiej Brytanii, Kanady i Holandii), nie nastąpił przełom. Wysłanie dodatkowych sił podnoszących do 90% stopień realizacji zobowiązań zapowiedziały Kanada, Dania, Czechy, Bułgaria, Hiszpania i Macedonia. Wiele państw zdecydowało się znieść część, a niektóre np. Holandia i Rumunia wszystkie caveats. Jednocześnie jednak państwa, których wojska stacjonują na względnie spokojnych północy i zachodzie Afganistanu Niemcy, Włochy, Francja i Hiszpania (łącznie ponad 6 tys. ludzi) odmówiły zgody na przerzut swych sił do mniej stabilnych rejonów oraz na zniesienie nałożonych na kontyngenty ograniczeń, poza przypadkami szczególnego zagrożenia. Na Szczycie poparto francuską inicjatywę utworzenia grupy kontaktowej do spraw Afganistanu (złożonej z uczestników ISAF, państw regionu i międzynarodowych instytucji) oraz zaapelowano do innych organizacji międzynarodowych o większy udział w odbudowie tego kraju. Nie określono jednoznacznie celów misji ISAF oraz czasu ich realizacji (choć Sekretarz Generalny Jaap de Hoop Scheffer sugerował, iż w 2008 r. może rozpocząć się przekazywanie odpowiedzialności za bezpieczeństwo Afganistanu miejscowym władzom). Chociaż sojusznicy zgadzają się co do priorytetowego znaczenia misji afgańskiej dla przyszłości NATO, wciąż utrzymują się między nimi duże różnice w ocenie celów i charakteru operacji. Siły Szybkiego Reagowania W czasie ryskiego Szczytu ogłoszono osiągnięcie pełnej zdolności operacyjnej przez Siły Szybkiego Reagowania (NATO Response Forces, NRF). Ich utworzenie stanowiło jeden z głównych punktów przyjętego na Szczycie w Pradze programu wojskowej transformacji Sojuszu i miało służyć zwiększeniu jego zdolności do prowadzenia misji ekspedycyjnych oraz szybkiej reakcji na kryzysy. Jednakże złożenie deklaracji o pełnej gotowości NRF stało się możliwe dopiero dzięki zgłoszeniu przez USA i kilka innych krajów dodatkowych oddziałów do obecnej zmiany tych sił. Globalne partnerstwa podczas Szczytu dyskutowana była, promowana przez USA, koncepcja globalnych partnerstw. Miała ona oznaczać umocnienie związków

55 i współpracy operacyjnej z państwami mogącymi angażować się w misje ekspedycyjne NATO, a niebędącymi członkami bądź partnerami Sojuszu (m.in. Australia, Nowa Zelandia, Japonia, Republika Korei). Propozycję amerykańską od początku sceptycznie przyjmowali pozostali sojusznicy, obawiając się, iż może prowadzić do nadmiernej globalizacji zadań i charakteru NATO. W rezultacie, na szczycie zapowiedziano jedynie rozwój możliwości współdziałania z tymi państwami w misjach oraz organizację ad hoc spotkań z ich udziałem, ale zrezygnowano z formalizacji tego rodzaju powiązań Partnerstwo dla Pokoju ważnym postanowieniem było też zaoferowanie uczestnictwa w Partnerstwie dla Pokoju (PfP) oraz Radzie Partnerstwa Euroatlantyckiego (EAPC) dla Serbii, Czarnogóry oraz Bośni i Hercegowiny. Decyzja ta, dość niespodziewana, zważywszy na obiekcje części członków NATO co do współpracy Serbii i Bośni w ściganiu zbrodniarzy wojennych, świadczyć może o chęci przyspieszenia przez Sojusz normalizacji sytuacji na Bałkanach. Rozszerzenie Sojuszu w Rydze nie podjęto istotnych decyzji co do rozszerzenia Sojuszu. Zasygnalizowano możliwość zaproszenia nowych państw do NATO na kolejnym Szczycie w 2008r., wskazując na Albanię, Chorwację i Macedonię. Prócz tego potwierdzono także wolę utrzymania bliskich stosunków z Ukrainą i Gruzją, bez podania konkretnych dat możliwego członkostwa. Kosowo w kwestii dowodzonej przez NATO misji KFOR, przywódcy państw zadeklarowali dalszą gotowość to odegrania znaczącej roli w tym regionie, wobec toczących się międzynarodowych rozmów w sprawie jego przyszłości. W związku z tym, NATO zamierza koordynować swoje działania na rzecz wsparcia reform i utwierdzania demokracji z Organizacją Narodów Zjednoczonych, Unią Europejską oraz Organizacją Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Bliski Wschód i Północna Afryka postanowieniem Szczytu było poszerzenie dotychczasowej współpracy w ramach Dialogu Śródziemnomorskiego (MD) i Stambulskiej Inicjatywy Współpracy (ICI) o Inicjatywę Współpracy Szkoleniowej (Training Cooperation Initiative), mającej na celu pomoc w szkoleniu sił militarnych partnerskich państw. Bezpieczeństwo energetyczne - w Rydze podjęto też po raz pierwszy na takim szczeblu dyskusję nad możliwością wykorzystania struktur i zasobów Sojuszu do umacniania

56 bezpieczeństwa energetycznego członków NATO. I choć rozmowy te nie doprowadziły do konkretnych zobowiązań, stanowią jednak sygnał rosnącego zainteresowania Sojuszu tym zagadnieniem, oczekiwany m.in. przez Polskę. Deklaracja końcowa zaleciła Radzie Północnoatlantyckiej podjęcie prac nad określeniem, w jakich przypadkach i w jakim zakresie NATO może działać w razie przyszłych kryzysów energetycznych. Następny Szczyt NATO jest planowany na wiosnę 2008r. Zródła: NATO after Riga, na stronach NATO.INT Marek Madej, Szczyt NATO w Rydze, [w:] Biuletyn Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych, nr 70 (410) z dnia 30 listopada 2006r., Summit NATO - Riga 2006, na stronach Czeskiego Centrum Informacji o NATO, /na_projekty.asp?c=a060711_142607_na_projekty_m02 Jerzy Haszczyński, NATO i drugi koniec świata, RZECZPOSPOLITA, nr 279 z r. 28. Gdzie znajduję się dowództwo SHAPE? Kiedy kraj, na którego terytorium się ono znajduje stał się członkiem Sojuszu? Wyjaśnij zadania i cele Sojuszniczego Dowództwa Operacyjnego. SHAPE to Kwatera Główna Sojuszniczego Dowództwa NATO Europa. Znajduje się ona w Casteau koło Mons w Belgii. Kraj ten był jednym z krajów założycielskich Paktu Północnoatlantyckiego i jest w NATO od początku jego istnienia, czyli od 4 kwietnia 1949 roku. Podczas Szczytu w Pradze w 2002 roku, przywódcy Sojuszu wprowadzili radykalne zmiany w strukturze dowodzenia NATO. Dowództwo Sił Sojuszniczych NATO ds. Operacji (Allied Command Operations, ACO) zostało formalnie zainaugurowane 1 września 2003 roku. Zasadnicza przebudowa kompetencji poszczególnych szczebli dowodzenia miała na celu odejście od geograficznego podziału dowództw na rzecz struktur podzielonych według sprawowanych funkcji. Sojusznicze Dowództwo Operacyjne zastąpiło dotychczasowe Dowództwo Sił Sojuszniczych NATO Europa (ACE). ACO pełni funkcje operacyjne NATO i

57 odpowiada za utrzymanie bezpieczeństwa na całym obszarze odpowiedzialności Sojuszu. Posiada trzy szczeble. Dowódcą ACO jest Naczelny Dowódca Sił Sojuszniczych NATO dla Europy (SACEUR). Podstawowym zadaniem SHAPE jest zapewnienie doradztwa strategicznego Kwaterze Głównej NATO oraz przedstawienie wytycznych drugiemu szczeblowi dowodzenia. Sojusznicze Dowództwo Operacyjne kieruje trzema ośrodkami na drugim szczeblu dowodzenia, które są odpowiedzialne za kierowanie przyszłymi operacjami Sojuszu. Ośrodki te to dwa Połączone Dowództwa Sił Sojuszniczych NATO w Brunssum (Holandia) i w Neapolu (Włochy) oraz Połączona Kwatera w Lizbonie (Portugalia). Każde połączone dowództwo sił odpowiada za podejmowanie pełnego zakresu działań Sojuszu, w tym również do rozmieszczenia lądowego dowództwa CJTF (Zespołu Zadaniowego Połączonych Rodzajów Wojsk). Połączona Kwatera koncentruje się na dowodzeniu CJTF w działaniach morskich. Trzeci szczebel ACO został podzielony na sześć dowództw poszczególnych typów sił (Joint Force Component Commands, JFCCs): siły lądowe - w Heidelbergu (Niemcy) i w Madrycie (Hiszpania), siły lotnicze w Ramstein (Niemcy) i w Izmirze (Turcja), siły morskie w Northwood (Wielka Brytania) i w Neapolu (Włochy). Dowództwa te posiadają zasób środków dowodzenia wyspecjalizowanych w odniesieniu do danego środowiska i mogą zostać zaangażowane przez dowolny ośrodek z drugiego szczebla. Sojusznicze Dowództwo Operacyjne jest odpowiedzialne za ogólne planowanie, kierowanie i całokształt działalności wojskowej NATO na terenie podległego mu obszaru oraz poza jego granicami w ramach otrzymanego mandatu. Zadaniem ACO jest wspieranie zachowania pokoju, bezpieczeństwa i niepodzielności terytorialnej państw członkowskich NATO. Dowództwo spełnia swoje obowiązki poprzez ocenianie ryzyka i zagrożeń, planowanie operacji militarnych, wybieranie i pozyskiwanie sił, niezbędnych do prowadzenia misji Sojuszu, jak również przez ustalenia z Radą Północnoatlantycką. Sojusznicze Dowództwo Operacyjne ma również obowiązek wspierać działania Sojuszu podjęte w celu rozwiązania kryzysu oraz zapewniać skuteczną obronę terytorium krajów NATO oraz ich sił. ACO wspiera także proces zapewniania zdolności sił tworzących strukturę NATO zarówno w chwili obecnej, jak i w przyszłość do efektywnego dowództwa i wykonywania swoich zadań. Dzieje się tak poprzez współpracę z Dowództwem Sił Sojuszniczych NATO ds. Transformacji (Allied Command Transformation, ACT), polegającej na synchronizowaniu działań operacyjnych i elementów struktury dowodzenia, które posiadają operacyjną rolę w wysiłkach NATO, zmierzających ku transformacji.

58 Źródła: Sprawy wojskowe; Radykalnie nowa struktura dowodzenia dla NATO, Andrew Vallance źródło: Deklaracja Szczytu Praskiego, źródło: Allied Command Operations, źródło: Mission of the Supreme Allied Commander, Europe (SACEUR), źródło: NATO command structure, źródło: Supreme Headquarters Allied Powers Europe, źródło: NATO, źródło: NATO handbook, Public Diplomacy Division NATO, str Opiszcie zadania SACEUR. Czy to stanowisko lub jego zastępcy mógłby objąć przedstawiciel Twojego kraju? Naczelny Dowódca Sił Sojuszniczych w Europie (SACEUR) jest jednym z dwóch strategicznych dowódców NATO (drugi to SACLANT - Naczelny Dowódca Połączonych Sił Zbrojnych NATO na Atlantyku). SACEUR pełni obowiązki dowódcy Sojuszniczego Dowództwa Operacyjnego NATO (ACO). Podlega bezpośrednio najwyższej wojskowej władzy Sojuszu - Komitetowi Wojskowemu NATO. Jego zadaniem jest planowanie i dowodzenie operacjami wojskowymi Sojuszu. W razie konieczności zgłasza potrzeby użycia sił NATO w operacjach stabilizacyjnych, wsparcia operacji kryzysowych i utrzymania właściwego poziomu efektywnej obrony Sojuszu. SACEUR odpowiada przed Komitetem Wojskowym za całokształt dowodzenia i prowadzenia wszystkich spraw wojskowych na całym obszarze odpowiedzialności NATO. Do jego obowiązków należy również doradzanie Komitetowi Wojskowemu w sprawie ich dowództw przez uczestniczenie w posiedzeniach Komitetu. SACEUR ma swego przedstawiciela w Kwaterze Głównej NATO (SHAPE) w randze generała bądź admirała, który pomaga mu w zachowaniu bliskich kontaktów z zespołem politycznym i wojskowym

59 SHAPE oraz w zapewnieniu efektywnego przepływu informacji i skutecznej łączności w obie strony. Podstawowym zadaniem SACEUR jest dbanie o zachowanie pokoju bezpieczeństwa oraz integralności terytorialnej. W przypadku bezpośredniej groźby agresji SACEUR ma obowiązek podjąć wszystkie możliwe środki wojskowe, aby wykazać gotowość Sojuszu do zachowania lub przywrócenia bezpieczeństwa na obszarze swojej odpowiedzialności. Ma dostęp do szefów sztabów wszystkich państw członkowskich, z którymi może porozumieć się, jeśli miałoby to ułatwić wykonanie powierzonych mu zadań. Utrzymuje także kontakt przedstawicielami prasy i innych mediów. Składa oficjalne wizyty w państwach, z którymi Sojusz rozwija dialog, współpracę i partnerstwo. Jest również odpowiedzialny za utrzymywanie więzi z państwami należącymi do Partnerstwa dla Pokoju (PdP). Funkcję SACEUR sprawuje zawsze amerykański generał lub admirał, dlatego nie ma możliwości, aby został nim Polak. Natomiast Zastępcą SACEUR-a (D-SACEUR) zawsze jest Europejczyk, zatem to stanowisko mógłby objąć przedstawiciel Polski. Źródła: The Supreme Allied Commander Europe (SACEUR), źródło: Posunąć do przodu stosunki Unia Europejska-NATO, źródło: Mission of the Supreme Allied Commander, Europe (SACEUR), źródlo: NATO handbook, Public Diplomacy Division NATO, str.90 Vademecum NATO, wyd. Office of Information and Press 2001, str. 276, Opiszcie zadania SACEUR. Czy to stanowisko lub jego zastępcy mógłby objąć przedstawiciel Twojego kraju? 30. Podajcie powody i okoliczności podjęcia przez NATO decyzji dotyczącej wypracowania studium wykonalności systemu obrony przeciwrakietowej w ramach NATO. Sojusz Północnoatlantycki ma długą historię udanej współpracy w dziedzinie wykorzystania obrony przeciwrakietowej do ochrony swoich sił zbrojnych w terenie działań

60 (jak np. wysłanie do Turcji systemu obrony Patriot w obliczu dwóch konfliktów irackich) i nieustannie pracuje nad udoskonaleniem tych zdolności. Dla NATO potrzeba wypracowania studium wykonalności obrony przeciwrakietowej jest odpowiedzią na wyzwania sytuacji międzynarodowej, w jakiej znalazł się świat, szczególnie po zamachach terrorystycznych z 11 września 2001r. Obrona przeciwrakietowa jest w stanie wzmocnić odstraszanie ewentualnego przeciwnika, ponieważ ryzykowałby on, że jego ataki skończą się klęską operacyjną oraz stanąłby wobec perspektyw odwetu ze strony NATO. Poza tym, dysponując obroną przed takimi rakietami balistycznymi, państwa sojusznicze uzyskają większą swobodę rozważania opcji innych, niż podejmowanie przeciwko wrogom działań prewencyjnych lub wyprzedzających. Już w 1999r. Koncepcja Strategiczna NATO zauważała potrzebę zbudowania systemu obrony przeciwrakietowej dla odparcia ewentualnego zagrożenia bronią chemiczną, biologiczną i nuklearną. W marcu 2005 roku Rada Północnoatlantycka uruchomiła program tzw. wielowarstwowej obrony przeciwrakietowej teatru działań (Active Layered Theatre Ballistic Missile Defence, ALTBMD). ALTMBMD zintegruje różne systemy obrony przeciwrakietowej teatru działań (Theatre missile Defence, TMD) w jedną, spójną sieć ochrony rozmieszczonych sił zbrojnych i ma osiągnąć wstępną zdolność operacyjną w 2010 roku. Nie jest wykluczone, że w najbliższym czasie, NATO wyjdzie poza wykorzystanie potencjału obrony przeciwrakietowej Sojuszu wyłącznie do ochrony sił zbrojnych. Ministrowie obrony państw członkowskich obradujący w czerwcu 2006 roku przyjęli do wiadomości zakończenie studium wykonalności i opłacalności obrony przeciwrakietowej rozpoczętego przez Sojusz podczas Szczytu w Pradze w 2002 roku w celu przeanalizowania opcji ochrony terytorium, sił zbrojnych i ludności Sojuszu. Ponadto, toczone są obecnie rozmowy na temat ewentualnego włączenia amerykańskiego systemu tarczy antyrakietowej w system NATO. ŹRÓDŁA David S. Yost, Obrona przeciwrakietowa w programie NATO, NATO Review, jesień 2006,, na stronach NATO.INT, Missile Defence, na stronach NATO.INT,

61 CZĘŚĆ CZWARTA Geografia PYTANIA Utwórzcie mapę i zaznaczcie państwa uczestniczące w operacji "Active Endeavour" oraz obszar tej operacji. Źródła: 1. Operation Active Endeavour, źródło: m 2. Operation Active Endeavour, źródło: 3. Operation Active Endeavour, źródło: Zaznaczcie na mapie państwa założycielskie Sojuszu Północnoatlantyckiego.