BIBLICUM ŚLĄSKIE KURS ZASADNICZY
|
|
- Teresa Bronisława Brzezińska
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 BIBLICUM ŚLĄSKIE KURS ZASADNICZY Wykład V - Aspekt archeologiczny Księgi Rodzaju Wiemy już, że Księga Rodzaju nie jest dziełem historiograficznym, lecz literackoteologicznym. Zawiera jednak aktualizującą refleksję nad tradycją i doświadczeniem historycznym. Teksty biblijne w dużej mierze odzwierciedlają więc realia społeczne i doświadczenia historyczne właściwe dla czasów, w których były pisane. Badacze zastanawiają się nad tym, na ile mimo to jest możliwe dotarcie do samych źródeł tradycji biblijnej. Dużą pomocą w tej dziedzinie są badania porównawcze źródeł literackich, pozostawionych przez starożytne kultury Egiptu, Mezopotamii, Anatolii i Persji. Wielu ciekawego materiału do porównań i analizy dostarcza także archeologia. Prehistoria Pierwsze rozdziały Księgi Rodzaju (Rdz 1-11) określane są jako pre-historia. Zatem trudno im przypisać walor historyczny w ścisłym tego słowa znaczeniu. Nie opowiada się tu o faktach, które rozegrały się w konkretnym miejscu i czasie, lecz o uniwersalnym doświadczeniu każdego człowieka. Forma literacka oraz kontekst tych wypowiedzi sugerują, że chodzi o pierwszy raz, kiedy zdarzyło się coś, co potem było i jest powielane przez kolejne pokolenia i jednostki. Osnowa literacka pre-historii biblijnej ma wiele paraleli w tekstach mezopotamskich, częściowo także egipskich. Autorzy biblijni posłużyli się powszechnie znanymi modelami literackim, przekazując z ich pomocą swoją własną wizje teologiczną. Wspominany już obszerny materiał literacki z Mezopotamii, pochodzi z różnych epok, od Sumerów po okres neo-babiloński. Pozwala on sądzić, że zawarty w nim kod kulturowy i wzorce literackie przekazywany były przez niemal trzy tysiąclecia, jako zapis uniwersalnych doświadczeń. Gdybyśmy chcieli szukać konkretnych miejsc i osób na tej płaszczyźnie, to odkryli byśmy, że Sumeryjski Noe ma na imię Zinsudra, a babiloński Utnapisztim. Wspólne jest im jednak przeżycie katastrofy, jaką był potop, który zniszczył cały świat. Archeologia pomaga nam zrozumieć, co starożytni autorzy rozumieli przez cały świat. Zachowane do dziś starożytne mapy z Mezopotamii pokazują, że cały świat w rozumieniu starożytnych ludów tego regionu, ograniczał się do tego środowiska, które znali.
2 Jego końce wyznaczały wysokie góry określane jako krańce świata. Tam zamieszkiwali bohaterowie ocaleni z potopu, niejako na styku pomiędzy światem bogów i ludzi. Podobny sposób postrzegania świata znaleźć możemy w biblijnej Tablicy Narodów (Rdz 10). Wymienione tam ludy mieszkają w Anatolii (dzisiejsza Turcja) i u podnóża Kaukazu, w Mezopotamii, na zachód od Egiptu i nieco dalej niż jego południowe granice. Najdalsze tereny to wyspy, tym mianem określa się w Biblii Cypr i Kretę, oraz Tarszisz, punicka kolonia na wybrzeżu dzisiejszej Hiszpanii, dokąd wiodły najdalsze fenickie szlaki handlowe. Kiedy czytamy więc, że potop zniszczył cały świat, musimy pamiętać, że był to świat znany autorom tych tekstów. Archeologia nie potwierdziła jednak tego, że istniejące w trzecim, a tym bardziej drugim tysiącleciu przed Chrystusem, wielkie miasta tego regionu, doświadczyły takiej katastrofy. Można więc postawić sobie pytanie czy potop jest jedynie wynikiem inwencji literackiej, czy też zawiera jednak jakieś wspomnienie rzeczywistej katastrofy. Pomysłów jest kilka. W. Ryan i W. Pitman oraz G. Morton sugerują np., że w okresie neolitu (ok lat przed Chr.), gdy topniały lodowce polarne, ogromne masy wód z Morza Śródziemnego przelały się przez Bosfor do Morza Czarnego, powodując w rejonie lokalną katastrofę. Badania geologiczne sugerują, że w tamtym czasie Morze Śródziemne było zamkniętym akwenem. Badania geologiczne prowadzone przez L. Woolleya i M. Mallowana na terenie starożytnej Mezopotamii wskazują z kolei, że w połowi czwartego lub początki trzeciego tysiąclecia przed Chr. w tym regionie dochodziło do wyjątkowo obfitych wylewów rzek. Wspomnienie o tego rodzaju wydarzeniach mogły być inspiracją dla najstarszych literackich opowiadań o potopie. W odróżnieniu od tradycji mezopotamskiej, dla autorów biblijnych potop nie był kaprysem jednego bogów, ale efektem kary stanowiącej dopełnienie niszczycielskiej działalności ludzi, którzy wprowadzili chaos w świat uporządkowany przez Boga. W podobny sposób możemy spojrzeć na współczesne poszukiwania miejsca, które mogło być pierwowzorem Edenu. Jego geograficzna lokalizacja w Biblii (Rdz 2,10-14) sugeruje tereny pomiędzy czterema wielkimi rzekami. Jednak tylko dwie z nich można zidentyfikować jako Tygrys i Eufrat. Pozostałe dwie mogą oznaczać Nil i jedną z dawnych rzek Arabii, badania geologiczne i satelitarne potwierdzają bowiem istnienie wielkich rzek na półwyspie Arabskim. Równie dobrze jednak dwie tajemnicze rzeki mogą oznaczać jakąkolwiek inną wielką rzekę w Anatolii lub podnóża Kaukazu. Dla autora biblijnego istotniejsze jest centralne położenie Edenu w stosunku do tych rzek. Nie geografię jednak ma
3 on na myśli, ale teologie. Przekazuje swoim czytelnikom ważna informację: źródła wody, która jest symbolem płodności i życia, są w świecie należącym do Boga. Autorzy biblijni, w odróżnieniu od swoich mezopotamskich prekursorów, nie przypisują rozwoju cywilizacji jakimś specjalnym interwencjom bogów lub sprytowi ludzi wykradających im tajemną wiedzę. Rozwój cywilizacyjny jest naturalny i wynika wyłącznie z ludzkiej inwencji. Potomkowie Kaina Jubal i Jabal są prekursorami ludzi mieszkających w namiotach, pasterzy i muzyków, zaś Tubal-Kain reprezentuje ludzi zajmujących się metalurgią (Rdz 4,20-21). Ostatnie z imion może mieć anatolijską etymologię. Bierze się pod uwagę także jego związki ze wspominanymi przez Ezechiela Tybareńczykami, ludem wywodzącym się z tego regionu i zajmującym się handlem wyrobami z metalu (Ez 27,13). Jeśli te sugestie egzegetyczne są słuszne, to również i w tym tekście znaleźć można wspomnienie o pochodzeniu wiedzy metalurgicznej. Ciekawe, że również grecki bóg metalurgii, Hefajstos zamieszkiwał u wybrzeży Anatolii. Inną intrygującą ciekawostką archeologiczną, są wyniki badań paleobotaników. Wynika z nich, że większość znanych nam dziś drzew i krzewów owocowych rosła w stanie dzikim na terenach dzisiejszego Kaukazu. Regionów o takim ich nagromadzeniu w jednym miejscu nie ma zbyt wiele na świecie. Wiele upraw, w tym sztuka winogrodnictwa, swoje początki ma właśnie na Kaukazie. Nie przypadkowo więc arka Noego osiada po potopie w górach Ararat (Rdz 8,2), a Noe opisany jest jako pierwszy człowiek, który zasadził winnicę i poznał skutki picia wina (Rdz 9,20-21). Nie możemy stwierdzić, czy autor biblijny znał pochodzenie wina, ale być może wykorzystał motyw pochodzący z bardzo dawnej tradycji. Tym bardziej, że góry Ararat w geografii mezopotamskiej wyznaczają północny koniec znanego świata. Wieża Babel to, według opisu biblijnego, właściwie miasto z wysoką wieżą (Rdz 11,1-9). Nazwa Babel znaczy brama bogów. Według mitologii mezopotamskiej Babel to pierwsze miasto świata, zbudowane na rozkaz bogów. Inspiracją dla autora biblijnego były tym razem słynne, siedmiokondygnacyjne zikkuraty, wieże budowane w zastępstwie dawnych świętych gór, na które schodzili bogowie. Nie owa wysoka wieża jednak jest najistotniejsza w opisie biblijnym. Badania porównawcze pozwoliły stwierdzić, że język użyty do opisu planów i poczynań budowniczych, należał do typowego języka imperialnego, używanego w oficjalnych dokumentach dawnej Mezopotamii. Mieć jeden język i mieć jedno słowo oznacza w nich dwie zasadnicze rzeczy: spiskować i doprowadzić do końca spisku, ujarzmić. Takim językiem posługiwali się imperatorzy, gdy mówili o buntach skierowanych przeciwko ich władzy i w deklaracjach głoszących położenie im kresu. W tym ostatnim wypadku
4 kontekst zawsze oznaczał groźbę dla potencjalnych naśladowców. Zapoznanie tego sensu pozwala spojrzeć zupełnie inaczej na przesłanie teologiczne relacji, jaka istnieje pomiędzy rozproszeniem zaleconym przez Boga po potopie w Rdz 10, tak, aby każdy mieszkał według swego szczepu, języka, kraju i narodu, a próbą nierozproszenia się, podjętą przez budowniczych miasta Babel. Dzięki temu nowemu rozumieniu wiemy już, że autor biblijny miał na myśli krytykę imperialnych zakusów, która przeciwstawia się Bożym planom wobec ludzkości. Patriarchowie Przez pierwsze dziesięciolecia XX wieku, w badaniach nad historycznością przekazów biblijnych o patriarchach, dominowały dwie tendencje. Jedna w archeologicznych danych o wielkiej migracji ludów Aramejskich z początku II tysiąclecia przed Chrystusem oraz w mezopotamskich dokumentach z Mari czy Nuzi szukała dowodów na historyczną autentyczność tradycji biblijnych. Ten kierunek reprezentują m.in. publikowane w Polsce prace J. Albright a i J. Bright a. Druga, postrzegała rozwój religii starożytnego Izraela jako naturalny proces asymilacji pierwotnej wersji Jahwizmu, związanej z koczowniczym trybem życia przodków Izraela, z jej bardziej wyrafinowaną wersją, typową dla prowadzących osiadły tryb życia mieszkańców Kanaanu. Pierwsza z tych tendencji nie wytrzymała próby czasu. Jak dowiedziono, zwyczaje znane z Mari czy Nuzi były powszechne także w pierwszym tysiącleciu przed Chrystusem. W drugim wypadku spór o pochodzenie i drogi rozwoju religii Izraela trwa nadal. Literacka wersja opowiadań o patriarchach odzwierciedla w sobie refleksję wiary późniejszego Izraela. Nie można też oczekiwać, że materiał archeologiczny w bezpośredni sposób udowodni lub potwierdzi istnienie poszczególnych osób lub wydarzeń. Tradycje patriarchalne dotyczą pół-nomadów i mają swoje korzenie w pamięci małych klanów i plemion. W źródłach pozabiblijnych znajdujemy więc jedynie potwierdzenie konkretnego stylu życia i określone zjawiska społeczno-historyczne mające związek z opisami biblijnymi. Dzięki odkryciom archeologicznym dysponujemy dziś wieloma argumentami potwierdzających historyczne korzenie tradycji patriarchalnych. Archeologia pozwala też zrekonstruować oryginalne środowisko, z którego one wyrastają. W materiale porównawczym znajdują swoje potwierdzenie patriarchalne imiona oraz topografia. Wykopaliska w Tell el Ḥariri (Mari; lata ), nad środkowym Eufratem, dostarczyły szereg tekstów klinowych z drugiego tysiąclecia ( przed Chr.). Dla
5 badań biblijnych istotne znaczenie ma przede wszystkim zawarta w nich onomastyka. Szczególnie często powtarzają się w tych dokumentach imiona o tej samej etymologii, co imię Abra(ha)m. Można dzięki temu potwierdzić krąg kulturowy, z którego wywodzi się imię biblijnego patriarchy. Kolejne interesujące dla biblistyki wykopaliska przeprowadzono w Nuzi ( ), miejscu położonym na wschód od górnego biegu Tygrysu. Część odkrytych tam dokumentów poświęcona jest kwestiom prawnym. Wiele z nich pasuje do zwyczajów opisanych w tekstach patriarchalnych. Wspomina się m.in. o możliwości adoptowania niewolnika/sługi w roli spadkobiercy (Rdz 21,8-21) oraz prawnie reguluje możliwość wyznaczenia przez bezdzietną małżonkę swojej niewolnicy/służącej w roli zastępczej rodzicielki dla męża (Rdz 16,1-2). Teksty te opisują ponadto szeroki wachlarz zwyczajów i relacji społecznych w ramach wspólnot klanowo-rodzinnych, prowadzący nomadyczny i pasterski tryb życia. Czyli dokładnie taki, jaki właściwy jest także biblijnym patriarchom. Niektórzy badacze dostrzegają w opisach biblijnych ścisłe analogie z plemionami zamieszkującymi dawne tereny królestwa Mari. W dokumentach z tego okresu często wspomina się biblijne nazwy Haran i Nachor,czy plemię Ben Yamin, przypominające biblijne imię Benjamin. Patriarchowie opisani są przede wszystkim jako wędrowcy. Trasy ich wędrówek mają prawdopodobnie wtórny i redakcyjny charakter. Można w nich jednak odkryć geograficzny rdzeń, z którego wywodzą się poszczególne tradycje patriarchalne. Abraham związany jest wyraźnie z południem (Juda), a Jakub z północą (późniejsza Samaria) i północno-wschodnim brzegiem Jordanu. Nie trudno wyszczególnić charakterystyczne i powtarzające się miejsca, wspominane w opowiadaniach o patriarchach. Należą do nich: Sychem (Rdz 12,6-7; 33,18-20; 34; 35,4), Betel (Rdz 12,8; 13,3-4; 28,10-22; 35,1-5), Mamre (Rdz 13,18; 18; 35,27), Hebron (Rdz 23; 25,9-10; 35,27), Beer-Szeba (Rdz 21,22-23; 22,19; 26,23-33), Gerar (Rdz 20,1-18; 26,1-22), studnia Lahaj-Roj (Rdz 16,14; 24,62; 25,11), Gilead (Rdz 31,44-51), Machanaim (Rdz 32,2-3), Penuel (Rdz 32,23-33), Sukkot (Rdz 33,17). Powyższe miejsca leżą w większości przypadków na terenach graniczących z Kanaanem. W przypadku Abrahama centrum tradycji wydaje się być Hebron Mamre, miejscowości położone w centralnej części górzystej Judei. Po upadku Izraela (722 przed Chr.) część tradycji o Jakubie, związana z północą (por. Oz 12), mogła zostać przejęta i przepracowana w Judei. W ten sposób niewątpliwie mogły tworzyć się podwaliny pod późniejszy cykl patriarchalny (Abraham Izaak Jakub). Badacze nie mają wątpliwości, że nie stanowi on rzeczywistej genealogii, lecz jest owocem rozwoju tradycji, który dokonał się w Judei. W pewnym sensie tłumaczy to także, dlaczego Abraham, a nie Jakub jest praojcem Izraela i dlaczego odnaleźć można liczne
6 formalne podobieństwa pomiędzy tradycją o Abrahamie i Dawidzie. Ur Kasidim czyli Ur w Chaldei, z którego, poprzez Charan, Abraham przybył do Kanaanu, to ważne polityczne centrum z przełomu trzeciego i drugiego tysiąclecia (panowały tu trzy dynastie królewskie) i dominował kult słońca. Po upadku Sumeru na terenach tych panowały niepodzielnie ludy semickie. Chaldejczycy pojawili się jednak dopiero około IX wieku przed Chr., a władze przejęli pod koniec VII wieku przed Chr. Powiązanie Abrahama z tym miastem ma więc raczej związek z sytuacją polityczną okresu powygnaniowego. Stanowiło zachętę do powrotu na ziemię przodków skierowana do wygnańców przebywających w Babilonii. O Charanie (Rdz 11,32) wspomina się w korespondencji odkrytej w Mari. Teksty biblijne wymieniają ponadto miasto Nahora (Rdz 24,10). To imiona dziadka i brata Abrahama (Rdz 11,24.27). Według danych biblijnych Abraham wyruszył stąd w kierunku Kanaanu, zaś jego bracia pozostali w okolicach Charanu (północna Syria). Z Charanem związana jest także historia Jakub (Rdz 27,43; 28,10; 29,4). Częstotliwość z jaką wspomina się to miasto w tekstach biblijnych czyni z niego kluczowe miejsce dla etnicznych powiązań pomiędzy patriarchami i pozwala sądzić, że przodkowie Izraela wywodzą się właśnie z okolic Charanu. Religia patriarchów opisana w księdze Rodzaju, pod wieloma względami nie pasuje ani do środowiska kananejskiego, ani nawet do późniejszej, sformalizowanej praktyki kultowej związanej z tradycją Mojżeszową. Nie jest więc ona wyłącznie efektem synkretyzmu religijnego. Nade wszystko należy zauważyć silnie wpisane w tradycje biblijna przekonanie, że Izrael nie wywodzi się z Kanaanu, a zwyczaje i religia kananejska zawsze są przedmiotem polemiki ze strony autorów biblijnych. Według Księgi Rodzaju przodkowie przybyli do Kanaanu z północnego-wschodu. W Księdze Wyjścia dodane zostaną także tradycje o przybyciu południa. Na kształtowanie się religii Izraela mogły więc mieć wpływ przede wszystkim tradycje przyniesione z północy (patriarchowie) i południa (Mojżesz). W kulcie patriarchalnym Bóg określany jest jako El lub Elohim, a imiona samych przodków nie mają elementów teoforycznych związanych z imieniem Jahwe. Jeśli już imię Jahwe pojawia się w Księdze Rodzaju (Rdz 2,4b; 4,26b), to wynika to przekonania, że jest to jedyny prawdziwy Bóg, którego mogli czcić przodkowie, nawet jeśli nie znali jeszcze jego imienia. Religia patriarchów różni się zasadniczo nie tylko od oficjalnej, sformalizowanej religii późniejszego Izraela, ale i od rodzimej religii Kananejczyków. Patriarchowie budują swoje ołtarze (Abraham) i wznoszą stele wotywne (Jakub) poza miejscami, gdzie istniały kananejskie miejsca kultu i z daleka od terenów zasiedlanych przez ludność prowadzącą osiadły tryb życia. Okazją do tego są zwykle teofanie, czyli doświadczenie objawienia się Boga. W tradycjach patriarchalnych często spotkamy formuły Bóg moich (twoich, waszych)
7 ojców Abrahama, Izaaka i Jakuba (Rdz 26,24; 28,13; 31,5.29; 32,10. 43,23; 46,1; 49,25; 50,17). Czasem wprost określa się Boga jako Bóg Nachora (Rdz 31,53), Bóg Abrahama (Rdz 31,53), Przerażenie Izaaka (Rdz 31,42), czy Potężny Jakuba (Rdz 49,24). Dokumenty z północnej Syrii i południowej Babilonii (drugie i pierwsze tysiąclecie przed Chr.) dowodzą, że zwrot Bóg ojców nie jest związany wyłącznie z nomadycznym stylem życia. Na tzw. lista ofiarniczych odkrytych w Ebli (trzecie tysiąclecie przed Chr.) Bóg ojca to określenie bóstwa patronującego rządzącej dynastii. Określenie to wyraża zatem intymną relację, jaka łączy czciciela z jego bóstwem. Podsumowanie Dla patriarchów i kultywujących pamięć o nich grup klanowych, istotne były obietnice dotyczące znalezienia nowych pastwisk, licznego potomstwa, bezpieczeństwa. Wszystko to składało się bowiem na właściwym im tryb życia. Dla kolejnych pokoleń, prowadzących już osiadły tryb życia, oczekiwania te oraz związane z nimi obietnice nabrały nowego znaczenia. Znalazło to odzwierciedlenie w sposobie zredagowania dawnych tradycji patriarchalnych. Nie można jednak przeoczyć, że wspomnienia tych tradycji zachowały swój niezależny charakter zarówno w stosunku do późniejszej sformalizowanej religii Izraela, jak i kananejskich zwyczajów religijnych. Bibliografia Gądecki S., Archeologia biblijna, t. I-II, Gniezno 1994; J. Synowiec, Patriarchowie Izraela i ich religia, Kraków 1995; V. Fritz, Archeologia Biblijna. Mały słownik, Warszawa 1995; J. Bright, Historia Izraela, Warszawa 1994; J.A. Obidowicz, Biblijny opis potopu w aspekcie hydrologicznym (Rdz 6-9), RBL 54 (2001) 77-89; W.B.F. Ryan, W.C. Pittman, Potop Noego. Nowe odkrycia naukowe dotyczące wydarzenia, które zmieniło bieg historii (Rdz 6-9), Warszawa 2001; L. Stachowiak, Potop biblijny (Jak rozumieć Pismo Święte 4), Lublin 1988; J. Warzecha, Historia dawnego Izraela, Warszawa 2005; E. Zając, Potop w tradycji biblijnej oraz literaturze judaizmu okresu Drugiej Świątyni (SBLu 1), Lublin 2007; P.K. McCarter, R.S. Hendel, Okres Patriarchalny. Abraham, Izaak i Jakub, w: H. Shanks (red.), Starożytny Izrael, Warszawa 2007, 25-67; J.I. Packer, M.C. Tenney (red.), Słownik tła Biblii, Warszawa 2007.
BOŻE OBJAWIENIE tematy i wiedza Powtórzenie materiału o Objawieniu Bożym
Powtórzenie materiału o Objawieniu Bożym Użyte kolory: Kolor czarny materiał obowiązkowy na poziomie podstawowym Kolor Ubuntu Orange - materiał rozszerzony na ocenę celującą Księga PŚ (Czytać ze zrozumieniem
Bardziej szczegółowoBIBLICUM ŚLĄSKIE KURS WPROWADZAJĄCY
BIBLICUM ŚLĄSKIE KURS WPROWADZAJĄCY Wykład II - Geneza, historia, kontekst kulturowy Księgi Rodzaju. Część II 2. Księga Rodzaju a historia Przez długie wieki wydarzenia, o których opowiada się w Księdze
Bardziej szczegółowoBOŻE OBJAWIENIE tematy i wiedza Księga PŚ (Jak czytać Pismo Święte? Najważniejsze księgi historyczne Starego Testamentu i ich bohaterowie.
Księga PŚ (Jak czytać Pismo Święte? Najważniejsze księgi historyczne Starego Testamentu i ich bohaterowie.) YK 14-19, notatka w zeszycie, prezentacja, skrypt Pojęcia: Biblia, kanon, natchnienie Podział
Bardziej szczegółowoEtapy historii zbawienia KSIĘGI, BOHATEROWIE, DATY, WYDARZENIA
Etapy historii zbawienia KSIĘGI, BOHATEROWIE, DATY, WYDARZENIA Etapy historii zbawienia Zdobycie Ziemi Obiecanej i czasy Sędziów Patriarchowie i pobyt w Egipcie 1 Prehistoria biblijna 2 3 Wyjście z Egiptu
Bardziej szczegółowoIZRAEL. Wykład 1. Dlaczego Izrael?
IZRAEL Wykład 1 Dlaczego Izrael? Zanim rozpoczniemy wykład na temat Izraela, należy się zastanowić co wpłynęło na fakt, że ten niewielki skrawek lądu budzi zainteresowanie całego świata. Spójrzmy przede
Bardziej szczegółowoPotem wyprowadził go na dwór i rzekł: Spójrz ku niebu i policz gwiazdy, jeśli możesz je policzyć! I rzekł do niego: Tak liczne będzie potomstwo
Lekcja 1 na 6. października 2018 Potem wyprowadził go na dwór i rzekł: Spójrz ku niebu i policz gwiazdy, jeśli możesz je policzyć! I rzekł do niego: Tak liczne będzie potomstwo twoje.wtedy uwierzył Panu,
Bardziej szczegółowoParafialna Liga Biblijna 2016/2017 Parafia Niepokalanego Serca Maryi Panny w Leśniewie. Nazwisko rodziny: KARTA PYTAŃ I ODPOWIEDZI ZESTAW 5
Nazwisko rodziny: Adres:.... KARTA PYTAŃ I ODPOWIEDZI ZESTAW 5 Księga Rodzaju 1. Jak miał na imię król Elamu, którego rozgromił Abram uwalniając swojego bratanka Lota? 2. W jakiej miejscowości Abraham
Bardziej szczegółowoJak czytać i rozumieć Pismo Święte? Podstawowe zasady. (YC 14-19)
Jak czytać i rozumieć Pismo Święte? Podstawowe zasady. (YC 14-19) Mój pierwszy nauczyciel języka hebrajskiego bił mnie linijką po dłoni, gdy ośmieliłem się dotknąć palcem świętych liter Pięcioksięgu. (R.
Bardziej szczegółowoJak czytać ze zrozumieniem Pismo Święte (YC 14-19)?
Jak czytać ze zrozumieniem Pismo Święte (YC 14-19)? Mój pierwszy nauczyciel języka hebrajskiego bił mnie linijką po dłoni, gdy ośmieliłem się dotknąć palcem świętych liter Pięcioksięgu. (R. Brandstaetter,
Bardziej szczegółowoBIBLICUM ŚLĄSKIE. Wykład 1 Geneza, historia, kontekst kulturowy Księgi Rodzaju. Część I
BIBLICUM ŚLĄSKIE KURS WPROWADZAJĄCY Wykład 1 Geneza, historia, kontekst kulturowy Księgi Rodzaju. Część I Księga Rodzaju w tradycji protestanckiej określana jest jako 1 Księga Mojżeszowa, zaś w tradycji
Bardziej szczegółowoWSTĘP DO HISTORII ZBAWIENIA. Chronologia Geografia Treść Przesłanie
WSTĘP DO HISTORII ZBAWIENIA Chronologia Geografia Treść Przesłanie Historia zbawienia jest to historia świata i człowieka widziane z perspektywy relacji z Bogiem. definicja Chronologia historii zbawienia
Bardziej szczegółowo1. Nazwa modułu kształcenia Wprowadzenie do archeologii śródziemnomorskiej
OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Wprowadzenie do archeologii śródziemnomorskiej 2. Kod modułu 05-WDAS-11 3. Rodzaj modułu obowiązkowy 4. Kierunek studiów Archeologia
Bardziej szczegółowoABRAHAM I LOT. 1 Księga Mojżeszowa 13,1-18
1 Księga Mojżeszowa 13,1-18 Wyruszył tedy Abram z Egiptu z żoną swoją i wszystkim, co do niego należało, do Negebu, a Lot był z nim. A Abram był już bardzo zasobny w trzody, srebro i złoto. I wędrował,
Bardziej szczegółowoParafialna Liga Biblijna 2016/2017 Parafia Niepokalanego Serca Maryi Panny w Leśniewie. Nazwisko rodziny: KARTA PYTAŃ I ODPOWIEDZI ZESTAW 5
Nazwisko rodziny: Adres:.... KARTA PYTAŃ I ODPOWIEDZI ZESTAW 5 Księga Rodzaju 1. Jak miał na imię król Elamu, którego rozgromił Abram uwalniając swojego bratanka Lota? Kedorlaomer 2. W jakiej miejscowości
Bardziej szczegółowoCopyright by Wydawnictwo Lingo sp. j., Warszawa 2014 ISBN:
HISTORIA Autorzy: Szymon Krawczyk, Mariusz Włodarczyk Redaktor serii: Marek Jannasz Korekta: Paweł Pokora Koncepcja graficzna serii: Teresa Chylińska-Kur, KurkaStudio Opracowanie graficzne: Piotr Korolewski
Bardziej szczegółowoReligie. Wschodu. Bliskiego. starozytnego. Darmowy fragment
Religie starozytnego Bliskiego Wschodu Instytut Religioznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego Religie starozytnego Bliskiego Wschodu Praca zbiorowa pod redakcją Krzysztofa Pilarczyka i Jana Drabiny Kraków
Bardziej szczegółowoKościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH
Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH CHARAKTERYSTYKA: Program przeznaczony jest dla uczniów szkół ponadpodstawowych: liceum, technikum oraz szkół zawodowych. Katechezy
Bardziej szczegółowoJak czytać ze zrozumieniem Pismo Święte?
Jak czytać ze zrozumieniem Pismo Święte? Mój pierwszy nauczyciel języka hebrajskiego bił mnie linijką po dłoni, gdy ośmieliłem się dotknąć palcem świętych liter Pięcioksięgu. (R. Brandstaetter, Żywa Księga)
Bardziej szczegółowoChrześcijanin a Przykazania Dekalogu
Chrześcijanin a Przykazania Dekalogu UWAŻANO JE ZA NAJWIĘKSZY KODEKS MORALNY ZNANY KIEDYKOLWIEK NA ZIEMI. NAZYWANO JE STRASZNĄ DZIESIĄTKĄ! PRZEZ WIEKI ZAWIESZANO JE NA ŚCIANACH CHRZEŚCIJAŃSKICH DOMÓW.
Bardziej szczegółowoHISTORIA KLASA I GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA
2016-09-01 HISTORIA KLASA I GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA Cele kształcenia wymagania ogólne I. Chronologia historyczna. Uczeń sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie oraz porządkuje je
Bardziej szczegółowoIkona obraz sakralny, powstały w kręgu kultury bizantyńskiej wyobrażający postacie świętych, sceny z ich życia, sceny biblijne lub
Ikona obraz sakralny, powstały w kręgu kultury bizantyńskiej wyobrażający postacie świętych, sceny z ich życia, sceny biblijne lub liturgiczno-symboliczne. Charakterystyczna dla chrześcijańskich Kościołów
Bardziej szczegółowoBIBLIJNY KONKURS TEMATYCZNY DZIEJE PRZYMIERZA ETAP REJONOWY - 30 STYCZNIA 2018 ROKU
I : II : ostateczna liczba punktów: BIBLIJNY KONKURS TEMATYCZNY DZIEJE PRZYMIERZA dla uczniów dotychczasowych gimnazjów i klas dotychczasowych gimnazjów prowadzonych w szkołach innego typu województwa
Bardziej szczegółowoKościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH
Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH CHARAKTERYSTYKA: Program przeznaczony jest dla uczniów szkół podstawowych. Minimum programowe nie uwzględnia podziału treści materiału
Bardziej szczegółowoKs. Michał Bednarz ZANIM ZACZNIESZ CZYTAĆ PISMO ŚWIĘTE
Ks. Michał Bednarz ZANIM ZACZNIESZ CZYTAĆ PISMO ŚWIĘTE 4 by Wydawnictw o BIBLOS, Tarnów 1997 ISBN 83-86889-36-5 SPIS TREŚCI Wstęp.................................. 9 :2 6.,H. 1998 Nihil obs tat Tarnów,
Bardziej szczegółowopotrafi wskazać szukane informacje w wymienionych źródłach umie określić rodzaj i typ tych źródeł
Tematy 1. Czym jest historia? 2. Czas w dziejach ludzkości. 3. Od powstania człowieka do rewolucji neolitycznej. 4. Narodziny państwa cywilizacja Mezopotamii. 5. Osiągnięcia cywilizacyjne starożytnych
Bardziej szczegółowoKarolina Milczarek Kl. 3TL
Karolina Milczarek Kl. 3TL Jest to osoba -będąca w kontakcie z Bogiem, - będąca jego ustami na ziemi, -wysłannik Boga Od początków dziejów Izraela prorocy odgrywali wiodącą rolę w historii biblijnej. To
Bardziej szczegółowoGIMNAZJUM NR 60 IM. CYRYLA RATAJSKIEGO W POZNANIU
Wymagania edukacyjne z podstawy programowej Klasa pierwsza I półrocze Podstawa programowa Cele kształcenia Wymagania ogólne Treści nauczania -wymagania szczegółowe 1. Chronologia historyczna. Uczeń sytuuje
Bardziej szczegółowoLista tematów z języka polskiego na egzamin wewnętrzny. rok szkolny 2012/2013
Lista tematów z języka polskiego na egzamin wewnętrzny rok szkolny 2012/2013 Literatura 1. Kobiety irytujące i intrygujące w literaturze polskiej. Oceń postawy i zachowania wybranych bohaterek. 2. Poezja
Bardziej szczegółowoOpracowała: Joanna Wieczorek
I. Starożytny Egipt odczytuje informacje ze źródła kartograficznego (zaznacza na mapie Egipt Góry, Egipt Dolny, Morze Śródziemne, Morze Czerwone, Pustynię Libijską i deltę Nilu) analizuje źródło kartograficzne
Bardziej szczegółowoRozkład materiału nauczania treści programowe dla klasy pierwszej gimnazjum
Rozkład materiału nauczania treści programowe dla klasy pierwszej gimnazjum Rozkład materiału nauczania treści programowe dla klasy pierwszej gimnazjum Przedmiot: religia Klasa: pierwsza gimnazjum Tygodniowa
Bardziej szczegółowoKierunek i poziom studiów: Sylabus modułu: Stary Testament (11-TS-12-ST) Nazwa wariantu modułu (opcjonalnie): nazwa_wariantu (kod wariantu)
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Kierunek i poziom studiów: Sylabus modułu: Stary Testament (11-TS-12-ST) Nazwa wariantu modułu (opcjonalnie): _wariantu ( wariantu) 1. Informacje ogólne koordynator
Bardziej szczegółowoTEMATY Z JĘZYKA POLSKIEGO NA MATURĘ USTNĄ na rok 2010/ 2011 w ZSP im. Orląt Lwowskich w Stopnicy
TEMATY Z JĘZYKA POLSKIEGO NA MATURĘ USTNĄ na rok 2010/ 2011 w ZSP im. Orląt Lwowskich w Stopnicy LITERATURA 1. "Żyć życiem innym niż większość". Twoje rozważania o wybranych bohaterach literackich idących
Bardziej szczegółowoŁk 1, 1-4 KRĄG BIBLIJNY
Łk 1, 1-4 KRĄG BIBLIJNY Tomasz Kiesling Oborniki 2013 Być jak Teofil dziś Teofil konkretne imię adresata, chrześcijanina, do którego pisze św. Łukasz Ewangelię. Ewangelista przeprowadził wiele rozmów
Bardziej szczegółowoW czasach Jezusa Chrystusa Palestyna liczyła ok. mln mieszkańców.
1 Zanim wyruszysz w wędrówkę śladami Chrystusa, przygotuj ważne informacje o Ziemi Zbawiciela. Opracuj podręczny Przewodnik po Ziemi Świętej, uzupełniając brakujące informacje. Położenie Palestyny Ziemia
Bardziej szczegółowoMoja mała Ojczyzna Program ścieżki - edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie rawskim.
Moja mała Ojczyzna Program ścieżki - edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie rawskim. Program szkoły zakłada wychowanie i przygotowanie człowieka do rozumienia otaczającego go świata. Człowiek
Bardziej szczegółowoPoczątki cywilizacji. Dział I
Początki cywilizacji Dział I Terminy historia źródła historyczne archeologia epoki historyczne chronologia nasza era periodyzacja przed naszą erą klasyfikacja źródeł historycznych wiek nazwy epok historycznych
Bardziej szczegółowoMezopotamia. Kodeks Hammurabiego.
Literka.pl Mezopotamia. Kodeks Hammurabiego. Data dodania: 2011-05-24 16:27:11 Autor: Anna Zarzycka-Tomalska Treści programowe: powstanie państwa babilońskiego Kodeks Hammurabiego Osiągnięcia cywilizacyjne
Bardziej szczegółowoBIBLIJNY KONKURS TEMATYCZNY DZIEJE PRZYMIERZA ETAP WOJEWÓDZKI 21 MARCA 2018 ROKU
I sprawdzający: II sprawdzający: ostateczna liczba punktów: BIBLIJNY KONKURS TEMATYCZNY DZIEJE PRZYMIERZA dla uczniów dotychczasowych gimnazjów i klas dotychczasowych gimnazjów prowadzonych w szkołach
Bardziej szczegółowo1 Zagadnienia wstępne
1 Zagadnienia wstępne 2 W ramach powtórki księgi protokanoniczne pisma, które od początku były uznawane przez wszystkie gminy chrześcijańskie za natchnione protokanoniczność nie oznacza, że księgi te mają
Bardziej szczegółowoBóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana?
Bóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana? W skali od 1 do 10 (gdzie 10 jest najwyższą wartością) określ, w jakim stopniu jesteś zaniepokojony faktem, że większość młodzieży należącej do Kościoła hołduje
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR LII/696/2018 RADY MIASTA KALISZA z dnia 26 kwietnia 2018 r.
UCHWAŁA NR LII/696/2018 RADY MIASTA KALISZA z dnia 26 kwietnia 2018 r. w sprawie nadania nazw drogom na terenie miasta Kalisza Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 13 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie
Bardziej szczegółowoKLASA IV OCENA CELUJĄCA (6)
KLASA IV OCENA CELUJĄCA (6) - jest aktywny na zajęciach, zawsze przygotowany - wzorowo prowadzi zeszyt - zawsze odrabia zadania domowe - potrafi scharakteryzować poszczególne okresy roku liturgicznego
Bardziej szczegółowoSPRAWNOŚCI BIBLIJNE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY
SPRAWNOŚCI BIBLIJNE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Każdy z nas, od najmniejszego do największego, stawia wiele różnych pytao dotyczących świata, człowieka, kultury... Tęsknimy za podróżami poznaniem ciekawych
Bardziej szczegółowoBIBLICUM ŚLĄSKIE. Wykład VII Dyscypliny biblistyki
BIBLICUM ŚLĄSKIE KURS WPROWADZAJĄCY Wykład VII Dyscypliny biblistyki Dyscypliny biblijne czyli co pomaga zrozumieć Pismo Święte? Poprawnym odczytaniem treści zawartych w Piśmie Świętym zajmuje się biblistyka.
Bardziej szczegółowoTradycja kulturowa literatury - opis przedmiotu
Tradycja kulturowa literatury - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Tradycja kulturowa literatury Kod przedmiotu 09.2-WH-FiPlD-TRA-2-Ć-S14_pNadGenCYJ15 Wydział Kierunek Wydział Humanistyczny
Bardziej szczegółowowww.awans.net Publikacje nauczycieli Halina Chmielewska Test sprawdzający Historia, klasa V, I półrocze (do podręcznika A to historia!
www.awans.net Publikacje nauczycieli Halina Chmielewska Test sprawdzający Historia, klasa V, I półrocze (do podręcznika A to historia! ) Praca opublikowana w Internetowym Serwisie Oświatowym Awans.net
Bardziej szczegółowo2. Zdefiniuj pojęcie mitu. Na wybranych przykładach omów jego znaczenie i funkcjonowanie w kulturze.
ZWIĄZKI LITERATURY Z INNYMI DZIEDZINAMI SZTUKI 1. Dawne i współczesne wzorce rodziny. Omawiając zagadnienie, zinterpretuj sposoby przedstawienia tego tematu w dziełach literackich różnych epok oraz w wybranych
Bardziej szczegółoworozpoznaje znaki sakramentalne; okazuje szacunek wobec znaków obecności Boga. Określa, od kiedy rozpoczęła się jego przyjaźń z Jezusem; szczęśliwego;
I. Poszukiwanie szczęścia i wspólnoty 2 3 4 5 6 Określa, od kiedy rozpoczęła się jego przyjaźń z Jezusem; wymienia cechy człowieka szczęśliwego; wskazuje osoby, które troszczą się o niego; charakteryzuje,
Bardziej szczegółowoHistoria patriarchy Izaaka, syna Abrahama Izaak i Rebeka Przymierze Boga z Izaakiem KS. ARTUR ALEKSIEJUK
Historia patriarchy Izaaka, syna Abrahama Izaak i Rebeka Przymierze Boga z Izaakiem KS. ARTUR ALEKSIEJUK Kim był Izaak? Izaak był synem Abrahama i Sary Izaak był synem obiecanym Abrahamowi i Sarze przez
Bardziej szczegółowoArcheologia kognitywna
Wstęp Kognitywistyka Bibliografia Wstęp do archeologii 24 maja 2012 Wstęp Kognitywistyka Bibliografia Plan prezentacji 1 Kognitywistyka Kognitywistyka czyli nauki o poznaniu Baza wiedzy i mapa kognitywna
Bardziej szczegółowoGimnazjum kl. I, Temat 18
Grupa 1 Bóg powołuje Abrama Na podstawie tekstu przygotuj reportaż o powołaniu Abrama i jego wędrówce z Charanu do ziemi Kanaan według schematu: 1. Przedstaw wydarzenie w taki sposób, aby zachęcić odbiorców
Bardziej szczegółowoDarmowy fragment www.bezkartek.pl
1 2 3 Redakcja: Jarosław Sołtys Korekta: Barbara Turnau Copyright by Hanna Trippenbach-Dulska, Kazimierz Dulski Copyright by Wydawnictwo M, Kraków 2013 ISBN 978-83-7595-629-0 Wydawnictwo M 31-002 Kraków,
Bardziej szczegółowoSpołeczeństwa i kultury w Europie Europa i jej granice
Społeczeństwa i kultury w Europie Europa i jej granice dr Wojciech Lewandowski Instytut Europeistyki WNPiSM UW Granica Czym jest granica? Atrybut państwa Terytorium n terytorium państwa: obszar geograficzny
Bardziej szczegółowoPaweł Podeszwa "Reinterpretacja Księgi Rodzaju w Apokalipsie św. Jana", Marek Karczewski, Olsztyn 2010 : [recenzja] Studia Warmińskie 49,
Paweł Podeszwa "Reinterpretacja Księgi Rodzaju w Apokalipsie św. Jana", Marek Karczewski, Olsztyn 2010 : [recenzja] Studia Warmińskie 49, 409-412 2012 Recenzje 4 0 9 Ks. Marek Karczewski, Reinterpretacja
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne dla klasy V z religii
1 Wymagania edukacyjne dla klasy V z religii 1. Zna podział Pisma Świętego: Stary Nowy Testament. Wie, kto jest autorem Ewangelii. Zna księgi Nowego Testamentu: Listy Apostolskie, Dzieje Apostolskie, Apokalipsa
Bardziej szczegółowoPublikacja pod patronatem wiedza24h.pl. Wypracowania Biblia. Najważniejsze zagadnienia cz I
Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl Wypracowania Biblia Najważniejsze zagadnienia cz I Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by wiedza24h.pl Wszelkie prawa
Bardziej szczegółowoWiesław M. Macek. Teologia nauki. według. księdza Michała Hellera. Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Wiesław M. Macek Teologia nauki według księdza Michała Hellera Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Warszawa 2010 Na początku było Słowo (J 1, 1). Książka ta przedstawia podstawy współczesnej
Bardziej szczegółowoPublikacja pod patronatem wiedza24h.pl. Wypracowania Biblia. Najważniejsze zagadnienia cz II
Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl Wypracowania Biblia Najważniejsze zagadnienia cz II Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by wiedza24h.pl Wszelkie prawa
Bardziej szczegółowoBiblia dla Dzieci przedstawia. Bóg daje Abrahamowi obietnicę
Biblia dla Dzieci przedstawia Bóg daje Abrahamowi obietnicę Autor: Edward Hughes Ilustracje: Byron Unger; Lazarus Redakcja: M. Maillot; Tammy S. Tłumaczenie: Joanna Kowalska Druk i oprawa: Bible for Children
Bardziej szczegółowoWstęp i lista uproszczonych przykazań
Dekalog jest uważany za trzon zasad moralnych religii judeochrześcijańskiej. Jest to jedyny dokument napisany własnoręcznie przez boga. Jednakże nawet skrócona analiza przykazań dekalogu ujawnia poważne
Bardziej szczegółowoANKIETA SAMOOCENY OSIĄGNIĘCIA KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA
Szanowny Studencie, ANKIETA SAMOOCENY OSIĄGNIĘCIA KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA bardzo prosimy o anonimową ocenę osiągnięcia kierunkowych efektów kształcenia w trakcie Twoich studiów. Twój głos pozwoli
Bardziej szczegółowoInstytut Historii Historia Specjalność SYLABUS HISTORIA KULTURY GRECKO-RZYMSKIEJ
Instytut Historii Historia Specjalność SYLABUS Przedmiot HISTORIA KULTURY GRECKO-RZYMSKIEJ Prowadzący Dr Leonard Owczarek Forma zajęć konwersatorium Rok studiów I rok studiów II stopnia 2011/2012 (semestr
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - OCENIANIE BIEŻĄCE, SEMESTRALNE I ROCZNE (2015/2016)
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - OCENIANIE BIEŻĄCE, SEMESTRALNE I ROCZNE (2015/2016) Ocena dopuszczająca: Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości i umiejętności określone
Bardziej szczegółowo1. Fundamentalizm jako ruch religijny
Aspekty zagadnienia 1. Zjawisko fundamentalizmu biblijnego 2. Fundamentalistyczna lektura Biblii i jej charakterystyczne cechy 3. Zagrożenia płynące z fundamentalistycznej lektury Biblii 1. Fundamentalizm
Bardziej szczegółowoŻydzi Dlaczego warto o nich mówić?
Żydzi Dlaczego warto o nich mówić? Mamy wspólną wielowiekową historię Mają bogatą kulturę, tradycję i sztukę. Warto je poznać! Jan Paweł II nazwał ich starszymi braćmi w wierze. Czas zapomnieć o nieporozumieniach
Bardziej szczegółowoKto puka do naszych drzwi?
scenariusz III etap edukacyjny. Przedmiot: geografia Przedmiot: geografia str 1 Tytuł scenariusza: Kto puka do naszych drzwi? Autor scenariusza: Tomasz Majchrzak Krótki opis scenariusza: Scenariusz lekcji
Bardziej szczegółowoWymagania programowe i kryteria oceniania - religia. Jest wzorem dla innych pod względem: pilności, odpowiedzialności, samodzielności.
Wymagania programowe i kryteria oceniania - religia I. Podstawowe: Na ocenę celującą uczeń: Prowadzi zeszyt i odrabia zadania domowe. Jest wzorem dla innych pod względem: pilności, odpowiedzialności, samodzielności.
Bardziej szczegółowoData i autorstwo ksiąg Królewskich.
Ryszard Tyśnicki Studia zaoczne WBST Data i autorstwo ksiąg Królewskich. Pisanie o datach i autorach w przypadku ksiąg Starego Testamentu nie jest łatwym i prostym zadaniem. Zdarza się, bowiem, że interesujące
Bardziej szczegółowoTemat: Persowie i ich Imperium
Temat: Persowie i ich Imperium 1. Początki państwa Plemiona perskie przybyły na terytorium dzisiejszego Iranu z Azji Środkowej około roku 1000 p.n.e.; Persowie byli wtedy nomadami, a ich atutem militarnym
Bardziej szczegółowoKoncepcja etyki E. Levinasa
Koncepcja etyki E. Levinasa Fragment wypowiedzi Jana Pawła II z: Przekroczyć próg nadziei : Skąd się tego nauczyli filozofowie dialogu? Nauczyli się przede wszystkim z doświadczenia Biblii. Całe życie
Bardziej szczegółowoEgzamin maturalny na poziomie. i właściwie je uzasadnić?
Egzamin maturalny na poziomie podstawowym. Jak sformułować stanowisko i właściwie je uzasadnić? PODSTAWOWE INFORMACJE Rozprawka na poziomie podstawowym jest formą wypowiedzi pisemnej na podany temat, która
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. Wstęp 3.
SPIS TREŚCI Wstęp 3 I. ROZWAŻANIA WSTĘPNE 23 1. Luteranizm i jego znaczenie dla filozofii 23 1.1. Główne założenia doktrynalne luteranizmu 24 1.2. Luter i filozofia 33 2. Reakcja na Reformację - racjonalizacje
Bardziej szczegółowoSTARY TESTAMENT. JAKUB U LABANA 10. JAKUB U LABANA
JAKUB U LABANA 46 Rebeka wysłała syna Jakuba do swojego brata. Izaak z Rebeką nie chcieli również, aby ich syn ożenił się z Kananejką czyli taką kobietą, która nie była z ich narodu i mieszkała w Kanaanie.
Bardziej szczegółowo1. Dyscypliny filozoficzne. Andrzej Wiśniewski Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016
1. Dyscypliny filozoficzne Andrzej Wiśniewski Andrzej.Wisniewski@amu.edu.pl Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016 Pochodzenie nazwy filozofia Wyraz filozofia pochodzi od dwóch greckich słów:
Bardziej szczegółowoKomantarzbiblijny.pl. Komentarze. Księga 1 Królów
Komantarzbiblijny.pl Komentarze Księga 1 Królów Sierpień 2017 1 Spis treści Komentarz Biblijny do 1 Kr. 6:1... 3 2 Komentarz Biblijny do 1 Kr. 6:1 "W roku czterysta osiemdziesiątym po wyjściu Izraelitów
Bardziej szczegółowoKsięga Rodzaju widziana z perspektywy i przez pryzmat Nowego Testamentu. Konkurs Biblijny 2013/2014
Księga Rodzaju widziana z perspektywy i przez pryzmat Nowego Testamentu Konkurs Biblijny 2013/2014 Bóg błogosławi ludziom A wreszcie rzekł Bóg: «Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU Historia. Studia niestacjonarne I stopnień (licencjat) Rok I, semestr 2. Społeczeństwo i gospodarka średniowiecza. Kod Punktacja ECTS* 1
KARTA KURSU Historia. Studia niestacjonarne I stopnień (licencjat) Rok I, semestr 2 Nazwa Nazwa w j. ang. Społeczeństwo i gospodarka średniowiecza. Medieval society and economy. Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z religii dla klasy I a gimnazjum w 2016/17.
Wymagania edukacyjne z religii dla klasy I a gimnazjum w 2016/17. ROZDZIAŁ CELUJĄCY BARDZO DOBRY DOBRY DOSTATECZNY DOPUSZCZAJĄCY I. Szukam prawdy o sobie 3. Wykonał dodatkową pracę np. prezentację związaną
Bardziej szczegółowoPublikacja pod patronatem wiedza24h.pl. Wypracowania Mitologia. Najważniejsze zagadnienia
Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl Wypracowania Mitologia Najważniejsze zagadnienia Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by wiedza24h.pl Wszelkie prawa zastrzeżone.
Bardziej szczegółowoO tym jak ludu rzesza szła pod wodzą Mojżesza
O tym jak ludu rzesza szła pod wodzą Mojżesza Wprowadzenie Film Interaktywne ćwiczenia mul medialne Podsumowanie Słowniczek Dla nauczyciela Wprowadzenie Religia starożytnych Żydów to jeden z najstarszych
Bardziej szczegółowoEtyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk
Etyka Tożsamość i definicja Ks. dr Artur Aleksiejuk 1. ETYKA A FILOZOFIA PYTANIA PROBLEMOWE: Czy etyka musi być dyscypliną filozoficzną? Czy etyka może być wolna od filozoficznych założeń? Czy i jak dalece
Bardziej szczegółowoKonspekt lekcji języka polskiego w klasie szóstej szkoły podstawowej. Temat: DLACZEGO POWIEŚĆ HISTORYCZNA NIE JEST PODRĘCZNIKIEM HISTORII?
Konspekt lekcji języka polskiego w klasie szóstej szkoły podstawowej Temat: DLACZEGO POWIEŚĆ HISTORYCZNA NIE JEST PODRĘCZNIKIEM HISTORII? Cele ogólne: kształcenie umiejętności wskazywania cech, podobieństw
Bardziej szczegółowoGenealogia żydowskich nazwisk rodowych. (Uwagi ogólne)
Genealogia żydowskich nazwisk rodowych. (Uwagi ogólne) Genealogia żydowskich nazwisk rodowych w myśl przepisów o księgach stanu cywilnego (w tym metrykalnych) nie jest tak odległa jak by się początkowo
Bardziej szczegółowoBiuletyn Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej
ISSN 2080-7759 Biuletyn Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej R. 10 Nr 2 (56) Marzec - Kwiecień 2017 r. Poddziały wspólne miejsca (1/9) Pracownia UKD Instytut Bibliograficzny Biblioteka Narodowa Aktualności
Bardziej szczegółowoPLAN WYNIKOWY DLA KLASY I TECHNIKUM (z praktyką miesięczną)
PLAN WYNIKOWY DLA KLASY I TECHNIKUM (z praktyką miesięczną) NR PROGRAMU: DKOS 4015 90/02. I. Dzieje najdawniejsze - źródła archeologiczne i materialne do dziejów najdawniejszych, - systemy periodyzacji
Bardziej szczegółowoHistoria Noego Potop Przymierze Boga z Noem Synowie Noego (Rdz 6-9) KS. ARTUR ALEKSIEJUK
Historia Noego Potop Przymierze Boga z Noem Synowie Noego (Rdz 6-9) KS. ARTUR ALEKSIEJUK Kim był Noe? Ojcem Noego był Lamek jeden z potomków Seta syna Praojca Adama Noe był człowiekiem sprawiedliwym i
Bardziej szczegółowo1. CYWILIZACJE WIELKICH RZEK
EDUKACJA GLOBALNA NA ZAJĘCIACH HISTORII W GIMNAZJUM, CENTRUM EDUKACJI OBYWATELSKIEJ 2015 1. CYWILIZACJE WIELKICH RZEK AUTORKA: PATRYCJA KOPCIŃSKA Zajęcia wprowadzają do tematyki edukacji globalnej i pozwalają
Bardziej szczegółowoRównina aluwialna Krynki koło Żeleźnika
OPIS GEOSTANOWISKA Filip Duszyński Informacje ogólne Nr obiektu 98 Nazwa obiektu (oficjalna, obiegowa lub nadana) Równina aluwialna Krynki koło Żeleźnika Współrzędne geograficzne [WGS 84 hddd.dddd] Długość:
Bardziej szczegółowoRozkład materiału nauczania i wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z religii do klas pierwszych gimnazjum, na rok szkolny 2016/2017 opracowany
Rozkład materiału nauczania i wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z religii do klas pierwszych gimnazjum, na rok szkolny 2016/2017 opracowany w oparciu o program nauczania nr AZ-3-02/13 pt. Rozradowanie
Bardziej szczegółowoPismo Święte podstawowym źródłem treści w programach. Kościoła Zielonoświątkowego w RP
Pismo Święte podstawowym źródłem treści w programach nauczania biblijnego Kościoła Zielonoświątkowego w RP Podstawa Programowa katechezy zielonoświątkowej Za podstawowe źródło treści oraz główną przesłankę
Bardziej szczegółowoKryteria oceniania z religii dla klasy czwartej szkoły podstawowej
Kryteria oceniania z religii dla klasy czwartej szkoły podstawowej I. Jezus uczy nas kochać Boga i ludzi II. Żyję w przyjaźni z Jezusem 1. Wyjaśnia, co to jest religia i dlaczego należy pogłębiać wiedzę
Bardziej szczegółowoWymagania na poszczególne stopnie z historii klas I-III gimnazjum
Wymagania na poszczególne stopnie z historii klas I-III gimnazjum Kryteria oceniania historia kl. I Ocena dopuszczająca. Poziom wymagań konieczny. - zna pojęcia źródło historyczne, era, zlokalizuje na
Bardziej szczegółowoBoski plan zbawienia człowieka Świecki Ruch Misyjny EPIFANIA, Zbór w Poznaniu
Boski plan zbawienia człowieka Świecki Ruch Misyjny EPIFANIA, Zbór w Poznaniu www.epifania.pl Świecki Ruch Misyjny Epifania Świecki Ruch Misyjny "Epifania" jest międzynarodowym, niezależnym, niesekciarskim,
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE STOPNIE Z HISTORII W KLASIE IV
historia i czym zajmuje się historyk. WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE STOPNIE Z HISTORII W KLASIE IV Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Uczeń umie krotko Uczeń wyjaśnia,
Bardziej szczegółowoBIBLICUM ŚLĄSKIE. Wykład III - Wymiar teologiczny oraz znaczenie Księgi Rodzaju w historii zbawienia. Część I
BIBLICUM ŚLĄSKIE KURS ZASADNICZY Wykład III - Wymiar teologiczny oraz znaczenie Księgi Rodzaju w historii zbawienia. Część I 1. Genealogie Genealogie (tzw. formuła toledot pokolenia ) są podstawowym elementem
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z religii dla klasy 4
Wymagania edukacyjne z religii dla klasy 4 ROZDZIAŁ CELUJĄCY BARDZO DOBRY DOBRY DOSTATECZNY DOPUSZCZAJĄCY NIEDOSTATECZNY I. Jezus uczy nas kochać Boga i ludzi 1. Wyjaśnia, co to jest religia i dlaczego
Bardziej szczegółowoZestawienie kryteriów oceniania na poszczególne stopnie szkolne z przedmiotu historia w klasie IV szkoły podstawowej
Zestawienie kryteriów oceniania na poszczególne stopnie szkolne z przedmiotu historia w klasie IV szkoły podstawowej Stopień szkolny celujący Umiejętności ucznia Wiadomości Postawy, zachowania Przygotowuje
Bardziej szczegółowoKryteria ocen z geografii w gimnazjum specjalnym dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
Kryteria ocen z geografii w gimnazjum specjalnym dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim Celem przedmiotowego systemu oceniania jest: notowanie postępów i osiągnięć ucznia, wspomaganie procesu
Bardziej szczegółowoKryteria oceniania z religii dla klasy czwartej szkoły podstawowej
Kryteria oceniania z religii dla klasy czwartej szkoły podstawowej ROZDZIAŁ CELUJĄCY BARDZO DOBRY DOBRY DOSTATECZNY DOPUSZCZAJĄCY NIEDOSTATECZNY I. Jezus uczy nas kochać Boga i ludzi 1. Wyjaśnia, co to
Bardziej szczegółowoHistoria zbawienia - powtórzenie
Historia zbawienia - powtórzenie Rdz 1-2 Co jest konsekwencją grzechu pierworodnego? Najważniejszą konsekwencją grzechu pierworodnego było wygnanie z Edenu, czyli oddalenie od Boga. Każdy slajd zawiera
Bardziej szczegółowo