Unowocześnianie organizacji i metod pracy bibliotek w świetle zmieniających się potrzeb czytelników

Transkrypt

1 Unowocześnianie organizacji i metod pracy bibliotek w świetle zmieniających się potrzeb czytelników OPOLE 2002

2 Unowocześnianie organizacji i metod pracy bibliotek w świetle zmieniających się potrzeb czytelników Materiały z konferencji (Opole, 8 listopada 2001)

3 Biblioteka Główna Uniwersytetu Opolskiego Unowocześnianie organizacji i metod pracy bibliotek w świetle zmieniających się potrzeb czytelników Materiały z konferencji (Opole, 8 listopada 2001) Opole 2002

4 KOMITET W YDAW NICZY Przewodniczący: Stanisław Sławomir Nicieja Członkowie: Stanisław Gajda, ks. Piotr Jaskóła, Adam Latała, Marek Masnyk, Janusz Słodczyk, Krzysztof Szczegół, Janina Hajduk-Nijakowska REDAKCJA prof, dr hab. Władysław Hendzel dr Wanda Matwiejczuk OPINIA NAUKOWA prof, dr hab. Józef Długosz STRESZCZENIA W JĘZYKU ANGIELSKIM Izydor Mielnik OPRACOW ANIE REDAKCYJNE Halina Szczegół PRZYGOTOWANIE MATERIAŁU DO DRUKU Anna Błaszczyk SKŁAD KOMPUTEROWY Jolanta Kotura PROJEKT OKŁADKI Marian Wojewoda Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej ISSN W ydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, ul. H. Sienkiewicza 33. Składanie zamówień: tel. (077) ; wydawnictwo@uni.opole.pl Druk: W ydawnictwo Sw. Krzyża, Opole, ul. Katedralna 4. Nakład: 200 egz. Objętość: 9,5 ark. wyd.; 8,0 + 0,5 ark. druk.

5 EX LIBRIS BIBLIOTEKA GŁÓWNA UNIWERSYTETU OPOLSKIEGO Bolesław Polnar

6 SPIS TREŚCI Przedmowa (Wanda MATWIEJCZUK)... 7 Wanda MATWIEJCZUK, Powstanie i działalność Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego w latach Henryk HOLLENDER, Nowoczesna biblioteka uniwersytecka: mity i p rogn ozy Zbigniew ŻMIGRODZKI, Biblioteki w XXI wieku: tendencje i z a g ro ż e n ia Artur JAZDON, Realizacja hasła Użytkownik naszym królem w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu Elżbieta CZERWIŃSKA, Potrzeby czytelników wyzwaniem dla bibliotek uczelnianych (na przykładzie Biblioteki Politechniki O p olsk iej) Teresa ŁAPACZ, Organizacja działalności Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie w nowym gmachu a potrzeby czytelników w świetle badań ankietowych (lipiec 2001 r o k ) Rostislav HLADKY, Knihovna a jeji role v univerzitnim informaćnim s y s t e m u Rostislav HLADKY, Biblioteka i jej rola w uniwersyteckim systemie informacyjnym (tłum aczenie) Maria REKOWSKA, Zaspokajanie potrzeb użytkowników bibliotek akademickich (na przykładzie Biblioteki Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie oraz Biblioteki Laurentian University w Ontario w K an adzie) Teresa ŁAGODZIŃSKA-MAŁYSZKO, Nowoczesna organizacja biblioteki a trudne problemy integracji środowiskowej Andrzej ŁADOMIRSKI, Konsekwencje zmiany systemu finansowania Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, przeprowadzonej w latach

7 Anna BOGŁOWSKA, Stan komputeryzacji udostępniania zbiorów w polskich bibliotekach uniwersyteckich (relacja ze spotkania roboczego w Toruniu) Mariusz POLARCZYK, Wykaz PODRĘCZNIK w katalogu komputerowym Biblioteki Głównej Politechniki Poznańskiej Jolanta SZEMIEN, Nowe rozwiązania w zarządzaniu biblioteką naukową Instytutu Ciężkiej Syntezy Organicznej Blachownia.. 121

8 PRZEDMOWA Z okazji jubileuszu pięćdziesięciolecia działalności Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego, 8 listopada 2001 roku w siedzibie Biblioteki zorganizowana została konferencja naukowa na temat Unowocześnianie organizacji i metod pracy bibliotek w świetle zmieniających się potrzeb czytelników. W konferencji udział wzięli: prof. UO dr hab. Józef Musielok prorektor Uniwersytetu Opolskiego, mgr Anna Chrzanowska naczelnik Departamentu Badań Naukowych i Wydawnictw Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu, prof. dr hab. Stanisław Kochman przewodniczący Rady Bibliotecznej Uniwersytetu Opolskiego, przedstawiciele Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Akademii Pedagogicznej z Krakowa i Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego z Katowic, dyrektor Centrum Informacyjnego i dyrektor Biblioteki Uniwersytetu Palackiego z Ołomuńca, dyrektorzy i pracownicy dwunastu bibliotek uniwersyteckich z kraju, dyrektorzy i przedstawiciele bibliotek politechnik, szkół wyższych, akademii ekonomicznych, akademii medycznych, akademii pedagogicznych i instytutów naukowo- -badawczych, dyrektorzy i pracownicy opolskich bibliotek oraz przedstawiciele Zarządu Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich w Opolu. Otwierając konferencję, prof. UO dr hab. Józef Musielok powiedział [...] Zmieniający się świat stawia nowe wymagania i wyzwania, dotyczy to również biblioteki. Ci, którzy korzystają z jej usług, doceniają wysiłek i zaangażowanie pracowników. Zmieniają się biblioteki, bo zmieniają się nasze potrzeby i wymagania. Biblioteka to takie miejsce, gdzie pracuje wielu ludzi, a laury zbierają ci, którzy z ich pracy korzystają. Jest to w pewnej mierze przykre, ale każdy wybiera sobie zawód, a ten szczególnie. Jest to pewna misja, poświęcenie, praca na sukces innych 1. W części inaugurującej konferencję wystąpiła Pani mgr Anna Chrzanowska reprezentująca Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, zwracając się 1 Cyt. Protokół z konferencji naukowej Unowocześnianie organizacji i metod pracy bibliotek w świetle zmieniających się potrzeb czytelników, zorganizowanej 8 listopada 2001 r. przez Biblioteką Główną UO, s. 1 (maszynopis).

9 Przedmowa do uczestników obrad, między innymi stwierdziła [...] Środowisko bibliotekarzy jest szczególnie otwarte na wyzwanie naszych czasów, na nowości, a jednocześnie dba o jakość swoich kwalifikacji i świadczonych usług dla dobra nauki 2. Podczas konferencji wygłoszono dwanaście referatów, większość z nich dotyczyła efektów działalności bibliotecznej uzyskanych poprzez wprowadzenie reorganizacji i unowocześnienia metod pracy na rzecz czytelników. Pierwszy referat rozpoczynający obrady 8 listopada 2001 roku wygłosił prof. dr hab. Zbigniew Żmigrodzki i poświęcił go zagadnieniu: Biblioteki w XXI wieku: tendencje i zagrożenia. Kolejnych jedenaście tematów przedstawionych przez referentów dotyczyło rezultatów działalności bibliotecznej uzyskanych poprzez wprowadzenie nowych metod zarządzania biblioteką naukową, reorganizację pracy, komputeryzację i unowocześnianie usług informacyjnych, które zakładały poprawę obsługi czytelników i lepszą realizację ich potrzeb. Konferencja odbywała się w dwóch sesjach, pierwszą prowadził prof. dr hab. Józef Długosz, były dyrektor Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego, drugą dr Elżbieta Czerwińska dyrektor Biblioteki Głównej Politechniki Opolskiej. W dniu poprzedzającym konferencję 7 listopada 2001 roku, w ramach uroczystości jubileuszowych, wygłoszone zostały dwa referaty, które zamieszczono w tej publikacji, dr Wandy Matwiejczuk dyrektora Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego na temat przeszłości i przyszłości Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego i dra Henryka Hollendra dyrektora Biblioteki Uniwersyteckiej z Warszawy Nowoczesna biblioteka uniwersytecka: mity i prognozy. Zebrany materiał poświęcony problematyce Unowocześniania organizacji i metod pracy bibliotek w świetle zmieniających się potrzeb czytelników obejmuje łącznie trzynaście referatów, które ułożono w kolejności wystąpień, przyjętej w dniu poprzedzającym konferencję i w dniu konferencji. Obrady zakończono dyskusją odnoszącą się do przedstawionych referatów oraz problematyki dalszego unowocześniania zasad i metod działalności bibliotecznej, które powinny ułatwiać dostęp do kompletnych i dobrze zorganizowanych księgozbiorów, w dogodnym czasie, a także przy uwzględnieniu jak najlepszych warunków pracy osobom korzystającym z agend udostępniania zbiorów i informacji naukowej. Uczestnicy obrad zajęli zgodnie stanowisko, że zorganizowana konferencja zapoczątkowała wymianę doświadczeń i poglądów dotyczących koniecznych dalszych zmian zarówno w warsztatach pracy bibliotekarzy, jak i w całej sferze świadczonych na rzecz czytelników usług bibliotecznych. Wanda Matwiejczuk 2 Tamże, s. 2.

10 W anda M ATW IEJCZUK Biblioteka Główna U niw ersytetu Opolskiego POWSTANIE I DZIAŁALNOŚĆ BIBLIOTEKI GŁÓWNEJ UNIWERSYTETU OPOLSKIEGO W LATACH TH E H IS T O R Y O F T H E M A IN LIB R A R Y O F O P O L E U N IV E R SITY IN S u m m a ry : The vicissitudes of the Main Library of Opole University are integrated with the history of the H igher School o f Educational Studies, subsequently renamed Opole University. In the first period of (the so-called Wroclaw years) a library collection was set up that served the needs of the newly organized study courses, such as Russian and Polish studies, mathematics, and physics. Since 1954 the library had offered its services to the students and academic teachers o f the Higher School of Educational Studies. The library organized its own information system called PEDAGOG, computerized its services within the SOWA system, started publishing Rocznik Biblioteki Głównej (Main Library Yearly), an set up a collection featuring more than five hundred thousand books and periodicals. On October 1, 1994, the said Higher School of Educational Studies and the Institute of Theological and Pastoral Studies in Opole were combined to form Opole University. Thus the library received the status of a university library and adopted the name of the Main Library of Opole University. During the tragic flood of 1997 about a hundred and twenty thousand volumes and periodicals were lost. Within four years since then a major part of the collection has been restored. In its fiftieth year, the Main Library has 571,390 books and periodicals, 19 data bases, more than 20,500 readers and processes above 73,800 information items. A construction of a new m odem library building is being planned for the future. Okres wrocławski - początki organizacji biblioteki uczelnianej Biblioteka Główna Uniwersytetu Opolskiego tworzy wspólną historię z uczelnią, która przez czterdzieści trzy lata przygotowywała kadrę pedagogiczną do szkolnictwa na Opolszczyźnie i w kraju, a od 1996 roku kształci studentów na kilkunastu kierunkach studiów uniwersyteckich.

11 10 Wanda Matwiejczuk Początki tworzenia księgozbioru datuje się na rok 1950 i stanowił on wtedy własność Państwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej we Wrocławiu. Pierwszy dokument biblioteczny z tego okresu, jakim jest inwentarz zbiorów, rejestruje 1333 woluminy książek. W tym najstarszym księgozbiorze obok literatury społeczno-politycznej znajdowała się literatura piękna polska i obca, a wśród niej utwory takich autorów, jak: Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus, Eliza Orzeszkowa, Maria Dąbrowska, Joseph Conrad i Honore de Balzac. Analizując wpisy do inwentarza bibliotecznego, napotyka się wiele pozycji wydanych we Lwowie, Wilnie, Krakowie i Warszawie w latach Książki te, jako dary, trafiły do bibliotecznego księgozbioru, a do Wrocławia przywiezione zostały wraz z dobytkiem nauczycieli akademickich i ludności ze wschodnich kresów przedwojennej Polski. Organizowana biblioteka uczelniana wzbogacona została także o dwutysięczny księgozbiór przejęty z byłego Instytutu Pedagogicznego we Wrocławiu. Od października 1951 roku Biblioteka Główna Państwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej we Wrocławiu rozpoczęła działalność na rzecz czytelników, kadry naukowej i studentów i od tego czasu służy dydaktyce i nauce. Skromne dokumenty i informacje z początkowego okresu funkcjonowania Biblioteki we Wrocławiu w latach nie pozwalają przywołać wielu faktów, które mogłyby wzbogacić wiedzę o jej historii. Odwołując się pamięcią do tych czasów, dr Jan Jakubowski wspominał: W tym okresie gromadzono głównie podręczniki, skrypty i literaturę w pozycjach wieloegzemplarzowych. Natomiast rozprawy naukowe, monografie, teksty źródłowe stanowiły nikły procent nabytków. Księgozbiór nie różnił się w zasadzie od przeciętnego zestawu książek w bibliotekach szkolnych 1. Pierwsze celowe zakupy z nowej literatury prowadzone były zgodnie z profilem studiów organizowanych w młodej uczelni pedagogicznej, a były to: filologia polska, matematyka, fizyka i filologia rosyjska. Zgromadzony zbiór nie zaspokajał w pełni potrzeb dydaktycznych i naukowych. Studenci i pracownicy mogli jednak korzystać z Biblioteki Uniwersyteckiej i Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. Biblioteka Główna Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu W październiku 1954 roku na mocy uchwały Rady Ministrów Państwową Wyższą Szkołę Pedagogiczną wraz z Biblioteką przeniesiono do 1 J. Jakubowski, Biblioteka Główna, [w:] Dwudziestolecie WSP w Opolu: , red. H. Borek, J. Jakubowski, Opole 1970, s

12 Powstanie i działalność Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego. 11 Opola, gdzie umieszczona została w jednym z trzech budynków przy ul. Luboszyckiej. Powstała tam wówczas czytelnia z 50 miejscami, magazyn książek i pracownie biblioteczne. Kierownictwo Biblioteki powierzono mgr Krystynie Suberlak. Pod koniec roku z Biblioteki korzystało 420 osób. Do dyspozycji czytelnikom przygotowano zbiory biblioteczne liczące woluminy. Prace merytoryczne i obsługę czytelników realizował pięcioosobowy personel, którym od września 1955 roku przez kolejny rok kierowała mgr Irena Mirska. Z początkiem lipca 1956 roku kierownictwo biblioteki objął adiunkt mgr Tadeusz Stożek, pracownik Oddziału Rękopisów i Starych Druków Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, który pełnił tę funkcję do 1965 roku. Zgodnie z wymogami dynamicznie rozwijającej się młodej opolskiej uczelni, bibliotekarze przystąpili do szybkiego rozwoju zbiorów, które należało kompletować zgodnie z profilem studiów nauczycielskich. Przez pierwsze lata w Opolu księgozbiór powiększał się po kilka, a nawet kilkanaście tysięcy woluminów rocznie, wzrastała także liczba czytelników i wypożyczeń. Władze Wyższej Szkoły Pedagogicznej przeznaczyły na zakup nowości z literatury naukowej i czasopiśmiennictwa znaczne środki finansowe. Dużym wsparciem były również dary przekazane przez duże polskie biblioteki, takie jak: Biblioteka Uniwersytecka z Wrocławia, Biblioteka Uniwersytecka z Warszawy, Biblioteka Uniwersytecka z Poznania, Biblioteka Uniwersytecka z Łodzi, Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Biblioteka Polskiej Akademii Nauk z Krakowa, Biblioteka Narodowa z Warszawy, Zbiornica Księgozbioru Dzieł Zabezpieczonych z Bytomia. Z niewielkiej początkowo zbliżonej do szkolnej biblioteki, powstawała placówka mająca księgozbiór o charakterze naukowym, który z końcem 1959 roku przewyższał wielokrotnie zbiór przywieziony z Wrocławia do Opola. Z usług bibliotecznych korzystało ponad tysiąc czytelników zarejestrowanych w wypożyczalni. Kolejne dziesięciolecie przypadające na lata charakteryzuje się dalszym wzrostem tempa rozwoju księgozbioru, który 31 grudnia 1969 roku osiągnął stan woluminów książek, czasopism i zbiorów specjalnych. Treściowo obejmował on kilkanaście podstawowych dziedzin wiedzy: filozofię, religioznawstwo, nauki społeczne, językoznawstwo, matematykę, fizykę i chemię, nauki przyrodnicze i geografię, sztukę, literaturę polską i powszechną, wydzieloną literaturę rosyjską, historię i biografistykę. Rozwojowi Biblioteki sprzyjała nieco korzystniejsza sytuacja lokalowa i usytuowanie jej w gmachu głównym Uczelni, gdzie uruchomiono dużą czytelnię, wydzielono księgozbiór podręczny o charakterze encyklopedy-

13 12 W anda Matwiejczuk czno-informacyjnym, a także wprowadzono nową strukturę organizacyjną obejmującą pięć Oddziałów: Gromadzenia i Uzupełniania Zbiorów, Opracowania Druków Zwartych i Ciągłych, Magazynowania i Konserwacji Zbiorów, Udostępniania (czytelnię, wypożyczalnię miejscową i międzybiblioteczną) oraz Katalogi. Nad prawidłowym funkcjonowaniem Biblioteki pieczę sprawowała Senacka Komisja Biblioteczna. Dyrektorem Biblioteki w sierpniu 1965 roku został dr Jan Reiter, absolwent Wydziału Filozoficznego i Humanistycznego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, a od kwietnia 1967 roku obowiązki dyrektora przejął mgr Jan Jakubowski, historyk i kustosz dyplomowany. Codzienną bibliotekarską pracę przez pierwsze dwadzieścia lat wykonywali ludzie, którzy z wielkim zaangażowaniem powiększali księgozbiór, zmieniali zasady organizacyjne, rozbudowywali i doskonalili informację katalogową, a korzystając z posiadanej wiedzy i doświadczenia kształcili młodą kadrę bibliotekarzy. Dbali o popularyzowanie literatury naukowej i upamiętniali na wystawach dorobek wybitnych ludzi nauki, rocznice, fakty i osiągnięcia Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu. Rozwój działalności informacyjnej, dalsza rozbudowa księgozbioru Lata siedemdziesiąte zaznaczyły się znacznym wzrostem potrzeb czytelników na usługi informacyjne. Temu zapotrzebowaniu wychodzi naprzeciw Uczelnia, powołując w 1972 roku na wniosek Senackiej Komisji Bibliotecznej Oddział Informacji Naukowej. Ten kolejny okres w rozwoju Biblioteki zapoczątkowany organizacją warsztatu informacyjno-bibliograficznego, tworzeniem kartotek zagadnieniowych, prowadzeniem zajęć dydaktycznych z informacji naukowej i historii książki, trwa nadal, ale obecnie w zmienionym i unowocześnionym zakresie. Od 1976 roku obowiązki dyrektora Biblioteki Głównej przejęła dr Wanda Matwiejczuk. W tym czasie Wyższa Szkoła Pedagogiczna rozwijała bardzo intensywnie swą działalność, kształcąc studentów na takich kierunkach jak: historia, filologia polska, filologia rosyjska, nauki społeczne, pedagogika, matematyka, fizyka i chemia. Rozszerzony zakres studiów wymagał systematycznej rozbudowy księgozbioru, zapewnione odpowiednie środki finansowe na zakup nowej literatury umożliwiły zgromadzenie do końca 1980 roku ponad woluminów książek, czasopism i zbiorów specjalnych. Lata osiemdziesiąte, a w szczególności rok 1981 i 1982 były tym okresem, kiedy bardzo poważnie ograniczona została dostawa książek i cza

14 Powstanie i działalność Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego. 13 sopism z importu, a ogólna sytuacja społeczno-polityczna ograniczyła wpływy nowych publikacji naukowych. Biblioteka Główna funkcjonowała ponad trzydzieści lat w pomieszczeniach, które przy znacznym wzroście księgozbioru i usług okazały się niewystarczające. Wymagało to pilnej poprawy bazy lokalowej. Inicjatywa zmiany lokalizacji agend bibliotecznych i przemieszczenia zbiorów podjęta została przez ówczesnego Rektora Wyższej Szkoły Pedagogicznej prof. dra hab. Tadeusza Gospodarka. Przejęty w stanie rozpoczętej budowy nietypowy obiekt, po dziewięciu latach prac adaptacyjnych i budowlanych, w 1989 roku stał się nową siedzibą Biblioteki. Scalony księgozbiór liczący wówczas woluminów, dobre warunki do nauki i studiów, a także dogodniejsze miejsca pracy dla bibliotekarzy, sprzyjały dalszemu wzrostowi czytelników, wypożyczeń i usług bibliotecznych. W latach rozwinęła się struktura organizacyjna Biblioteki Głównej, która pod koniec tego okresu obejmowała siedem oddziałów i sześć bibliotek w sieci uczelnianej. Samodzielne księgozbiory miały biblioteki Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii, Wydziału Ekonomicznego, Instytutu Filologii Angielskiej, Instytutu Filologii Germańskiej, Instytutu Techniki i Studium Wojskowego. W latach stanowisko dyrektora Biblioteki Głównej objął prof. dr hab. Józef Długosz, historyk, kustosz dyplomowany, dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu i wicedyrektor Biblioteki Politechniki Wrocławskiej. Z jego inicjatywy ukazał się pierwszy Rocznik Biblioteki Głównej, którego wydanie kontynuowano przez następne lata. Uniwersytecki okres w działalności Biblioteki Głównej Z połączenia Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Powstańców Śląskich i Instytutu Teologiczno-Pastoralnego w Opolu, 1 października 1994 roku utworzony został Uniwersytet Opolski, tym samym Biblioteka Główna uzyskała status biblioteki uniwersyteckiej i przyjęła nazwę Biblioteka Główna Uniwersytetu Opolskiego. Wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu środowiska naukowego na informację z zakresu nauk pedagogicznych, poszerzono zakres tematyczny bazy informacyjnej PEDAGOG utworzonej w 1990 roku, o nowy profil - edukację elementarną i wychowanie przedszkolne. Oddział Informacji Naukowej kontynuował systematyczną działalność wystawienniczą, promując dorobek naukowy poszczególnych instytutów i pracowników naukowych. W październiku 1995 roku uruchomiono pod kierownictwem prof. dra hab. Józefa Długosza specjalizację bibliotekarską dla studentów z kierunku pedagogiki.

15 14 Wanda Matwiejczuk Bardzo ważnym etapem w rozwoju Biblioteki było podjęcie działań związanych z komputeryzacją prac bibliotecznych. Proces ten rozpoczęto już w 1986 roku od skomputeryzowania czynności merytorycznych bibliotekarskich, by w następnych latach, przechodząc różne etapy modernizacji i zmian systemowych, objąć w konsekwencji jego zasięgiem całą drogę książki od gromadzenia poprzez opracowanie, informowanie i udostępnianie w systemie OPAC, co nastąpiło w 1997 roku. Czynności związane z unowocześnianiem form pracy w Bibliotece trwają cały czas i wynikają z jednej strony z rozwoju technologii informatycznej, a z drugiej - ze stale rosnących potrzeb czytelników. W styczniu 1995 roku powstało Konsorcjum Bibliotek Śląskich, które połączyło w programie TEMPUS Bibliotekę Główną Uniwersytetu Śląskiego, Bibliotekę Główną Akademii Ekonomicznej z Katowic i Bibliotekę Główną Uniwersytetu Opolskiego. Kontynuowana w następnych latach współpraca bibliotek poszerzona o inne placówki biblioteczne w regionie śląskim, przyniosła wiele osiągnięć: wprowadzono do usług informacyjnych nowe bazy o zasięgu światowym (Social Science Citation Index i Science Citation Index), a zastosowany system InfoWare umożliwił nawigację i dostęp do wielu zbiorów krajowej i zagranicznej informacji naukowej. Uczestnictwo w programie TEMPUS umożliwiło opolskim bibliotekarzom odbycie stażów zawodowych i poznanie nowoczesnych bibliotek: w Trewirze, Tours, Brukseli, Londynie i Madrycie. Katastrofalna powódź w 1997 roku - straty w księgozbiorze Najtrudniejszy okres w minionym pięćdziesięcioleciu to czas od 9 lipca do pierwszych dni października 1997 roku. Tragiczna powódź, w wyniku której 10 lipca kilka minut po godzinie 10. rano woda zalała dwie kondygnacje obiektu Biblioteki Głównej, spowodowała znaczne straty w księgozbiorze bibliotecznym (usunięto około 120 tysięcy woluminów książek i czasopism) i zniszczenia w pomieszczeniach magazynowych. Zbyt późne ostrzeżenie o czasie i rozmiarach zbliżającego się kataklizmu uniemożliwiło przeprowadzenie sprawnej akcji ewakuacyjnej, która objęłaby całość zbiorów. Od pierwszych dni katastrofy Biblioteka otrzymała szczególną pomoc ze stron władz Uniwersytetu Opolskiego i Ministerstwa Edukacji Narodowej. W zmaganiach ze skutkami powodzi obok bibliotekarzy stanęli ludzie dobrej woli, pracownicy naukowi, wojsko i wolontariusze. Największy trud jednak spoczywał na bibliotekarzach, którzy od pierwszych dni, kiedy można było wejść do budynku Biblioteki pracowali z wielkim odda

16 Powstanie i działalność Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego. 15 niem, nie szczędząc sił i czasu, w trudnych warunkach pokonywali wielokilometrową, krętą drogę korytarzy, wynosząc tysiące woluminów. W pamięci wszystkich, którzy pracowali w tamtym tragicznym czasie, pozostanie zawodowa solidarność, koleżeńska pomoc i wygrany wyścig z czasem, dzięki czemu udało się tak wiele w tak wyjątkowych okolicznościach. Biblioteka ponownie rozpoczęła działalność 6 października 1997 roku. Od tych dni do tej pory otrzymano ponad woluminów darów z kraju i zza granicy, od instytucji i osób prywatnych. Ponad 250 ofiarodawców przekazało Bibliotece Głównej książki i czasopisma. Tak spontanicznej, życzliwej i wielkiej pomocy nikt nie śmiał oczekiwać. Bezpośrednio po powodzi Rektor Uniwersytetu Opolskiego prof. dr hab. Stanisław S. Nicieja i wojewoda opolski Ryszard Zembaczyński podjęli inicjatywę budowy nowego gmachu bibliotecznego na suchym i bezpiecznym terenie. W przedstawionym wyborze ważniejszych wydarzeń, na szczególną uwagę zasługuje fakt przyznania Bibliotece w 1997 roku egzemplarza obowiązkowego. Dzięki wpływom nowości z polskiej produkcji wydawniczej zaistniała możliwość szybkiego odrestaurowania utraconego księgozbioru. W pięćdziesiątym roku działalności bibliotecznej Biblioteka Główna od wielu lat bardzo aktywnie uczestniczy w życiu Uniwersytetu Opolskiego, jest współorganizatorem promocji wybitnych pisarzy, polityków, ludzi nauki i kultury z kraju i zza granicy. Zainicjowana przez JM Rektora prof. dra hab. Stanisława Sławomira Nicieję Złota Seria Wykładów Otwartych organizowana w Czytelni Biblioteki Głównej ma już swoją tradycję, zapoczątkowana w 1996 roku stała się okazją do zaprezentowania ponad dwudziestu ważnych i interesujących tematów, miejscem dyskusji i wymiany poglądów, nie tylko dla studentów i pracowników Uniwersytetu, lecz także dla mieszkańców Opola. W celu umożliwienia użytkownikom korzystania z nowoczesnych technik poszukiwania i zarządzania informacją oraz danymi zamieszczonymi w zbiorach medialnych (audio, wideo, digital) w różnych zakresach i z różnych dziedzin wiedzy, uruchomiono Czytelnię Multimedialną wyposażoną w nowoczesny sprzęt komputerowy i telewizyjny. W roku akademickim 2000/2001, zamykającym pięćdziesięcioletni okres działalności Biblioteki Głównej i podległych jej jedenastu agend w sieci bibliotecznej, zarejestrowano czytelników. Wszystkie placówki biblioteczne odwiedziło osób, które wypożyczyły do domu

17 16 Wanda Matwiejczuk i skorzystały z księgozbiorów w czytelniach z woluminów. Oddział Informacji Naukowej oraz czytelnie obsłużyły w ciągu mijającego roku akademickiego użytkowników, odbiorców informacji, których potrzeby realizowano, opierając się na posiadanych zbiorach książek i czasopism, bazach danych i katalogach bibliotecznych. Pod koniec września 2001 roku stan zbiorów bibliotecznych w Uniwersytecie Opolskim obejmował woluminów książek, czasopism, mikrofilmów, 578 starodruków, zbiór dokumentów z Archiwum Rodła, rękopisy i nagrania dźwiękowe, kasety i dyski VHS, DVD i inne. Z prenumeraty, kupna i egzemplarza obowiązkowego Biblioteka Główna i biblioteki sieci uniwersyteckiej przyjmują ponad 2500 tytułów czasopism polskich i zagranicznych. W Bibliotece Głównej i we wszystkich podległych jej agendach bibliotecznych 30 września 2001 roku zatrudnionych było przy realizacji zadań obejmujących gromadzenie, opracowanie, udostępnianie, w informacji naukowej, w magazynach bibliotecznych i przy konserwacji zbiorów siedemdziesięciu trzech bibliotekarzy. Nad sprawnością sieci komputerowej czuwał trzyosobowy zespół informatyków. Obsługę administracyjną, techniczną i porządkową zapewniała grupa siedemnastu pracowników. Rozbudowa sieci komputerowej ułatwiła czytelnikom dostęp do katalogów bibliotecznych, baz danych na CD-ROM i informacji znajdujących się w Internecie. Do dyspozycji kadry naukowej i studentów były bazy zagraniczne: ERIC, Science Citation Index, Social Science Citation Index, Beilstein, Chemical Abstracts, ATLA, Psyclnfo, Math Sci-Mathematical Reviews, a także zbiory informacji o zawartości czasopism naukowych zagranicznych EBSCO - projekt EIFL i Swets Blackwell - System Swetsnet Navigator. Własna baza informacyjna PEDAGOG rozbudowana została do około jedenastu tysięcy rekordów z zapisem danych o publikacjach z zakresu pedagogiki opiekuńczo-wychowawczej, edukacji wczesnoszkolnej i wychowania przedszkolnego. Poprzez zastosowanie VLAN-ów w miejskiej sieci komputerowej Biblioteka Główna i sieć bibliotek Uniwersytetu Opolskiego uzyskały wspólną łączność, dostęp do katalogów bibliotecznych, kont czytelniczych i baz danych. Działalność biblioteczna jest w pełni skomputeryzowana. Biblioteka ma swoją stronę WWW i poprzez nią informuje o zbiorach bibliotecznych, bazach danych, dostępie do księgozbiorów i o wszystkich ważniejszych działaniach podejmowanych na rzecz czytelników. W minionym pięćdziesięcioleciu realizowano wiele zadań o różnym charakterze, zarówno merytorycznym, jak i organizacyjnym, ale do najważniejszych należy zaliczyć te, które ułatwiały korzystanie z Biblioteki i sprzyjały tworzeniu przyjaznego klimatu współpracy bibliotekarzy z czytelnikami.

18 Powstanie i działalność Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego. 17 Na przyszłość Można przewidzieć, że graficzny, symboliczny zapis treści, stanowiący podstawę współczesnych książek drukowanych i czasopism, dokumentów życia społecznego i innych komunikatów, będzie funkcjonował nadal, ale z pewnością zostanie wzbogacony przez zastosowanie nowoczesnych technologii oraz uzupełniony o środki audiowizualne i elektroniczne, wspomagające percepcję treści. Książka elektroniczna, stanowiąca dzisiaj nowość, jest zapowiedzią zmiany dotychczasowej, tradycyjnej formy papierowego woluminu, tak przyjaznego czytelnikom i tak bardzo funkcjonalnego do tej pory. W prognozowaniu losów książki należy podzielić pogląd prof. dra hab. Krzysztofa Migonia, który uważa, że zarówno beletrystyka, jak i literatura naukowa... długo jeszcze pozostaną w najwygodniejszej dla czytelnika formie drukowanego, albo inną techniką wykonywanego kodeksu. Ale i pozycja książki «nienarracyjnej», zwłaszcza edukacyjnej i naukowej nie wydaje się być zagrożona. Książka naukowa, przynajmniej w obecnym modelu uprawiania nauki i upowszechniania wiedzy, zachowuje swoją klientelę, tak po stronie twórców, jak i odbiorców, choć właśnie komunikacja naukowa często nie potrzebuje książki (ale, dodajmy nie potrzebuje tylko tradycyjnej książki naukowej; potrzebuje zaś czasopism, materiałów konferencyjnych i innych rodzajów «szarej literatury», w istocie więc różnego typu dokumentów piśmienniczych, zatem swego rodzaju książek) 2. Taka perspektywa kultury książki wyznaczy przyszłą funkcję biblioteki, która przyjmie nowe treści w nowej formie przekazu. Czytelnie przystosowane zostaną do nowych warunków pracy osób, które będą korzystały z dokumentów oglądowo-słuchowych i elektronicznych, informacja naukowa zaniecha budowy kartotek na rzecz tworzenia i współtworzenia dużych baz bibliograficznych i tekstowych. W planowanym nowym obiekcie Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego przewiduje się połączenie zbiorów bibliotecznych w jedną całość, gdzie obok siebie znajdą miejsce: książki, czasopisma papierowe i czasopisma elektroniczne, bazy informacyjne dostępne sieciowo, zbiory medialne oraz ulokowany w Internecie katalog własnego księgozbioru i innych bibliotek, a dziedzinowy układ literatury naukowej ułatwi czytelnikom samodzielny i wolny dostęp do zbiorów, które uzupełni wiedza zawarta w pojemnej pamięci komputerowej. Przyszłą działalność biblioteczną uwarunkuje także czytelnik, użytkownik zbiorów, to jego nowe wymagania będą obligowały służbę biblioteczną do zmiany czasu i warunków pracy. Bibliotekarze będą musieli rozważyć i uwzględnić te wymagania. Zmieni się z pewnością obecny ste 2 K. Migoń, Książka przyszłością kultury, Bibliotekarz 2001, nr 7-8, s U n ow ocześnianie organizacji..

19 18 Wanda Matwiejczuk reotyp bibliotekarza, ten zawód ma ciekawą przyszłość, obecnie pełnione role i obowiązki zawodowe na różnych stanowiskach ulegną zmianom. Pracownik biblioteczny stanie się partnerem czytelnika, który w krótkim ograniczonym czasie będzie oczekiwał kompetentnej, szybkiej obsługi i wyczerpującej informacji. Bardzo interesującą wizję przyszłości zawodu bibliotekarskiego przedstawiła na łamach Bibliotekarza Bożena Bednarek-Michalska, podsumowując swój artykuł wyraziła nadzieję, zbliżoną do poglądu większości współczesnych bibliotekarzy, że będziemy pracowali... z tą samą książką - tylko w zmienionej formie, w tej samej bibliotece - tylko ze zmieniona przestrzenią, będą również ci sami bibliotekarze, tylko - jak to określa autorka - w «innej skórze» 3. Wychodząc naprzeciw zmieniającej się funkcji współczesnej biblioteki naukowej, a w szczególności biblioteki uniwersyteckiej, z całą pewnością rozpatrzyć należy wszystkie uwarunkowania i okoliczności, ażeby wykreować i stworzyć bibliotekę otwartą, z wolnym dostępem do bogatego w treści księgozbioru, zróżnicowanego pod względem formy, bibliotekę nową i nowoczesną, wybudowaną na miarę potrzeb czytelników i oczekiwań bibliotekarzy. 3 B. Bednarek-Michalska, Bibliotekarz dziś i jutro - jaki powinien być?, Bibliotekarz 1998, nr 12, s. 3-7.

20 Henryk HÜLLENDER Biblioteka U niw ersytecka w W arszawie NOWOCZESNA BIBLIOTEKA UNIWERSYTECKA: MITY I PROGNOZY A M O D E R N U N IV E R SIT Y L IB R A R Y : M YTH S A N D O U T L O O K S S u m m a ry : Contemporary academic libraries function as regular enterprises by setting goals and measuring the degree of their attainment. Their quality is determined not so much by the size of their collections as by the degree of convenience offered to the user. This is achieved both by a rigorous observance of standards and by introducing original localized solutions, as well as by exhibiting a capacity to participate in international projects. All these measures are aimed, first of all, at aiding the didactic process, although persistent stereotypes link them to research studies, which is detrimental to the process of rationalizing the rules of funding. If the com puter-assisted information in Poland is to be financed exclusively from the research study funds, then the quality of the didactic process will surely be seriously affected. The computerization of the resources is one of the crucial tasks of academic libraries. It certainly requires ample funding; however, it does not allow us to give up erecting new library buildings, as they are needed by the academic community for their social and cultural significance, as well as for their capacity to store huge resources of the printed materials Panie Rektorze, Droga Wando, Szanowni goście. Serdecznie dziękuję za zaproszenie na tę piękną uroczystość. Rozumiem, że może mieć ono coś wspólnego z przekonaniem, że Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie zrobiła znaczące kroki w kierunku nowoczesności. Nie mogę powiedzieć, iżbym w to do końca nie wierzył. Cieszy mnie też ta fala zainteresowania bibliotekami (na które biblioteki ciężko zapracowały!), choć uważam, że nadal w powszechnej świadomości Polaków stanowią one białą plamę. Wizyta w Opolu jest dla mnie tym milsza, że pracując na Mazowszu, cenię miejsca o wyrazistej, bogatej tradycji. Przemówienie Pana Rektora Stanisława Nicieji na inauguracji roku akademickiego 2001/2002 było wielką pochwałą Opola jako miasta. Mimo że Warszawa jest najwięk