REŻIM HYDROGEOLOGICZNY UJĘCIA JAN 2 W CZERNIAWIE-ZDROJU W ŚWIETLE DŁUGOLETNICH OBSERWACJI

Transkrypt

1 REŻIM HYDROGEOLOGICZNY UJĘCIA JAN 2 W CZERNIAWIE-ZDROJU W ŚWIETLE DŁUGOLETNICH OBSERWACJI Marta Toczek, Politechnika Wrocławska, Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii, Instytut Górnictwa, Zakład Geologii i Wód Mineralnych, marta.marszalek@pwr.edu.pl, tel.: (+48) W pracy przedstawiono analizę reżimu hydrogeologicznego Jan 2 w Czerniawie-Zdroju. Wykorzystane zostały dane pochodzące z Uzdrowiska Świeradów-Czerniawa, m.in. wyniki obserwacji stacjonarnych prowadzonych przez Uzdrowiskowy Zakład Górniczy. Oparto się również o wyniki pomiarów własnych przeprowadzonych przez autorkę w roku Opracowana charakterystyka zawiera analizę podstawowych parametrów fizyko-chemicznych wód, ich chemizmu, w tym zawartości składników swoistych takich jak dwutlenek węgla i radon oraz wydajności Jan 2. Słowa kluczowe: wody lecznicze, właściwości fizyko-chemiczne, metamorfik izerski Key words: medicinal waters, physico-chemical properties, Izera metamorphic complex 1. Wstęp Czerniawa-Zdrój, jedno z najstarszych dolnośląskich uzdrowisk, jest malowniczą miejscowością położoną w głębokiej dolinie Czarnego Potoku u podnóży północnych zboczy Smreka i Stogu Izerskiego. Od 1 stycznia 1973 r. administracyjnie należy do Świeradowa-Zdroju. Czerniawa powstała w 1 poł. XVII w. jako osada przy hucie szkła, przy której w 1651 r. osiedlili się czescy uchodźcy religijni. W roku 1783 odkryto tu, a od 1851 r. używano do celów leczniczych, wody mineralne siedmiu, połączonych jednym ujęciem, wypływów pod nazwą źródła Wiktorii (Potocki, 1975). Uzdrowisko rozpoczęło działalność na początku XIX w. Od 1826 r. istniały tu łazienki (Staffa i in., 1989). W 1860 r. wzniesiono dom zdrojowy, istniejący do 1910 r., kiedy to powstał obecny budynek (Czerwiński & Mazurski, 1983). Nawiercona w 1927 r. na głębokości 90 m otworem Jan żelazista szczawa wodorowęglanowo-wapniowa, pozwoliła na rozbudowę urządzeń balneotechnicznych istniejących w uzdrowisku. Jednocześnie zaprzestano eksploatacji źródła Wiktoria. Druga wojna światowa spowodowała dewastację urządzeń i przerwę w działalności uzdrowiska. Funkcję lecznictwa balneologicznego wznowiono ponownie dopiero w 1948 r. W trakcie prac badawczych prowadzonych w latach odkryto w Czerniawie-Zdroju źródło słabo zmineralizowanej wody radonowej (Paczyński & Sadurski, red., 2007). W latach późniejszych w sąsiednim Ulicku (dawniej Pogranicze Górne) uzyskano szczawy w odwiertach o głębokościach m. Obecnie w Czerniawie-Zdroju eksploatowany jest jedynie jeden otwór ujmujący szczawę odwiert nr 4 (Jan 2), będący przedmiotem niniejszego artykułu. 2. Warunki geologiczno-strukturalne Złoże wód leczniczych Czerniawy-Zdroju położone jest w Sudetach Zachodnich, w obrębie krystaliniku karkonosko-izerskiego. Blok karkonosko-izerski tworzy zwarty zespół jednostek tektonicznych wyższego rzędu zbudowanych z różnowiekowych skał krystalicznych (Oberc, 1972). Czerniawa-Zdrój położona jest w jego północno-zachodniej części zwanej metamorfikiem izerskim. Jednostka ta zbudowana jest głównie z gnejsów izerskich, zawierających wkładki łupków łyszczykowych. Oprócz proterozoiczno-dolnopaleozoicznych utworów krystalicznych, w budowie geologicznej okolic Czerniawy-Zdroju, biorą udział paleogeńsko-neogeńskie skały wylewne i osady czwartorzędowe.

2 Utwory krystaliczne. Utwory krystaliczne reprezentowane są w przeważającej ilości przez różne odmiany gnejsów i łupków krystalicznych, głównie łyszczykowych (muskowitowo-biotytowych, chlorytowo-biotytowych i serycytowych), kwarcowo-skaleniowych i biotytowo-amfibolitowych. Potężny kompleks takich łupków, o szerokości od 1 do 2 km ciągnie się łukiem wygiętym ku północy, ze wschodu na zachód, przebiegając przez centrum Czerniawy-Zdroju. Jest to tzw. Pasmo Starej Kamienicy, jedno z trzech większych pasm łupkowych w obrębie granitognejsów metamorfiku izerskiego. W środkowej partii łupków spotyka się warstwy cienkolaminowego, drobnooczkowego gnejsu (m.in. na północnych zboczach Czerniawskiej Kopy). Serię łupkową od NW i SE otaczają skały gnejsowe, w tym gruboziarniste, średnioziarniste, granito oraz leukogranity z żyłami kwarcowymi. Skały te budują północne zbocza Góry Opaleniec oraz rejon na północ od Czerniawy tzw. Pogranicze. Datowania gnejsów izerskich wykonane w 1980 r. metodą izochrony Rb-Sr (Borkowska i in., 1980) wykazały ich ordowickie wieki ( Ma). Kilkakrotnie powtarzane datowania cyrkonów z gnejsów izerskich metodami U-Pb i Pb-Pb ulokowało te skały w przedziale Ma (Korytowski i in., 1993, Oliver i in., 1993, Kröner i in., 1994, Philippe i in., 1995, Żelaźniewicz i in., 2003). Łupki krystaliczne uznaje się za proterozoiczne. W obrębie kompleksu łupkowo-gnejsowego spotykane są również skały intruzywne typu diabazowego i bazaltowego występujące w formie żył. W Czerniawie-Zdroju stwierdzono je na SW i S stokach Czerniawskiej Kopy, na północ od Domu Zdrojowego i nawiercono w otworach 6, P-1 i P-2 w rejonie Pogranicza (Starzyńska, 1993, 1995). Czwartorzęd. Utwory czwartorzędowe reprezentowane są przez plejstoceńskie gliny zboczowe przemieszane z gruzem skalnym oraz holoceńskie gliny zwietrzelinowe i żwiry (Oberc, 1972, Starzyńska, 1993, 1995, Szałamacha J. & Szałamacha M., 1984). Charakterystyczne są również osady terasowe i torfy. Miąższość osadów czwartorzędowych wynosi od 2 do 14 m i największa jest w dolinach potoków. Wszystkie osady leżą bezpośrednio na podłożu krystalicznym.

3 Rys. 1. Ujęcia wód leczniczych Czerniawy-Zdrój na tle budowy geologicznej (za: Szałamacha J. & Szałamacha M., 1984, zmienione) Fig. 1. Intakes of medicinal waters of Czerniawa-Zdrój on geological background (after: Szałamacha J. & Szałamacha M., 1984, changed) Na ostateczny kształt budowy geologicznej okolic Czerniawy-Zdroju wpłynęły ruchy waryscyjskie i młodosaksońskie, które przyczyniły się do ukształtowania układu dyslokacji i spękań istotnych dla krążenia wód leczniczych. Rejon ten jest silnie zdyslokowany. W południowej części Czerniawy-Zdroju zaznacza się forma fleksuralna, na kontakcie łupków łyszczykowych z leukogranitami, poprzecinana uskokami poprzecznymi o przebiegu N-S. Obecność tych stref uskokowych jest podkreślona w terenie przebiegiem cieków powierzchniowych Czarnego Potoku i Łużycy. Strefy występowania szczaw w rejonie Domu Zdrojowego znajdują się na przecięciu uskoku doliny Czarnego Potoku z przedłużeniem strefy dyslokacyjnej, tzw. uskoku źródłowego Świeradów- Czerniawa. W północnej części Czerniawy-Zdroju występuje dyslokacja o przebiegu południkowym oraz uskok o przebiegu SW-NE, związany ze starszymi, płytkimi mi wód leczniczych (źródło Maria) w rejonie Pogranicza (Kornaś, 1959, Oberc, 1958, 1972, Szałamacha J. & Szałamacha M., 1968, 1984). 3. Warunki hydrogeologiczne Skałami zbiornikowymi dla wód podziemnych Czerniawy-Zdroju są proterozoicznodolnopaleozoiczne skały metamorficzne oraz czwartorzędowe zwietrzeliny i rumosze gromadzone głównie w dolinach potoków górskich. Wody podziemne tego rejonu reprezentowane są zarówno przez wody zwykłe, jak i wody mineralne uznane za lecznicze oraz słabo zmineralizowane wody radonowe.

4 Wody zwykłe stanowią współczesne tło lokalne dla wód leczniczych. Są to wody typu SO 4 -(Cl)- Ca-Na-Mg o mineralizacji od 0,05 0,09 g/dm 3. Są one wodami płytkiego krążenia, związanymi ze strefą szczelinowo-zwietrzelinową (do głębokości ok. 30 m). Wody te są eksploatowane studniami gospodarskimi i mi zlokalizowanymi na stokach Czerniawskiej Kopy. Wody lecznicze występują w kambro-ordowickich gnejsach i proterozoicznych łupkach krystalicznych, należących do metamorfiku izerskiego. Ich wypływy związane są ze strefami tektonicznymi. Układ dyslokacji i szczelin umożliwia głębokie krążenie wód, które nasycają się dwutlenkiem węgla i radonem. Za niską mineralizację wód leczniczych Czerniawy-Zdroju odpowiada mało podatny na ługowanie skład mineralny skał zbiornikowych. W strefach silnego zaangażowania tektonicznego wody zwykłe i lecznicze są w kontakcie, często mieszając się ze sobą, w wyniku czego powstają zróżnicowane typy chemiczne wód, takie jak: - szczawy HCO 3 -Ca-Mg, o najwyższej w rejonie izerskim mineralizacji (2,7-3,3 g/dm 3 ), zawartości radonu na poziomie 25,9-233,1 Bq/dm 3 i dwutlenku węgla od 1,0-3,5 g/dm 3. Wody te ujęte są otworem nr 4 (Jan 2); - szczawy HCO 3 -(SO 4 )-Ca-Mg o mineralizacji 0,1-0,3 g/dm 3 i zawartości radonu od 22,3-333 Bq/dm 3, powstające na skutek mieszania się szczaw o wyższej mineralizacji z wodami słabo zmineralizowanymi. Wody te ujęte są otworami nr 1 oraz P-1 i P-2; - wody o typie SO 4 -(Cl)-Ca-Na-(Mg) o najniższej mineralizacji (0,05-0,09 g/dm 3 ), ujmowane m.in. w ujęciu Radoczynne (Ciężkowski, 1990, 2003). Szczegółową charakterystykę hydrochemiczną poszczególnych ujęć wraz z dodatkowymi informacjami zamieszczono w tab. 1. Lp. Nazwa Tab. 1 Charakterystyka ujęć wód leczniczych w Czerniawie-Zdroju* Tab. 1 Characteristic of medicinal waters intakes in Czerniawa-Zdrój* Rok powstania 1 Nr Nr 4 (Jan 2) Jan Maria okres przedwojenny 5 Radoczynne P P GT-1 Skały wodonośne Rodzaj Głębokość [m] odwiert 60,2 odwiert 197,2 odwiert 91,5 studnia 3,25 studnia 1,5 odwiert 100 odwiert R odwiert Nr Nr Charakterystyka hydrochemiczna 0,015% HCO 3 -Ca-Mg+Rn 0,31% szczawa HCO 3 -Ca-Mg +Fe+Rn+F+Si 0,11% szczawa HCO 3 -Ca-Mg+Fe 0,075% HCO 3 -Ca-Mg +Fe+Rn+CO 2 0,006% SO 4 -Ca+Rn 0,12% szczawa HCO 3 -Mg-Ca+Fe 0,25% szczawa HCO 3 -Ca-Mg+Fe Stan nieeksploat. eksploat. nieeksploat. przeznacz. do likwidacji przeznacz. do likwidacji nieeksploat. nieeksploat. odwiert 260 szczawa nieeksploat. słabozmineral. szczawa Fe-Mn+Rn nieeksploat. odwiert 62,3 szczawa nieeksploat. odwiert 55 szczawa nieeksploat.

5 Lp. Nazwa Rok powstania Skały wodonośne Rodzaj Głębokość [m] Charakterystyka hydrochemiczna 12 Nr odwiert 35 szczawa zlikwidowane 13 Nr odwiert 15,1 szczawa zlikwidowane * na podstawie Ciężkowski, 1990, 2003, Ciężkowski i in., 1995, Liber-Madziarz, 2001 Na podstawie składu izotopowego tlenu i wodoru stwierdzono, że obszary zasilania wód Czerniawy-Zdroju znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie miejscowości. Wody Jan 2 posiadają obszar zasilania położony na wysokościach ok m n.p.m., a więc obejmuje on zbocza doliny Czarnego Potoku i jej dno na południe od. Z otworu tego wypływa woda będąca mieszaniną składowej beztrytowej (80-90%) i składowej młodszej, której czas przepływu określony został na lata (Ciężkowski i in., 1996). Stan 4. Metodyka badań Analizę reżimu hydrogeologicznego Jan 2 w Czerniawie-Zdroju oparto o dane pochodzące z Uzdrowiska Świeradów-Czerniawa oraz o własne obserwacje wykonane w 2014 r. Analizy składu chemicznego wód Jan 2 wykonywane są od 1971 r. w cyklach rocznych (od 2011 r. z częstotliwością raz na dwa lata) i obejmują oznaczenia podstawowego składu jonowego wód, a także składników swoistych, takich jak wolny dwutlenek węgla, radon, fluor, żelazo i kwas metakrzemowy. Od 1985 r. w uzdrowisku prowadzone są obserwacje stacjonarne parametrów takich jak: temperatura i odczyn wód, stężenia wodorowęglanów, zawartość radonu i wolnego dwutlenku węgla oraz wydajność. Aktualnie są one wykonywane z częstotliwością raz na tydzień. Dane zostały uzupełnione o pomiary wykonane przez autorkę w 2014 r. (temperatury i odczynu wód, przewodności elektrolitycznej właściwej, potencjału redoks, zawartości wolnego CO 2 ). 5. Reżim hydrogeologiczny Jan 2 Utworami wodonośnymi dla wód leczniczych Czerniawy-Zdroju, ujętych otworem Jan 2, są wieku proterozoicznego (Rys.1). Kryterium kwalifikującym ujmowane tam wody do wód leczniczych, zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dn (Dz. U. Nr 32, Poz. 220), jest zawartość wolnego dwutlenku węgla przekraczająca 1000 mg/dm 3, co pozwala zaliczyć je do szczaw. Ujęte wody charakteryzują się mineralizacją ogólną od mg/dm 3, średnio 2823,4 mg/dm 3. Na ryc. 2 przedstawiono wielkość mineralizacji wód w poszczególnych miesiącach w latach Jak widać nie zaznacza się tu sezonowa zmienność wahań wartości tego parametru.

6 Mineralizacja [mg/dm 3 ] Jan Miesiące Rys. 2. Mineralizacja ogólna wody w ujęciu Jan 2 w okresie Fig. 2. Mineralization of water in Jan 2 intake during the period of Temperatura wód Jan 2 nie ulegała znacznym wahaniom na przestrzeni ostatnich 40 lat i wynosiła od 9,1 C do 13,7 C, średnio 10,9 C. Odczyn wód leczniczych zawierał się w granicach 5,6-7,0, średnio 6,21, co pozwala zaliczyć je do wód od słabo kwaśnych do obojętnych (Macioszczyk & Dobrzyński, 2002). W ujęciu Jan 2 nie zaznacza się sezonowy charakter wahań odczynu wód (Tab. 2). Jeśli chodzi o temperaturę, nieco wyższe jej wartości notowano w cieplejszych okresach roku (miesiące maj-październik), niż w miesiącach zimowych. Różnice te były jednak minimalne, co pozwala wysnuć wniosek, że na termikę wód leczniczych nie mają wpływu panujące warunki atmosferyczne, w tym temperatura otoczenia. Tab. 2 Średnie miesięczne wartości wybranych parametrów Jan 2 w latach i ich zmiany w skali roku kalendarzowego Tab. 2 Average monthly values of selected parameters in Jan 2 intake during the period of and changes in the scale of calendar year Miesiąc HCO 3 [mg/dm 3 ] CO 2 [mg/dm 3 ] Temp. wody [ C] Rn [Bq/dm 3 ] ph [-] Q [m 3 /h] styczeń 1393,9 2280,7 10,09-6,35 0,57 luty 1398,7 2295,2 9,80 57,09 6,41 0,58 marzec 1391,3 2288,3 10,01 46,12 5,82 0,58 kwiecień 1430,0 2247,2 10,35 50,40 6,37 0,59 maj 1450,4 2204,5 11,04 40,26 6,50 0,57 czerwiec 1433,1 2192,4 11,34 43,05 6,52 0,56 lipiec 1452,0 2186,5 11,63 39,47 6,51 0,53 sierpień 1481,3 2185,6 11,71 36,24 6,40 0,53 wrzesień 1445,3 2221,7 11,48 42,81 6,39 0,53 październik 1454,7 2206,9 11,05 52,01 6,37 0,55 listopad 1432,0 2228,0 10,62 69,07 6,45 0,56 grudzień 1406,8 2233,6 10,22 197,33 6,48 0,54 minimum 1391,3 2185,6 9,80 36,24 5,82 0,53 maksimum 1481,3 2295,2 11,71 197,33 6,52 0,59 średnia arytmetyczna 1430,8 2230,9 10,78 61,26 6,38 0,56 odchylenie standardowe 28,1 39,4 0,68 46,09 0,19 0,02

7 Eksploatowane w ujęciu Jan 2 wody charakteryzują się dużą stałością składu chemicznego. Typ hydrochemiczny wody nie zmienił się na przestrzeni ostatnich 40 lat (Ryc.3). Badane wody są wodami typu HCO 3 -Ca-Mg. Rys. 3. Chemizm wód leczniczych Jan 2, odwzorowany metodą trójkątno-rombową (analizy z lat ) Fig. 3. Chemistry of medicinal waters in Jan 2 intake, represented on Piper s diagram (analyses of the years ) Bardzo istotnym, z punktu widzenia balneologii, składnikiem wód podziemnych w ujęciu Jan 2 jest wolny dwutlenek węgla, który decyduje o ich leczniczym charakterze. Zawartość wolnego CO 2 w latach zmieniała się w zakresie mg/dm 3, średnio wynosząc 2210,7 mg/dm 3. Biorąc pod uwagę średnie roczne zawartości CO 2 obserwuje się pewne wahania na przestrzeni ostatnich 40 lat. Najwyższe wartości odnotowano na początku funkcjonowania, w roku 1973 (Ryc. 4). Wyliczenie średnich stężeń dwutlenku węgla dla poszczególnych miesięcy wykazało jednak, że zawartość tego składnika utrzymuje się mniej więcej na stałym poziomie na przestrzeni całego roku kalendarzowego w analizowanym wieloleciu (Tab. 2).

8 CO 2 [mg/dm 3 ] Lata Rys. 4. Zmiany stężeń wolnego CO 2 w wodzie w ujęciu Jan 2 w latach Fig. 4. Changes of free CO 2 concentrations in water in Jan 2 intake during the period of Obserwuje się istnienie zależności pomiędzy zawartością wolnego dwutlenku węgla w wodzie, a wydajnością (Ryc. 5). Stężenie wolnego CO 2 jest tym wyższe, im wyższa jest wydajność. Podobne zależności zaobserwowano w przypadku odczynu wód i stężeń radonu. Z kolei odwrotną zależność stwierdzono w przypadku temperatury wody stężenie wolnego CO 2 rosło wraz ze spadkiem temperatury. Rys. 5. Stężenie wolnego CO 2 w wodzie a wydajność w ujęciu Jan 2 Fig. 5. Free CO 2 concentrations in water and discharge in Jan 2 intake Ważnym składnikiem swoistym wód uzdrowiska Świeradów-Czerniawa Zdrój jest radon. Wody zawierające więcej niż 74 Bq/dm 3 klasyfikowane są jako wody radonowe i traktowane jako lecznicze, zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dn (Dz. U. Nr 32, Poz. 220). Średnie roczne stężenia radonu w wodach Jan 2 w ostatnich 40 latach wahają się od 7,4 do 474 Bq/dm 3, średnio wynosząc 69,6 Bq/dm 3. W niektórych latach zawartości radonu pozwalają uznać wody

9 Jan 2 za radonowe, w innych z kolei są zbyt niskie, by spełnić to kryterium. Najwyższe stężenia w analizowanym ujęciu zanotowano w 1986 r. Biorąc pod uwagę średnie wartości stężeń w poszczególnych miesiącach (Tab. 2) jedynie w grudniu wody Jan 2 pozwalają klasyfikować się do leczniczych wód radonowych. W pozostałych miesiącach średnie stężenia radonu nie przekraczają 74 Bq/dm 3. Sezonowy charakter zmian stężeń radonu w wodach badanego nie jest obserwowany. Pozwala to sądzić, że na stężenia radonu rozpuszczonego w wodach podziemnych nie mają znaczącego wpływu czynniki, zwłaszcza atmosferyczne, charakteryzujące się sezonową zmiennością w ciągu roku, takie jak np. temperatura powietrza. W wodach Jan 2 występują ponadto takie składniki swoiste, jak fluor, krzemionka i żelazo. Zawartości jonu fluorkowego w okresie wahały się w granicach 0,6-2,21 mg/dm 3 (średnio 1,15 mg/dm 3 ), kwasu metakrzemowego 46,8-114,4 mg/dm 3 (średnio 85 mg/dm 3 ), a jonu żelazawego 15,8-104 mg/dm 3 (średnio 27,5 mg/dm 3 ). Średnie roczne wydajności Jan 2 w ostatnim czterdziestoleciu zawierały się w granicach 0,19-0,84 m 3 /h, średnio 0,50 m 3 /h. Biorąc pod uwagę średnie wydajności dla poszczególnych lat obserwuje się pewne wahania, jednak wyliczenie średnich wydajności dla poszczególnych miesięcy, dla całego analizowanego okresu (Tab. 2) pokazuje, że wydajność Jan 2 utrzymuje się na mniej więcej stałym poziomie i nie jest podatna na wpływ czynników zewnętrznych, takich jak np. warunki atmosferyczne. 6. Podsumowanie Jan 2 jest obecnie jedynym eksploatowanym ujęciem wód leczniczych w Czerniawie-Zdroju. Skałami zbiornikowymi dla występujących tam wód są proterozoiczne. Wody Jan 2 są szczawami o typie hydrochemicznym HCO 3 -Ca-Mg. Mineralizacja ogólna wód notowana w ostatnim czterdziestoleciu wynosiła od mg/dm 3 (najwyższa w całym regionie izerskim), a temperatura wody 9,1-13,7 C. Są to wody słabo kwaśne do obojętnych, charakteryzujące się dużą stałością składu chemicznego. Zawierają takie składniki swoiste jak dwutlenek węgla (od mg/dm 3 ), radon (7,4-474 Bq/dm 3 ), fluor (0,6-2,21 mg/dm 3 ), żelazo (15,8-104 mg/dm 3 ) i krzemionkę (46,8-114,4 mg/dm 3 ). Wydajność wynosiła od 0,19-0,84 m 3 /h. Wszystkie analizowane parametry wykazywały brak wyraźnego sezonowego charakteru zmian, co pozwala przypuszczać, że na chemizm wód, a także wydajność Jan 2 nie mają znaczącego wpływu naturalne czynniki zewnętrzne, zwłaszcza atmosferyczne, charakteryzujące się sezonową zmiennością w ciągu roku. 7. Podziękowania Niniejsza praca została współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Autorka pragnie również serdecznie podziękować Zarządowi Uzdrowiska Świeradów-Czerniawa Sp. z o.o. oraz Pani Teresie Dragunowicz za umożliwienie wykorzystania danych archiwalnych. Literatura BORKOWSKA M., HAMEURT J., VIDAL P., Origin and age of Izera gneisses and Rumburk granites in the Western Sudetes, Acta Geol. Polon., 30, s CIĘŻKOWSKI W., Studium hydrogeochemii wód leczniczych Sudetów polskich, Pr. Nauk. Inst. Geotech. PWr, nr 60, ser. 19. CIĘŻKOWSKI W., Szczawy i wody radonowe bloku karkonosko-izerskiego, [w:] Ciężkowski W., Wojewoda J., Żelaźniewicz A. (red.), Sudety Zachodnie: od wendu do czwartorzędu, s , Wyd. WIND, Wrocław.

10 CIĘŻKOWSKI W., DZIDOWSKA K., PRZYLIBSKI T., Ocena oddziaływania eksploatacji wód leczniczych Czerniawy Zdroju na środowisko, Inst. Geotech. ihydrotech. PWr, Wrocław. CIĘŻKOWSKI W., DOKTÓR S., GRANICZNY M., KABAT T., LIBER E., PRZYLIBSKI T., TEISSEYRE B., WIŚNIEWSKA M., ZUBER A., Próba określenia obszarów zasilania wód leczniczych pochodzenia infiltracyjnego w Polsce na podstawie badań izotopowych, Zał. 4 Złoże wód leczniczych Czerniawy Zdroju, Wrocław (maszynopis). CZERWIŃSKI J., MAZURSKI R.M, Sudety Przewodnik, Sudety Zachodnie, Wyd. Sport i Turystyka, Warszawa. KORNAŚ J., Szczegółowa mapa geologiczna Sudetów, 1:25 000, Arkusz Pobiedna z Objaśnieniami, Wyd. Geol., Warszawa. KORYTOWSKI A., DÖRR W., ŻELAŹNIEWICZ A., U-Pb dating of (meta)granitoids in the NW Sudetes (Poland) and their bearing on tectono-stratigraphic correlation, Terra Nova, 5, Abstract suppl. no. 1, EUG VII Strasbourg, 331. KRÖNER A., JAECKEL P., OPLETAL M., Pb-Pb and U-Pb ages for orthogneisses from eastern Bohemia: Further evidence for major Cambro-Ordovician magmatic event, Journal of the Czech Geological Society, 39, 1, 61. LIBER-MADZIARZ E., Zmienność wydajności ujęć wód leczniczych eksploatowanych samoczynnie ze złóż sudeckich, Praca doktorska, Raporty Inst. Górn., Ser. PRE nr 3, PWr, Wrocław. MACIOSZCZYK A., DOBRZYŃSKI D., Hydrogeochemia strefy aktywnej wymiany wód podziemnych, Wyd. PWN, Warszawa. OBERC J., Izerska seria suprakrustalna, Przegląd Geologiczny, nr 8/9, s OBERC J., Budowa geologiczna Polski, T. IV. Tektonika. Sudety i obszary przyległe, Wyd. Geol., Warszawa. OLIVER G. J. H., CORFU F., KROGH T. E., U-Pb ages from SW Poland: evidence for a Caledonian suture zone between Baltica and Gondwana, J. Geol. Soc., London, 150, PACZYŃSKI B., SADURSKI A. (red.), Hydrogeologia regionalna Polski, T. II Wody mineralne, lecznicze i termalne oraz kopalniane, Wyd. PIG, Warszawa. PHILIPPE S., HAACK U., ŻELAŹNIEWICZ A., DÖRR W., FRANKE W., Preliminary geochemical and geochronological results on shear zones in the Izera-Karkonosze Block (Sudetes, Poland), Terra Nostra, 95, 8, 122. POTOCKI I. (red.), Uzdrowiska polskie w XXX-lecie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Problemy uzdrowiskowe. Cz. II Uzdrowiska (od Buska Zdroju do Krynicy), Z. 4 (92), Wyd. Polskie Tow. Balneologii Bioklimatologii i Medycyny Fizykalnej, Warszawa. ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dn , w sprawie złóż wód podziemnych zaliczanych do solanek, wód leczniczych i termalnych oraz złóż innych kopalin leczniczych, a także zaliczenia kopalin pospolitych z określonych złóż lub jednostek geologicznych do kopalin podstawowych (Dz. U. Nr 32, Poz. 220). STAFFA M., JANCZAK J., MAZURSKI K.R., ZAJĄC CZ., CZERWIŃSKI J., Słownik geografii turystycznej Sudetów, T. I Góry Izerskie, Wyd. PTTK Kraj, Warszawa Kraków. STARZYŃSKA D., Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów wód podziemnych z utworów prekambryjskich ujętych otworami P-1 i P-2 w Czerniawie-Zdroju. STARZYŃSKA D., Projekt zagospodarowania złoża wód leczniczych Czerniawy-Zdrój, B.P. U.T.B.U. Balneoprojekt, Warszawa. SZAŁAMACHA J., SZAŁAMACHA M., Metamorphic series oft he Karkonosze-Góry Izerskie Mountains block, Biul. Inst. Geol., nr 222, T.16. SZAŁAMACHA J., SZAŁAMACHA M., Szczegółowa mapa geologiczna Sudetów, 1:25 000, Arkusz Świeradów- Zdrój z Objaśnieniami, Wyd. Geol., Warszawa. ŻELAŹNIEWICZ A., NOWAK I., ACHRAMOWICZ S., CZAPLIŃSKI W., Północna część bloku karkonoskoizerskiego: historia pasywnej krawędzi terranu Saksoturyngii, [w:] Ciężkowski W., Wojewoda J., Żelaźniewicz A. (red.), Sudety Zachodnie: od wendu do czwartorzędu, s , Wyd. WIND, Wrocław. Hydrogeological regime of Jan 2 intake in Czerniawa-Zdrój in the light of long term observations The paper presents analysis of hydrogeological regime of Jan 2 intake in Czerniawa-Zdrój, based on data from Świeradów-Czerniawa Spa and investigations carried out by author of this article in 2014 year. Elaborated characteristic include analysis of basic physico-chemical parameters of medicinal waters, their chemistry, specific components concentrations (carbon dioxide, radon) and discharge of Jan 2 intake.