Uwarunkowania debaty nad przyszłością WPR

Transkrypt

1 Nowe wyzwania WPR

2 Uwarunkowania debaty nad przyszłością WPR Coraz większą uwagę zwraca się na następujące zjawiska o charakterze globalnym: rosnący światowy popyt na żywność perspektywę wysokich cen energii zagrożenie zmianą klimatu w wyniku emisji gazów cieplarnianych i niszczenia lasów tropikalnych zmniejszenie dostępności wody i gruntów degradacja bioróżnorodności w większości ekosystemów rosnące dysproporcje w poziomie dobrobytu i tempie przyrostu naturalnego w skali globalnej pretensje wielu biednych państw o praktykowanie protekcjonizmu w handlu rolnym przez państwa najbogatsze

3 Plan prezentacji 1. Bezpieczeństwo żywnościowe i jakość żywności (definicja, bezpieczeństwo żywnościowe jako cel WPR, globalne bezpieczeństwo żywnościowe, samowystarczalność żywnościowa Polski i UE, żywność a zdrowie, obecne systemy zapewnienia jakości żywności w UE oraz plany na przyszłość) 2. Zmiany klimatu nowym wyzwaniem dla rolnictwa (prognoza zmian warunków agroklimatycznych w Europie i w Polsce oraz ich wpływu na rolnictwo, wpływ rolnictwa na klimat i dostosowanie rolnictwa do zmian klimatu, zmiany klimatu a produkcja biopaliw) 3. Ochrona bioróżnorodności 4. Innowacyjność w rolnictwie

4 Bezpieczeństwo żywnościowe i jakość żywności Bezpieczeństwo żywnościowe oznacza dostęp do wystarczającej ilości bezpiecznej i wartościowej żywności

5 Bezpieczeństwo żywnościowe jako cel WPR WPR powstała pod koniec lat pięćdziesiątych ubiegłego stulecia, a jednym z jej głównych celów było zagwarantowanie dostaw żywności po przystępnych cenach Polityka ta odegrała zasadniczą rolę w wyżywieniu ludności Europy po drugiej wojnie światowej Obecnie europejscy konsumenci żądają nie tylko dostępu do wystarczającej ilości żywności, ale też chcą aby żywność była bezpieczna, smaczna, różnorodna oraz aby spełniała ich oczekiwania smakowe 18 stycznia 2011 r. przyjęto rozporządzenie Parlamentu Europejskiego w sprawie uznania rolnictwa za sektor strategiczny w kontekście bezpieczeństwa żywnościowego

6 Bezpieczeństwo żywnościowe 1. Rozporządzalność Produkcja jako miernik samowystarczalności - państwa dążyły do samowystarczalności (wyprodukowania w kraju całości lub większości potrzebnej żywności) 2. Dostęp do żywności Dostępność fizyczna - zdolność kraju do udostępnienia potrzebnej żywności (system dystrybucji) Dostępność ekonomiczna ceny 3. Adekwatność żywności Zbilansowana racja żywieniowa niezbędny poziom energii i właściwa proporcja składników pokarmowych Wolna od zanieczyszczeń brak trujących substancji i mikroorganizmów chorobotwórczych

7 Samowystarczalność żywnościowa Polski Analiza bilansu obrotu produktami rolnospożywczymi Polski za ostatnie lata świadczy o samowystarczalności żywnościowej kraju. Nadmiar niektórych produktów jest eksportowany, a import pozwala na urozmaicenie struktury spożycia żywności

8 Wzrost liczby ludności Prognozy wskazują, że w roku 2050 liczba ludności przy średnim wskaźniku płodności sięgnie 9 mld.

9 Wzrost zapotrzebowania na żywność Wg ONZ oznacza to wzrost globalnego zapotrzebowania na żywność w roku 2050 o ponad 2,5 razy

10 Wzrost obszarów o niedoborze wody

11 Ograniczenie dostępności gruntów Wg FAO światowa powierzchnia gruntów ornych zwiększy się do 2050 r. o 70 mln ha tj. o 5% (wzrost o 120 mln ha w krajach rozwijających się, zmniejszenie o 50 mln ha w krajach rozwiniętych) Przyczyny ograniczonej dostępności: zmiany klimatyczne i postępujący proces urbanizacji Trwają poszukiwania żyznych gruntów w różnych krajach przez zagranicznych inwestorów. Według Banku Światowego praktycznie wszystkie największe kraje Afryki wyleasingowały lub sprzedały zagranicznym inwestorom grunty pod uprawę roślin

12 Bezpieczeństwo żywnościowe a ceny

13 Zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego Rolnictwo UE będzie musiało dostarczać więcej żywności oraz doskonalić jej jakość w warunkach: nasilających się zmian klimatycznych nowych chorób roślin i zwierząt ograniczeniu dostępności gruntów, wody, energii utraty bioróżnorodności nasilających się spekulacji na rynku surowców spożywczych rosnących wymagań Europejczyków w zakresie jakości i bezpieczeństwa żywności

14 Żywność a zdrowie (1) Na świecie głoduje 925 mln ludzi W Europie ponad 40 mln osób ubogich w dalszym ciągu odczuwa niedobór żywności (niedożywienie)

15 Żywność a zdrowie (2) Otyłość, nadciśnienie, cukrzyca, choroby serca oraz niektóre nowotwory są związane z wysokim spożyciem pokarmów wysokoenergetycznych oraz żywności bogatej z NKT

16 Żywność a zdrowie (3) Wg WHO wpływając na podaż poszczególnych produktów (wołowina, cukier, zboża owoce i warzywa, wino) WPR od momentu powstania miała wpływ na zdrowie publiczne We wrześniu 2000 r. na europejskim forum WHO ustalono, że nowa reforma powinna zapewnić wysoką jakość i bezpieczeństwo żywności poprzez zrównoważoną produkcję i dystrybucję oraz instrumenty zachęcające do rozwoju prozdrowotnej produkcji rolniczej Wskutek reformy z 2003 r. zlikwidowano powiązanie płatności z produkcją i ograniczono wspieranie określonych sektorów

17 Żywność a zdrowie (4) Pozostałości nawozów sztucznych, środków ochrony roślin, niektórych substancji używanych w przemysłowym chowie zwierząt: obniżają odporność powodują uczulenia prowadzą do zaburzeń funkcjonalnych organizmu prowadzą do procesów nowotworowych pogarszają walory smakowe produktów spożywczych

18

19

20 Systemy zapewnienia jakości Jakość zdrowotna - bezpieczeństwo żywności strategia od pola do stołu oznacza kontrolę i monitoring w łańcuchu uprawa hodowla przetwórstwo transport - detal identyfikowalność pochodzenia żywności i jej składników oraz monitorowanie ich ruchu w łańcuchu dostaw certyfikacja produktów ekologicznych Jakość smakowa certyfikacja żywności tradycyjnej certyfikacja żywności regionalnej

21 Jakość żywności a wymogi wzajemnej zgodności Bezpieczeństwo żywności i pasz Zdrowie zwierząt Zdrowotność roślin Dobrostan zwierząt

22 Jakość żywności a PROW modernizacja gospodarstw rolnych zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej uczestnictwo rolników w systemie jakości żywności działania informacyjne i promocyjne program rolnośrodowiskowy (rolnictwo zrównoważone i ekologiczne, zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin i zwierząt)

23 Zielona księga i pakiet jakościowy 2008 r. Zielona księga w sprawie jakości produktów rolnych. Rozpoczęcie debaty na temat najbardziej odpowiednich instrumentów politycznych i regulacyjnych służących ochronie i promocji jakości produktów rolnych 2009 r. komunikat KE wyznaczający kierunki przyszłej polityki jakości produktów rolnych 2010 r. pakiet jakościowy nakreślający przyszłą politykę jakości produktów rolnych i składający się z wytycznych i propozycji legislacyjnych Obecnie propozycje legislacyjne są dyskutowane w PE i Radzie

24 Bezpieczeństwo żywnościowe a bezpieczeństwo żywności Czy dążenie do bezpieczeństwa żywnościowego da się pogodzić z dążeniem do bezpiecznej żywności? Food security bezpieczeństwo żywnościowe Food safety bezpieczeństwo żywności (jakość zdrowotna żywności) W przyszłości będzie to jedno z największych wyzwań WPR Wsparcie współistnienia intensywnych gospodarstw zdolnych zdobywać światowe rynki oraz mniejszych dostarczających żywność wysokiej jakości na rynki lokalne

25 Zmiany klimatu nowym wyzwaniem dla rolnictwa

26 Interakcje czynników wpływających na klimat

27 Schemat efektu cieplarnianego Gazy cieplarniane w całości przepuszczają słoneczne promieniowanie krótkofalowe, które ogrzewa Ziemię, zatrzymują natomiast promieniowanie cieplne emitowane z powierzchni Ziemi

28 Zmiany warunków agroklimatycznych w Polsce

29 Prognoza zmian warunków agroklimatycznych w Europie Prognoza na lata w stosunku do lat

30 Zmiany klimatu i potencjalne konsekwencje dla rolnictwa Trend zmian klimatycznych Ocieplenie: zmniejszenie liczby zimnych dni (mroźnych nocy), zwiększenie liczby dni gorących Wzrost częstotliwości występowania okresów gorąca i fal upałów Wzrost częstotliwości występowania przymrozków późnowiosennych i wczesnowiosennych, wzrost częstotliwości występowania ulewnych opadów Wzrost częstotliwości występowania susz Wzrost częstotliwości występowania ekstremalnie wysokiego poziomu morza Potencjalne konsekwencje dla rolnictwa Wzrost plonów w chłodniejszych regionach, spadek plonów w cieplejszych regionach, wzrost częstotliwości występowania plag szkodników Spadek plonów w cieplejszych regionach spowodowany stresem termicznym, zwiększona śmiertelność zwierząt gospodarskich Zniszczenia upraw, erozja gleby, niemożność uprawy gleby z powodu rozmoknięcia gruntu Degradacja gleby, niższe plony, zniszczenia zbiorów Zasolenie wód irygacyjnych i obszarów delt

31 Wpływ zmian klimatu na produkcję żywności Naukowcy łączą różne modele matematyczne (modele klimatu, rolnictwa i gospodarki) aby przewidzieć wpływy globalnej zmiany klimatu na produkcję żywości w różnych regionach Rysunek pokazuje rezultaty uzyskane dla roku 2020, 2050 i 2080 przy użyciu scenariusza klimatycznego Hadley a

32 Adaptacja rolnictwa do zmian klimatu Adaptacja na poziomie sektora wprowadzanie nowych upraw (kukurydza na ziarno, sorgo, słonecznik, winorośl) wsparcie inwestycji w nowe technologie wykorzystania wody, zwiększenie poborów wody do nawodnień rozwój instrumentów zarządzania ryzykiem Adaptacja na poziomie gospodarstwa dostosowanie terminów czynności uprawowych (sadzenia, siewu i zabiegów pielęgnacyjnych) poprawa wykorzystania gleby i wody wprowadzanie bardziej efektywnych metod ochrony upraw przed szkodnikami i przymrozkami dostosowanie żywienia i utrzymania zwierząt gospodarskich

33 Wpływ rolnictwa na klimat (1) negatywny Poziom emisji gazów przez rolnictwo w Mt CO2eq oraz udział tych emisji w krajowych emisjach gazów cieplarnianych emisje z sektora rolnego stanowią około 9% całkowitej emisji gazów cieplarnianych pochodzą głównie z nawożenia, uprawy gleby oraz intensywnej produkcji zwierzęcej

34 Wpływ rolnictwa na klimat (2) negatywny Struktura % emisji podtlenku azotu w Polsce według sektorów gospodarki z wyszczególnieniem źródeł emisji z rolnictwa w 2007 r. Struktura % emisji metanu w Polsce według sektorów gospodarki z wyszczególnieniem źródeł emisji z rolnictwa w 2007 r.

35 Wpływ rolnictwa na klimat pozytywny Przeciwdziałanie niekorzystnym zmianom sekwestracja węgla proces, polegający na magazynowaniu węgla w glebie, kiedy ilość węgla wpływającego do ekosystemu jest większa niż ilość wypływająca ograniczanie emisji powstających w procesie produkcji ograniczanie zużycia wody, mała retencja przetwarzanie odpadów zwierzęcych w biogaz produkcję energii odnawialnej i biopaliw Zrównoważona produkcja biomasy wiąże się z zerowym bilansem węgla, co oznacza że węgiel uwolniony do atmosfery jest wiązany w takiej samej ilości.

36 Bilans wpływu polskiego rolnictwa na zmiany klimatyczne w okresie nastąpiła 32% redukcja emisji gazów cieplarnianych w rolnictwa w okresie całkowita emisja metanu ze źródeł rolniczych zmniejszyła się o 10% w tym samym okresie emisja podtlenku azotu wzrosła o 5% lasy zajmują 29% powierzchni kraju; zakłada się dalszy wzrost lesistości kraju w dużej części gleb lekkich na przestrzeni ostatnich 30 lat zachodzi wzrost zawartości próchnicy ogólnie korzystny bilans wpływu utrzymuje się dzięki racjonalnej gospodarce ziemią

37 Cele redukcji emisji CO 2 w UE do 2020 r. w sektorach objętych systemem handlu emisjami obniżenie emisji powinno wynosić co najmniej 20% w stosunku do poziomu z 2005 r. przy wzroście udziału energii ze źródeł odnawialnych w łącznym zużyciu energii do 20% w sektorach nie objętych systemem handlu emisjami (non-ets), takich jak budownictwo, transport i rolnictwo emisje zostaną zredukowane o 10% poniżej poziomów z 2005 r. w sektorach non-ets proponuje się specjalne poziomy zmniejszenia dla każdego państwa członkowskiego, przy czym w nowych państwach członkowskich możliwe jest nawet jego zwiększenie

38 Zrównoważona produkcja biopaliw Unijne stanowisko w sprawie dalszego stosowania i promowania energii ze źródeł odnawialnych zostało określone w Pakiecie Klimatyczno-Energetycznym, który został przyjęty przez Radę w kwietniu 2009 r. Wielosektorowe podejście ma zapewnić osiągnięcie większych niż dotąd redukcji emisji gazów cieplarnianych, co powinno przyczynić się do przeciwdziałania zmianom klimatycznym. Znajdująca się w pakiecie Dyrektywa w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych uzależnia uznanie wykonania obowiązkowych celów od spełnienia przez biopaliwa ściśle określonych kryteriów zrównoważonej produkcji (art. 17).

39 Środowiskowe kryteria zrównoważonej produkcji biopaliw (1) Produkcja surowców nie narusza obszarów cennych przyrodniczo, tj. obszarów objętych ochroną, rzadkich ekosystemów czy gatunków, powinna spełniać obowiązujące w rolnictwie wymogi z zakresu ochrony środowiska, wód gruntowych i powierzchniowych. Zabrania się uprawy surowców energetycznych na terenach zasobnych w węgiel, tj. na terenach podmokłych, obszarach zalesionych z pokryciem powierzchni przez piętro korony drzew na poziomie od 10% i wyżej. Wyprodukowane biopaliwa muszą osiągnąć określony próg redukcji gazów cieplarnianych w porównaniu do ich odpowiedników w postaci paliw ropopochodnych.

40 Produkcja biopaliw próg redukcji emisji gazów cieplarnianych do kwietnia 2013 r. brak progu w instalacjach powstałych przed 2008 r. 35% - w instalacjach powstałych po 2008 r. do 2017 r. 35% po 2017 r. 50% w instalacjach powstałych przed 2017 r. 60% w instalacjach powstałych po 2017 r.

41 Środowiskowe kryteria zrównoważonej produkcji biopaliw (2) Dyrektywa określa procedurę obliczania emisji gazów cieplarnianych, uwzględniając emisje na każdym etapie produkcji: wydobycie lub uprawa surowców zmiany w użytkowaniu gruntów procesy technologiczne transport dystrybucja stosowanie paliw W przypadku niespełnienia tych warunków biopaliwa nie będą mogły być zaliczone na poczet realizacji obowiązkowego celu ograniczenia emisji CO 2, w 2020 r., wyznaczony dla UE na poziomie 20%.

42 Szacunkowe wartości ograniczenia emisji gazów cieplarnianych w procesach produkcji wybranych biopaliw Ścieżka produkcji biopaliw Typowe ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, % I generacja biopaliw Etanol - z pszenicy z kukurydzy 56 - buraka cukrowego 61 Biodiesel - z soi 40 - z nasion rzepaku 45 - ze słonecznika 58 Olej rzepakowy 58 Biogaz II generacja biopaliw Etanol - z drewna uprawianego 76 - z odpadów drzewnych 80 - ze słomy pszenicznej 87 ON metoda Fischera-Tropscha - z drewna uprawianego 93 Eter dimetylowy - drewna uprawianego 92 Metanol - drewna uprawianego 91

43 Społeczne kryteria zrównoważonej produkcji biopaliw produkcja nie będzie zagrażać bezpieczeństwu żywnościowemu, szczególnie promowane będą biopaliwa II generacji ich zużycie będzie się liczyć podwójnie do realizacji narodowych celów wskaźnikowych w transporcie produkcja powinna być zgodna z regulacjami dotyczącymi praw człowieka, warunków pracy, własności ziemi produkcja powinna stanowić wkład w społeczny i ekonomiczny rozwój obszarów wiejskich

44 Ochrona bioróżnorodności na obszarach wiejskich

45 Rolnictwo a bioróżnorodność

46 Stan bioróżnorodności w Polsce Różnorodność biologiczna na obszarach wiejskich obejmuje naturalne i półnaturalne siedliska przyrodnicze, dzikie gatunki roślin i zwierząt oraz rolnicze zasoby genetyczne Polska jest zaliczana do grupy krajów europejskich o największym wskaźniku różnorodności biologicznej Krajowe obszary wiejskie charakteryzują się bogatą mozaiką siedlisk, wynikającą z tradycyjnych form gospodarowania. Około 30% UR reprezentuje wysokie walory przyrodnicze spełniając funkcję ostoi zagrożonych gatunków flory i fauny. Dzięki rozdrobnionej gospodarce w gospodarstwach tradycyjnych zachowały się lokalne gatunki roślin uprawnych i rodzime rasy zwierząt gospodarskich

47 Ochrona bioróżnorodności w Polsce Jednym z obiektywnych wskaźników obrazujących poziom bioróżnorodności na obszarach wiejskich jest wskaźnik liczebności pospolitych ptaków FBI23. Wartość tego indeksu w latach wzrosła w Polsce z 0,89 do ponad 1,00, co wskazuje na poprawę w zakresie zrównoważonego rozwoju rolnictwa. Jednocześnie dane z monitoringu wskazują, że zmniejsza się powierzchnia cennych siedlisk przyrodniczych, ale trendy te łagodzą obowiązujące instrumenty prośrodowiskowe WPR (przede wszystkim Program Rolnośrodowiskowy i wymogi cross-compliance). Konieczność zatrzymania utraty bioróżnorodności do 2020 r. oznaczają dla rolników pewne utrudnienia, takie jak konieczność respektowania standardów, ponoszenie dodatkowych kosztów i utratę potencjalnych dochodów.

48 Działania w kierunku ochrony bioróżnorodności Podstawą ochrony bioróżnorodności na obszarach wiejskich jest rozsądne gospodarowanie zasobami rolniczymi oraz surowcami naturalnymi. Rolnictwo zrównoważone, uwzględniające: ochronę gleb ochronę wód racjonalne wykorzystanie nawozów i środków ochrony roślin racjonalne wykorzystanie zasobów genowych ochronę agroekosystemów służy ochronie różnorodności biologicznej. W tym kontekście istotne znaczenie ma przestrzeganie wymogów współzależności oraz wdrażanie działań rolnośrodowiskowych.

49 Innowacyjność na obszarach wiejskich

50 Definicja innowacyjności Nie ma jednej definicji innowacji. Różni autorzy reprezentują różne podejścia do tego pojęcia, analizując go na różnych płaszczyznach Generalnie za innowacje uznaje się wszelkie zmiany jakościowe charakteryzujące się nowością i oryginalnością w skali świata, regionu, kraju, branży lub przedsiębiorstwa Ekonomicznym rezultatem udanej innowacji jest poprawa efektywności funkcjonowania przedsiębiorstwa lub gospodarstwa

51 Klasyfikacja innowacyjności Istnieją różne klasyfikacje innowacyjności w zależności od przyjętego kryterium. Z punktu widzenia praktycznego najbardziej trafny wydaje się podział zaproponowany przez OECD. Według tej metodologii są cztery podstawowe grupy innowacji: produktowe dotyczą wprowadzenia nowego produktu czy usługi lub znacznego ich ulepszenia procesowe dotyczą wprowadzenia nowych metod produkcji czy dostaw lub ich znacznego ulepszenia marketingowe dotyczą wprowadzenia nowych metod prowadzenia działań marketingowych, promocji lub ustalania cen organizacyjne dotyczą wprowadzenia nowych sposobów organizacji działalności, miejsca pracy czy kształtowania relacji z otoczeniem

52 Bariery rozwoju innowacyjności na obszarach wiejskich Czynnikami hamującymi rozwój innowacyjności są: niedobór środków finansowych strach przed nowością wyższa średnia wieku rolników i niższy poziom wykształcenia w porównaniu z mieszkańcami miast Do zwiększenia innowacyjności rolnictwa mogą przyczynić się: wsparcie finansowe szkolenia transfer wiedzy i technologii lepsza współpraca z jednostkami naukowo-badawczymi

53 Wspieranie innowacyjności Innowacyjność może i powinna być wspierana w ramach istniejących działań PROW. Należy rozważyć różnicowanie wsparcia w zależności od poziomu innowacyjności projektu Państwo powinno partycypować w ubezpieczaniu innowacyjnych projektów wysokiego ryzyka Duże projekty innowacyjne wymagają specjalnego podejścia systemowego. Najlepiej cele te można zrealizować wykorzystując działanie 124 PROW. Potrzebne jest stworzenie specjalnego systemu łączącego wysiłki naukowców i producentów oraz ich współpracy z instytucjami rządowymi, służbami doradczymi i ogniwami łańcucha dostaw (hurtownicy, detaliści, konsumenci). Dużą rolę mogą tu odgrywać ośrodki innowacyjności, takie jak parki naukowo-technologiczne, centra transferu technologii, platformy technologiczne

54 Dziękuję za uwagę!