Literacka Nowa Huta. oprac. Anna Grochowska

Transkrypt

1

2 Literacka Nowa Huta oprac. Anna Grochowska

3 Z Krakowa do Nowej Huty jedzie się tramwajem Pisarze na budowie i o budowie: J. Bober, J. Korczak, J. Lovell, Na Nowej Hucie. Opowiadania, Warszawa M. Brandys, Piotr i Maria, Warszawa M. Brandys, Początek opowieści, Warszawa T. Konwicki, W. Woroszylski, W. Zalewski, Budujemy, Warszawa, Zawiera m.in.: T. Konwickiego Przy budowie. S. Mrożek w Przekroju. Po latach z dystansem w: Baltazar. Autobiografia. Tadeusz Konwicki pracował przy budowie linii w okolicy Czyżyn. We wspomnieniach z 1976 r. pt. Kalendarz i klepsydra pisał: Pojechałem szukać swego praproletariackiego źródła. Chciałem wstąpić w świętą rzekę losów robotniczych, zanurzyć się w niej po szyję i dokonać aktu ponownego chrztu, oczyszczenia, może nawet jakiegoś niejasnego odkupienia. [ ] Pojechałem do Nowej Huty i zwerbowałem się do Betonstalu jako kopacz, czyli robotnik ziemny. Przez kilka miesięcy na przełomie 1949 i 1950 pracowałem koło Czyżyn przy budowie linii komunikacyjnej dla przyszłego miasta i kombinatu. Mieszkałem na ogólnej sali w starym austriackim forcie razem z krakowskimi i rzeszowskimi chłopami, którym marzyła się kariera robotnicza. [ ] W ciągu tego krótkiego dnia przerzucałem żółtą ziemię z jednego drewnianego pomostu na drugi w przepastnych wykopach pod filary przyszłych wiaduktów.

4 Z Krakowa do Nowej Huty jedzie się tramwajem W. Szymborska, Na powitanie budowy socjalistycznego miasta; Młodzieży budującej Nową Hutę [w:] tejże, Dlatego żyjemy, Kraków Na powitanie budowy socjalistycznego miasta Z asfaltu i woli wytrwałej będzie szerokość ulic. Z cegieł i dumnej odwagi będzie wysokość budynków. Z żelaza i świadomości powstaną przęsła mostów. Z nadziei będzie drzew zieleń. Z radości świeża biel tynku. Miasto socjalistyczne miasto dobrego losu. Bez przedmieść i bez zaułków. W przyjaźni z każdym człowiekiem. Najmłodsze z miast, które mamy. Najstarsze z miast, które będą. Najmłodsze na jutro bliskie. Najstarsze na jutro dalekie.

5 Z Krakowa do Nowej Huty jedzie się tramwajem Kraków i Nowa Huta, Sodoma z Gomorą z Sodomy do Gomory jedzie się tramwajem. Marcin Świetlicki, Opluty (44) Gustaw, bohater Spisu cudzołożnic Jerzego Pilcha, jedzie do Huty najpewniej niebieskim tramwajem Konstal 105Na, czyli popularnym akwarium jeszcze nie tak dawno jeżdżącym jako czwórka: [ ] kilka lat temu wybiła godzina, z peryferyjnego osiedla, na którym mieszkam, wyruszył tramwaj numer cztery. Wiózł on moje ciało, spowite w wizytową bieliznę. Po mniej więcej czterdziestu minutach szaleńczej jazdy winno ono (moje ciało) przekroczyć próg mieszkania Joli Łukasik, a po kilku godzinach winno znaleźć się w stanie mitycznego upojenia. Niczego wówczas nie byłem tak skończenie pewien jak właśnie tego, iż z Jolą Łukasik zawrę niebawem jak powiada Kołakowski porozumienie erotyczne, na mocy którego uda mi się choć na kwadrans zażegnać fenomen obojętności świata. [ ] Motorniczy rozpędzał rozkolebany wagon może nie szaleńczo, lecz na pewno wbrew zdrowemu rozsądkowi jakby w pościgu za białawym światłem, raz po raz gasnącym w perspektywie alei Planu Sześcioletniego. [ ] - Przychodzę rzekłem niecały, bom wszędzie po drodze cząstkę mej duszy zostawił! Jedna cząstka pozostała w tramwaju numer cztery i tam docieka, czy motorniczy jest komunistą, czy bojownikiem o wolność, i kogo właściwie ściga, i czy robi to, by wydać w ręce nieprzyjaciół, czy by ochronić i ocalić. Druga cząstka została w restauracji Europa i tam upija się i rozważa odwieczne słabości natury ludzkiej. Trzecia wreszcie... trzecia unosi się nad działkami... Nie pierdol przerwała mi Jola ciepło i wskazała miejsce za stołem, bym spoczął.

6 Z Krakowa do Nowej Huty jedzie się tramwajem Natalia Rolleczek, autorka m.in. głośnego Drewnianego różańca, żona Bogumiła Korombela, kierownika w Dyrekcji Budowy Osiedli Robotniczych w Nowej Hucie: Czwórką do Huty ma przyjechać do mamy pracującej w szpitalu tytułowa bohaterka powieści dla młodzieży pt. Cesia. W Hucie rozgrywa się także część akcji powieści Rolleczek pt. Kochana rodzinka i ja. Główna bohaterka Judyta Jelonek podejmuje pracę jako podkuchenna w nowohuckim barze mlecznym.

7 Nowa Huta oczami pisarzy Maria Dąbrowska pisała w Dziennikach powojennych jeszcze przed śmiercią Stalina: Z odrazą myślałam o Nowej Hucie, tym pomyśle złośliwego demona, zagrażającym w razie wojny zniszczeniem cudnie zabytkowego Krakowa. Zbrodnią jest w czasie takiego napięcia wojennego budować obiekt przemysłu wojennego u wrót miasta relikwii historycznej. I tylko nienawiść Rosji do naszej starej kultury mogła to podyktować. Jan Józef Szczepański w Dzienniku (1955): Nowa Huta pożarła połowę dawnego, łagodnego krajobrazu po drodze.

8 Adam Ważyk, Poemat dla dorosłych, Nowa Kultura Nowohucki skandal literacki 4. Ze wsi, z miasteczek wagonami jadą zbudować hutę, wyczarować miasto, wykopać z ziemi nowe Eldorado, armią pionierską, zbieraną hałastrą tłoczą się w szopach, barakach, hotelach, człapią i gwiżdżą w błotnistych ulicach: wielka migracja, skudlona ambicja, na szyi sznurek krzyżyk z Częstochowy, trzy piętra wyzwisk, jasieczek puchowy, maciora wódki i ambit na dziewki, dusza nieufna, spod miedzy wyrwana, wpół rozbudzona i wpół obłąkana, milcząca w słowach, śpiewająca śpiewki, wypchnięta nagle z mroków średniowiecza masa wędrowna, Polska nieczłowiecza wyjąca z nudy w grudniowe wieczory W koszach od śmieci na zwieszonym sznurze chłopcy latają kotami po murze, żeńskie hotele, te świeckie klasztory, trzeszczą od tarła, a potem grafinie miotu pozbędą się Wisła tu płynie. Wielka migracja przemysł budująca, nie znana Polsce, ale znana dziejom, karmiona pustką wielkich słów, żyjąca dziko, z dnia na dzień i wbrew kaznodziejom w węglowym czadzie, w powolnej męczarni, z niej się wytapia robotnicza klasa. Dużo odpadków. A na razie kasza. 6. Na stacji kolejowej panna Jadzia w bufecie taka ładna, kiedy poziewa, taka ładna, kiedy nalewa UWAGA! WRÓG PODSUWA CI WÓDKĘ! Tu na pewno będziesz otruty, panna Jadzia ściągnie ci buty, taka ładna, kiedy poziewa, taka ładna, kiedy nalewa UWAGA! WRÓG PODSUWA CI WÓDKĘ! Nie jedź, chłopcze, do Nowej Huty, bo po drodze będziesz otruty, niech ustrzeże cię plakat wężowy i w żołądku dorsz narodowy: UWAGA! WRÓG PODSUWA CI WÓDKĘ!

9 Nowohucki skandal literacki Ryszard Kapuściński, To też jest prawda o Nowej Hucie, Sztandar Młodych : Żaden z mieszkańców Nowej Huty nie jest legendarnym bohaterem, wszyscy są zwyczajni, często niepozorni. Ba, ileż razy chodzą po krzywych drogach. Ale nie są «hałastrą», «duszą wpółobłąkaną», «Polską nieczłowieczą», na pewno nie są «kaszą»!. Te określenia wzięte z poematu Ważyka, Poematu dla dorosłych, są dla nich krzywdzące, nieprawdziwe, obrażające. Ich wysiłek powinien się spotkać z szacunkiem i mają żal do poety, że dostrzegł w nich kaszę, a nie serca gorące i chęci warte uznania. Powiedzieli w dyskusji: To nas oburza. Nie jesteśmy tacy jak w»poemacie «. Jesteśmy po prostu ludźmi. Poemat się do nich nie odwołał, pojęli go tak, że nie są nikomu potrzebni, nawet, że się ich nie widzi. Strofy wiersza nie zabrzmiały dla nich jak wezwanie do walki pogłębiły rozgoryczenie. Ale przyznali prawdziwość wielu obrazów poematu, tym bardziej że stanowczo zbyt rzadko czytają o sobie całą prawdę. Ale bo też i im najbardziej leżą na sercu niepokojące sprawy w Hucie. Oni są siłą, o której nie wolno zapominać, która jest dość wielka, aby wymieść brud i stęchliznę, jeśli się przyjdzie jej z pomocą. W tym boju oni zadecydują!

10 Nowohucki skandal literacki Andrzej Kijowski, Dzienniki, 1955: Andrzejewski był w Nowej Hucie podano jakieś minimalne cyfry dotyczące gwałtów i dzieciobójstw [ ] Andrzejewski przypuszcza, że po poemacie Ważyka przyszły specjalne instrukcje, aby nie podawać prawdziwych cyfr, ponieważ wiadomość o znalezieniu w stawie kilkuset noworodków była podobno pewna. Jerzy Andrzejewski, Co boli? Jerzy Lovell, Reportaż o Kaśkach Kariatydach

11 Serce Nowej Huty. Przy alei Róż Jan Polkowski, Restauracja Arkadia Nowa Huta Plac Centralny (1981): Sekretarz Generalny Wszechrosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików) Włodzimierz Iljicz Lenin. Obsypany śniegiem, sześciometrowy kolos, wraca z roboty do baraku. Wycieńczony, głodny. Na nogach trzyma go tylko wzrok konwoju gałuboj. Mróz podaje mu pięść zatrzaśniętą jak rozgrzane brzęczące stepy. Polarna noc rozbiera się do naga. Apel. Na poplamionych obrusach kołymskiego śniegu.

12 Serce Nowej Huty. Przy alei Róż Jerzy Pilch, Spis cudzołożnic: Potem prędkim jak strzała tramwajem pojechaliśmy do Placu Centralnego i tam, pod mrocznym jak dzieje rewolucji obeliskiem, starałem się Szwedowi wytłumaczyć, iż a few years ago, under this monument to Włodzimierz Lenin, some people made an explosion but they were not so good in their work and finally only one Lenin's leg was partly destroyed. Znów kiwał głową i sfotografował pomnik Ilicza ze wszystkich stron [ ]. Katarzyna Kobylarczyk, Pięta systemu [w:] tejże, Baśnie z bloku cudów. Reportaże nowohuckie: Do rzeźbiarza Mariana Koniecznego milicja zadzwoniła w środku nocy: Powiedziałem: dobrze, to ja tam przyjadę tak po ósmej. A oni: nie, nie, my już po pana jedziemy. Nie było u specjalnie żal, że ktoś chciał wysadzić jego pomnik. Lenin nie należał do moich arcydzieł. Nie interesowałem się nim [ ]. O Leninie z alei Róż mówiło się, że wyszedł ze Stylowej i idzie do Arkadii.

13 Stefana Żeromskiego ulice, osiedla, parki, instytucje ul. Stefana Żeromskiego os. Szklane Domy Szpital im. Stefana Żeromskiego os. Na Skarpie 66 popiersie pisarza Park im. Stefana Żeromskiego

14 Mogiła nie tylko klasztor cystersów CUD MNIEMANY? Pierwsza polska opera narodowa: Wojciech Bogusławski, Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale, Topografia: Obelisk upamiętniający Wojciecha Bogusławskiego, ul. Wacława Sieroszewskiego; ul. Bardosa; os. Krakowiaków i Górali; inauguracja Teatru Ludowego kierowanego przez Krystynę Skuszankę przedstawieniem Cudu mniemanego w 1955 r. (os. Teatralne).

15 Mogiła nie tylko klasztor cystersów LEGENDARNA KSIĘŻNICZKA WANDA: Wincenty Kadłubek, Kronika; Kronika wielkopolska; Jan Długosz, Kronika Jan Kochanowski, Kto mi dał skrzydła; łac. XV elegia w zb. Elegiarum libri IV Cyprian Kamil Norwid, Wanda: Mogile Wandy pod Krakowem w dowód głębokiego poważania poświęca Autor os. Wandy, Dom Handlowy Wanda, stadion sportowy Wanda, most Wandy, imieniny Wandy data rozpoczęcia budowy Nowej Huty. Norwid w Nowej Hucie: Ośrodek Kultury im. C. K. Norwida na os. Górali 5 oraz XII Liceum Ogólnokształcące im. C. K. Norwida na os. Kolorowym 29a

16 Mogiła nie tylko klasztor cystersów Jarosław Iwaszkiewicz, Podróże do Polski (1977): Było to w początkach maja 1935 roku. Byłem we wsi Mogiła, kiedy kwitły jabłonie i oracze wyszli w pole. Na horyzoncie stało równe, zupełnie białe pasmo Tatr, na tle bladoniebieskiego wiosennego nieba. Góry zdawały się tuż, tuż, bliskie i namacalne. Nie było między nami wieź Krakowa ani pól, ani lasów, tylko na pierwszym planie kwitnące obficie jabłonie, a na horyzoncie to śnieżne pasmo, na którym spoczywały oczy tylu niepospolitych ludzi. A teraz tych ludzi już nie ma i tego widoku nie ma. Renata Radłowska, Gienia od patrzenia na cmentarz [w:] tejże, Nowohucka telenowela (2008): Rok czekali na mieszkanie. W końcu wprowadzili się do bloku-domu stał blisko mogilskiego cmentarza. Ja bym dalej chciała, dalej. Żeby nie patrzeć przez okno na cmentarz. Płakała Gienia. Trzeba brać, co dają mówił Gieni ukochany. Potem, wiesz, za jakiś czas, możemy się zamienić, czy coś Ja nie wytrzymam, nie wytrzymam! Ja od zabobonów uciekłam, a teraz będę je mieć pod oknem. Poczekaj, spokojnie. Za parę lat drzewa urosną, zasłonią. A najlepiej zasłaniają krzewy. On nie zauważył, ona też nie przyjrzała pod ich oknem nie posadzono drzew ani krzewów. Gienia miała szczęście: mogła zamieszkać w bloku-domu, który tak blisko stał cmentarza, że prawie był na cmentarzu (piętnaście metrów, może dziesięć, może nawet pięć).

17 Krzesławice Kołłątaja Hugo Kołłątaj, Daremne projekta: Krzesławice, Wioseczko moja ukochana

18 Architekt Ptaszycki i klub sportowy Hutnik Architekt Nowej Huty, Tadeusz Ptaszycki członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich za prelekcję jako kierownik Biura Odnowy Wrocławia w 1947 r. Wnioskował Adam Polewka, krakowski pisarz i lewicowy działacz polityczny (dawna ul. Adama Polewki w NH to dzisiejsza Fatimska); przy ul. Ptaszyckiego znajduje się Stadion Hutnika. Adam Miklasz, Ostatni mecz (2012): Napierdala. No, dokładnie. Tak pogrzebowo z deka odpowiedział Pasza Ruchanowi [ ]. Mogliby dodać, że skoro jest pogrzeb, skoro jest stypa, skoro jesteśmy w Nowej Hucie, to właśnie rzęsisty deszcz jest idealnym rozwiązaniem [ ]. Oglądasz Premiership, oglądasz Ligę Hiszpańską? Widziałeś przeciętnego współczesnego kibica Manchesteru United? Nie, to nie wygolony bezzębny robol w dresie, to starsza zamożna emerytka, to tysiące Azjatów z aparatami cyfrowymi Czasy się zmieniły i futbol się zmienił No właśnie. Wiesz, co to jest: Say no to modern football? To jest silniejszy trend, szczególnie wśród kibiców, którzy czują się oszukani, wyjebani poza nawias! Kibiców, którzy oddaliby życie za klub [ ] I ci kibice teraz okazują się niepotrzebni wara, brudasie, od stadionu, to miejsce dla ludzi uduchowionych! [ ] Czasem jeszcze kafar jest potrzebny, jak jest pucharowy wyjazd na jakieś zadupie i ktoś musi za drużynę ryja nadstawić, atmosferkę kopaczom zrobić, ale jeśli tylko nadejdzie ważny mecz to wypierdalać dziadostwo z salonów! Czy ty się z tym zgadzasz, czy uważasz, że tak jest sprawiedliwie?

19 Najnowsza literatura w Nowej Hucie Sławomir Shuty (wł. Mateja), Pełni współczucia sąsiedzi, (2005): Miasto. Nowa Huto. Wielka płyto. Cóżeś ty za pani. Że za tobą poszli, że za tobą poszli chłopcy malowani. Wszyscy jak jeden mąż. Wszyscy za jednego. Trzydzieści lat wysługi na walcowni. Z najgłębszym bólem i niewysłowionym żalem zawiadamiamy. Najukochańszy mąż, tatuś i dziadzio, i kawał kutasa jak chyba każdy, nie? No nie jest tak? Emerytowany, długoletni pracownik. Po długiej i ciężkiej chorobie. Niech mu ziemia w gardle kością zresztą, nieważne. Huta u Shutego: osiedla, mieszkania, klatki schodowe, pawilony handlowe, targowisko, zalew, Huta im. T. Sendzimira (HTS, dziś Arcelor Mittal Poland), pozostałości dawnego lotniska Czyżyny-Rakowice. Paweł Majka, Dzielnica obiecana powieść fantasy w serii Uniwersum Metro 2033 Dmitrija Głuchowskiego akcja rozgrywa się w Nowej Hucie. Najnowsza literatura dziecięca: ilustrowana przez Joannę Styrylską książeczka Iwony Gierłach, Kotek Włodek z Nowej Huty (2016) ciepła (i metafizyczna!) opowieść o kotku, który przemierza starą Nową Hutę, by spełnić swoją misję.