Janusz Kuczyński Dalsze denary rzymskie ze skarbu ze Skrobaczowa, pow. Busko. Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 5,

Transkrypt

1 Janusz Kuczyński Dalsze denary rzymskie ze skarbu ze Skrobaczowa, pow. Busko Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 5,

2 JANUSZ KUCZYŃSKI DALSZE DENARY RZYMSKIE ZE SKARBU ZE SKROBACZOWA, POW. BUSKO Dzięki uprzejmości Wacława Lorka, prezesa Kieleckiego Oddziału Polskiego T ow arzystw a Archeologicznego *, dotarłem w początkach 1966 roku do trzy nastu denarów rzymskich znajdujących się w posiadaniu osób prywatnych, a pochodzących z częściowo rozproszonego skarbu ze Skrobaczowa 2. Problem przynależności opisywanych tu denarów do zespołu skrobaczowskiego nie budzi zastrzeżeń. Wszyscy obecni właściciele znają pochodzenie m onet zakupionych bądź otrzym anych w darze od nieżyjącego już Włodzim ierza Gierowskiego, od którego w 1962 r. Muzeum Świętokrzyskie nabyło 76 denarów pochodzących ze skarbu odkrytego w 1909 r. w Skrobaczowie. Liczyć się natom iast należy z możliwością, iż przed uzyskaniem skarbu przez Muzeum Św iętokrzyskie uległo rozproszeniu znacznie więcej niż trzynaście denarów. S tan zachowania opisywanych denarów jest analogiczny do opublikow a nych już 76 egzem plarzy. Posiadają one silnie s ta rte powierzchnie, dokum entujące fakt dłuższego ich obrotu przed zdeponowaniem w ziemi. Ponadto denar M arka Aureliusza figurujący w załączonym katalogu pod num erem 8 został uszkodzony już po wydobyciu skarbu z ziemi. W ynikający ze złego stanu zachowania brak szczegółów przedstawień, a zwłaszcza fragm entów napisów,, znacznie u tru d n ił precyzyjną identyfikację poszczególnych egzemplarzy. Zestaw ienie denarów uszeregow anych w porządku chronologicznym przedstaw ia się następująco: T r a j a n...1 H a d r i a n...4 A ntoninus P i u s...2 M arek A u re liu sz...1 F au styna II, żona M arka A ureliusza. 5 ł ą c z n i e...13 denarów 1 Pragnę w tym m iejscu w yrazić głęboką w dzięczność Panu W acław ow i L orkow i za um ożliw ienie m i opracow ania posiadanych przez siebie denarów, a także pom oc w dotarciu do dalszych egzem plarzy, których W łaścicielom składam podziękow anie za udostępnienie m i m onet. 2 J. K uczyński Skarb denarów rzymskich ze Skrobaczowa, pow. Busko, Rocznik M uzeum Ś w iętokrzyskiego, 11/1964, s

3 144 Janusz Kuczyński Tym samym obecnie znany skład powiększonego z ilości 76 do 89 denarów skarbu ze Skrobaczowa jest następujący: T r a j a n...3 H a d r i a n...13 E l i u s z Antoninus P i u s F austyna I, żona A ntoninusa Piusa.. 12 Marek A u re liu sz...17 Faustyna Tl, żona M arka A ureliusza. 10 Lucjusz W e r u s...2 Lucilla, żona Lucjusza W erusa... 1 K o m m o d u s...7 K ryspina, żona Kommodusa... 3 Septimiusz S e w e r... 1 Julia Domna, żona Septim iusza Sewera 1 łącznie d e n a ró w Nowo uzyskane denary, co stwierdzono w trakcie ich określania, podobnie jak już opublikow ane, pochodzą wyłącznie z m ennicy rzym skiej. Podkreślić należy, że opisyw ane denary nie w płynęły na poprzednio u staloną chronologię skarbu oraz nie zaważyły niemal wcale na jego strukturze chronologicznej, która obecnie kształtuje się w sposób przedstaw iony na tab licy I. Tak więc wnioski, wyrażone w publikacji skarbu, a zwłaszcza określenie czasu zdeponowania go w ziemi na około połowę III wieku n. e. pozostają nadal aktualne 3. Przyjąć też można, że ew entualne dalsze ubytki, do których nie zdołano dotrzeć, również nie powinny wpłynąć w sposób zasadniczy na dotychczasowe ustalenia. Załączona tabela przedstawia strukturę chronologiczną skarbu, wyrażoną stosunkiem procentow ym m onet reprezentujących okresy panow ania poszczególnych cesarzy. Celem uzyskania większej przejrzystości do liczby monet poszczególnych panujących włączono występujące monety ich żon oraz współpanujących. Linią przeryw aną oznaczono strukturę skarbu, ustaloną dla uprzednio znanych 76 denarów, natom iast linią ciągłą stru k tu rę obecnie ak tu alną, czyli dotyczącą 89 denarów. W opisie denarów zachowano zasady zastosowane w inw entarzu skarbu ze Skrobaczowa, umieszczonym w II tomie,,rocznika Muzeum Św iętokrzyskiego, to znaczy: części legend trudno czytelne skutkiem zatarcia lub w adliwego odbicia stempla, lecz możliwe do zrekonstruowania, ujęto w nawiasy. L itery i cyfry nie dające się odtworzyć wykropkow ano. Miejsca napisów rozdzielone w izerunkiem oznaczono znakiem pauzy. N um eracja denarów w k atalogu odpowiada num eracji zdjęć. Identyfikację denarów przeprowadzono w oparciu o pracę H. M attingly Coins oj the Roman Empire in the British Museum (London, tom III, 1936; tom IV, 1940). 3 Ibid. s

4 Dalsze denary rzymskie ze skarbu ze Skrobaczowa 145 KATALOG D e n a r y o z n a c z o n e n u m e r a m i 3, 5, 6, 7, 11, 12, 13 p o s ia d a W a c ła w L o r e k ; d e n a r y n r 1, 8, 9 A lin a P o la k o w s k a ; d e n a r n r 10 J a n u s z W o j c ie c h o w s k i; d e n a r n r 2 J a n in a W a - w r z a ła ; d e n a r n r 4 M. Z a g ó r s k i w s z y s c y z a m ie s z k a li w K ie lc a c h. Z d j ę c ia d e n a r ó w w y k o n a ł H e n r y k P ie c z u l. TR A J AN ( r.) (?) r. A v. IM P TRAIANO AVG GER DAC [PM TR P] Popiersie Trajana w prawo. Draperia na lew ym ram ieniu, na głow ie w ie niec. Rv. COS V P P SPQR OPTIMO P [R]... Cesarz na kw adrydze zaprzężonej w cztery konie, jadącej w prawo. Mat. III, s. 78, poz. 350 W aga: 2,86 H A D R I A N ( r.) r. Av. [IM] P CAESAR TRAIAN H ADR [IANVS AVG] Popiersie Hadriana w prawo. Draperia na lew ym ram ieniu, na głow ie w ieniec. 10 Rocznik Muzeum Św iętokrzyskiego

5 146 Janusz Kuczyński Rv. P [M TR] P [COS] III Nagi Mars kroczy w prawo z w łócznią w praw ym ręku i trofeum na lew ym ram ieniu. Mat. III, s. 255, poz. 113 Waga: 2, r. Av. HAD RIA NV S AVG VSTVS PP Głowa Hadriana w w ieńcu w prawo. Rv. IV STITIA A [VG], u dołu poziom o COS III Justitia siedzi na tronie w lew o, trzym ając w rękach paterę i berło. Mat. III, s. 305, poz. 522 Waga: 2, r. Av. [HADRIA] N VS AVG COS III PP Głowa Hadriana w w ieńcu w praw o. Rv. ROM [A] [FELIX] Postać siedzi na krześle w lewo. Mat. III, s. 329, poz. 706 Waga: 2, r. Av. H ADRIANVS [AVG] COS III PP Popiersie Hadriana w prawo z draperią na ram ionach. Rv. [GER] M ANIA Germ ania stoi na w prost z głow ą w prawo, trzym ając w praw ej ręce w łócznię i opartą o ziem ię ow alną tarczę w ręce lew ej. Mat. III, s. 346, poz Waga: 2,89 ANTONINUS PIUS ( r.) r. Av. AVRELIVS CAE SAR AVG P il F G łowa Marka A ureliusza w prawo. Rv. TR POT III [COS] II M inerw a w hełm ie stoi w prawo, trzym ając w praw ej ręce w łócznię i opartą o ziem ię tarczę w lew ej ręce. Mat. IV, s. 99, poz. 684 Waga: 2, r. Av. AVRELIVS CAESAR [AVG] P il F G łowa Marka Aureliusza w prawo. R v. T R P O T X IV [COS] II M inerwa w hełm ie i stroju w o jennym kroczy w prawo, niosąc w prawej ręce w zniesiony oszczep i uniesioną tarczę w ręce lew ej. Mat. IV, s. 149, poz. 998 Waga: 2,86 MAREK AURELIUSZ ( r.) r. Av. [M ANTON] INVS AVG [GERM SARM] G łowa Marka A ureliusza w w ieńcu w prawo. Rv. [TR P X X X ] IM P VII [COS III] A equitas w długiej szacie stoi w lew o, trzym ając w w yciągniętej praw ej ręce w agę i róg obfitości w lew ej ręce. Mat. IV, s. 482, poz. 672 Waga: 2,75 FAUSTYNA II (żona Marka A ureliusza) r. A v. FA V STIN A AV[G VS]TA Popiersie Faustyny w prawo z draperią na ram ionach. Rv. [SA LVS] Postać w długiej szacie stoi w lew o przed ołtarzem, trzym ając paterę w w yciągniętej praw ej ręce. Mat. IV, s. 404, poz Waga: 2, r. A v. FA V STIN A AVGVS[TA] Popiersie F austyny w prawo z draperią na ram ionach.

6 Dalsze denary rzymskie ze skarbu ze Skrobaczowa 147 Rv. IV [NO] Juno w długiej szacie stoi w lew o, trzym ając w w y ciągniętej prawej ręce paterę i berło w ręce lew ej. Mat. IV, s. 400, poz. 109 W aga: 3, r. A v. FA V STIN A AVGVS[TA] Popiersie F austyny w praw o z draperią na ram ionach. Rv. FECVND AVGVSTAE Fecunditas w długiej szacie stoi na w prost z głow ą w lew o, trzym ając dw oje dzieci w ram ionach. D w oje dzieci stoi u jej nóg po obu stronach. Mat. IV, s. 398, poz. 89 W aga: 2, r. A v. [F]A VSTIN A AVGV[STA] P opiersie F austyny w praw o z draperią na ram ionach. ' Rv. IV NO Juno siedzi na tronie w lew o, trzym ając w praw ej w yciągniętej ręce paterę i berło w ręce lew ej. Mat. IV, s. 400', poz. 112 W aga: 2, niedatow any A v. FAVSTINAE AVG PII AVG FIL Popiersie F austyny w praw o z draperią na ram ionach. Rv. VE NV[S] V enus w długiej szacie stoi w lew o, trzym ając w w yciągniętej praw ej ręce jabłko (?) i berło w ręce lew ej. Mat. IV, s. 160, poz Waga: 3,09 Sprostowanie w p u b lik a c j i s k a r b u d e n a r ó w z e S k r o b a c z o w a z a m ie s z c z o n e j w II to m ie R o c z n ik a M u z e u m Ś w ię t o k r z y s k ie g o z d j ę c ia n a s t r o n ie 130 o p a tr z a n e są m y ln ą n u m e r a c j ą. T o z n a c z y n u m e r y u m ie s z c z o n e p o d r z ę d e m g ó r n y m d e n a r ó w są w ła ś c iw e d la r z ę d u d o ln e g o, i o d w r o t n ie n u m e r y w id n ie j ą c e p o d d o ln y m r z ę d e m d e n a r ó w d o ty c z ą e g z e m p la r z y u m ie s z c z o n y c h w r z ę d z ie g ó r n y m.

7 148 Ja nusz K u c zy ń s k i D EN A R Y R ZY M SK IE ZE SK A R B U ZE SKROBACZOW A ( n u m e r y o d p o w i a d a j ą n u m e r a c j i d e n a r ó w w k a t a lo g u )

8 Dalsze denary rzy m sk ie ze sk a rb u ze Skrobaczow a 149

9 150 Janusz Kuczyński ДОПОЛНИТЕЛЬНЫЕ СВЕДЕНИЯ О РИМ СКИХ ДЕНАРАХ, НАЙДЕННЫ Х В СКРОБАЧУВЕ, В РАЙОНЕ БУСКО Благодаря помощи Вацлава Лорека, председателя келецкого отдела Польского Археологического Общества, автор смог ознакомиться с остальными 13 денарами, относящимися к частично разрозненному кладу, обнаруженному в Скробачуве (см. Я. Кучиньский, К лад из римских денаров, найденный в Скробачуве, в районе Буско, Ежегодник Свентокшиского М узея, П/1964, стр ). Дополнительно были исследованы следую щ ие денары: Траяна 1, Адриана 4, Антонина Пия 2, Марка Аврелия 1 и Фаустины II 5. Эти денары не меняют установленной раньш е датировки клада (середина III в.н.э.) и его хронологической структуры. FURTHER ROMAN DENARII OF THE TREASURE FROM SKROBACZOW, THE BUSK O DISTRICT T hanks to the kind help of W acław Lorek, chairm an of the K ielce branch of the P olish A rchaeological Society, a further thirteen denarii from the partly dispersed treasure w ere found near Skrobaczów (see: K uczyński J., The T reasure of Roman D enarii from Skrobaczów in the Busko D istrict, Rocznik Muzeum Swiątokrzyskiego II (1964, pp ). The follow ing denarii w ere obtained: T rajan s 1, H adrian s 4, A ntoninus P iu s s 2, M arcus A urelius s 1, and F au stina s II-5. The denarii in question do not affect the chronology of the treasure, form erly established for the m iddle of the third century A. D., and hardly alter its chronological structure.