SŁOWO WSTĘPNE PROF. DR HAB. MARIAN DUCZMAL REKTOR WSZIA... 5 I. WPROWADZENIE... 7 II. STRESZCZENIE WYNIKÓW STUDIUM... 9

Transkrypt

1

2 SPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPNE PROF. DR HAB. MARIAN DUCZMAL REKTOR WSZIA... 5 I. WPROWADZENIE... 7 II. STRESZCZENIE WYNIKÓW STUDIUM... 9 III. CZĘŚĆ I MGR JOANNA ŻURAWSKA Wstęp Rozdział I Potencjał demograficzny Opola, a przestrzeń regionalna, krajowa i europejska 1. Procesy demograficzne w woj. opolskim, w kraju i Unii Europejskiej Kapitał ludzki i zasoby pracy czynnikami rozwoju Migracje zagraniczne w woj. opolskim Dane demograficzne. Wyjaśnienia i definicje Potencjał demograficzny, a rozwój regionu i miasta Opola Rozdział II Opis trendów demograficznych w latach Zmiany ilościowe w zakresie liczby ludności w mieście Opolu w latach Podokres pierwszy Zmiany ilościowe w zakresie liczby ludności w mieście Opolu w latach Podokres drugi Opis najważniejszych trendów demograficznych minionego dwudziestolecia w ujęciu ilościowym, z podziałem na dwa podokresy tj. lata i Opis najważniejszych trendów demograficznych minionego dwudziestolecia w ujęciu ilościowym na tle innych stolic regionalnych, podobnych pod względem potencjału demograficznego i gospodarczego do Opola i woj. opolskiego Opis zmian demograficznych minionego dwudziestolecia w ujęciu jakościowym, z podziałem na dwa podokresy tj. lata i , z uwzględnieniem cech demograficznych takich jak: płeć, wiek i wykształcenie Ruchy ludności w mieście Opolu w latach Pierwszy podokres Ruchy ludności w mieście Opolu w latach Drugi podokres Opis ruchów ludności w minionym dwudziestoleciu w ujęciu ilościowym, z podziałem na dwa podokresy tj. lata i Porównanie zmian ludnościowych w ujęciu ilościowym i jakościowym w Opolu w latach , na tle zmian zachodzących w analogicznym okresie w woj. opolskim. 77 Rozdział III Opis zmian zasobów pracy w latach Zmiany ilościowe w zakresie zasobów pracy w mieście Opolu w latach Pierwszy podokres Zmiany ilościowe w zakresie zasobów pracy w latach Drugi podokres Opis najważniejszych zmian w zasobach pracy minionego dwudziestolecia w ujęciu ilościowym, z podziałem na dwa podokresy tj. lata i Opis zmian w zasobach pracy minionego dwudziestolecia w ujęciu jakościowym, z podziałem na dwa podokresy tj. lata i , z uwzględnieniem: płci sektorów własnościowych i ekonomicznych Literatura

3 IV. CZĘŚĆ II DR KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI Wprowadzenie Rozdział I Otoczenie globalne i europejskie. Ludność ogółem Polska i regiony Dzietność Średni wiek rodzenia dziecka Trwanie życia Migracje Rozdział II Prognoza demograficzna dla miasta Opola do 2020 roku Metody Prognoza demograficzna Tablice trwania życia Prognozy Prognoza liczby ludności miasta Opola do 2020 r. (warianty) LICZBA LUDNOŚCI MIASTA OPOLA (WERSJA BIOLOGICZNA) LICZBA LUDNOŚCI MIASTA OPOLA (WEDŁUG WARIANTU STAGNACYJNEGO) LICZBA LUDNOŚCI MIASTA OPOLA (WEDŁUG WARIANTU REGRESU) LICZBA LUDNOŚCI MIASTA OPOLA (WEDŁUG WARIANTU WZROSTU) Wybór wariantu prognozy Prognoza ludności miasta Opola do 2020 r. według wieku Prognoza ruchu naturalnego ludności miasta Opola do 2020 r URODZENIA ZGONY Prognoza ruchu wędrówkowego ludności miasta Opola do 2020 r Rozdział III Analiza wpływu zmian ludnościowych na rozwój miasta ze szczególnym uwzględnieniem zadań własnych Opola (jako samorządu gminy i powiatu) Zmiany demograficzne, a zadania Opola w obszarze infrastruktury komunalnej Zmiany demograficzne a zadania Opola w obszarze infrastruktury komunikacyjnej Zmiany demograficzne a zadania Opola w obszarze ochrony zdrowia i pomocy społecznej Zmiany demograficzne a zadania Opola w obszarze oświaty i edukacji (żłobki, przedszkola, szkoły) Zmiany demograficzne a zadania Opola w obszarze kultury, sportu i turystyki Zmiany demograficzne a zadania Opola w innych sferach Aneks V. CZĘŚĆ III PROF. ZW. DR HAB. ROBERT RAUZE RAUZIŃSKI Wstęp Rozdział I Prognoza demograficzna dla m. Opola do 2020 r. Zasoby pracy Rozdział II Analiza wpływu zmian demograficznych na sytuacje na rynku pracy Rozdział III Konkluzje dla polityki społecznej Literatura VI. ANEKS - PREZENTACJE MULTIMEDIALNE GRAFIKA VII. WERSJA ELEKTRONICZNA I PDF 4

4 Słowo wstępne Oddajemy do Państwa dyspozycji Studium pt. Obraz demograficzny Opola w dwudziestoleciu wraz z prognozą zmian ludnościowych do 2020 r. Opracowanie stanowi analizę trendów demograficznych w latach i prognozę zmian ludnościowych miasta Opola do roku 2020 z uwzględnieniem zasobów pracy, tak w ujęciu retrospektywnym, jak i prognostycznym. Zostało przygotowane przez zespół pracowników Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Opolu, reprezentujących dorobek naukowy i doświadczenie w realizacji analiz ludnościowych i prognoz. Koordynację projektu i całość prac przeprowadzono w Opolskim Centrum Badań Regionalnych przy Wyższej Szkole Zarządzania i Administracji w Opolu, tam również przygotowano odpowiedź na zapytanie ofertowe, wystosowane przez Urząd Miasta w Opolu w sprawie opracowania studium. Czynnik ludzki odgrywa decydującą rolę w rozwoju społeczno-gospodarczym każdego regionu, państwa, każdej jednostki terytorialnej. Wiąże się on ściśle z wieloma dziedzinami życia społeczno-gospodarczego, wpływa na dynamikę i strukturę jego rozwoju, na edukację, zdrowie, rynek pracy, warunki życia, mieszkalnictwo, kształtowanie rozmiarów konsumpcji i produkcji, wreszcie na konkurencyjność obszaru oraz wiele innych dziedzin życia. Znajomość aktualnych, a zwłaszcza przyszłych zmian demograficznych pozwala na powiązanie ich i przewidywanie na ich podstawie działań, związanych z problematyką gospodarczą, społeczną, czy urbanistyczną. Zdarzenia przeszłe zaś i ich dogłębna analiza są podstawą dobrego prognozowania. Niniejsza praca to przykład otwartości uczelnianego środowiska Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Opolu na współdziałanie z różnymi partnerami w regionie. Tym razem chodzi o wsparcie samorządu w realizacji jego zadań statutowych poprzez działalność badawczą. Wyrażam przekonanie, że treści zawarte w studium istotnie wzbogacą Państwa wiedzę na temat kształtowania się trendów demograficznych w Opolu w minionym dwudziestoleciu, zaś prognozy ludności i zasobów pracy do 2020 r. pozwolą właściwie kształtować politykę rozwoju. prof. dr hab. Marian Duczmal Rektor WSZiA 5

5 6

6 I. Wprowadzenie Opracowanie składa się z trzech niezależnych części. W pierwszej dokonano opisu trendów demograficznych w Opolu w latach z uwzględnieniem zmian w zasobach pracy również w latach Szereg czasowy podzielono na dwa umowne podokresy tj. lata oraz W wyznaczonych podokresach mieszczą się dwa dziesięciolecia składające się na dwudziestolecie Pierwsze rozpoczyna się w 1990 r., a kończy w 1999 r., drugie zaś zaczyna się w 2000 r., ale jest niepełne, gdyż za 2009 r. dysponowano w większości danymi jedynie dla I kwartału. Stąd do porównań przyjęto również rok 1999, by możliwe było analizowanie danych w pełnym dziesięcioletnim okresie. Analizując dane w pierwszym dziesięcioleciu odwoływano się także w porównaniach do roku poprzedzającego ten okres tj. do Najważniejsze trendy demograficzne minionego dwudziestolecia zanalizowano na tle innych stolic regionalnych, podobnych pod względem potencjału demograficznego i gospodarczego do Opola i woj. opolskiego. Do analizy przyjęto cechy demograficzne takie jak: płeć, wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania. Następnie porównano zmiany ludnościowe w Opolu w latach na tle zmian zachodzących w analogicznym okresie w woj. opolskim. Dokonano opisu ruchów ludności w minionym dwudziestoleciu z podziałem na dwa podokresy tj. lata i Dalej zanalizowano zmiany w zasobach pracy w mieście Opolu w tym samym czasookresie. Do analizy przyjęto dane o pracujących i bezrobotnych. Opis zmian w zasobach pracy minionego dwudziestolecia, z podziałem na dwa podokresy tj. lata i uwzględniał zróżnicowanie pod względem płci, wieku i wykształcenia oraz sektorów własnościowych i ekonomicznych. Całość ujęcia retrospektywnego uzupełniono o szereg informacji, osadzonych w szerszym regionalnym, krajowym, a nawet europejskim kontekście, które pozwalają na właściwą interpretację zanalizowanych danych. W części drugiej wykonano prognozę demograficzną dla Opola do 2020 w ujęciu trzywariantowym: stabilizacji, wzrostu i regresu. Przedstawiono i omówiono także wyniki prognozy w wariancie biologicznym, czyli bez uwzględnienia procesów migracyjnych. Konkretne wielkości uzupełniono szerszymi danymi na temat otoczenia globalnego i europejskiego w odniesieniu do potencjału demograficznego miasta. Scharakteryzowano kształtowanie się podstawowych czynników mających wpływ na ostateczną liczbę ludności, jak: dzietność, trwanie życia, migracje. Dokonano ponadto analizy wpływu zmian ludnościowych na rozwój miasta ze szczególnym uwzględnieniem zadań własnych Opola, jako samorządu gminy i powiatu. Trzecią część stanowi prognoza demograficzna dla Opola do 2020 r., w tym zasobów pracy w ujęciu trzywariantowym wraz z analizą wpływu zmian demograficznych na sytuację na rynku pracy. W prognozie przyjęto tzw. wariant niski, średni i wysoki. Przedstawiając skutki zmian demograficznych wskazano na szereg procesów, jakie będą charakteryzować miasto Opole w najbliższej perspektywie, tak w zakresie sytuacji społecznej, jak i gospodarczej. Dodatkowo przedstawiono konkluzje dla polityki społecznej. Syntezy wszystkich ustaleń badawczych dokonano w streszczeniu, które otwiera studium. Krótko opisano także schemat pracy, całość uzupełniono aneksem, w którym przedstawiono wersje prezentacyjne poszczególnych części, wraz z wersją elektroniczną i PDF. 7

7 8

8 prof. zw. dr hab. Robert Rauze Rauziński dr Kazimierz Szczygielski mgr Joanna Żurawska Streszczenie wyników studium 9

9 10

10 1. Według stanu na koniec grudnia 1989 r., czyli w pierwszym roku podokresu w Opolu mieszkało 127,7 tys. osób tj. 12,6 % wszystkich mieszkańców regionu, zaś według stanu na koniec 1999 r., czyli w roku ostatnim podokresu liczba ludności Opola liczyła prawie 131 tys. osób. Nastąpił więc wzrost liczby ludności. 2. Według stanu na koniec grudnia 2000 r., czyli na początku drugiego dziesięciolecia liczba ludności stolicy regionu wynosiła 130,4 tys. osób, zaś według stanu na koniec I kwartału 2009 r. w Opolu mieszkało 126,1 tys. osób. Nastąpił spadek potencjału demograficznego miasta Opola. 3. Oba analizowane podokresy tj. lata oraz różnią się od siebie pod względem zmian demograficznych zachodzących w mieście Opolu. O ile w tym pierwszym sporadycznie notowano spadki liczby ludności, o tyle w drugim sporadycznie notowano wzrosty. W latach liczba ludności spadała tylko trzy razy, w pozostałych okresach rosła, zaś w latach tylko raz wzrosła, w pozostałych okresach notowano spadki, poza rokiem 1999, kiedy to odnotowano wzrost liczby ludności. 4. Łącznie potencjał demograficzny Opola w pierwszym analizowanym podokresie, a więc w końcówce 1999 r. w porównaniu do analogicznego okresu roku 1989 wzrósł o 3316 osób tj. o 2,6%. W drugim analizowanym podokresie, a więc według stanu na koniec marca 2009 r. w porównaniu do staniu z końca grudnia 1999 r. liczba mieszkańców Opola spadła łącznie o osoby tj. o 3,7%. 5. W okresie pierwszego faktycznego dziesięciolecia, czyli według stanu na koniec 1999 r. w porównaniu do końcówki 1990 r. odnotowano wzrost liczby ludności o 2540 tj. o 2,0%. W drugim dziesięcioleciu zaś, tj. według stanu na koniec marca 2009 r. w porównaniu do końcówki 2000 r. liczba ludności w mieście spadła o 4351 osób tj. o 3,3%. 6. Sytuacja w zakresie stanu ilościowego potencjału demograficznego miasta Opola w minionym dwudziestoleciu nie kształtuje się korzystnie, bowiem bilans dwudziestolecia jest generalnie ujemny. Według stanu na koniec marca 2009 r. liczba ludności w stolicy regionu była niższa niż w końcu grudnia 1989 r. o 1577 osób, tj. o 1,2 %. 7. Z najnowszych danych wynika, że spadek liczby ludności miasta Opola nadal utrzymuje się. Według stanu na koniec czerwca 2009 r. liczba ludności stolicy regionu wynosiła 125,9 tys. osób, co oznacza spadek w porównaniu do stanu z końca marca 2009 r. o 84 osoby tj. o 0,07%. 8. Do analizy porównawczej potencjału demograficznego i ruchów ludności wybrano dane 6 miast, będących stolicami regionalnymi - najmniejszymi pod względem liczby ludności w Polsce oraz 4 duże miasta wojewódzkie, czyli razem z Opolem zanalizowano dane dla 11 stolic regionalnych na 18 w Polsce. Są to: Gorzów Wielkopolski, Zielona Góra, Kielce, Olsztyn, Rzeszów, Toruń, Poznań, Szczecin, Katowice i Wrocław. 9. Analizując potencjał Opola na tle innych stolic regionalnych należy wskazać, że tylko dwie spośród tych, dla których dane zanalizowano odnotowały w 2008r. wzrost liczby ludności w porównaniu do stanu z końca 2007r. i są to Rzeszów oraz Olsztyn. W pozostałych miastach wojewódzkich liczba mieszkańców zmniejszyła się, w tym najbardziej w Katowicach, Szczecinie i w Opolu. 10. W Opolu ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowi 15% populacji mieszkańców, a mniejszy wskaźnik spośród miast branych pod uwagę ma tylko Wrocław. Z kolei ludność w wieku produkcyjnym stanowi 67,6% ludności Opola, czyli podobnie jak w Olsztynie, Gorzowie Wielkopolskim i Toruniu, zaś w wieku poprodukcyjnym stanowi 17,4%, prawie tak jak w Kielcach i Zielonej Górze. Można powiedzieć, iż raczej 11

11 struktura ludności Opola według wieku zbliża się do tej, jaką notuje się w stolicach regionalnych najlepiej rozwiniętych regionów Polski, czyli charakteryzuje się niskim wskaźnikiem ludności w wieku przedprodukcyjnym i wysokim w wieku poprodukcyjnym. 11. Na skalę obciążenia demograficznego wskazuje liczba ludności w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku aktywności zawodowej. W przypadku tego wskaźnika sytuacja Opola raczej podobna jest do tej charakterystycznej dla małych stolic regionalnych, gdzie to obciążenie jest relatywnie mniejsze. Wskaźnik obciążenia demograficznego dla Opola wynosi bowiem 48 osób na 100, dla Gorzowa Wielkopolskiego 48,8 na 100, zaś dla Olsztyna 47,1 osób na 100. Duże stolice regionalne notują ponad 50 osób nieaktywnych na 100 w wieku aktywności zawodowej. 12. Wszystkie małe stolice regionalne, w tym Opole odnotowały w 2008 r. dodatni przyrost naturalny, zaś wśród stolic dużych dodatnią wartość wskaźnika odnotowano jedynie w Poznaniu. Ujemny przyrost naturalny odnotowano we Wrocławiu, Szczecinie i Katowicach. W Opolu wartość przyrostu na 1000 ludności wynosiła 0,1 promila. 13. Stolica opolskiego pod względem wysokości wskaźnika bezrobocia w 2008 r. w wysokości 4,4% sytuuje się na 7 miejscu na 11 miast wojewódzkich, dla których zestawiono dane. Najniższą stopę bezrobocia odnotowano w Poznaniu w wysokości 1,7%, zaś najwyższą w Kielcach 9,7%. 14. Najwyższe przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto płaci się pracownikom w Katowicach, Poznaniu, Wrocławiu i w Toruniu, czyli raczej w większych ośrodkach, zaś najniższe wśród miast branych pod uwagę - w Gorzowie Wielkopolskim i Zielonej Górze. Różnica między najwyższym wynagrodzeniem zanotowanym w Katowicach, a najniższym płaconym w Gorzowie Wielkopolskim wynosi 1807,3 zł tj. 41,4%. Wynagrodzenia w Opolu stanowią jedne z niższych wśród miast wojewódzkich. 15. Pod względem zasobów pracy na rynku Opole stanowi ośrodek podobny do dużych stolic regionalnych, chociaż biorąc pod uwagę liczbę pracujących oczywiście nie wyróżnia się, gdyż 51 tys. pracujących to mały potencjał, ale też wielkość w pełni adekwatna do potencjału demograficznego. Zestawienie tego potencjału z liczbą mieszkańców wskazuje jednak, że wskaźnik dla Opola jest znacznie wyższy niż dla innych małych stolic regionalnych, prawie taki jak w Katowicach, Poznaniu, Rzeszowie i we Wrocławiu. 16. Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w Opolu w rejestrze REGON według stanu na koniec grudnia 2008 r. wynosiła 19,9 tys. i była porównywalna z analogiczną wartością dla miasta Rzeszowa, większa zaś niż liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w Zielonej Górze i Gorzowie Wielkopolskim. Zestawienie podmiotów gospodarczych z potencjałem demograficznym wskazuje jednak, że Opole posiada drugi co do wielkości wskaźnik liczby podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców wśród miast wojewódzkich, branych pod uwagę w porównaniach. Większy ma tylko Poznań. 17. Zmiany demograficzne, jakie miały miejsce w Opolu w pierwszym podokresie tj. w latach nie odbiegają zasadniczo od tych notowanych w innych miastach wojewódzkich. We wszystkich bowiem, za wyjątkiem Poznania i Katowic odnotowano wzrost liczby mieszkańców porównując stany z końca 1989 r. i 1999 r. 18. W drugim podokresie tj. w latach sytuacja w zakresie liczebności potencjału demograficznego w większości miast wojewódzkich pogorszyła się, w większości z nich bowiem odnotowano spadki liczby mieszkańców. Tylko w dwóch 12

12 stolicach regionalnych tj. w Rzeszowie i Olsztynie liczba ludności wzrosła porównując stany z końca marca 2009 r. i z końca grudnia 1999 r. 19. Z wielkości dotyczących przyrostu naturalnego w latach w stolicach regionów, których dane przyjęto do analizy wynika, że w większości z nich, zwłaszcza w tych zbliżonych do Opola pod względem potencjału demograficznego, różnica między liczbą urodzeń, a liczbą zgonów była dodatnia. Wyjątek stanowi Zielona Góra. W większych stolicach regionalnych, jak Poznań, Szczecin, Katowice i Wrocław przyrost naturalny przybierał ujemne wartości zdecydowanie częściej. Na tym tle Opole wypada korzystanie, bowiem tylko w trzech latach przyrost naturalny przybrał wartość ujemną tj. w 1995 r., 1997 r. i w 1999 r., ale były to niewielkie ujemne wartości. 20. W drugim podokresie sytuacja w zakresie przyrostu naturalnego w niektórych miastach wojewódzkich, w tym w Opolu znacznie się zmieniła. W tych, w których notowano sporadyczne ujemne wartości przyrostu naturalnego w pierwszym dziesięcioleciu tendencje te utrwaliły się w drugim. W Opolu dopiero w 2008 r. przyrost naturalny przybrał wartość dodatnią, w pozostałych latach tego okresu więcej było w Opolu zgonów, niż urodzeń. 21. Saldo migracji w pierwszym analizowanym podokresie tj. w latach w większości stolic regionalnych, których dane przyjęto do obliczeń prawie w całym okresie było dodatnie. Do miast wojewódzkich, w których najczęściej odnotowano w tym okresie ujemne saldo migracji należą: Kielce (8 razy), Katowice (6 razy) i Opole (5 razy). 22. W drugim podokresie tj. w latach znacznie częściej niż w pierwszym notowano ujemne wartości salda migracji w regionalnych stolicach. Już w 2000 r. w siedmiu na jedenaście miast odnotowano niekorzystny bilans w ruchu wędrówkowym ludności. W Opolu średnio 404 osoby rocznie więcej opuszczało miasto niż do niego przyjeżdżało w analizowanym okresie. 23. Według stanu na koniec 1989 r. w Opolu mieszkało 60,5 tys. mężczyzn i 67,2 tys. kobiet, które stanowiły większy udział w strukturze ludności według płci. W tym okresie udział kobiet wynosił 52,6%, zaś mężczyzn 47,4%. W końcu 1999 r. udział kobiet w strukturze wzrósł do 53,1%, a udział mężczyzn spadł do 46,9%. Według stanu na koniec grudnia 1999 r. w Opolu zamieszkiwało bowiem 61,5 tys. mężczyzn i 69,5 tys. kobiet. 24. Według stanu na koniec 1989 r. w Opolu mieszkało 35,8 tys. ludności w wieku przedprodukcyjnym, 79,3 tys. osób w wieku aktywności zawodowej i 12,6 tys. osób w wieku poprodukcyjnym. Według stanu na koniec grudnia 1999 r. w porównaniu do stanu z końca 1989 r. odnotowano spadek ludności w wieku przedprodukcyjnym o 8456 osób, tj. o 23,6%, wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym o 6689 osób tj. o 8,4% oraz wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym o osoby tj. o 40,5%. Tempo przyrostu ludności w wieku poprodukcyjnym było prawie dwukrotnie większe niż spadek ludności w wieku przedprodukcyjnym. 25. Dane na temat ludności Opola według grup wieku potwierdzają tendencje dotyczące spadku liczby dzieci i młodzieży i wzrostu liczby ludności powyższej 50 roku życia w strukturze ludności. Liczba ludności w wieku do 14 lat zmniejszyła się z osób według stanu na koniec 1989 r. do osób w analogicznym okresie 1999 r., zaś w wieku 50 lat i więcej wzrosła z osób według stanu na koniec 1989 r. do osób w końcówce 1999 r. 26. Na początku drugiego analizowanego dziesięciolecia tj. według stanu na koniec grudnia 2000 r. w Opolu zamieszkiwało 61,3 tys. mężczyzn i 69,1 tys. kobiet. Udział mężczyzn w strukturze w tym okresie wyniósł 47%, zaś kobiet 53%.%. Pod koniec 13

13 analizowanego dziesięciolecia tj. pod koniec I kwartału 2009 roku liczba mężczyzn spadła do 58,9 tys., zaś kobiet do 67,2 tys. Udział mężczyzn w strukturze ludności w tym okresie również spadł do 46,7%, zaś udział kobiet nieco wzrósł do 53,3%. 27. Według stanu na koniec 1999 r. w Opolu mieszkało 27,3 tys. osób w wieku przedprodukcyjnym, 85,9 tys. osób w wieku produkcyjnym i 17,7 tys. osób w wieku poprodukcyjnym. Według stanu na koniec 2008 r. liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym wynosiła 18,9 tys., w wieku produkcyjnym 85,3 tys., zaś w poprodukcyjnym 21,9 tys. osób. W obu pierwszych grupach w analizowanym okresie odnotowano spadek liczby ludności tj. w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym. W pierwszej grupie aż o 30,6%, a w drugiej zaledwie o 0,8%. Tylko w przypadku ludności w wieku poprodukcyjnym odnotowano wzrost o 24,3%. 28. Dane na temat ludności Opola według wieku w latach potwierdzają tendencje dotyczące dalszego spadku liczby dzieci i młodzieży, z tym, że granica spadku przesunęła się aż do grupy roczników lata i wzrostu liczby ludności powyższej 50 roku życia w strukturze ludności, za wyjątkiem grupy roczników lat, gdzie odnotowano niewielki spadek ludności. W ostatniej grupie tj. w grupie ludności w wieku 70 lat i powyżej w 2008 r. w porównaniu do stanu z 1999 r. liczba ludności przyrosła aż o 44,7%. 29. Z danych Narodowego Spisu Powszechnego z 1988 r. wynika, że 15% populacji miasta Opola miało wykształcenie wyższe, prawie 40% średnie, nieco ponad 19% zasadnicze zawodowe, zaś 26,3% podstawowe. Bez jakiegokolwiek wykształcenia zidentyfikowano tylko 0,5% populacji. Z danych Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 r. wynika zaś, że w tym czasie 17% populacji miasta Opola miało wykształcenie wyższe, 3,3% policealne, prawie 32% średnie, nieco ponad 12% zasadnicze zawodowe, zaś 15,6% podstawowe ukończone. Bez jakiegokolwiek wykształcenia i z wykształceniem nieukończonym podstawowym było tylko 1,5% populacji. 30. Porównując dane dotyczące wykształcenia mieszkańców Opola w 1988 r. i w 2002 r. należy odnotować bardzo pozytywne zmiany związane ze znaczną poprawą poziomu wyedukowania społeczności miasta. Udział ludności z wyższym wykształceniem wzrósł, z 15% w 1988 r. do 17% w 2002 r., znacznie poprawił się przede wszystkim w przypadku subpopulacji kobiet, w której zwiększył się z 12,6% w 1988 r. do 16,7% w 2002 r. Świadczy to o niewątpliwym awansie społecznym tej grupy płci. Udział mieszkańców ze średnim wykształceniem spadł co prawda z 38,5% w 1988r. do 32,0%, ale to znów relatywnie więcej kobiet niż mężczyzn miało średnie wykształcenie. Taka sama sytuacja dotyczy wykształcenia policealnego, gdyż ponad dwukrotnie częściej mają je kobiety, niż mężczyźni. 31. W latach urodziło się w Opolu łącznie osób, a zmarło osób, w wyniku czego bilans pierwszego podokresu w zakresie ruchu naturalnego jest dodatni i wynosi osób. W tym okresie zmarły łącznie 162 niemowlęta. W Opolu zameldowało się w analizowanym czasie tj. w latach łącznie osób, będących wcześniej mieszkańcami innych miejscowości w regionie lub poza nim. Wymeldowało się zaś, by zamieszkać gdzie indziej w Polsce osób, stąd bilans migracji wewnętrznych również jest dodatni i wynosi 5001 osób. Z zagranicy przyjechało do Opola 175 osób, zaś wyjechało w całym pierwszym podokresie 2874 osoby, co oznacza, że bilans w ruchu zagranicznym był ujemny i wynosił osób. 32. Drugi podokres pod względem analizowanych wskaźników wypada znacznie gorzej. W latach urodziły się łącznie 9022 osoby, biorąc pod uwagę w 2009 jedynie dane z I kwartału, zaś zmarło łącznie w tym samym okresie 9574 osób, co oznacza, że bilans w zakresie ruchu naturalnego był ujemny i wynosił 552 osoby. W tym okresie znacznie obniżyła się liczba zgonów niemowląt, która wynosiła 58 osób. 14

14 Zameldowania w ruchu wewnętrznym wynosiły łącznie osób, zaś wymeldowania wynosiły osób, z czego wynika ujemny bilans imigracji w wysokości osób. Liczba zameldowań z zagranicy wynosiła 484 osób, zaś wymeldowania za granicę to wielkość licząca 2672 osoby, co daje ujemne saldo w ruchu zagranicznym w wysokości 2188 osób. 33. Minione dwudziestolecie, z uwzględnieniem danych za I kwartał 2009 r. to więc okres kiedy urodziło się łącznie osób, a zmarło osoby, bilans w ruchu naturalnym jest więc niski, ale dodatni i wynosi 586 osób. Łączna liczba zgonów niemowląt to 220 osób. Liczba zameldowań w ruchu wewnętrznym wynosiła 28844, zaś wymeldowań osób, zaś bilans tych dwóch wielkości wynosi 3283 osoby. Z zagranicy przyjechało do Opola 659 osób, wyjechało zaś 5546 osób, wobec czego bilans w ruchu zagranicznym jest ujemny i wynosi osób. Łączny bilans w ruchu ludności w minionym dwudziestoleciu z uwzględnieniem danych za I kwartał 2009 r. jest wiec ujemny i wynosi osoby. 34. W końcu 1989 r. mieszkało w Opolu 127,7 tys. osób, zaś w woj. opolskim w tym samym czasie 1014,9 tys. osób, z kolei w końcówce 1999 r. w Opolu zamieszkiwało prawie 131 tys. mieszkańców oraz 1074,2 tys. w regionie. Potencjał demograficzny zwiększył się w Opolu według stanu na koniec grudnia 1999 r. w porównaniu do końca grudnia 1989 r. o 3316 osób tj. o 2,6%. Z kolei w woj. opolskim liczba ludności rosła szybciej niż w Opolu, bo w tempie 5,8%, a przyrost w osobach wynosił osób. 35. Według stanu na koniec grudnia 2000 r. mieszkało w Opolu 130,4 tys. osób, zaś w woj. opolskim w tym samym czasie 1070,6 tys. osób, z kolei w końcówce I kwartału 2009 r. w Opolu zamieszkiwało 126,1 tys. mieszkańców oraz 1032,3 tys. w regionie. Potencjał demograficzny zmniejszył się w Opolu według stanu na koniec marca 2009 r. w porównaniu do końca grudnia 2000 r. o 4351 osób tj. o 3,3%. Z kolei w woj. opolskim liczba ludności spadała nieco szybciej niż w Opolu, bo w tempie 103,9%, a spadek w osobach wynosił osób. 36. Według stanu na koniec 1999r. udział mężczyzn w strukturze ludności według płci wynosił 46,9%, a kobiet 53,1%. Dla porównania według stanu na koniec 1999 r. struktura ludności według wieku w woj. opolskim kształtowała się następująco: 48,6% stanowili mężczyźni, a 51,4% kobiety. Udział mężczyzn w końcówce podokresu był więc w Opolu niższy niż średnio w województwie, zaś udział kobiet był wyższy. W drugim podokresie udział mężczyzn w strukturze ludności w Opolu utrzymał się w zasadzie na niezmiennym poziomie, podobnie jak w województwie. 37. Liczba kobiet na 100 mężczyzn w Opolu jest zdecydowanie wyższa niż analogiczny wskaźnik w woj. opolskim. W latach wskaźnik feminizacji kształtował się na poziomie 111, w 1992 r. wzrósł do 112 kobiet na 100 mężczyzn, zaś w 1997 r. do 113. W tym samym czasie liczba kobiet przypadających na 100 mężczyzn w woj. opolskim była praktycznie taka sama i wynosiła 105. W latach wskaźnik liczby kobiet na 100 mężczyzn wzrósł zarówno w Opolu, jak i w woj. opolskim, przy czym w Opolu nadal był dużo wyższy niż średnio w regionie (114 kobiet na 100 mężczyzn w Opolu przy 107 kobietach na 100 mężczyzn w woj. opolskim według stanu na koniec marca 2009 r.) 38. Struktura ludności według wykształcenia w Opolu kształtuje się bardzo korzystanie na tle analogicznej dla woj. opolskiego. Wskaźnik ludności z wyższym wykształceniem w 1988 r. był prawie trzykrotnie wyższy w Opolu niż średnio w regionie. Wynosił bowiem 15%, przy średnim dla regionu na poziomie 5,2%. Wyższy był też udział ludności z wykształceniem średnim, zaś z zasadniczym zawodowym niższy. Udział 15

15 16 ludności legitymującej się tylko podstawowym wykształceniem był w stolicy regionu dużo niższy niż średnio w województwie. 39. W 2002 r. utrzymała się korzystna relacja w zakresie struktury wykształcenia pomiędzy stolicą regionu a województwem. Z danych Spisu Powszechnego wynika, że udział ludności z wykształceniem wyższym wzrósł w Opolu do 17%, zaś w regionie również wzrósł, ale ciągle był dwukrotnie niższy niż w Opolu ( 8,5%). 40. W 1989 r. wskaźnik przyrostu naturalnego na 1000 ludności w Opolu wynosił 3,5 promila, zaś w regionie był wyższy i kształtował się na poziomie 5,4 promila. W kolejnych latach wartość wskaźnika spadała zarówno w Opolu, jak i w regionie, jednakże w regionie do końca podokresu wartość wskaźnika pozostała dodatnia, zaś w Opolu w 2004 r. przyrost naturalny był ujemny, a w kolejnych latach wahał się- raz był ujemny, a raz dodatni. W kolejnych latach wartość wskaźnika przyrostu na 1000 ludności zarówno w Opolu, jak i w regionie przybierała w zasadzie wartości ujemne. Wyjątek stanowi rok 2008 oraz I kwartał 2009 r., kiedy korzystna sytuacja utrzymała się. W Opolu bowiem w tym roku wartość wskaźnika była bardzo niska, ale dodatnia ( 0,1 promila), w regionie zaś do końca podokresu tj. w latach ( I kwartał) pozostała ujemna. 41. W latach wskaźnik migracji na 1000 mieszkańców w Opolu do 1994 r. przybierał korzystne dodatnie wartości. Po raz pierwszy w 1995 r. wskaźnik salda migracji osiągnął ujemną wartość, potem taka sytuacja powtórzyła się w latach W regionie w całym analizowanym okresie tj. w latach wartość wskaźnika salda migracji na 1000 ludności była ujemna i wynosiła średnio -1,9 promila rocznie. W drugim wyróżnionym podokresie tj. w latach nie było roku, by wskaźnik salda migracji przybrał inną, niż ujemną wartość, tak w Opolu, jak i w regionie. Co więcej z roku na rok osiągał coraz wyższe ujemne wartości. W 1999 roku kształtował się na poziomie -2,2 promila w Opolu i -2,0 promile w woj. opolskim, zaś w I kwartale 2009 wartość wskaźnika wynosiła -4,1 promila w stolicy regionu i -3,2 promile w samym regionie. 42. Na początku pierwszego dziesięciolecia tj. w 1990 r. liczba pracujących w Opolu wynosiła 84,9 tys. Według stanu na koniec grudnia 1999 r. liczba pracujących w Opolu zmniejszyła się w porównaniu do stanu z końca 1990 r. o osób tj. o 36,6% 43. Wraz ze spadkiem liczby pracujących zaczęło rosnąć bezrobocie. Liczba bezrobotnych w pierwszym okresie, za jaki możliwe jest przedstawienie danych dla miasta Opola, czyli według stanu na koniec grudnia 1992 r. wynosiła 3,9 tys., podobnie jak w 1993 r., po czym według stanu na koniec grudnia w roku 1994 wzrosła do 5,3 tys., a od 1995 r. znowu zaczęła spadać. Według stanu na koniec 1999 r. liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Opolu wynosiła 4305 osób, co w porównaniu do 1992 r. oznacza wzrost o 428 osób tj. o 11,0% 44. Liczba bezrobotnych zestawiona z ludnością w wieku produkcyjnym dała w Opolu w 1992 r. wskaźnik na poziomie 4,8%. W 1996 r. wartość wskaźnika wzrosła do 6,3%, w 1995 r. ponownie spadła, tym razem do 5,8%, aż do 3,6% w latach , by ponownie wzrosnąć do 5,0% w 1999 r. 45. W roku poprzedzającym drugie dziesięciolecie, czyli według stanu na koniec grudnia 1999 r. liczba pracujących w Opolu wynosiła 53,8 tys. osób. W 2008 r. według stanu na koniec grudnia liczba pracujących w Opolu zmniejszyła się i wynosiła 51,2 tys. Oznacza to spadek o 2659 osób tj. o 4,9%. W całym analizowanym okresie liczba pracujących najpierw spadała i dotyczyło to lat , po czym następował systematyczny wzrost liczby pracujących, który po raz pierwszy miał miejsce w 2003 r. i trwał do ostatniego roku analizowanego okresu tj. aż do 2008 r.

16 46. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w Opolu w roku poprzedzającym drugie dziesięciolecie tj. w 1999 r., jak i w kilku następnych latach miała tendencję wzrostową. Dopiero od 1994 r. notowano systematyczny spadek liczby bezrobotnych, w tymże roku o 8,8%, analogicznie w 2005 r. o 9,2% i w 2006 r. o 5,3% w porównaniu do analogicznych stanów z lat wcześniejszych, natomiast w końcówce 2007 r. w porównaniu do grudnia roku poprzedniego spadek wynosił aż 36,8%. W ostatnim roku tendencji spadkowej tj. w końcu 2008 r. w porównaniu do końca 2007 r. liczba bezrobotnych była mniejsza o 17%. Według stanu na koniec I kwartału 2009 nastąpił wzrost liczby bezrobotnych w Opolu o 702 osoby tj. 23% w porównaniu do grudnia 2008 r. 47. Adekwatnie do wzrostu liczby zarejestrowanych bezrobotnych w analizowanych latach rosła stopa bezrobocia. Według stanu na koniec grudnia 2000 r. wynosiła ona 7,9%, po czym wzrosła w 2001 r. do 9,6%, w 2002 r. do 10,5%, a w 2003 r. nawet do 11%. Od 2004 r. wskaźnik zaczął spadać z 9,9% w końcówce tego roku do 4,4% w grudniu 2008 r. Według stanu na koniec marca 2009 r. stopa bezrobocia znowu nieco wzrosła i wynosiła 5,4%. 48. Minione dwudziestolecie w Opolu tj. lata w zakresie zasobów pracy to przede wszystkim spadek liczby zasobów pracy z osób w 1990 r. do w 2008 r., czyli o prawie 34 tys. tj. o 39,7%. To jednocześnie spadek liczby bezrobotnych z 3905 osób według stanu na koniec grudnia 1993 r. do 3749 w końcówce I kwartału 2009 r., czyli o 156 osób tj. o 4%. To także znaczne obniżenie wskaźnika stopy bezrobocia z 7,9% w 2000 r. do 5,4% według stanu na koniec I kwartału 2009 r. Analizując tendencje długookresowe należy pamiętać jednak, że bezrobocie to zjawisko podlegające silnym wahaniom sezonowym, wobec czego liczby i wysokości wskaźników na początku i w końcówce cyklu mogą znacznie odbiegać od wartości notowanych w trakcie jego przebiegu. 49. Według stanu na koniec grudnia 1990 r. w Opolu pracowało 45,3 tys. mężczyzn i 39,6 tys. kobiet. W końcówce 1999 r. mężczyzn pracujących było 27,6 tys., zaś kobiet 26,1 tys. W analizowanym okresie liczba zatrudnionych mężczyzn zmniejszyła się o 38,9%, zaś kobiet o 33,9%. 50. Udział mężczyzn w strukturze pracujących według stanu na koniec 1990 r. ukształtował się na poziomie 53,3%, zaś kobiet 46,7%. Według stanu na koniec 1999 r. udział mężczyzn w strukturze pracujących spadł do 51,4 %, zaś udział kobiet wzrósł do 48,6%. Świadczy to o zwiększeniu aktywności zawodowej kobiet na przestrzeni analizowanego podokresu. 51. W pierwszym roku drugiego podokresu tj. według stanu na koniec grudnia 2000 r. liczba pracujących mężczyzn wynosiła 24,1 tys., zaś kobiet 23,6 tys., zaś w roku ostatnim, za jaki dostępne są dane w zakresie liczby pracujących tj. w roku 2008 r., według stanu na koniec grudnia w tymże roku pracujących mężczyzn było 26,1 tys., a kobiet 25,1 tys. Udział mężczyzn w strukturze pracujących według stanu na koniec 2000 r. ukształtował się na poziomie 50,9%, zaś kobiet 49,5%. Według stanu na koniec 2008 r. udział mężczyzn w strukturze pracujących wzrósł do 51 %, zaś udział kobiet spadł do 49%. 52. Według stanu na koniec grudnia 1990 r. w Opolu nieco ponad 2 tys. osób pracowało w rolnictwie, 21,2 tys. w przemyśle, zaś 61,6 tys. w usługach. Według stanu na koniec 1999 r. w rolnictwie pracowało 906 osób, w przemyśle 16,8 tys. zaś w usługach 36,1 tys. osób. We wszystkich sektorach liczba pracujących zmniejszyła się według stanu na koniec 1999 r. w porównaniu do 1990 r. 53. Według stanu na koniec grudnia 2000 r. w Opolu 829 osób pracowało w rolnictwie, 13,9 tys. w przemyśle, zaś 32,9 tys. w usługach. Według stanu na koniec 2008 r. w 17

17 18 rolnictwie pracowały tylko 154 osoby, w przemyśle 12,5 tys. zaś w usługach 38,5 tys. osób. W rolnictwie i przemyśle liczba pracujących zmniejszyła się według stanu na koniec 2008 r. w porównaniu do 2000 r. W usługach zaś nastąpił wzrost liczby pracujących według stanu na koniec 2008 r. w porównaniu do 2000 r. o 5584 osoby tj. o 17% 54. Udział pracujących w rolnictwie według stanu na koniec 2000 r. wynosił 1,7%, zaś pracujących w przemyśle 29,2% oraz 69,1% w usługach. Z kolei według stanu na koniec 2008 r. udziały w poszczególnych sektorach wynosiły odpowiednio: 0,3% w rolnictwie, 24,5% w przemyśle i 75,2% w usługach. Odsetek zatrudnionych w sektorze usług w Opolu zbliża się wartością do udziałów notowanych w najlepiej rozwiniętych krajach Unii Europejskiej i świata, co świadczy o bardzo pozytywnych zmianach strukturalnych lokalnej gospodarki. Analogiczny udział dla woj. opolskiego jest dużo niższy. 55. W pierwszym okresie, za jaki dostępne są dane, czyli według stanu na koniec 1994 r. w sektorze publicznym pracowało 33,4 tys. osób, a w prywatnym 19,9 tys. osób. Udział sektorów w strukturze był następujący: pracujący w sektorze publicznym stanowili 62,6%, zaś w prywatnym 37,4%. Z kolei w sektorze publicznym według stanu na koniec grudnia 1999 r. zatrudnionych było w Opolu 24,8 tys. osób, a w prywatnym 29,1 tys. osób. Udział sektorów w strukturze był następujący: pracujący w sektorze publicznym stanowili 45,9%, zaś w prywatnym 54,1%. W latach nastąpiły wyraźne przewartościowania w strukturze pracujących według sektorów własności, bowiem udział zatrudnionych w sektorze publicznym oraz udział pracujących w sektorze prywatnym zmniejszyły się o 16,7 pkt. proc porównując oba stany. 56. W ostatnim roku drugiego dziesięciolecia, za jaki dostępne są dane tj. według stanu na koniec 2008 r. w sektorze publicznym w Opolu pracowało 22,7 tys. osób (44,4% wszystkich pracujących), zaś w prywatnym 28,5 tys. osób (55,6%). 57. Bezrobocie w Opolu w większym stopniu dotyczy kobiet. Już w 1992 r. stanowiły one 58,5% wszystkich zarejestrowanych i liczyły 2,4 tys. osób. W 1993 r. ich liczba wzrosła do 2,4 tys., a udział w strukturze do 62,1%. Według stanu na koniec grudnia 1994 r. w strukturze bezrobotnych zarejestrowanych było 1,9 tys. mężczyzn i 3,3 tys. kobiet. Zarejestrowane kobiety stanowiły według stanu na koniec 1994 r. 63,3% wszystkich bezrobotnych, zaś zarejestrowani mężczyźni to udział w strukturze w wysokości 36,7%. 58. Drugie dziesięciolecie tj. okres nie przyniosło zasadniczych zmian, gdy idzie o strukturę bezrobocia według płci, w tym sensie, że nastąpił dalszy spadek udziału kobiet i wzrost udziału mężczyzn w strukturze bezrobotnych według płci, natomiast w pierwszym roku analizowanego podokresu tj. według stanu na koniec grudnia 2000 r. zwiększyła się liczba zarejestrowanych przedstawicieli obu płci. 59. Z kolei w ostatnim analizowanym okresie, tj. według stanu na koniec marca 2009 r. nastąpiło ponowne obniżenie liczby bezrobotnych w Opolu, wskutek czego liczba mężczyzn spadła do 1,8 tys., zaś kobiet do 1,9 tys. Udziały w strukturze wynosiły odpowiednio: dla mężczyzn 48%, a dla kobiet 52%. 60. Rok 1999 to jedyny, za jaki dostępne są dane dotyczące liczby bezrobotnych według wieku w Opolu na przestrzeni pierwszego analizowanego podokresu tj. lat Najliczniejszą grupę w strukturze bezrobotnych według wieku stanowiły osoby od 18 do 24 roku życia. Według stanu na koniec 1999 r. stanowiły one 25,8% ogółu. Bezrobotni w wieku lata to druga przeważająca w strukturze grupa, stanowiąca 24,6%. W dalszej kolejności najwięcej zarejestrowanych było w wieku lata, a udział tej grupy w strukturze to 23,7%. Osoby w wieku lata według stanu na

18 koniec grudnia 1999 r. stanowiły 22,8%, zaś osoby w wieku 55 i więcej lat według stanu na koniec 1999 r. stanowiły 3,1%. 61. Według stanu na koniec I kwartału 2009 r. w porównaniu do stanu z końca 2000 r. zmiany w strukturze bezrobotnych według wieku w Opolu należy ocenić jako znaczne. Udział najmłodszych bezrobotnych w wieku od 18 do 24 lat zmniejszył się znacznie, bo aż do 15,3% (o 6,7 pkt. proc), zaś kolejnej grupy w strukturze wieku tj. bezrobotnych w przedziale od 25 do 34 lat wzrósł do 30,6%. Bezrobotni w wieku lata stanowili 16,4 % w strukturze według wieku, czyli udział ten również znacznie spadł (o 7,2 pkt. proc). Osoby w wieku lata stanowiły 25,6% tj. nieco więcej niż w 2000 r.. Prawie czterokrotnie wzrósł natomiast udział bezrobotnych w wieku 55 lat i więcej, bo aż do 12,1% (o 8,8 pkt. proc). 62. Na przestrzeni lat (I kwartał) nastąpiły znaczne zmiany w strukturze bezrobotnych według wykształcenia. Udział bezrobotnych w wykształceniem wyższym wzrósł bowiem z 8,2% według stanu na koniec 1999 r. do 16,4% w końcówce I kwartału 2009 r. Udział bezrobotnych z wykształceniem średnim zawodowym spadł z 23,6% w końcu 1999 r. do 20,3% w końcu I kwartału 2009 r., zaś udział z wykształceniem średnim ogólnokształcącym zwiększył się z 10,6% w tym samym okresie do 13,2%. Podobnie spadł udział bezrobotnych z wykształceniem zasadniczym zawodowym z 30,1% w końcu 1999 r. do 21,5% w końcówce I kwartału 2009 r. Udział bezrobotnych z wykształceniem gimnazjalnym i niższym wzrósł z 27,5% według stanu na koniec grudnia 1999r. do 28,5% według stanu na koniec marca 2009 r. Analizując zmiany w wyróżnionym czasookresie należy stwierdzić, że najbardziej wzrósł odsetek bezrobotnych z wykształceniem wyższym, co jest jedną z funkcji wzrostu ogólnego poziomu wykształcenia ludności w mieście. 63. Z danych m.in. ONZ wynika, że liczba ludności świata będzie wzrastać na wszystkich kontynentach, oprócz Europy, a spadek liczby ludności Polski będzie jednym z najwyższych w Europie. W 2050 r. liczba ludności w Polsce spadnie o 5,5 mln lub nawet o 8 mln i będzie wynosiła tys. Kraje Europy Środkowo Wschodniej, w tym sąsiedzi Polski odnotują także niekorzystne trendy ludnościowe. 64. Woj. opolskie na tle innych w Polsce odznacza się mniej korzystnymi tendencjami demograficznymi, zwłaszcza w zakresie poziomu dzietności. Poziom dzietności w opolskim jest jednym z najniższych w Polsce, zaś średni wiek rodzenia dzieci jest zbliżony do tendencji ogólnopolskich i nie różnicuje zasadniczo przestrzeni kraju. Trwanie życia w regionie jest nieco dłuższe niż średnio w kraju. Za to migracje z woj. opolskiego, zwłaszcza zagraniczne stanowią bardzo istotny niekorzystny czynnik zmian liczby ludności w regionie. 65. Wszystkie prognozy przyjmują zmniejszenie się liczby ludności w Opolu. Zmienna jest tylko skala ubytku ludności i udział poszczególnych czynników przyrostu rzeczywistego. 66. W wersji biologicznej prognoza zmian liczby ludności w Opolu (bez uwzględnienia migracji) jest najbardziej optymistyczna i przewiduje w 2020 r. potencjał mieszkańców stolicy liczący 121,4 tys. osób. Oznacza to zmniejszenie potencjału demograficznego Opola o 7 tys. osób. 67. Według wariantu stagnacyjnego, co oznacza niezmienność parametrów zmian demograficznych prognoza pomigracyjna przyjmuje wynik na poziomie 113,6 tys. mieszkańców w 2020 r. i stanowi dolny próg korytarza zmian w najbardziej prawdopodobnym scenariuszu rozwoju demograficznego miasta Opola. 68. Według wariantu regresu prognoza pomigracyjna przyjmująca wynik w 2020 r. na poziomie 112,4 tys. mieszkańców Opola stanowi rezultat przekształceń 19

19 demograficznych w mieście według najgorszego scenariusza możliwych zdarzeń demograficznych (w wymiarze ilościowym). 69. Według wariantu wzrostu prognoza demograficzna przyjmująca wynik 117,6 tys. mieszkańców w 2020 r. stanowi górny pułap korytarza zmian w najbardziej prawdopodobnym scenariuszu rozwoju demograficznego Opola. 70. Wśród czterech prognoz (jedna w wersji biologicznej, trzy w wersjach pomigracyjnych) najbardziej prawdopodobny jest scenariusz pośredni, oscylujący w korytarzu wyznaczonym przez prognozy w wariancie: stagnacyjnym ( dolny próg ) i wzrostu ( górny pułap ). Oznacza to liczbę mieszkańców wynoszącą: w 2010 r. 125,4 tys. osób, w 2015 r. 121,0 tys. osób, zaś w 2020 r. 115,7 tys. osób, z możliwością odchyleń (oscylacja) od poziomów wyznaczonych przez wskazane prognozy stagnacyjną i wzrostu (próg i pułap). 71. Prognoza liczby ludności według wieku w Opolu wykazuje, zgodnie z tendencjami w otoczeniu bliższym i dalszym na dalszy spadek liczby urodzeń i wzrost populacji w wieku około poprodukcyjnym i poprodukcyjnym. Populacja miasta podlega procesowi starzenia się całej struktury, przy czym tempo zmian struktury w kierunku starości całej populacji przyspieszy pod koniec dekady. 72. Z prognozy ruchu naturalnego ludności miasta Opola do 2020 r. wynika, że obydwie grupy czynników kształtujących przyrost naturalny przyjmują niekorzystne tendencje. Liczba urodzeń i poziom dzietności będą systematycznie malały. Opole pod względem poziom urodzeń i dzietności będzie należało do grupy jednostek o bardziej niekorzystnych od otoczenia wskaźnikach w/w procesów. Systematycznie będzie wzrastać liczba zgonów w mieście. Tempo i skala zmian zależne będzie od dwóch zjawisk o nieprecyzyjnych oszacowaniach: progresji (zwiększenia) liczby zgonów z uwagi na zmiany struktury wieku (starzenie się populacji) oraz spowalniania wymierania poprzez wydłużenie czasu trwania życia (efekt zmian stylu życia i wzrost jakości medycyny). Pod koniec dekady jednak czynnik pierwszy zacznie dominować. 73. Z prognozy ruchu wędrówkowego ludności miasta Opola do 2020 r. wynika, że migracje pozostaną niekorzystnym czynnikiem zmian liczby ludności miasta. Nastąpi powolna reorientacja kierunków migracji z emigracji za granicę na migracje krajowe. 74. Z analizy wpływu zmian ludnościowych na rozwój miasta ze szczególnym uwzględnieniem zadań własnych Opola (jako samorządu gminy i powiatu) wynika, że na zmiany demograficzne pozytywny wpływ mogą mieć udogodnienia w obszarze infrastruktury komunalnej. Istnieje domniemanie, iż wysoki standard infrastruktury komunalnej może być czynnikiem osłabiającym proces spadku liczby ludności, poprzez równoważenie siły wypychania migracyjnego z tytułu niskiej oceny warunków miejsca zamieszkania. 75. Analiza zmian demograficznych w kontekście zadań miasta Opola w obszarze infrastruktury komunikacyjnej nie umożliwia jednoznacznej oceny. Dobre warunki komunikacji są potencjalnym czynnikiem pro imigracyjnym, ale mogą także ułatwiać migracje, stąd wymagają odrębnych analiz. 76. Obszary: ochrony zdrowia i pomocy społecznej wydają się być najbardziej wrażliwe na zmiany demograficzne. Starzenie się populacji miasta wywoła ogromną presję na poprawną realizację zadań gminy/powiatu w zakresie ochrony zdrowia. Przyspieszenie tempa narastania presji nastąpi pod koniec dekady, w tym bardziej wśród kobiet. Skala zmian populacji osób w wieku poprodukcyjnym przekroczy bowiem 30%. 20

20 77. Analiza zmian demograficznych w kontekście zadań Opola w obszarze oświaty i edukacji (żłobki, przedszkola, szkoły) wskazuje na ich ogromny wpływ na w/w dziedziny. Zmiany będą miały, podobnie jak kwestie starzejącego się społeczeństwa, rewolucyjny wymiar. W ciągu dekady liczba potencjalnych beneficjentów w grupach funkcjonalnych 0-18 lat ulegnie znacznemu zmniejszeniu. 78. Zadania Opola w obszarze kultury, sportu i turystyki w kontekście prognozowanych zmian demograficznych, zwłaszcza struktury wieku będą wymagały reorientacji wysiłku władz miasta, w kierunku potrzeb zgłaszanych przez coraz większą populację osób o mniejszej wydolności fizycznej i innym modelu wypoczynku. 79. Ocena możliwości i uwarunkowań realizacji innych niż wymienione wyżej zadań gminy (w tym gminy o statusie powiatu) w kontekście przemian demograficznych wymaga odrębnych analiz dla każdego zadania. 80. Prognoza demograficzna i zasobów pracy miasta Opola do 2020 r. wskazuje na zarysowujący się kryzys demograficzny o niekorzystnych konsekwencjach społecznych i wpływie na rynek pracy. 81. Spadek ludności i zasobów pracy, brak zastępowalności pokoleń, proces starzenia się ludności, duża zmienność struktur demograficznych stwarzają zupełnie nowe wyzwania dla polityki rynku pracy, edukacyjnej, ochrony zdrowia, mieszkaniowej, opieki socjalnej. Ludność i jej struktura określa przyszłe potrzeby społeczne mieszkańców miasta. 82. Przyszłość demograficzna Opola do 2020 r. uzależniona jest z jednej strony od rozmiarów urodzeń, zgonów, a więc przyrostu naturalnego, z drugiej natomiast od faz rozwoju gospodarczego, a więc stabilizacji, regresu, wzrostu, które to mają bezpośredni wpływ na rozmiary imigracji lub emigracji. 83. Prognoza demograficzna GUS dla Opola do 2020 r. ma charakter ostrzegawczy. Jej ostateczny kształt może ulec zmianie pod wpływem licznych czynników zewnętrznych. Ogólne tendencje mają jednak charakter trwały. 84. Zmiany demograficzne wymuszają prowadzenie aktywnej lokalnej polityki społecznej. Podstawowym wyzwaniem dla Opola jest rozwój rodziny i zapewnienie jej pracy oraz zatrudnienie absolwentów szkół wyższych. Wśród osób poszukujących pracy w Opolu do 2020 r., aż 60% to będą absolwenci szkół wyższych. 85. Wokół problemów pracy mogą rodzić się nieprzewidywalne konflikty i zaburzenia procesów integracyjnych i więzi społecznych mieszkańców Opola. Kolejnym problemem społecznym jest proces starzenia się ludności, a także zagadnienie wykluczenia społecznego, ponadto niska aktywność zawodową ludności. 86. Prognoza demograficzna dla miasta Opola przewiduje spadek zasobów pracy w latach z 85,8 tys. osób w wieku produkcyjnym (18-59/64) do 75,6 tys. w 2020 r., czyli o 10,2 tys. osób. Oznacza to, że faktyczne zasoby pracy zdolne do zatrudnienia ( netto) do 2020 r. obniżą się w Opolu o 6,6 tys. osób. Wyniki prognozy są bardzo pesymistyczne. 87. Węzłowe konkluzje wynikające z badań demograficznych i rynku pracy do 2020 r. wskazują na potrzebę wzrostu aktywności zawodowej ludności, na silnie wzrastające potrzeby społeczne wynikające z procesu starzenia się ludności, wzrost osób niepełnosprawnych i wykluczonych społecznie. 21

21 22

22 mgr Joanna Żurawska Opolskie Centrum Badań Regionalnych Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu Część I Potencjał demograficzny Opola, a przestrzeń regionalna, krajowa i europejska Opis trendów demograficznych w latach Opis zmian zasobów pracy w latach