Grzegorz Kowalewski. Seismoacoustic research of Lake Ostrowite. Sejsmoakustyczne badania jeziora Ostrowite. Introduction. Wstęp

Transkrypt

1 Grzegorz Kowalewski Uniwersytet im. A. Mickiewicza Poznań Adam Mickiewicz University Poznań Sejsmoakustyczne badania jeziora Ostrowite Wstęp Badanie osadów dennych jezior jest, ze względu na ich nikłą dostępność, zadaniem trudnym. Najbardziej zasłużoną dla ich poznania postacią w naszym kraju jest, nieżyjący już, dr Kazimierz Więckowski, autor pionierskiej pracy o osadach Jeziora Mikołajskiego (Więckowski 1966), zestawień zbadanych pod kątem osadów jezior (Więckowski 1978) a, przede wszystkim, konstruktor stosowanego do dziś świdra typu piston corer, służącego do poboru osadów. Jedną z ostatnich prac tego badacza było współodkrycie laminowanych osadów w jeziorze Gościąż, najlepiej jak dotąd opracowanego stanowiska badań osadów jeziornych (Więckowski 1998). W czasach pionierskich badań Więckowskiego nie istniała jeszcze możliwość stosowania, rozwijających się dopiero wówczas, technik sejsmicznych do badań osadów jeziornych. Tymczasem, dziś badania jeziornych zbiorników sedymentacyjnych standardowo wymagają zdalnego obrazowania utworów podpowierzchniowych, poprzedzającego pozyskanie osadów wierceniami i sondowaniami geologicznymi (Scholz 2001). W Polsce, jak dotąd, osady zaledwie kilku jezior zostały zbadane przy użyciu metod sejsmoakustycznych. Pionierskie prace w tym zakresie prowadzono na Morskim Oku (Baumgart-Kotarba i in. 1996). Badania prowadzono na Zalewie Szczecińskim (np. Osadczuk 2002), jeziorach: Wigry (Rutkowski i in. 2003), Raduńskie Górne (Dworniczak 2006), Drawsko i Miedwie (inf. ustne), a także, a może przede wszystkim, na Morzu Bałtyckim (Przezdziecki 2004, Uścinowicz 2003). Wstępne rezultaty badań z jeziora Ostrowite przedstawił Kowalewski (2005). Seismoacoustic research of Lake Ostrowite Introduction Research of bottom deposit of lakes is quite a difficult task because of difficulties in availability of the sediments. The most meritorious person in this field in Poland was Kazimierz Więckowski, who is dead already. He was an author of a pioneer project on bottom deposit of Lake Mikołajskie (Więckowski 1966) and other issues concerning the lake sediments (Więckowski 1978) but foremost he was the constructor of piston corer type of drill which has been used for coring lake sediments up to now. One of his important works was co-finding of laminated sediments in the Lake Gościąż which has been the best elaborated research site in bottom deposit so far (Więckowski 1998). At the time of pioneer research of Więckowski there has not existed the possibility of using the seismic techniques in the research of bottom deposits yet, because these techniques were only developing then. Today however sedimentary basin studies in lakes routinely require the imaging or remote characterization of the subsurface, prior to the collection of sediment samples by sediment coring or drilling (Scholz 2001). So far in Poland only in few lake bottom deposits has been researched by using of seismoacoustic methods. Pioneer works in this field were done at Morskie Oko (Baumgart-Kotarba et al. 1996), Zalew Szczeciński (e.g. Osadczuk 2002), lakes: Wigry (Rutkowski et al. 2003), Raduńskie Górne (Dworniczak 2006), Drawsko, Miedwie (verbal info.) but foremost at the Baltic Sea (Przezdziecki 2004; Uścinowicz 2003). Introductory results of the research in the Lake Ostrowite presented Kowalewski (2005). 77

2 Sejsmika refleksyjna jest metodą geofizyczną, wykorzystującą emisję i odbiór sygnału danej częstotliwości do badania zmienności utworów budujących skorupę ziemską. Rozwinęła się ona w ramach programów poszukiwań surowców mineralnych, szczególnie surowców energetycznych. Przeniesienie technik sejsmicznych na jeziora [ ] stało się możliwe dopiero w kilku ostatnich latach, gdy uzyskano aparaturę o odpowiednio małych gabarytach (ryc. 1A, B) i wysokiej rozdzielczości. (Rudowski i in. 2001). Częstotliwość emitowanego sygnału zależy od tego, jak głębokie jest jezioro i jakiej miąższości osady je wypełniają. Generalnie im niższa częstotliwość sygnału tym większa głębokość przenikania fali. Tak więc w badaniach jezior najgłębszych, pochodzenia tektonicznego (np. Bajkał czy Tanganika) używa się źródeł niskiej częstotliwości (low frequency sources) rzędu 4 50 Hz. Wiek jeziora Bajkał ocenia się na 25 mln lat, a miąższość osadów wypełniających ten rów tektoniczny na 9 km (Scholz 2001). Wadą tej techniki jest jednak niska pionowa rozdzielczość uzyskanego obrazu. Narzędzia sejsmiki wysokiej rozdzielczości umożliwiają penetrację osadów miąższości kilkunastu do kilkuset metrów w najlepszym razie, pozwalając jednak wydzielić warstwy grubości nawet cm (op. cit. s. 16). Wykorzystują one źródło sygnału o częstotliwości rzędu A The reflection seismic is a geophysical method using generation and receiving of signals of given frequency to research changeability of sediments that build the earth s crust. This method has developed within the frames of searching of mineral resources programs especially energetic resources. Transfer of seismic techniques into the lakes research [ ] became possible in the latest few years, when there appeared the equipment of proper, very small size (Fig. 1AB) and high resolution. (Rudowski et al. 2001). The frequency of generated signal depends on the depth of the lake and thickness of its bottom sediments. In general the lower is the frequency of the signal the deeper the wave penetrate into. Therefore in the research of the deepest lakes of tectonic origin (e.g. Baikal and Tanganyika) the low frequency sources are used, about 4 50 Hz. The age of Lake Baikal is estimated at 25 million years and thickness of deposits filling in this tectonic rift at 9 km (Scholz 2001). Disadvantage of this technique however is low vertical resolution of gained picture. High resolution seismic tools enables the sediments penetration of thickness from a 10 s of meters to a few hundred meters under ideal circumstances and let to resolve sedimentary features and horizons with a vertical resolution as fine as cm (op.cit. p. 16). The source bandwidth of such system range form 1 to 6 B Ryc. 1. Miniaturyzacja sprzętu do badań sejsmoakustycznych pozwala stosować go nawet na małych akwenach. A widok ogólny pontonu ze sprzętem, B urządzenia peryferyjne sprzętu Seabed Oretech subbotom profiler i załoga z Zakładu Oceanografii Operacyjnej Instytutu Morskiego w Gdańsku (fot. G. Kowalewski) Fig. 1. Miniature size of the equipment to seismoacoustic research allow to use it even in small basins. A general view of pontoon with the equipment, B peripheral devices of Seabed Oretech subbottom profiler and crew from the Operational Oceanography Department of Maritime Institute in Gdańsk (phot. G. Kowalewski) 78

3 1 6 khz. Dla porównania echosondy używane w nawigacji lub rybactwie, pracują na częstotliwościach rzędu khz. Energia sygnału jest wtedy słaba, dlatego nie przenika on poniżej dna, umożliwia za to wykrywanie np. pływających ryb. Narzędzia techniki wysokorozdzielczej wykorzystuje się, przede wszystkim, w badaniach osadów powstałych podczas schyłku czwartorzędu, dla obrazowania utworów drobnoziarnistych i niezlityfikowanych (niezwięzłych), i do lokalizacji najlepszych miejsc poboru jeziornych osadów holoceńskich i późnoplejstoceńskich (Scholz 2001). Refleks w profilu sejsmoakustycznym powstaje w momencie, gdy fala przechodzi pomiędzy ośrodkami o różnych właściwościach fizycznych, np. gdy piasek jeziorny pokrywają osady typu organicznej gytii drobnodetrytusowej. Ponieważ praktycznie wszystkie nasze jeziora są typu polodowcowego, ich pierwotne dno zbudowane jest z utworów mineralnych, na nich zaś zalegają powstałe w holocenie osady organiczne różnej grubości. Ciągłe profilowanie sejsmoakustyczne umożliwia zatem prześledzenie przestrzennej zmienności i miąższości osadów jeziornych, a także, jeśli misa jeziorna jest zbudowana z utworów mineralnych różnych typów, wydzielenie sejsmofacji w jej obrębie. Jednakże, gdy osady piaszczyste przechodzą stopniowo od piasków (średnio- i drobnoziarnistych), poprzez piaski zawierające coraz więcej materii organicznej, w gytie zapiaszczone i, wyżej, w typowe gytie, to na zapisie sejsmoakustycznym nie dostrzega się wyraźnego echa. Zmiany gęstości osadów, a tym samym ich twardości akustycznej, są w tym przypadku zbyt małe dla istnienia horyzontu refleksyjnego dla fal dźwiękowych (Osadczuk 2002). Metody W badaniach osadów jeziora Ostrowite wykorzystano ciągłe profilowanie sejsmoakustyczne, będące odmianą sejsmiki wysokorozdzielczej (op. cit. s. 29). Profilowanie wykonano urządzeniem Seabed Oretech subbottom profiler pracującym na częstotliwościach 3,5 5 khz. Położenie geograficzne śledzono przy użyciu Trimble GPS (ryc. 2). Osady denne zobrazowano na 57 profilach sejsmoakustycznych o łącznej długości około 28 km khz. To comparison echo sounders used in navigation or fishing work with the frequencies khz. The energy of signal is low then, so it does not penetrate the subsurface but enables to locate e.g. swimming fish. High-resolution seismic tools are ideal for late-quaternary studies, for imaging finegrained and unlithified sediments, and for locating of ideal coring sites for Holocene and late-pleistocene sediment sampling in lakes (Scholz 2001). The reflector of seismoacoustic profile is given at the moment of going the wave through the border of two types of sediments with different physical properties, e.g. limnic sand covered by organic sediments like fine detritous gyttja. Because practically all the Polish lakes are of glacial origin, their primary bottom is built of mineral deposits overlied by organic sediments of various thickness accumulated in the Holocene. So continuous seismoacoustic profiling enables watching of space changeability and thickness of lake sediments and if the lake basin is built of mineral deposits of various types differentiation of seismofaecies within it. However if the sandy sediments are changing gradually from the sand (of fine and medium size of grains) through the sand containing more and more organic material, then sandy gyttjas and at last into typical organic gyttjas, in the seismoacoustic record there is no clear echo. The changes of sediments density and the same their acoustic hardness are too low for existence of reflextion horizon of sound waves (Osadczuk 2002). Methods In the research of the Lake Ostrowite continuous seismoacoustic profiling was used, which is the type of high resolution seismic. The seismoacoustic profiles were carried out by Seabed Oretech subbottom profiler at 3,5 5 khz frequency. Tracklines were traced by Trimble GPS. The stratigraphic infill of the lake has been imaged with 57 seismoacoustic profiles of total length of 28 km (4 longitudinal and 35 latitudinal ones and 1 in a cross-section). An original scale of seismoacoustic profiles (Fig. 3) is shown in miliseconds of two way-tra- 79

4 Ryc. 2. Lokalizacja profili sejsmo-akustycznych na tle mapy batymetrycznej jeziora Ostrowite (wg danych Instytutu Rybactwa Śródlądowego). W jeziorze wyróżnić można dwie południkowo biegnące rynny przedzielone grzbietem formującym w części południowej półwysep (niegdyś wyspę por. ryc. 5, s. 59), w części północnej zaś śródjeziorne wypłycenia, pokryte gąszczem ramienic. Rynna wschodnia dzieli się na dwa baseny (N i S), podzielone przewężeniem, przy którym zlokalizowana jest leśniczówka Dębowa Góra. Południowa część rynny zachodniej przedzielona jest podwodnym progiem na dwa mniejsze baseny. Część północna przecięta jest z kolei na dwa mniejsze baseny niewielkim, południkowo biegnącym grzbietem, formującym drugie śródjeziorne wypłycenie, również pokryte zwartym kobiercem ramienic. Fig. 2. Location of the seismoacoustic profiles at the background of the bathymetric map of the Lake Ostrowite (acc. to data of Fishing Institute). In the lake there are two meridionally running channels separated by the ridge forming the peninsula in the south part (formerly an island comp. Fig. 5, p. 59) and inter- -lake shallowings covered with the thicket of stoneworts. Eastern channel is divided into two basins (N and S) separated by the narrowing where forester s lodge Dębowa Góra is located. Southern part of W channel is divided into two parts by the under water threshold. The northern part is cut into two small basins by meridional ridge forming long shallow part in the lake. It is also covered with stoneworts. 80

5 Ryc. 3. Fragment sejsmoprofilu 32 z rdzeniem Skala głębokościowa podwójna: metryczna [m] i czasowa [ms], obrazująca podwójną drogę sygnału od źródła do odbiornika (TWTT two-way travel time). Przerywana czerwona linia wyznacza prawdopodobny przebieg pierwotnego dna jeziora, zbudowanego z utworów mineralnych. Fig. 3. A fragment of seismoprofile 32 with the core Double depth scale: metric [m] and time one [ms] showing twoway travel time from the source to the profiler. Red, dashed line indicates probable course of the primary lake bottom built from the mineral sediments. (4 o przebiegu południkowym, 35 o przebiegu równoleżnikowym i 1 poprzeczny). Oryginalna skala profilów sejsmoakustycznych (ryc. 3) przedstawiana jest w milisekundach podwójnej drogi impulsu akustycznego (TWTT two way travel time). Skala TWTT jest obniżona w stosunku do głębokościowej ze względu na lokalizację źródła sygnału poniżej lustra wody (w tym przypadku 47 cm). Ponieważ sygnał ulega kolejnym odbiciom zwrotnym, które są zarejestrowane tym szybciej, im płycej nastąpiło odbicie, pojawiają się refleksy wtórne (tzw. krotna). W strefach płytkiego dna maskują one często strukturę osadów. Sygnały wskazujące powierzchnię osadu są odbierane przez echosondę. Kolejne odczyty różnią się skokowo, zależnie od różnic gęstościowych półpłynnej powierzchni osadu. Odczyt ten należy zatem uśrednić. Refleksy obrazujące powierzchnię osadu ulegają częstokroć zanikowi ze względu na zmniejszanie się różnicy gęstości w coraz bardziej vel time (TWTT). The scale of TWTT is lowered in comparison to the depth scale as location of the source of the signal beneath the water surface (in this case 47 cm). An acoustic signal gives the next turning reflections, which are recorded the quicker the shallower was the reflection. That s why secondary reflectors appear (so called multiplying). In the shallow basins they often mask the structure of sediments. Signals indicating the surface of sediments are taken by echo sounder. Next records differ stepwise, depending on differences of density of half-liquid sediment surface. So the record must be averaged. The reflectors showing the sediment surface often disappear because of decreasing differences of density in more watered sediments. They can be powered in the picture (Fig. 4). It causes worsening of the seismogram legibility, however we have more clear reflector showing the sediment surface which is shifted a little in comparison with the echo sounder signal. At 81

6 Ryc. 4. Porównanie dwóch wydruków fragmentu profilu 19. Na wydruku B wzmocniono siłę sygnału, dzięki czemu obraz stropowej warstwy osadu stał się bardziej czytelny. Na wydruku A bardziej czytelne są z kolei struktury drobnych facji w obrębie utworów mineralnych Fig. 4. Comparison of two printed fragments of profile 19. On the fragment B the power of signal was increased and due to it, the record of top layer of sediment is more legible. On the fragment A more legible are structures of fine faecies within the mineral sediments. rozwodnionym osadzie. Można je wzmocnić w obrazie (ryc. 4), co powoduje jednak pogorszenie czytelności sejsmogramu. Dzięki temu uzyskujemy jednak wyraźniejszy refleks obrazujący powierzchnię osadu, nieco przesunięty w stosunku do sygnału echosondy. Z kolei w rejonach dna pozbawionych półpłynnego osadu odczyt echosondy i profilera są zgodne. the parts of the bottom where there is no halfliquid sediment, the records of echo sounder and profiler are consistent. Wyniki Analiza profilów wykazała w najgłębszych basenach jeziora istnienie stref rozproszeń sygnałów akustycznych, które maskują refleksy. Obejmują one około 30% powierzchni dna (por. ryc. 7), na którym zalega gytia organiczna przekraczająca średnio miąższość 5 ms TWTT, czyli około 4 m grubości. Liczni autorzy (np. Osadczuk 2002, s. 33; Scholz 2001, Fig. 7; Okyar i in. 1999; Wever i in. 82 Results Analysis of seismoacoustic records reveals that unfortunately over 30% of the bottom shows acoustic turbidity, which mask the reflectors (comp. Fig. 7). It happens when the thickness of organic gyttja exceeds 5 ms of two-way travel time (what is about 4 m). Some authors suggest (e.g. Osadczuk 2002, p. 33; Scholz 2001, Fig. 7; Okyar et al. 1999; Wever et al. 1998) that the acoustic turbidity results from free gas in the lake bottom. Free gas is getting free from the gas as bubbles if the saturation limit is exceeded. Their presence make the finding of sediment thickness impossible in these parts where their layer is the

7 1998) wskazują, że takie strefy rozproszenia są rezultatem obecności wolnego gazu w osadzie, który uwalnia się z niego w postaci pęcherzyków, gdy przekroczony zostaje stan nasycenia. Ich obecność uniemożliwia więc określenie miąższości osadów w rejonach, gdzie ich warstwa jest najgrubsza. Zatem, aby rozpoznać osady denne w tych rejonach, wyznaczono profil 32, w linii którego wykonano kilka wierceń geologicznych. Poprzeczny profil sejsmoakustyczny 32 z jeziora Ostrowite (ryc. 5) wskazuje na znaczną różnorodność ukształtowania dna, zarówno współczesnego pokrytego w wielu miejscach osadem organogenicznym, jak i pierwotnego dna mineralnego przedstawiającego stan z początków holocenu (por. ryc. 10 s. 38). Miąższość osadów jest mocno zróżnicowana. W zagłębieniach i na wzniesieniach zalegają osady kilkumetrowej miąższości, stoki wzniesień są zaś ich praktycznie pozbawione. Na płyciznach (rdzenie 32 1 i 32 5) powstaje osad innego typu, niż w głęboczkach gytia wapienna (por. nast. rozdział). Obraz sejsmoakustyczny osadów powstających na płyciznach jest trudny w interpretacji ze względu na krótką drogę sygnału i jego zwielokrotnienie. Linia wyznaczająca dno mineralne przedstawia jego przebieg prawdopodobny, ze względu na wspomniane wyżej rozproszenia. Miąższość osadów w zagłębieniach (ryc. 5) należy zatem stwierdzić wierceniami geologicznymi. Gdy połączymy linią położenie dna mineralnego uzyskane z wiercenia z refleksem sejsmoakustycznym na brzegu basenu w miejscu, gdzie ulega on zanikowi, uzyskamy prawdopodobny kształt dna. Osady denne wypełniają misę jeziora Ostrowite nierównomiernie. Największą miąższość gytii drobnodetrytusowej i, zarazem, największą miąższość osadów w całym jeziorze stwierdzo- thickest. So to identify bottom sediments in these parts, a profile 32 was determined and some geological drillings were done along its course. Cross-section of the seismoacoustic profile 32 from the Lake Ostrowite (Fig. 5) shows significant differentiation of the bottom shape both contemporary one covered with an organic material in many parts and primary mineral bottom formed at the beginning of the Holocene (10000 BP comp. Fig. 10, p. 38). Thickness of the sediments is highly differentiated. In the holes and hills there are sediments of several meters thickness but slopes of hills are not covered with sediment at all. At the shallow parts (cores 32 1 and 32 5) different type of sediment than in the deep areas is accumulated, calcareous gyttja (comp. the next chapter). Seismoacoustic record of sediments accumulated in shallow parts of the lake is difficult to interpretation because of short way of the signal and its increasing. Because of the acoustic turbidity mentioned above, the level marking the primary, mineral bottom shows its probable course. So the real thickness of sediments in the hole must be found on the basis of direct geological drilling (Fig. 5). If we connect location of mineral bottom defined from the geological drilling with seismoacoustic signal at the edge of the basin where it is disappearing, we can get the probable shape of the bottom. Bottom sediments do not fulfil the Lake Ostrowite basin evenly. The biggest thickness of fine, detritous gyttja and at the same time the biggest thickness of sediments was found by drilling in the deepest place of the lake. It was 13,85 m (Milecka 2005). Unfortunately the seismoacoustic signals are not legible here because of accoustic turbidity. The thickness of sediments Ryc. 5. Sejsmoprofil 32 z zaznaczoną lokalizacją wierceń geologicznych (żółte kolumny) i prawdopodobnym przebiegiem stropu utworów budujących misę jeziorną (czerwona linia). Linia niebieska wyznacza dzisiejsze dno jeziora wg wskazań echosondy. Zwielokrotnienia sygnału zostały wykadrowane Fig. 5. Seismoprofile 32 with the marked location of geological drillings (yellow columns) and probable course of the top sediments building the lake basin (red line). Blue line marks the contemporary bottom of the lake according to echo sounder indications. Multiplying was cut 83

8 Ryc. 7. Rozmieszczenie stref rozproszenia sygnału sejsmoakustycznego w jeziorze Ostrowite Fig. 7. Distribution of the acoustic turbidity zones in the Lake Ostrowite Ryc. 6. Zestawienie profili sejsmoakustycznych z jeziora Ostrowite. Zwielokrotnienie sygnału (krotna) w miarę możliwości usunięto Fig. 6. Layout of the seismoacoustic profiles from the Lake Ostrowite. Multiplying was eliminated where possible 84

9 no wierceniem w najgłębszym miejscu jeziora. Wynosi ona 13,85 m (Milecka 2005). Sygnały sejsmoakustyczne są tu niestety nieczytelne z powodu rozproszenia. Miąższość osadów stwierdzonych w kolejnych wierceniach (por. ryc. 3, s. 88) nie przekracza 6,55 m. Sejsmogramy obrazujące przestrzenny rozkład osadów przedstawia ryc. 6, na której zestawiono mocno zmniejszone profile z całego jeziora. W tej skali uwagę zwracają zwłaszcza jasne i ciemne obszary. Ciemne oznaczają strefy rozproszeń sygnałów sejsmoakustycznych, zestawione na ryc. 7. Są to zarazem najgłębsze rejony jeziora wypełnione gytią drobnodetrytusową największej miąższości. Widoczne na profilach jasne obszary pomiędzy, lub wokół, stref rozproszeń oznaczają rejony dna jeziora pozbawione osadów organicznych lub pokryte ich niewielką warstwą. Istnienie twardego dna zbudowanego z osadów mineralnych stwierdzono także sondowaniami świdrem grawitacyjnym. Misa jeziora Ostrowite leży w obrębie sandru Brdy (Nowaczyk, w tym tomie). Mimo znacznej głębokości jeziora, jego misę budują przeważnie homogeniczne piaski. W profilach sejsmoakustycznych nie stwierdzono utworów gliniastych, a jedynie sporadycznie występowały sejsmofacje reprezentujące zapewne odrębne od nadległych piasków litofacje, prawdopodobnie żwirowo- -piaszczyste (ryc. 8). Więcej informacji o osadach jeziora Ostrowite oraz metodach ich badań znajdzie czytelnik w kolejnych rozdziałach. Osady torfowisk i kopalnych jezior wokół j. Ostrowite przedstawia praca Kowalewskiego (w druku). Ryc. 8. Profil sejsmoakustyczny 22A z jeziora Ostrowite. Pod płaskim dnem w części wschodniej profilu widać odrębną fację utworów mineralnych Fig. 8. Seismoacoustic profile 22A from the Lake Ostrowite. Under the flat bottom in the eastern part of the profile separate faecies of mineral sediments is visible found in the next drillings does not exceed 6,55 m (comp. Fig. 3, p. 88). The seismograms show the distribution of sediments in space (Fig. 6). There are the decreased profiles from the whole lake. In this scale light and dark areas draw our attention. The dark ones are areas of acoustic turbidity shown at Fig. 7. At the same time they are the deepest parts of the lake filled in with the fine detritous gyttja of highest thickness. Visible at the profiles light areas between or around the acoustic turbidity zones mark parts of the lake bottom with lack of organic sediments or thin layer of them. Existence of hard bottom built from mineral sediments was found also at the time of gravity corer drilling. The Lake Ostrowite basin is located within the outwash plain of Brda (Nowaczyk, in this volume). In spite of high depth of the lake, its basin is built mainly from homogenic sands. In the seismoacoustic profiles, there were not found clay sediments and only few seismofaecies represented probably sandy-gravel lithofaecies separate from the overlying sands (Fig. 8). More information about the sediments of Lake Ostrowite and methods of their research one can find in the next chapters. The peat and fossil-lakes sediments at the area adjacent to this lake are described in the article of Kowalewski (in print). 85

10 Literatura/References Baumgart-Kotarba M., Dec J., Kotarba A., Ślusarczyk R Cechy geomorfologiczne i sedymentologiczne misy jeziornej Morskiego Oka i górnej cześci Rybiego Potoku w świetle badań geofizycznych. Dokumen. Geogr. 4; 1996: Dworniczak J (in print). Application of the seismoacoustic methods in surveying bottom sediments of Żuromino Basin (Upper Lake Raduńskie). Limnological Review 6. Kowalewski G. Osady biogeniczne w sąsiedztwie jeziora Ostrowite (Park Narodowy Bory Tucholskie) doniesienie wstępne. Kowalewski G (w druku). Wstępne rozpoznanie osadów dennych jeziora Ostrowite (Park Narodowy Bory Tucholskie) na podstawie profilowania sejsmoakustycznego i wierceń podwodnych. [w:] Jeziora i sztuczne zbiorniki wodne procesy przyrodnicze oraz znaczenie społeczno-gospodarcze. Sosnowiec: Milecka K Historia jezior lobeliowych zachodniej części Borów Tucholskich na tle postglacjalnego rozwoju szaty leśnej. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań: Okyar M., Ediger V Seismic evidence of shallow gas in the sediment on the shelf of Trabzon, southeastern Black Sea. Continental Shelf Research 19: Osadczuk A Zastosowanie metod akustycznych w rozpoznaniu środowiska sedymentacyjnego Zalewu Szczecińskiego, [w:] R.K. Borówka, A. Witkowski (red.), Człowiek i Środowisko przyrodnicze Pomorza Zachodniego (II Środowisko abiotyczne): Przezdziecki P Sejsmostratygrafia osadów czwartorzędowych w Polskiej części Bałtyku, Biul. PIG 413: Rudowski S., Rutkowski J., Król K., Krzysztofiak L O niektórych strukturach sedymentacyjnych w osadach dennych jeziora Wigry w świetle badań sejsmoakustycznych. Sprawozd. PAU. T. LXIV, Kraków: Rutkowski J., Rudowski S., Pietsch K., Król K., Krzysztofiak K Odwzorowanie współczesnych osadów jeziora Wigry w obrazie sejsmoakustycznym, Prace Kom. Paleogeografii Czwartorzędu PAU, T.I: Scholz C Application of seismic sequence stratigraphy in lacustrine basin. [w:] W.M. Last & J.P. Smol (eds.) Tracking Environmental Change Using Lake Sediments. Vol. 1: Basin Analysis, Coring, and Chronological Techniques. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, The Netherlands: Uścinowicz S Relative sea level changes, glacioisostatic rebound and shoreline displacement in the souther Baltic. Pol. Geol. Papers, 10: Wever Th.F., Abegg F., Fiedler H.M., Fechner G., Stender I.H., Shallow gas in the muddy sediments of Eckenförde Bay, Germany, Continental Shelf Research 18: Więckowski K. 1966: Osady denne Jeziora Mikołajskiego, Prace Geogr. IG PAN, 57: Więckowski K. 1978: Bottom deposits in lakes of different region of Poland (their characteristics, thicknesses and rates of accumulation), Pol. Arch. Hydrobiol.: 25. Więckowski K Sediments of Lake Gościąż. [w:] Ralska-Jasiewiczowa M., Goslar T., Madeyska T., Starkel L. (red.) Lake Gościąż, Central Poland. W. Szafer Institute of Botany, Kraków I: