ROZDZIAŁ 8 ZMIANY W STRUKTURZE BEZROBOTNYCH NA OPOLSZCZYŹNIE W LATACH

Transkrypt

1 Agnieszka Bobrowska Aleksandra Piasecka ROZDZIAŁ 8 ZMIANY W STRUKTURZE BEZROBOTNYCH NA OPOLSZCZYŹNIE W LATACH Abstrakt Opolszczyzna jest regionem szczególnie obciążonym migracjami ludności autochtonicznej. Autochtoni, dzięki posiadaniu niemieckich paszportów mogli podejmować legalną pracę w krajach Unii Europejskiej, jeszcze zanim Polska stała się jej członkiem. Problem bezrobocia dotyczy więc w głównej mierze tych rejonów Opolszczyzny, które zamieszkane są przez ludność napływową. Szanse tej ludności na znalezienie pracy zagranicą wzrosły w maju 2004 r. W ostatnich latach pomimo wzrostu liczby ludności w wieku produkcyjnym obserwuje się spadek wielkości bezrobocia. Należy się spodziewać, że ta tendencja zostanie utrzymana, gdyż wiele zwłaszcza młodych osób planuje wyjazd z Polski po ukończeniu szkół i tym samym nie będzie zasilać grona osób bezrobotnych. Migracje w znaczący sposób wpływają i nadal będą wpływać na zmiany w strukturze bezrobotnych na Śląsku Opolskim. Zmiany w określonych grupach bezrobotnych mają charakter tendencji spadkowych lub wzrostowych. Celem opracowania jest zidentyfikowanie zmian w strukturze bezrobotnych w latach oraz określenie ich przyczyn. Uwaga skupia się na strukturze według płci, wieku i wykształcenia. Wprowadzenie Sytuacja na rynku pracy Opolszczyzny jest uzależniona od procesu transformacji gospodarczej, prywatyzacji, restrukturyzacji poszczególnych obszarów województwa i przemysłu. Oprócz tego opolski rynek pracy charakteryzuje się swoistymi cechami, które w istotny sposób determinują rozwój bezrobocia. Są to m.in.: specyficzne położenie geograficzne pomiędzy dwoma prężnie rozwijającymi się rynkami województw śląskiego i dolnośląskiego; południowa część to obszar przygranicza polsko czeskiego, liczna grupa ludności rodzimej śląskiej i niemieckiej, której przedstawiciele bardzo intensywnie uczestniczą w czasowych wyjazdach za granicę do pracy, głównie w Niemczech (umożliwiają to powiązania rodzinne oraz posiadanie niemieckich paszportów). Bezrobocie na Opolszczyźnie należy zaliczyć do głównej kwestii społeczno gospodarczej regionu z uwagi na rozmiary, trwałość zjawiska i jego społeczne konsekwencje. Istniejące bezrobocie jest wypadkową sytuacji demograficznej i gospodarczej. Celem opracowania jest ukazanie głównych tendencji i kierunków zmian w strukturze bezrobotnych na opolskim rynku pracy w latach Przedmiotem badań jest analiza populacji bezrobotnych pod kątem cech społeczno zawodowych i demograficznych, która umożliwia uchwycenie wspólnych i szczególnych cech zmian struktury bezrobocia. Do cech, które różnicują sytuację bezrobotnych na rynku pracy zaliczymy płeć, wiek oraz kwalifikacje zawodowe.

2 88 Agnieszka Bobrowska, Aleksandra Piasecka Zasoby pracy na Śląsku Opolskim Opolszczyzna zajmuje powierzchnię 9 412,47 km, stanowiąc 3% ogólnej powierzchni kraju i jest najmniejszym województwem w nowym podziale administracyjnym naszego państwa. Na koniec 2004 r. województwo zamieszkiwało osób tj. 2,8% ludności Polski. Większość mieszkańców Opolszczyzny stanowią kobiety 51,5% ( ) oraz ludność mieszkająca w miastach 52,7% ( osób). Okres transformacji ustrojowej wywarł istotny wpływ na sytuację demograficzną i ruch naturalny ludności Śląska Opolskiego. Odzwierciedla to niski już od kilku lat poziom reprodukcji ludności woj. opolskiego. Systematycznie zmniejsza się ogólna liczba urodzeń, a zwiększającemu się spadkowi dzietności kobiet towarzyszy wysoki poziom umieralności niemowląt. Jak wynika z danych zawartych w tabeli 1 od 1995 r. obserwuje się spadek ludności na Opolszczyźnie z wyjątkiem roku 1998, kiedy to notuje się wzrost liczby ludności wynikający ze zmian w podziale administracyjnym Polski, w konsekwencji których przyłączono do woj. opolskiego powiat oleski. Spadek liczby ludności w regionie związany jest ze stałym zmniejszaniem się przyrostu naturalnego i zwiększonymi migracjami zagranicznymi, głównie do Niemiec. Tabela 1. Ludność w woj. opolskim w latach Ludność ogółem (w tys.) 1 018, , , , , , , , , , , , , , ,5 Ludność miejska (w tys.) 535,5 539,1 542,5 546,5 547,5 546,8 546,7 546,1 572,4 570,0 567,7 565,2 557,3 553,7 554,0 Kobiety (w tys.) 521,1 522,6 524,3 524,7 525,1 524,1 524,0 523,9 557,5 557,1 555,4 553,7 546,2 543,8 542,0 Przyrost naturalny na 1000 ludności 4,6 4,1 3,1 2,1 2,4 1,3 1,3 1,0 0,7 0,2-0,01-0,2-0,8-1,2-0,9 Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Opolskiego , US w Opolu, Opole Opracowanie własne.

3 Zmiany w strukturze bezrobotnych na Opolszczyźnie w latach Tabela 2. Liczba ludności woj. opolskiego w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym w latach Wyszczególnienie Liczba ludności ogółem 1 018, , , w wieku przedprodukcyjnym 301,8 29, ,4 296,5 28,9 w wieku produkcyjnym 603,7 59,3 606,1 59,3 611,5 59,6 w wieku poprodukcyjnym 113,1 11,1 115,1 11, ,5 Wyszczególnienie Liczba ludności ogółem 1 026, , , w wieku przedprodukcyjnym 291,4 28,4 286,1 27, ,2 w wieku produkcyjnym 614,6 59,9 617,3 60,1 618,5 60,3 w wieku poprodukcyjnym 120,7 11, ,1 127,7 12,5 Wyszczególnienie Liczba ludności ogółem 1 024, , , w wieku przedprodukcyjnym ,5 264,2 25,8 273,5 25,1 w wieku produkcyjnym ,6 623,6 60,9 666,8 61,1 w wieku poprodukcyjnym 131,7 12,9 135,8 13, ,7 Wyszczególnienie Liczba ludności ogółem 1 088, , , w wieku przedprodukcyjnym 264,5 24,3 254,1 23,4 242,7 22,5 w wieku produkcyjnym 670,3 61,6 673,2 62,1 677,1 62,7 w wieku poprodukcyjnym 153,5 14,1 157,4 14,5 160,8 14,8 Wyszczególnienie Liczba ludności ogółem 1 061, , , w wieku przedprodukcyjnym 234,6 22,1 223,6 21,2 213,7 20,3 w wieku produkcyjnym 666,3 62,8 670,5 63,5 674,1 64,1 w wieku poprodukcyjnym ,1 161,6 15,3 163,7 15,6 Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Opolskiego , US w Opolu, Opole Opracowanie własne Spadkowa tendencja liczby ludności na Śląsku Opolskim dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn, przy czym w grupie kobiet jak i w grupie mężczyzn kształtuje się mniej więcej na tym samym poziomie (por. dane tabeli 1). Dysproporcje między liczbą kobiet i mężczyzn nie są aż tak duże, o czym świadczy wskaźnik liczby kobiet przypadających na 100 mężczyzn, który od kilku lat wynosi w województwie 105. Istotną z punktu widzenia określenia zasobów pracy jest analiza zmiany liczby ludności według podstawowych grup wiekowych. Przybliżoną miarą kategorii osób zdolnych do pracy jest liczba osób w wieku produkcyjnym, którą można traktować jako wyznacznik potencjalnych zasobów pracy. Od 1990 r. obserwuje się na Opolszczyźnie stały wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym. W latach liczba ludności w wieku produkcyjnym wzrosła o około 11,7% (tj. o 70,4 tys. osób w nowym podziale administracyjnym) w stosunku do 1990 r. (por.

4 90 Agnieszka Bobrowska, Aleksandra Piasecka dane tabeli 2). Wzrost ten spowodował polepszenie się relacji między ludnością w wieku produkcyjnym a ludnością ogółem (wskaźnik udziału wzrósł z 59,3% w 1990 r. do 64,1% w roku 2004) Natomiast niekorzystne zmiany demograficzne widoczne są w dwóch pozostałych grupach wiekowych tj. najmłodszej i najstarszej. Od 1990 r. notuje się systematyczny spadek liczby osób w wieku 0 17 lat (wiek przedprodukcyjny) oraz stałe zwiększanie się liczby ludności w wieku poprodukcyjnym (por. dane tabeli 2). Te niekorzystne zmiany świadczą o tym, iż społeczność Opolszczyzny wchodzi w okres demograficznego starzenia się. Wykorzystanie zasobów pracy odgrywa istotną rolę w kształtowaniu sytuacji na rynku pracy. Okres transformacji ustrojowej spowodował ogólne zmniejszenie liczby pracujących w woj. opolskim, chociaż w niektórych latach obserwowano wzrost tej liczby (zob. tabela 3). Tabela 3. Liczba pracujących w woj. opolskim w latach (w tys.) Wyszczególnienie Pracujący ogółem 423,1 404,9 393,7 357,0 359,6 374,8 368,4 386, Pracujący ogółem 392,2 392,8 372,0 352,5 347,2 343,9 290,8 Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Opolskiego , US w Opolu, Opole Opracowanie własne. W latach liczba pracujących zmniejszyła się o ponad 132 tys. osób, tj. o więcej niż 31%. Tendencje te były, z jednej strony, rezultatem głębokiej recesji strukturalnej, związanej z polityką stabilizacji gospodarki, z drugiej zaś wynikały z polityki przedsiębiorstw, racjonalizujących wielkość zatrudnienia. Nasilająca się dychotomia między kształtowaniem się zasobów pracy a liczbą pracujących, na skutek której zasoby pracy w 2004 r. ponad dwukrotnie przewyższały liczbę pracujących w województwie pogłębiała nierównowagę na rynku pracy, wyrażającą się w nadwyżce podaży nad popytem na pracę. Dynamika i struktura bezrobocia na Śląsku Opolskim Województwo opolskie należy do grupy regionów o średnim natężeniu bezrobocia. Według stanu na koniec grudnia 2004 r. wartość stopy bezrobocia rejestrowanego plasowała Opolszczyznę na 9 miejscu w kraju (20,0%, przy średniej krajowej wynoszącej 19,0%) za województwami: mazowieckim, małopolskim, wielkopolskim, podlaskim, śląskim, lubelskim, podkarpackim i łódzkim. Począwszy od roku 1990 obserwujemy istotne zmiany w kształtowaniu się poziomu bezrobocia na opolskim rynku pracy, co obrazują dane tabeli 4. Okres transformacji ustrojowej spowodował ogólne zwiększenie liczby bezrobotnych na Śląsku Opolskim, aczkolwiek tendencja ta nie występowała w całym badanym okresie. Od 1990 r. do 1994 r. notowano wzrost bezrobocia w regionie, przy czym największy przyrost zarejestrowano w latach Natomiast w latach liczba bezrobotnych znacznie zmalała, bo aż o 30,3% w stosunku do 1994 r. O tendencji spadkowej świadczy wskaźnik stopy bezrobocia (liczony jako relacja bezrobotnych do ludności czynnej zawodowo). O ile w 1994 r. wynosił on 14,8%, to w 1997 r. obniżył się do 10,5 punktów

5 procentowych. Zmiany w strukturze bezrobotnych na Opolszczyźnie w latach Tabela 4. Bezrobotni w województwie opolskim w latach Bezrobotni (w liczbach bezwzględnych) Stopa bezrobocia Przyrost bezwzględny bezrobotnych w stosunku do okresu poprzedniego Dynamika przyrostu bezrobotnych do okresu poprzedniego (w %) , , , , , , , , , , , , , , ,5 1998* , , , , , , , , , , , , , ,3 * Od 1998 r. liczba bezrobotnych przeliczana jest w nowym podziale administracyjnym województwa. Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Opolskiego , US w Opolu, Opole Obliczenia własne. Na spadek liczby bezrobotnych w województwie miały wpływ różne czynniki. Do najistotniejszych należy zaliczyć przede wszystkim opracowanie i dobrą realizację regionalnego programu przeciwdziałania bezrobociu. Cechą podstawową tego programu było dążenie do maksymalnego wykorzystania własnych możliwości przeciwdziałania bezrobociu. Dużą rolę odegrało tu zdecentralizowanie Funduszu Pracy przewidzianego na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu i łączenie go z lokalnymi środkami na walkę z bezrobociem. Część gmin województwa, które zostały objęte tzw. programem pilotażowym, dodatkowo korzystało z pomocy PHARE, innych funduszów Unii Europejskiej oraz tzw. funduszu współpracy międzyregionalnej. W latach obserwuje się ponowny wzrost bezrobocia w województwie. Na koniec grudnia 2002 r. liczba bezrobotnych wynosiła już ponad 83 tys. osób, a stopa bezrobocia osiągnęła poziom 21,6%. Do najważniejszych przyczyn wywołujących to gwałtowne pogorszenie sytuacji na opolskim rynku pracy należy zaliczyć recesję w gospodarce Polski i regionu, jaką notowano od roku Nastąpił głęboki spadek produkcji. Tempo wzrostu gospodarczego

6 92 Agnieszka Bobrowska, Aleksandra Piasecka osiągnęło w 2000 r. niski poziom około 2%. Wszystko to złożyło się na upadek wielu przedsiębiorstw, zwłaszcza tych małych i średnich. Restrukturyzacja zaś większych przedsiębiorstw (np. Metalchem w Opolu, Daewoo w Nysie) z reguły prowadziła do redukcji zatrudnienia. Od 2003 r. notuje się spadek bezrobocia w regionie opolskim, na koniec grudnia 2004 r. stopa bezrobocia kształtowała się na poziomie 20,0%. Tendencja spadkowa utrzymała się również w 2005 r. - stopa bezrobocia osiągnęła poziom 18,6%. Niewątpliwie w dużej mierze spadek bezrobocia związany jest z możliwością podejmowania legalnej pracy w wybranych krajach Unii Europejskiej. Należy jednak zauważyć, że dane statystyczne dotyczące migracji w znacznym stopniu odbiegają od rzeczywistego nasilenia tego zjawiska. Wskazują na to wyniki badań przeprowadzonych na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Opolu (Jończy, 2005). Masowe migracje, które od wielu lat są specyficzną cechą regionu opolskiego mają zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ na sytuację na rynku pracy. Z jednej strony przyczyniają się do zmniejszania bezrobocia na lokalnych rynkach pracy, z drugiej zaś powodują trwałe straty w zasobach ludności z punktu widzenia cech ilościowych i jakościowych. Należy również wspomnieć o stratach ekonomicznych wynikających z kosztów wyższego i średniego wykształcenia kadr. Różne grupy ludności są w różnym stopniu zagrożone bezrobociem. Badanie populacji bezrobotnych pod kątem cech społeczno zawodowych i demograficznych umożliwia uchwycenie wspólnych i szczególnych cech zmian bezrobocia na rynkach pracy. Do cech, które różnicują sytuację bezrobotnych na rynku pracy zaliczymy płeć, wiek oraz kwalifikacje zawodowe. Analiza struktury zbiorowości bezrobotnych w województwie opolskim według płci wskazuje na wysoki udział kobiet. Jak pokazano na wykresie 1, począwszy od 1990 r. liczba bezrobotnych kobiet przewyższała liczbę bezrobotnych mężczyzn, a ich udział w ogólnej liczbie bezrobotnych przekraczał znacznie 50%. W latach obserwuje się systematyczny wzrost udziału kobiet w populacji osób bezrobotnych. W roku 1997 udział ten osiągnął aż 66,1%. Od 1998 r. notuje się powolny spadek udziału bezrobotnych kobiet w strukturze bezrobotnych, choć nadal oscyluje on na poziomie 55-56%. Wykres 1. Liczba osób bezrobotnych według płci w województwie opolskim w latach w 50 tys bezrobotni ogółem bezrobotne kobiety bezrobotni mężczyźni Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Opolskiego , US w Opolu, Opole Opracowanie własne.

7 Zmiany w strukturze bezrobotnych na Opolszczyźnie w latach Generalnie, sytuacja kobiet na opolskim rynku pracy jest zdecydowanie gorsza niż sytuacja mężczyzn; zagrożenie kobiet bezrobociem jest większe. Szanse kobiet poszukujących pracy są dodatkowo zróżnicowane w zależności od wielu cech demograficznych i społeczno-ekonomicznych, w tym w szczególności: wieku, stanu cywilnego, miejsca zamieszkania i wykształcenia. Na ich szanse reaktywizacji na rynku pracy wpływa też status osoby bezrobotnej (przyczyny utraty pracy, okres poszukiwania, aktywność w poszukiwaniu pracy, potencjalna mobilność). Istotną cechą, która w znacznym stopniu decyduje o sytuacji i szansach osób bezrobotnych na rynku pracy jest ich wykształcenie. Wydaje się, iż w regionie opolskim możliwości podjęcia pracy przez bezrobotnego zwiększają się wraz z poziomem jego wykształcenia. Wyższe kwalifikacje oraz dodatkowe umiejętności zawodowe stawiają takiego bezrobotnego w korzystniejszej sytuacji na rynku pracy w stosunku do osób mniej wykształconych. Jak wynika z danych zawartych w tabeli 5, w okresie badawczym najmniej liczną grupę bezrobotnych w województwie opolskim stanowiły osoby z wykształceniem wyższym (2,4% w 1992 r. i 4,3% w 2004 r.). Należy zauważyć, że od 1996 r. odnotowuje się systematyczny wzrost udziału osób z wyższym wykształceniem w ogóle bezrobotnych. Tendencja ta utrzymuje się nadal (na koniec 2005 r. udział ten wynosił już 4,9%) i można przypuszczać, że w kolejnych latach będzie się ona utrzymywać. (Analiza, 2006, s. 23) Do końca roku akademickiego 2000/2001 na Opolszczyźnie funkcjonowały tylko 3 szkoły wyższe (Uniwersytet Opolski, Politechnika Opolska i Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu), a już w kolejnym roku akademickim rekrutację studentów przeprowadziły 2 nowe szkoły (Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Brzegu). Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu rozpoczęła działalność w roku akademickim 2003/2004, a w kolejnym kandydatów na studia przyjmowała również Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego w oddziale w Opolu. Zwiększył się więc dostęp do edukacji na poziomie wyższym, nie tylko dzięki powstaniu nowych placówek poza Opolem, ale również dzięki rozwinięciu oferty kształcenia w szkołach publicznych. Od dłuższego już czasu obserwuje się też większe zainteresowanie kształceniem na poziomie wyższym, co niewątpliwie wynika z sytuacji na rynku pracy. Rośnie świadomość społeczeństwa odnośnie konieczności zdobywania wyższego wykształcenia. Młodzi ludzie zdają sobie sprawę, że średnie wykształcenie, nawet zawodowe, nie jest w stanie zapewnić im odpowiedniej pracy. Z roku na rok przybywa studentów w roku akademickim 1998/1999 było ich niewiele ponad 24 tys., a w roku 2004/2005 blisko 38 tys. Zwiększa się więc corocznie liczba absolwentów szkół wyższych. O ile w roku akademickim 1998/1999 szkoły wyższe w regionie ukończyło 3139 osób, to 4 lata później już 7581 osób. Część z nich niestety pomimo posiadania wyższego wykształcenia nie może znaleźć zatrudnienia i powiększa grupę bezrobotnych z wyższym wykształceniem. Największe jednak trudności z podjęciem pracy mają i miały w badanym okresie osoby bez kwalifikacji i z zasadniczymi kwalifikacjami zawodowymi. Osoby posiadające wykształcenie podstawowe i niepełne podstawowe stanowiły w 2004 r. największą grupę bezrobotnych ich udział w ogóle bezrobotnych wyniósł ponad 35%, podczas gdy w 1992 r. stanowili 29,8% ogółu. Prawie co trzeci bezrobotny na Opolszczyźnie legitymuje się wykształceniem zasadniczym zawodowym, jednak można zauważyć, co zapewne będzie tendencją, że maleje udział takich osób w gronie bezrobotnych w ostatnich latach. Szczególnie mocno spadek ten uwidocznił się po wejściu Polski do Unii Europejskiej, czyli w 2004 r. Część osób posiadająca kwalifikacje zawodowe wyjechała za granicę i tam znalazła zatrudnienie w swoim zawodzie (np. stolarze, spawacze, murarze). Potwierdzają to również dane z 2005 r., zgodnie z którymi odsetek osób bezrobotnych z wykształceniem zasadniczym zawodowym zmalał do 32,7%. Dalszy spadek liczby bezrobotnych z wykształceniem

8 94 Agnieszka Bobrowska, Aleksandra Piasecka zasadniczym zawodowym będzie wynikał z założeń reformy systemu edukacji. Coraz mniej osób kończyć będzie ponadgimnazjalne zasadnicze szkoły zawodowe. Jeszcze w roku 2000/2001 liczba absolwentów zasadniczych szkół zawodowych sięgnęła ponad 5,5 tys., a w roku 2003/2004 było ich zaledwie około 500. Udział bezrobotnych z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym kształtuje się w latach na poziomie średnio od 19 do blisko 21%. Osoby z wykształceniem średnim ogólnokształcącym stanowią (poza 1992 r.) od 5,4 do 7% ogółu bezrobotnych. W obu tych grupach nie zauważa się ani spadkowych, ani wzrostowych zmian. Analizując liczbę bezrobotnych według poziomu wykształcenia w województwie opolskim należy również wskazać na istotne zróżnicowania zachodzące w dynamice. Jak wynika z danych zawartych w tabeli 6, zdecydowanie najwyższą dynamikę wzrostu w latach zanotowano w grupie bezrobotnych z wykształceniem wyższym (w roku 2004 w stosunku do 1992 r. wzrost o blisko 140%). 57,5% wzrost dotyczył grupy osób z najniższymi kwalifikacjami. Zdecydowanie niższe tempo dotyczyło bezrobotnych z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym (37,6%). Z kolei w przypadku osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym odnotowano spadek w stosunku do 1992 r. o 14,2%. Zapewne jest to spowodowane tym, że większość osób kończących szkoły średnie ogólnokształcące, nie posiadając wyuczonego zawodu, decyduje się na kontynuowanie nauki w szkołach wyższych lub policealnych. Tabela 5. Liczba bezrobotnych według poziomu wykształcenia w województwie opolskim w latach Wyszczególnienie ogółem w tym wykształcenie: wyższe , , ,5 policealne i średnie zawodowe , , ,4 średnie ogólnokształcące , , ,8 zasadnicze zawodowe , , podstawowe i niepełne podstawowe , , ,3 Wyszczególnienie ogółem w tym wykształcenie: wyższe 784 1, , ,2 policealne i średnie zawodowe , , ,5 średnie ogólnokształcące , , ,4 zasadnicze zawodowe , , ,6 podstawowe i niepełne podstawowe , , ,3 Wyszczególnienie ogółem w tym wykształcenie: wyższe 685 1, ,5 policealne i średnie zawodowe , , ,2 średnie ogólnokształcące , , zasadnicze zawodowe , , ,2 podstawowe i niepełne podstawowe , , ,1

9 Zmiany w strukturze bezrobotnych na Opolszczyźnie w latach Wyszczególnienie w tys. w % ogółem w tym wykształcenie: wyższe , , , ,3 policealne i średnie zawodowe , , , ,5 średnie ogólnokształcące , , , zasadnicze zawodowe , , , ,8 podstawowe i niepełne podstawowe , , ,4 Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Opolskiego , US w Opolu, Opole Obliczenia własne Istotne znaczenie dla rozmiaru i struktury bezrobocia ma także wiek osób bezrobotnych. Jak wynika z danych zawartych w tabeli 7, najtrudniejszą sytuację na opolskim rynku pracy w badanym okresie miały osoby w wieku produkcyjno-mobilnym, których udział w populacji wahał się od 51,3% w końcu 1992 r. do 48,9% w końcu roku Jednocześnie nieznacznej poprawie uległa sytuacja osób w grupie wieku lata, gdzie odsetek bezrobotnych spadł z 28,2% do 26,3%. W analizowanym okresie zaobserwowano również obniżenie udziału bezrobotnej młodzieży w populacji bezrobotnych (spadek z 29,9% w 1992 r. do 21,6% w 2004 r.). Tendencja spadkowa widoczna jest w tej grupie już od 1999 r. i nadal trwa, gdyż w 2005 r. odsetek osób do 24 roku życia zarejestrowanych jako bezrobotne wyniósł 20.5%. Związane jest to niewątpliwie z wydłużeniem okresu nauki, poprzez podejmowanie kształcenia na studiach wyższych, ale również wynika z nasilenia migracji zarobkowej w tej grupie wiekowej. Pogorszyła się natomiast sytuacja osób, które przekroczyły 44 rok życia: ich udział w zbiorowości bezrobotnych wzrósł z 18,8% do 24,6%. Liczba bezrobotnych w wieku wzrosła w tym czasie z do osób, czyli prawie dwukrotnie. Niestety nie należy się spodziewać poprawy w tym zakresie, ponieważ pracodawcy nie są chętni do zatrudniania osób w wieku niemobilnym. Wiele z tych osób nie znajdzie już pracy i w statusie osoby bezrobotnej doczeka wieku emerytalnego. Tabela 6. Dynamika liczby bezrobotnych według poziomu wykształcenia w województwie opolskim w latach (w %) Wykształcenie Wyższe Policealne i średnie zawodowe Średnie ogólnokształcące Zasadnicze zawodowe Podstawowe i niepełne podstawowe ,7 109,9 62,8 105,9 120,9 70,3 114,0 69,4 111,5 123,5 58,9 110,2 69,0 103,9 116,8 45,4 98,4 58,7 94,7 114,9 39,1 80,1 44,5 75,0 91,1 51,5 89,5 49,4 78,6 94,1

10 96 Agnieszka Bobrowska, Aleksandra Piasecka Wyższe Policealne i średnie zawodowe Średnie ogólnokształcące Zasadnicze zawodowe Podstawowe i niepełne podstawowe ,2 117,5 67,0 101,9 116,6 130,8 125,8 92,6 118,4 137,0 170,1 140,5 102,1 135,2 154,6 227,5 144,6 105,4 141,4 167,3 252,0 141,0 108,3 135,5 163,6 239,8 137,6 85,8 115,6 157,5 Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Opolskiego , US w Opolu, Opole Obliczenia własne Tabela 7. Liczba bezrobotnych według wieku w województwie opolskim w latach Wyszczególnienie w tys. w% w tys. w% w tys. w % ogółem w tym w wieku: 24 lata i mniej lat i więcej ,9 28,2 23,1 16,1 2, ,6 28,2 25,6 12,9 3, ,6 27,3 24,8 12,7 2,6 Wyszczególnienie ogółem w tym w wieku: 24 lata i mniej lat i więcej w tys. w% w tys. w% w tys. w% ,9 26,5 24,8 13,7 3, ,6 26,7 25,3 15,6 3, ,4 27,4 26,6 16,1 2,5 Wyszczególnienie w tys. w% w tys. w% w tys. w% ogółem w tym w wieku: 24 lata i mniej lat i więcej ,1 26,2 25,8 16,5 2, ,1 25,7 24,9 17,8 2, ,6 26,0 24,6 18,4 2,4

11 Zmiany w strukturze bezrobotnych na Opolszczyźnie w latach Wyszczególnienie w tys. w% w tys. w% w tys. w% w tys. w% ogółem w tym w wieku: lata i mniej ,4 25,9 24,1 19, ,5 26,3 23,9 21, , , , , ,6 26,3 22,6 24,6 55 lat i więcej , , , ,8 Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Opolskiego , US w Opolu, Opole Obliczenia własne Tabela 8. Dynamika liczby bezrobotnych według wieku w województwie opolskim w latach (w %) Wiek 24 lata i mniej lat i więcej 24 lata i mniej lat i więcej ,4 106,4 117,7 85,7 145,7 120,8 107,0 118,8 87,4 106,1 111,7 98,5 112,4 89,2 120,0 92,8 91,6 106,1 94,3 136,6 70,7 74,8 88,9 77,0 72, ,9 96,3 114,1 117,5 98,7 117,8 113,7 131,4 141,4 108,4 128,2 128,3 145,8 173,1 137,5 126,5 138,3 153,5 197,1 164,9 116,8 137,6 145,4 203,0 194,7 79,8 76,1 91,6 84,1 74,3 96,0 123,8 129,9 203,5 233,3 Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Opolskiego , US w Opolu, Opole Obliczenia własne Podsumowanie Analiza struktury bezrobotnych pozwoliła zidentyfikować określone tendencje na opolskim rynku pracy. Niemalże trwałe kierunki zmian obserwuje się we wszystkich wziętych pod uwagę kategoriach bezrobotnych. Sytuacja niektórych grup bezrobotnych ulega poprawie, a innych pogarsza się. Niezmiennie od początku transformacji odsetek bezrobotnych kobiet na Opolszczyźnie przewyższa ten wskaźnik dla mężczyzn. W roku 1997 udział ten osiągnął aż 66,1% i od tego czasu maleje, choć nadal oscyluje wokół 55-56%. Obserwując zmiany w strukturze bezrobotnych z punktu widzenia poziomu wykształcenia można stwierdzić zarysowującą się wyraźnie w badanym okresie tendencję wzrostu udziału osób z wyższym wykształceniem w ogóle bezrobotnych. Na koniec 2005 r. udział ten wynosił już 4,9% i można przypuszczać, że w kolejnych latach nadal będzie rosnąć. Generalnie, ludność z wyższym wykształceniem stanowi na Opolszczyźnie najmniejszą grupę

12 98 Agnieszka Bobrowska, Aleksandra Piasecka bezrobotnych. Można by zatem powiedzieć, iż bezrobotni z wyższym wykształceniem nie stanowią w skali województwa bardzo dużego problemu. Jeżeli jednak weźmiemy pod uwagę dynamikę wzrostu tej subpopulacji bezrobotnych, to sytuacja wydaje się niepokojąca. Sytuacja osób z wykształceniem wyższym na rynku pracy Śląska Opolskiego pogarsza się. Przyczyn takiego stanu rzeczy należy dopatrywać się zarówno po stronie popytowej, jak i podażowej opolskiego rynku pracy. Wśród czynników po stronie podażowej istotny wpływ na kształtowanie się sytuacji na opolskim rynku pracy osób z wyższym wykształceniem ma wzrost skłonności do podnoszenia poziomu kwalifikacji. Zjawisko to wystąpiło zwłaszcza wśród ludzi młodych dostrzegających z jednej strony potrzebę, a z drugiej potencjalne korzyści podnoszenia poziomu wykształcenia, o czym świadczy wzrost współczynnika skolaryzacji. Kształcenie stało się sposobem dostosowania się przez młodzież do obserwowanych zmian na rynku pracy i przewidywanego rodzaju przyszłego zapotrzebowania na pracowników. Podnoszenie poziomu wykształcenia jest również inspirowane przez świadome działania podmiotów polityki edukacyjnej w dziedzinie szkolnictwa publicznego oraz stałe poszerzanie oferty ze strony szkolnictwa niepublicznego. Niestety rynek pracy nie jest w stanie wchłonąć wszystkich osób legitymujących się wykształceniem wyższym. Największą grupę bezrobotnych stanowią osoby bez kwalifikacji i z zasadniczymi kwalifikacjami zawodowymi. Obserwuje się w ostatnich latach pozytywne zmiany w grupie osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym. Zmniejsza się udział tej grupy w ogóle bezrobotnych. Spowodowane jest to zwiększoną migracją tej subpopulacji oraz zmianami w systemie edukacji. Biorąc pod uwagę zmiany w strukturze wiekowej bezrobotnych należy zauważyć, że od 1999 r. obserwuje się spadek udziału grupy osób w wieku do 24 lat w ogóle bezrobotnych. Spowodowane to jest przedłużaniem okresu nauki oraz wzmożoną migracją do pracy zagranicą. Podobna tendencja uwidacznia się również w przypadku osób z przedziału wiekowego lata. Równocześnie systematycznie rośnie udział osób w wieku produkcyjno-niemobilnym, czyli w grupie wieku od 45 do 54 lat i powyżej 55 roku życia. Ta tendencja jest niepokojąca, gdyż bezrobotni z tego przedziału wiekowego mają zdecydowanie mniejsze szanse na znalezienie pracy, niż osoby młodsze. BIBLIOGRAFIA: 1. Jończy R., (2003), Migracje zarobkowe ludności autochtonicznej z województwa opolskiego. Studium ekonomicznych determinant i konsekwencji, Opole Jończy R., Wpływ procesów migracyjnych ludności autochtonicznej na rynek pracy (i dysharmonię rozwoju) w województwie opolskim, Opole Analiza sytuacji na rynku pracy województwa opolskiego w 2005 r., Wojewódzki Urząd Pracy w Opolu, Opole Roczniki Statystyczne Województwa Opolskiego