W opracowaniu wykorzystano także dane z poprzednich raportów oraz wybrane informacje z danych statystycznych GUS.

Transkrypt

1 POMOC PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA W PUBLICZNYCH PRZEDSZKOLACH, SZKOŁACH I PLACÓWKACH W ROKU SZKOLNYM 2007/2008 (na podstawie danych z bazy SIO wrzesień 2008 r.) I. Wprowadzenie Raport Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach w roku szkolnym 2007/2008 został opracowany przez Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej (CMPPP). Raport przygotowano na podstawie danych z bazy systemu informacji oświatowej (SIO) zebranych na dzień 15 września 2008 r. i przekazanych w marcu 2009 r. Centrum Metodycznemu Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej przez Centrum Informatyczne Edukacji MEN. W opracowaniu wykorzystano także dane z poprzednich raportów oraz wybrane informacje z danych statystycznych GUS. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 11, poz. 14), na terenie publicznych przedszkoli, szkół i placówek organizowana jest pomoc psychologicznopedagogiczna dzieciom i młodzieży. Pomoc ta obejmuje: diagnozowanie środowiska ucznia oraz jego indywidualnych potrzeb i możliwości, rozpoznawanie przyczyn trudności w nauce i niepowodzeń szkolnych, podejmowanie działań wychowawczych i profilaktycznych wynikających z programu wychowawczego szkoły i programu profilaktyki, wspieranie ucznia z wybitnymi uzdolnieniami, prowadzenie edukacji prozdrowotnej i promocji zdrowia, wspieranie uczniów w wyborze kierunku dalszego kształcenia, wspieranie rodziców i nauczycieli w działaniach wyrównujących szanse edukacyjne ucznia oraz w rozwiązywaniu problemów wychowawczych, udzielanie nauczycielom pomocy w dostosowaniu wymagań edukacyjnych wynikających z realizowanych przez nich programów nauczania do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom, umożliwianie rozwijania umiejętności wychowawczych rodziców i nauczycieli, podejmowanie działań mediacyjnych i interwencyjnych w sytuacjach kryzysowych, wspieranie nauczycieli w organizowaniu wewnątrzszkolnego systemu doradztwa oraz zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia zawodu. Wyżej wymienione zadania realizowane są w szkołach przez specjalistyczną kadrę we współpracy z rodzicami, nauczycielami i innymi pracownikami przedszkola, szkoły lub placówki, poradniami psychologiczno-pedagogicznymi w tym poradniami specjalistycznymi oraz innymi podmiotami działającymi na rzecz dzieci, młodzieży i rodziny.

2 Dane SIO zapewniają aktualne informacje niezbędne do prowadzenia polityki edukacyjnej państwa, podnoszenia jakości i upowszechniania edukacji oraz do usprawniania finansowania zadań oświatowych. II. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w szkole II. 1. Osoby udzielające pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolach szkołach i placówkach, w tym porad dla uczniów, rodziców i nauczycieli oraz konsultacji dla rodziców i nauczycieli, udzielają w zależności od potrzeb: pedagodzy, psychologowie, logopedzi oraz doradcy zawodowi, a także nauczyciele posiadający przygotowanie w zakresie logopedii lub do prowadzenia zajęć specjalistycznych. Możliwości objęcia dzieci i młodzieży różnymi formami pomocy psychologicznopedagogicznej uwarunkowane są stanem zatrudnienia specjalistów w szkołach i placówkach. Poniżej znajdują się dane liczbowe obrazujące stan zatrudnienia specjalistów, dotyczące liczby osób liczonej ze stanowisk (pensum) oraz liczby etatów liczonych z obowiązku, tzn. uwzględniające wszystkie godziny etatowe i ponadwymiarowe (wymiar zatrudnienia). Tabela 1. Zatrudnienie specjalistów w przedszkolach i w różnych typach szkół (liczba osób liczona ze stanowisk ) - wg bazy danych SIO z dnia 30 września 2008 r. Lp. Nazwa szkoły typu Liczba szkół Pedagog* Psycholog* Logopeda* Doradca zawodowy* Razem 1. Przedszkola Szkoła podstawowa Gimnazjum Liceum ogólnokształcące, profilowane i uzupełniające Technikum, w tym uzupełniające Zasadnicza szkoła zawodowa

3 Tabela 2. Procentowy wskaźnik zatrudnienia specjalistów w przedszkolach i w różnych typach szkół (wg bazy danych SIO z dnia 30 września 2008 r.). Lp. Nazwa szkoły typu Liczba szkół Pedagog* Psycholog* Logopeda* Doradca zawodowy* 1. Przedszkola ,03 % 4,1 % 23.0 % 0,01 % 2. Szkoła podstawowa % 7,9 % 33,3 % 0,02 % 3. Gimnazjum ,8 % 14,6 % 7,6 % 3,8 % Liceum ogólnokształcące, profilowane i uzupełniające ,5 % 6,4 % 0,7 % 2,3 % Technikum, w tym uzupełniające ,9 % 2,9 % 0,2 % 2,3 % 6. Zasadnicza szkoła zawodowa ,7 % 4,2 % 3.0 % 1,9 % Z powyższych danych wynika, że najwyższy wskaźnik 61,8% dotyczy pedagogów zatrudnionych w gimnazjach. Uwagę zwraca też niski wskaźnik zatrudniania doradców zawodowych w liceach i technikach (w szkołach w których szczególnie ważna wydaje się pomoc doradców zawodowych) doradcy stanowią 4,6% wszystkich specjalistów podczas kiedy pedagodzy - 44, 4 % Tabela 3 przedstawia liczbę specjalistów zatrudnionych w przedszkolach i szkołach (w tym specjalnych) w latach 2006, 2007 i 2008, wyrażony w liczbie etatów z obowiązków, tzn. z uwzględnieniem wszystkich godzin etatowych i ponadwymiarowych.

4 Tabela 3. Stan zatrudnienia specjalistów w przedszkolach i różnych typach szkół (w tym specjalnych) wg danych bazy SIO zebranych na dzień r., na dzień r. oraz na dzień r. (dane wyrażone w liczbie etatów z obowiązków, tzn. z uwzględnieniem wszystkich godzin etatowych i ponadwymiarowych) Typ szkoły Pedagog Psycholog Logopeda Doradca zawodowyogółem r. Przedszkole 185,62 133,72 196,77 82,64 107,35 141,69 483,66 497,39 581,85 1,00-0,59 920,90 Szkoła podstawowa 4 464, , ,28 530,80 644,27 679,711664,041757, ,64 1,69 4,88 1, ,35 Gimnazjum 3 220, , ,8 515,41 646,59 683,22 179,48 195,91 188,43 77,79 92,19113, ,72 Liceum 908,26 961,58 988,5 133,49 175,67 205,21 8,13 13,1 10,45 37,74 53,63 55, ,88 Technikum 281,32 398,60 431,8 24,22 31,81 44,22 3,13 1,74 Szkoła zasadnicza 143,99 154,40 172,92 34,92 46,54 43,99 12,59 22,32 1,33 25,77 38,19 38,62 515,97 17,86 9, ,16 249,93 - Szkoła policealna 4,39 3,84 4,64 0,85 3,59 3,06 0,02-2,50 2,57 5,02 12,72 Szkoła specjalna przysposabiająca do 29,41 pracy 4,02 5,50 8,72 4,18 7,12 9,62 19,86 27, ,5 48,25 Zespół szkół i placówek oświatowych 1 555, , ,59 210,65 249,11 313,74 64,55 95,77 127,86 94,55 93,39101, ,81 Ogółem 10768, , ,021537,161912,052124,462435,462611,022791,83250,66299,32332, ,53

5 Wykres 1 Zatrudnienie specjalistów zajmujących się pomocą psychologiczno-pedagogiczną w przedszkolu i szkołach w latach Pedagog Psycholog Logopeda Doradca zawodowy Wykres 2 Wskażnik zatrudnienia poszczególnych specjalistów w przedszkolach i szkołach wg danych bazy SIO zebranych na dzień % 2% 13% 68% pedgaog psycholog logopeda doradca Analiza danych z lat (tabela 3 i wykresy 1-2) wskazuje na utrzymującą się tendencję wzrostu zatrudnienia we wszystkich grupach specjalistów i dotyczy ona wszystkich rodzajów szkół. W roku 2008 w porównaniu z rokiem 2007 liczba etatów z obowiązku wzrosła o 982,69, co stanowi 6,2% czyli tyle samo, ile wynosił wzrost liczby etatów w 2007 roku w porównaniu z rokiem 2006.

6 Z przedstawionych powyżej danych wynika, że niezmiennie od kilku lat najliczniejszą grupę specjalistów udzielających pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolach, szkołach i placówkach stanowią pedagodzy. W dalszej kolejności plasują się logopedzi i psychologowie natomiast doradcy zawodowi to najmniej liczna grupa (stanowią oni ok. 2% wszystkich specjalistów). Tabela 4. Dane procentowe dotyczące wzrostu liczby etatów specjalistów zatrudnionych w szkołach z podziałem na lata (wg bazy danych SIO z dnia 30 września 2008 r.). Specjaliści Psycholog o 374,89 24,3% o 212,53 11,1% Doradca zawodowy o 48,6 19,4% o 32,88 11% Logopeda o175,56 7,2% o 180,81 7% Pedagog o 321,91 2,9% o 559,04 5,04% Dokładniejsza analiza zatrudnienia specjalistów w poszczególnych placówkach wskazuje na utrzymującą się tendencję wzrostową w porównaniu z rokiem Z danych przedstawionych w tabeli 2 wynika, że procentowo przybyło najwięcej etatów psychologów i doradców zawodowych. Jak pokazuje wykres 2 wskaźnik zatrudnienia psychologów, logopedów i doradców zawodowych (łącznie) jest dwukrotnie niższy niż wskaźnik zatrudnienia pedagogów. Tabela 5. Stosunek liczby doradców zawodowych do liczby wszystkich specjalistów w wybranych szkołach wyrażony w procentach (wg bazy danych SIO z dnia 30 września 2008 r.) Rodzaj szkoły Liczba doradców zawodowych Liczba wszystkich specjalistów zatrudnionych w wybranych szkołach Stosunek liczby doradców do liczby wszystkich specjalistów w wybranych szkołach wyrażony w procentach Gimnazjum Liceum Technikum 113, ,72 55, ,88 38,62 515,97 2,54% 4,42% 7,5% Szkoła zasadnicza 15,16 249,93 6,06% Szkoła policealna 5,02 12,72 39,5% Razem 227, ,22 3,5%

7 Z analizy danych wynika, że w szkołach policealnych doradcy zawodowi stanowią aż 39% wszystkich zatrudnionych tam specjalistów. Najmniej liczna grupa doradców zawodowych jest zatrudniona w gimnazjum i liceum. Na tym etapie rozwoju uczeń potrzebuje wsparcia w planowaniu kształcenia i kariery zawodowej (Rozporządzenie z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach). Jednocześnie w technikum, gdzie uczniowie mają już bardziej sprecyzowane plany zawodowe poziom zatrudnienia doradców zawodowych jest prawie dwukrotnie wyższy niż w liceum. Wykres 3 Stan zatrudnienia specjalistów w przedszkolach i wybranych typach szkół (w tym specjalnych) wg danych z bazy SIO w latach Przedszkole Szkoła Gimnazjum Liceum Technikum Zespół Szkół i Podstawowa Placówek Wykres 3 pokazuje stan zatrudnienia specjalistów w wybranych typach szkół na przestrzeni ostatnich trzech lat. Z porównania tego wynika, że liczba wszystkich specjalistów z roku na rok rośnie.

8 Tabela 6. Stan zatrudnienia specjalistów w przedszkolach i różnych typach szkół (w tym specjalnych) z podziałem na obszar miejski i wiejski (dane wyrażone w liczbie etatów z obowiązków, tzn. z uwzględnieniem wszystkich godzin etatowych i ponadwymiarowych) - wg bazy danych SIO z dnia 30 września 2008 r. Doradca zawodowy Pedagog Psycholog Logopeda Razem Typ szkoły miasto wieś miasto wieś miasto wieś miasto wieś miasto wieś Przedszkole 176,38 18, ,2 504,80 75,7 0,59-816,77 100,29 Szkoła podstawowa 3305, , , ,15 578,49 1,22 0,5 5163, ,57 Gimnazjum 2340, ,72 569,82 113,40 153,24 35,19 84,07 29, , ,51 Liceum 958,26 30,24 199,75 5,21 10,4 0,05 55,05 0, ,46 36,17 Technikum 382,59 44,15 40,63 3,59 0,65 0,68 37,52 1,1 461,39 49,52 Szkoła zasadnicza 164,88 8,04 41,24 2,75 16,92 0,94 14,32 0,84 238,36 12,57 Szkoła specjalna przysposob. do pracy 7,04 1,68 8,55 1, ,41 0,5-41,09 7,16 Zespół szkół i plac. oświat 1268,33 526,26 265,86 47,88 65,53 62,33 92,61 9, ,33 645,48 Razem 8602, , ,85 258, ,69 757,79 285,88 41, , ,27

9 10 Analiza danych przedstawionych w Tabeli 6 dotyczącej liczby specjalistów zajmujących się pomocą psychologiczno-pedagogiczną na obszarze miejskim i wiejskim wskazuje, że przeważająca ich liczba, tj. 75,91% (w roku ,6 %), to osoby pracujące w miastach. Ogółem wykazano tam ,07 etatów, natomiast na wsi tylko 4091,77 etatów. Mimo, że dysproporcja w zatrudnieniu specjalistów na obszarach wiejskich i miejskich jest znacząca, to dane liczbowe wskazują na wzrost zatrudnienia na terenach wiejskich. W 2008 r. wynosił na terenach wiejskich ok. 10%, podczas gdy w mieście wzrósł o 4,9%. Tabela 7. Specjaliści zatrudnieni we wszystkich typach przedszkoli i szkół ze względu na obszar wiejski i miejski (wg bazy danych SIO z dnia 30 września 2008 r.). Specjaliści Miasto Wieś Pedagog 73,93% 26,07% Psycholog 87,80% 12,20% Logopeda 72,84% 27,16% Doradca zawodowy 95,40% 4,60% Ogółem 75,80% 24,20% Większość specjalistów zatrudniona jest na terenach miejskich prawie trzykrotnie więcej niż na wiejskich, a w szczególności: - pedagogów prawie trzykrotnie więcej wykazanych etatów, - psychologów ponad siedmiokrotnie, - logopedów prawie trzykrotnie, - doradców zawodowych ponad dwudziestokrotnie. Znaczne dysproporcje widoczne są przy rozróżnieniu zatrudnienia specjalistów ze względu na poszczególne typy placówek oraz obszar miejski i wiejski. Największa dysproporcja dotyczy liceów w miastach gdzie zatrudnionych jest 1223,46 specjalistów, podczas kiedy na wsi tylko 36,17 Tabela 8. Liczba poszczególnych typów szkół z rozróżnieniem na tereny wiejskie i miejskie (dane GUS, Oświata i wychowanie 2008). Typ szkoły Miasto Wieś Razem Przedszkole Szkoła Podstawowa Gimnazjum Liceum Szkół podstawowych na wsi 2,5 razy więcej niż w mieście, a zatrudnionych specjalistów 2,7 razy mniej. Kolejne analizy dotyczą wskaźników zatrudnienia poszczególnych specjalistów w odniesieniu do ogólnej liczby przedszkoli i pięciu podstawowych typów szkół tabela 9 gdzie przedstawiono liczbę dzieci i młodzieży przypadającą na jeden etat pedagoga, psychologa i logopedy.

10 Tabela 9. Liczba dzieci i młodzieży przypadająca na jeden etat pedagoga, psychologa i logopedy w przedszkolu i różnego typu szkołach (etaty z obowiązków ) - wg bazy danych SIO z dnia 30 września 2008 r.). 11 Lp. Nazwa typu szkoły Pedagog Psycholog Logopeda Razem 1. Przedszkole 2.Szkoła podstawowa Gimnazjum Liceum Technikum Zasad. szk. zawodowa W powyższej tabeli nie uwzględniono danych dotyczących doradcy zawodowego, ze względu na bardzo małą liczbę zatrudnionych specjalistów tej grupy zawodowej (dane LO zawierają również dane z liceów profilowanych) W tabeli 9 i poniższym wykresie uwagę zwraca olbrzymia dysproporcja dotycząca liczby dzieci i młodzieży przypadającą na jeden etat specjalistów zatrudnionych w przedszkolach, szkołach podstawowych i gimnazjach, a liczbą dzieci i młodzieży przypadająca na jeden etat specjalistów zatrudnionych w szkołach ponadgimnazjalnych. Największa ilość uczniów przypadających na 1 etat specjalisty dotyczy techników ( uczniów) i liceów ( uczniów), najmniejsza szkół podstawowych (5308 uczniów).

11 12 Wykres 4 Liczba dzieci i młodzieży przypadająca na jeden etat specjalisty w różnych rodzajach szkół Szkoła Podstawowa Gimnazjum Przedszkole ZSZ Liceum Technikum Takie dysproporcje związane są z różnymi potrzebami uczniów w zależności od specyfiki etapu rozwoju i kształcenia. Jest to prawdopodobnie związane z mniejszą ilością szkół ponadgimnazjalnych niż szkół podstawowych i gimnazjów. Stan zatrudnienia poszczególnych specjalistów w innych placówkach oświatowych niż przedszkola i szkoły pokazuje Tabela 10.

12 11 Tabela 10. Stan zatrudnienia specjalistów w placówkach oświatowych (wg danych z bazy SIO zebranych na dzień r., r. oraz r.). Nazwa placówki Pedagog Psycholog Logopeda Doradca zawodowy Razem Pałac młodzieży 2,78-2, , 78 * 2,56 Młodzieżowy dom kultury 0,40 0,40 0, ,33-1, ,73 0,40 1,32 Ognisko pracy 0, , , , 60 * 0,78 pozaszkolnej Ogród jordanowski 2,00 1,83 2,00 1,20 1 0,95 0,50 1,67 1, ,70 4,5 3,95 Pozaszkolna plac. specjal. 9,78 5 4,00 1-2, , ,22 11,78 6 6,72 Szkolne schronisko 3,00 3,5 3, ,5 3,17 młodzieżowe Bursa 44,42 32,99 45,24 2 2,6-0,30 0,5 0, ,72 36,09 45,74 Dom wczasów dziecięcych Centrum kształcenia 8,96 4,71 7, ,44 19,48 13,96 17,15 26,69 praktycznego Centrum kształcenia 8,65 6 6,56 3 2,5 2, ,55 13,04 16,39 27,20 21,54 25,01 ustawicznego Specjalny Ośrodek 1,31 12,35 20,60 1,10 1 4, ,41 13,35 25,18 Wychowawczy Ośrodek Rewalidacyjno- 2,25 2,75 122,86 2,70 1,7 38,32 1,60 2,17 58, ,55 6,62 220,13 Wychowawczy Specjalny Ośrodek 135,2 136,56 146,44 108,6 119,86 122,45 42,20 56,24 52,36 2,47 1,71-288,47 314,37 321,25 Szkolno-Wychowawczy Młodzieżowy Ośr. 33,13 47,99 58,50 33,15 38,61 48,73 0, ,78 87,6 108,23 Wychowawczy Młodzieżowy Ośrodek 22,51 18,79 19,90 11,40 14,25 22, ,91 33,04 42,22 Socjoterapii ze szkołami Ogółem 274,89 272,87 439,19 171,25 182,52 241,41 47,43 63,58 116,26 18,02 27,19 36,09 511,59 546,16 832,95 * Pałac młodzieży i Ognisko pracy pozaszkolnej nie figurują w bazie SIO na rok 2007.

13 Jak wynika z Tabeli 10 w przedstawionych placówkach oświatowych liczba specjalistów zajmujących się pomocą psychologiczno-pedagogiczną, zarejestrowana na r., wzrosła w stosunku do roku 2007 ogółem o 286, 79 etatu (53,4%). Największy wzrost zatrudnienia wszystkich specjalistów wystąpił w Ośrodkach Rewalidacyjno-Wychowawczych - z 6,62 na 220,01 etatów z obowiązku. Tak wysoka dysproporcja między liczbami z lat ubiegłych, a rokiem 2008 może wynikać z błędnie wprowadzonych danych do SIO w latach 2006 i 2007, bądź w 2008 r. Dane z Ośrodków Rewalidacyjno-Wychowawczych mają znaczący wpływ na analizę wzrostu zatrudnienia specjalistów zajmujących się pomocą psychologiczno-pedagogiczną w różnego typu placówkach. I tak (uwzględniając dane z Ośrodków Rewalidacyjno-Wychowawczych): Pedagodzy 165,32 wzrost (60.6%) Psycholodzy 20,57- wzrost (11,3%) Logopedzi 52,68- wzrost (82,8%) Doradcy 8,9 wzrost (32,7%) Bez danych z Ośrodków Rewalidacyjno-Wychowawczych: Pedagodzy 43,46 wzrost (15,9%) Psycholodzy 58,89 wzrost (32,3 %) Logopedzi 6,31 spadek (9,9%) Doradcy 8,9 wzrost (32,7%) Tabela 11 Zatrudnienie specjalistów w przedszkolach i w różnych typach szkół (wg bazy danych SIO z dnia 30 września 2008 r.). Lp. Nazwa typu szkoły Liczba szkół Pedagog* Psycholog* Logopeda* Doradca zawodowy* 1. Przedszkola Szkoła podstawowa Gimnazjum Liceum ogólnokształcące, profilowane i uzupełniające Technikum, w tym uzupełniające Zasadnicza szkoła zawodowa

14 Tabela 12. Procentowy wskaźnik zatrudnienia specjalistów w przedszkolach i w różnych typach szkół (wg bazy danych SIO z dnia 30 września 2008 r.). Lp. Nazwa typu szkoły Liczba szkół Pedagog* Psycholog* Logopeda* Doradca zawodowy* 1. Przedszkola ,03 % 4,1 % 23.0 % 0,01 % 2. Szkoła podstawowa % 7,9 % 33,3 % 0,02 % 3. Gimnazjum ,8 % 14,6 % 7,6 % 3,8 % Liceum ogólnokształcące, profilowane i uzupełniające Technikum, w tym uzupełniające ,5 % 6,4 % 0,7 % 2,3 % ,9 % 2,9 % 0,2 % 2,3 % 6. Zasadnicza szkoła zawodowa ,7 % 4,2 % 3.0 % 1,9 % Możliwości objęcia dzieci i młodzieży różnymi formami pomocy psychologicznopedagogicznej uwarunkowane są stanem zatrudnienia specjalistów w przedszkolach, szkołach i placówkach. Tabela 11 i 12 przedstawiają dane w tym zakresie. Wynika z nich, że najwyższy wskaźnik 61,8% dotyczy pedagogów zatrudnionych w gimnazjach. Niepokojące są wskaźniki zatrudnienia psychologów w przedszkolach i szkołach oraz logopedów w przedszkolach.

15 II. 2. Formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej W ramach specjalistycznej pomocy udzielanej w przedszkolach, szkołach i placówkach oświatowych, organizowane są następujące rodzaje zajęć: korekcyjno-kompensacyjne, logopedyczne, dydaktyczno-wyrównawcze, socjoterapeutyczne, psychoedukacyjne, inne o charakterze terapeutycznym. Ponadto dla uczniów wymagających długotrwałej pomocy specjalistycznej lub intensywnej pomocy edukacyjnej i wychowawczej tworzono: oddziały wyrównawcze, oddziały terapeutyczne. W analizowanym okresie sprawozdawczym populacja dzieci i młodzieży (3-19 lat) wg danych demograficznych na 31 grudnia 2007 r. liczyła w Polsce (dane z GUS), czyli o osób mniej niż w roku poprzednim ( ) i o mniej niż dwa lata wstecz ( ). Tabela 13. Porównanie liczby dzieci i młodzieży objętych różnymi formami pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach i szkołach na terenie kraju (wg danych z bazy SIO zebranych na dzień r., r. oraz r.) Lp. 1. Rodzaje zajęć i form pomocy Liczba dzieci i młodzieży objętych różnymi formami pomocy Różnica w stos. do 2007 r korekcyjnokompensacyjne ,95 2. logopedyczne ,63 dydaktyczno- 3. wyrównawcze ,43 4. socjoterapeutyczne ,48 5. psychoedukacyjne ,90 6. inne o charakterze terapeutycznym ,74 7. klasy wyrównawcze ,85 8. klasy terapeutyczne ,96 Ogółem ,53 %

16 Z analizy powyższych danych wynika, że ogólna liczba dzieci i młodzieży objętych specjalistycznymi formami pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz uczęszczających do klas specjalistycznych wynosiła czyli o 4,53 % mniej niż w roku 2007, w którym w porównaniu z rokiem 2006 zanotowano wzrost o 3,46%. Liczba osób korzystających z pomocy w 2008 roku stanowiła 19,60 % całej populacji, czyli co piąty uczeń był objęty pomocą. Najbardziej zmniejszył się procent osób objętych zajęciami socjoterapeutycznymi i kolejno zajęciami korekcyjno-kompensacyjnymi oraz psychoedukacyjnymi. Największy wzrost obserwuje się w zwiększeniu procenta osób uczęszczających do klas wyrównawczych. (o blisko 43%). Poniżej zamieszczony jest wykres 5 ilustrujący opisywane dane. Wykres 5 Rodzaje zajęć i innych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach i szkołach w latach klasy terapeutyczne klasy wyrównawcze inne o charakterze terapeutycznym psychoedukacyjnych socjoterapeutyczne dydaktycznowyrównawcze logopedyczne korekcyjnokompensacyjne

17 Wykres 6 Uczniowie korzystający z zajęć terapeutycznych w przedszkolach i szkołach różnego typu (procent ze wszystkich zarejestrowanych w SIO w 2008 r.) Szkoła spec. przysp. do pracy Zasadnicza szkoła zawodowa Technikum Liceum 1,12% 1,12% 1,54% 2,22% % Gimnazjum 19,30% Szkoła podstawowa 62,45% Przedszkole 0,00 % 10,00 % 12,76% 20,00 % 30,00 % 40,00 % 50,00 % 60,00 % 70,00 % Z powyższego wykresu wynika, że najwięcej uczniów korzysta z zajęć terapeutycznych w szkołach podstawowych (62,45%) i gimnazjach (19, 30%) czyli łącznie 82,75%. Tylko 17,25% uczniów ze wszystkich opisywanych w SIO to uczniowie przedszkoli i szkół ponadgimnazjalnych.

18 17 Tabela 14. Liczba uczniów korzystających na terenie kraju z zajęć w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej w publicznych przedszkolach i szkołach (w tym specjalnych) według danych z bazy SIO zebranych na dzień r. Rodzaj zajęć terapeutycznych Typ placówki Korekcyjnokompensacyjne Logopedyczne Dydaktycznowyrównawcze Socjoterapia Psychoedukacja Inne o charakterze Razem terapeutyczn Liczba % Przedszkole ,76 Szkoła podstawowa ,45 Gimnazjum ,30 Liceum* ,22 Technikum** ,54 Szkoła zasadnicza *** Szkoła policealna Szkoła spec. przysp. do Ogółem , , , (19,10%) (17,11%) (47,98%) (2,74%) (7,78%) (5,28%) % W tabeli 10 nie uwzględniono klas wyrównawczych i klas terapeutycznych. * Liceum w tym: LO, Liceum profilowane, Liceum ogólnokształcące na podbudowie 8-letniej szkoły podstawowej, Liceum ogólnokształcące uzupełniające dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, Liceum ogólnokształcące na podbudowie szkół zasadniczych. ** Technikum w tym: Technikum, liceum i szkoła równorzędna na podbudowie 8-letniej szkoły podstawowej, Technikum uzupełniające dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, Technikum, liceum i szkoła równorzędna na podbudowie szkoły zasadniczej. *** Szkoła zasadnicza w tym: szkoła zasadnicza, zasadnicza szkoła zawodowa.

19 Liczba uczących się w szkołach podstawowych, gimnazjach i ponadgimnazjalnych w liczbach bezwzględnych wyniosła w roku 2007/ ; z przedszkolami, których było wynosiła łącznie Odsetek uczniów korzystających z zajęć w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej - wynosił w 2008 r. ok. 20% całej populacji uczniów. Wykres 7 Liczba uczniów korzystająca z zajęć w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej w publicznych przedszkolach i szkołach 18% 2% 1% 10% 12% 57% Przedszkole Szkoła Podstawowa Gimnazjum Liceum Technikum ZSZ Z wykresu 7 wynika, że prawie 60% wszystkich uczniów korzystających z zajęć w ramach pomocy to uczniowie szkoły podstawowej. 3/4 wszystkich uczniów korzystających z zajęć w ramach pomocy to uczniowie szkoły podstawowej i gimnazjów(łącznie). Na uwagę zasługuje fakt, że w szkołach ponadgimnazjalnych (licea, technika i zasadnicze szkoły zawodowe) z zajęć korzysta tylko 13%. Podobne wnioski nasuwają się przy analizie danych z tabeli 15 pokazującej procentowy udział we wszystkich zajęciach terapeutycznych w stosunku do wszystkich uczniów danej placówki. Tylko 8,2% wszystkich licealistów i uczniów techników korzysta z różnego rodzaju zajęć terapeutycznych.

20 Tabela 15. Liczba uczniów korzystających z zajęć w ramach pomocy psychologiczno pedagogicznej w stosunku do wszystkich uczniów w przedszkolach i różnego rodzaju szkołach (wg bazy danych SIO z dnia 30 września 2008 r.) Rodzaj szkoły Liczba wszystkich uczniów* Liczba uczniów korzystających z zajęć w ramach pomocy psychologiczno - pedagogicznej Liczba uczniów korzystających z zajęć w ramach pomocy p-p wyrażona w procentach Przedszkole ,8% Szkoła podstawowa ,5% Gimnazjum ,5% Liceum** ,5 % Technikum*** ,7% Szkoła zasadnicza ,0% * dane GUS ** Liceum w tym: LO, Liceum profilowane, Liceum ogólnokształcące na podbudowie 8-letniej szkoły podstawowej, Liceum ogólnokształcące uzupełniające dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, Liceum ogólnokształcące na podbudowie szkół zasadniczych, *** Technikum w tym: Technikum, liceum i szkoła równorzędna na podbudowie 8-letniej szkoły podstawowej, Technikum uzupełniające dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, Technikum, liceum i szkoła równorzędna na podbudowie szkoły zasadniczej **** Szkoła zasadnicza w tym: szkoła zasadnicza, zasadnicza szkoła zawodowa Na wykresach 8-13 pokazano jak kształtuje się procentowa reprezentacja odbiorców korzystających z poszczególnych rodzajów zajęć terapeutycznych ogólnie, a także w różnego typu szkołach.

21 3% 8% 5% 48% 19% 17% Psychoedukacja Inne o charakterze edukacyjnym 67% wszystkich zajęć terapeutycznych stanowią zajęcia dydaktyczno- wyrównawcze i korekcyjno kompensacyjne (łącznie), 17% to zajęcia logopedyczne a 16% to zajęcia socjoterapeutyczne, psychoeukacyjne i inne o charakterze terapeutycznym łącznie. Socjoterapia i psychoedukacja to zajęcia, które w założeniu maja służyć pomocy uczniom w nabywaniu, rozwijaniu i doskonaleniu umiejętności społecznych. Zwraca uwagę fakt, że tylko 11% uczniów uczestniczących we wszystkich zajęciach, korzysta z wymienionych zajęć. Wykres 9 Zajęcia terapeutyczne w przedszkolach 7% 1% 3% 6% 25% Wykres 8 Liczba uczniów (wyrażona w procentach) korzystających z zajęć w ramach pomocy psychologicznopedagogicznej Korekcyjnokompensacyjne Logopedyczne Dydaktycznowyrównawcze Socjoterapia Korekcyjnokompensacyjne Logopedyczne Dydaktycznowyrównawcze Socjoterapia 58% Psychoedukacja Inne o charaktezrze terapeutycznyn W przedszkolach najwięcej realizowanych jest zajęć logopedycznych, co 4 przedszkolak(ze wszystkich biorących udział w różnego rodzaju zajęciach terapeutycznych) uczestniczący w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych.

22 Wykres 10 Zajęcia terapeutyczne w szkołach podstawowych Korekcyjnokompensacyjne 53% 2% 4% 5% 22% 14% Logopedyczne Dydaktycznowyrównawcze Socjoterapia Psychoedukacja Inne o charaktezrze terapeutycznyn Ponad połowa uczniów korzystających z różnego rodzaju zajęć w szkołach podstawowych, bierze udział z zajęciach dydaktyczno- wyrównawczych -53%, oraz w zajęciach korekcyjnokompensacyjnych 22%, czyli 75 % wszystkich zajęć. Wykres 11 Zajęcia terapeutyczne w gimnazjach Korekcyjnokompensacyjne 12% 5% 8% 4% Logopedyczne 5% Dydaktycznowyrównawcze Socjoterapia 66% Psychoedukacja Inne o charaktezrze terapeutycznyn Podobnie w gimnazjach, zdecydowanie największy procent uczniów korzysta z zajęć dydaktyczno-wyrównawczych, natomiast z socjoterapii i psychoedukacji oraz z zajęć rozwijających umiejętności psychospołeczne, uczestniczy jedynie 9% gimnazjalistów korzystających z zajęć terapeutycznych (łącznie socjoterapia i psychoedukacja).

23 Wykres 12 Zajęcia terapeutyczne w liceach Korekcyjnokompensacyjne 7% 4% 2% Logopedyczne 23% Dydaktycznowyrównawcze 59% 5% Socjoterapia Psychoedukacja Inne o charaktezrze terapeutycznym W ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej w liceach 59% uczniów korzysta z psychoedukacji. Jednak należy podkreślić fakt, że spośród wszystkich uczniów korzystających z zajęć terapeutycznych tylko 2,2% to licealiści. Wykres 13 Zajęcia terapeutyczne w technikach Korekcyjnokompensacyjne 9% 2%1% 22% 4% Logopedyczne Dydaktycznowyrównawcze Socjoterapia 62% Psychoedukacja Inne o charaktezrze terapeutycznym Podobnie w technikach nieliczni uczniowie 1,54% wszystkich uczniów korzysta z zajęć terapeutycznych uczestniczą w zajęciach psychoedukacyjnych oraz dydaktycznowyrównawczych.

24 Wykres 14 Zajęcia terapeutyczne w zasadniczych szkołach zawodowych Korekcyjnokompensacyjne 12% 12% 7% Logopedyczne Dydaktycznowyrównawcze 28% 14% 27% Socjoterapia Psychoedukacja Inne o charaktezrze terapeutycznym W zasadniczych szkołach zawodowych uczniowie najczęściej uczestniczą w zajęciach psychoedukacyjnych i dydaktyczno-wyrównaczych. Innym zagadnieniem, któremu warto poświęcić nieco uwagi, jest porównanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej świadczonej dzieciom i młodzieży przez przedszkola i szkoły publiczne na terenie miast i wsi.

25 Tabela 16. Uczniowie korzystający z zajęć w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach i szkołach znajdujących się na obszarze wiejskim i miejskim (wg danych z SIO zebranych na dzień r.). Rodzaj zajęć terapeutycznych Obszar Typ placówki Korekcyjno- Logopedyczne Dydaktyczno- Socjoterapia Psychoedukacja Inne o charakterze kompensacyjne wyrównawcze terapeutycznym Razem Liczba % Przedszkole M W Szkoła M ,34 podstawowa W ,66 Gimnazjum M ,31 W ,69 Liceum M ,74 W ,26 Technikum M ,43 W ,57 Szkoła zasadnicza M ,71 W ,29 Szkoła policealna M W Szk. spec. przysp. M ,03 do pracy W ,97 Razem M ,78 W ,22 M obszar miejski, W obszar wiejski

26 Z danych zamieszczonych w tabeli nr 16 wynika, że w szkołach podstawowych znajdujących się w miastach i na wsi występują podobne proporcje dotyczące liczby uczniów korzystający z zajęć w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej tj. 58,3% w miastach i 41,7% na wsi. Dane dotyczące pozostałych typów placówek wskazują na o połowę mniejszą liczbę uczniów korzystających z zajęć na wsi niż w miastach. Analiza danych z tabel 17, 18, 19 wskazuje na to, że najwięcej oddziałów wyrównawczych i uczniów do nich uczęszczających znajduje się w gimnazjach, następnie w szkołach podstawowych, zaś najmniej kolejno w liceach, zasadniczych szkołach zawodowych i szkołach policealnych. Duże dysproporcje zaznaczają się także w przypadku analizy danych z uwzględnieniem podziału na tereny miejskie i wiejskie. Zdecydowana większość oddziałów terapeutycznych znajduje się w szkołach na terenach miejskich. Analogicznie dane dotyczące liczby uczniów uczęszczających na zajęcia do oddziałów terapeutycznych są najwyższe w przypadku uczniów gimnazjów, a następnie szkół podstawowych, zasadniczych szkół zawodowych, liceów i szkół policealnych. Podobnie jak w przypadku rozkładu klas wyrównawczych zdecydowana większość uczniów uczęszczających do klas wyrównawczych znajduje się na terenach miejskich (jest to związane m.in. z umiejscowieniem tych klas właśnie głównie na terenach miejskich). Tabela 17. Klasy terapeutyczne i uczęszczający do nich uczniowie z podziałem na obszar wiejski i miejski (wg danych z SIO z r.). Lp. Rodzaj placówki Liczba oddziałów terapeutycznych miasto wieś Razem Liczba uczniów miasto wieś Razem 1. Szkoła podstawowa Gimnazjum Ogółem W liceach klasy terapeutyczne w 2007 r. nie funkcjonowały. Brak danych o klasach terapeutycznych w liceach i zasadniczych szkołach zawodowych w 2008 r. Analiza danych dotycząca liczby klas terapeutycznych przedstawia się w następujący sposób: - najwięcej klas terapeutycznych znajduje się na terenach miejskich (dokładnie 91,2%), a także największa liczba uczniów uczęszcza do klas terapeutycznych znajdujących się na terenach miejskich (dokładnie 89,5% uczniów) - liczba oddziałów terapeutycznych w gimnazjach i szkołach podstawowych jest porównywalna, tak samo jeśli chodzi o liczbę uczniów uczęszczających do tych klas.

27 Tabela 18. Liczba uczniów uczęszczających na zajęcia korekcyjno-kompensacyjne na obszarze wiejskim i miejskim (dane liczbowe i procentowe) - wg danych z SIO zebranych na dzień r. Typ placówki Obszar Liczba uczniów % Przedszkole M ,5 W ,5 Szkoła M ,54 podstawowa W ,46 Gimnazjum M W Liceum M W 51 4 Technikum M W Szkoła zasadnicza M ,2 W 177 8,8 Szkoła policealna M - - W - - Szk. spec. przysp. M ,5 do pracy W ,5 Razem M ,5 W ,5 W zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych zdecydowanie częściej brali udział uczniowie szkół znajdujących się na obszarach miejskich. Inną formą pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej dzieciom i młodzieży w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach i rejestrowaną w sprawozdawczości SIO są klasy wyrównawcze i terapeutyczne, bardzo nieliczne w skali kraju, występujące w szkołach podstawowych, gimnazjach i zasadniczych szkołach zawodowych. Dane zamieszczone w tabelach 19 i 20 pokazują liczby klas wyrównawczych i terapeutycznych oraz uczęszczających do nich uczniów w roku Tabela 18 pokazuje na duże dysproporcje pomiędzy obszarem wiejskim i miejskim. Zdecydowana większość uczniów uczęszczających do szkół znajdujących się na terenach miejskich korzysta z zajęć korekcyjno-kompensacyjnych. Jednocześnie najwięcej uczniów uczęszcza na tego typu zajęcia w szkołach podstawowych, następnie w przedszkolach, gimnazjach i zasadniczych szkołach zawodowych. Tego typu zajęcia nie są organizowane w szkołach policealnych.

28 Tabela 19. Klasy wyrównawcze i uczęszczający do nich uczniowie z podziałem na obszar miejski i wiejski (wg danych SIO z r.). Lp. Rodzaj placówki Liczba oddziałów wyrównawczych miasto wieś Razem Liczba uczniów miasto wieś Razem 1. Szkoła podstawowa Gimnazjum Zasadnicza szkoła zawodowa 4. Liceum Szkoła policealna Ogółem W zasadniczych szkołach zawodowych i liceach klasy wyrównawcze w 2007 r. nie funkcjonowały. W porównaniu z rokiem 2006, zmalała o 15 % liczba klas wyrównawczych i o 63% liczba uczęszczających do nich uczniów (dane GUS, Oświata i Wychowanie 2007/2008). Tabela 20. Klasy terapeutyczne i uczęszczający do nich uczniowie z podziałem na obszar miejski i wiejski (wg danych SIO z ). Lp. Rodzaj placówki Liczba oddziałów terapeutycznych miasto wieś Razem Liczba uczniów miasto wieś Razem 1. Szkoła podstawowa Gimnazjum Ogółem W liceach klasy terapeutyczne w 2007 r. nie funkcjonowały. Brak danych o klasach terapeutycznych liceach i zasadniczych szkołach zawodowych w 2008 W porównaniu z rokiem 2006, wzrosła o 34% liczba klas terapeutycznych, które w ogóle nie występują na wsi i o 42% liczba uczęszczających do nich uczniów (dane GUS, Oświata i Wychowanie 2007/2008).

29 Podsumowanie Poniższe wnioski ostały opracowane na podstawie analizy danych SIO z oraz GUS Oświata i Wychowanie 2007/2008 r. Nauczyciele. W roku szkolnym 2007/2008 w szkołach pracowało niecałe 500 tys. nauczycieli (w przeliczeniu na etaty). Prawie połowa nauczycieli pracuje w szkołach podstawowych (183,9 tys. osób), natomiast pozostała część przypada niemal równo na szkoły ponadgimnazjalne (108,9 tys. osób) i gimnazja (113,1 tys. osób). Wykres 14 Zatrudnienie nauczycieli według typów szkół w roku szkolnym 2007/ % 12% 2% 4% 11% Licea ogólnokształcące Licea profilowane Zasadnicze szkoły zawodowe Technika 27% Gimnazja Szkoły podstawowe Wykres 15 Awans zawodowy nauczycieli w roku szkolnym 2007/2008 6% 17% 39% stażysta kontraktowy mianowany dyplomowany 38% Prawie 39% nauczycieli w roku szkolnym 2007/2008 posiadało stopień nauczyciela mianowanego, ponad 37% to nauczyciele dyplomowani, natomiast nauczyciele

30 kontraktowi i stażyści to odpowiednio 17,0% i 5,5% wszystkich nauczycieli. Uczniowie. Od wielu lat można zaobserwować utrzymującą się tendencję wskazująca na malejącą liczbę populacji uczniów uczęszczających do szkół (w roku szkolnym 2007/2008 uczyło się w nich liczba ta zmalała o 4,4% w porównaniu z poprzednim rokiem szkolnym. Zdecydowana większość uczniów uczęszcza do szkół znajdujących się na terenach miejskich, zdecydowana większość szkół znajduje się na terenach miejskich. Uczniowie w szkołach a specjaliści Maleje liczba szkół podstawowych natomiast utrzymuje się wzrost zatrudnienia specjalistów w tym typie szkoły (dane tabela 3). W gimnazjach maleje liczba dzieci i młodzieży do niej uczęszczających, ale utrzymuje się tendencja wzrostowa liczby gimnazjów, co można uznać za czynnik pozytywny wskazujący na mniejszą liczebność klas szkolnych, a także łatwiejszy dostęp do specjalistów zatrudnionych bądź współpracujących z tymi szkołami. W 2006 roku było 7031 gimnazjów, w 2008 roku 7142 gimnazja. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna Najmniej uczniów na 1 nauczyciela (13 osób) przypada w szkołach podstawowych i gimnazjach. W zasadniczych szkołach zawodowych i szkołach policealnych, gdzie zatrudniona jest najmniejsza liczba specjalistów, na 1 nauczyciela przypada odpowiednio 19 i 26 uczniów przypada. i jednocześnie jest zatrudniona w tych szkołach. Analiza danych z lat wskazuje na utrzymującą się tendencję wzrostu zatrudnienia we wszystkich grupach specjalistów i dotyczy ona wszystkich rodzajów szkół. Od kilku lat najliczniejszą grupę specjalistów udzielających pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolach, szkołach i placówkach stanowią pedagodzy. W dalszej kolejności plasują się logopedzi i psychologowie natomiast doradcy zawodowi to najmniej liczna grupa. Największa ilość uczniów przypadających na 1 etat specjalisty dotyczy techników ( uczniów) i liceów ( uczniów). Doradcy zawodowi to najmniej liczna grupa (stanowią oni ok. 2% wszystkich specjalistów). Najmniej liczna grupa doradców zawodowych jest zatrudniona w gimnazjum i liceum. Na tym etapie rozwoju uczeń potrzebuje wsparcia w planowaniu kształcenia i kariery zawodowej (Rozporządzenie z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologicznopedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach). Jednocześnie w technikum, gdzie uczniowie mają już bardziej sprecyzowane plany zawodowe poziom zatrudnienia doradców zawodowych jest prawie dwukrotnie wyższy niż w liceum. Wskaźnik zatrudnienia psychologów, logopedów i doradców zawodowych (łącznie) jest dwukrotnie niższy niż wskaźnik zatrudnienia pedagogów.

31 Socjoterapia i psychoedukacja to zajęcia, które w założeniu maja służyć pomocy uczniom w nabywaniu, rozwijaniu i doskonaleniu umiejętności społecznych. Zwraca uwagę fakt, że tylko 11% uczniów uczestniczących we wszystkich zajęciach, korzysta z wymienionych zajęć. W liceach 59% uczniów korzysta z psychoedukacji. Jednak należy podkreślić fakt, że spośród wszystkich uczniów korzystających z zajęć terapeutycznych tylko 2,2% to licealiści. Podobnie w technikach nieliczni uczniowie 1,54% wszystkich uczniów korzystają z zajęć terapeutycznych uczestniczą w zajęciach psychoedukacyjnych oraz dydaktycznowyrównawczych. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna dla uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Na przestrzeni lat odnotowano malejącą liczbę uczniów uczęszczających do klas terapeutycznych i wyrównawczych w szkołach podstawowych. W 2000/2001 r. było 147 klas terapeutycznych, a w 2007/2008 r. 45 klas terapeutycznych i podobnie 2000/2001 r. było 294 klas wyrównawczych a 2007/2008 r. 82 klasy wyrównawcze. Zjawisko to może mieć związek z malejącą liczbą uczniów uczęszczających do tych typów szkół.