Jakie są problemy z ujęciem tych zobowiązań w księgach rachunkowych?

Transkrypt

1 Jakie są problemy z ujęciem tych zobowiązań w księgach rachunkowych? Ustawa o finansach publicznych zezwala jednostkom samorządu terytorialnego na udzielanie poręczeń i gwarancji - oczywiście po spełnieniu określonych warunków. Praktyka pokazuje jednak, że nie wszystkie regulacje są dla jednostek jasne. Często uznają np., że udzielanie poręczeń to sprawa należąca do kompetencji organu stanowiącego. Nic jednak bardziej mylnego. Jak zatem wygląda procedura udzielania poręczeń i gwarancji? W jaki sposób ująć w księgach rachunkowych udzielone poręczenia i gwarancje? Warto znać odpowiedź na te pytania, bo na ręce patrzy regionalna izba obrachunkowa. Ustawa o finansach publicznych dopuszcza możliwość udzielania poręczeń przez jednostki samorządu terytorialnego: - w granicach kwot określonych w uchwale budżetowej, - do określonej kwoty, - z określonym terminem ważności. Poręczenia mogą być udzielane przede wszystkim innym jednostkom samorządu terytorialnego, związkom i stowarzyszeniom tych jednostek. W praktyce jednostki samorządu terytorialnego poręczają zobowiązania własnych jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, np. spółek komunalnych, samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, samorządowych instytucji kultury. 1 / 11

2 Procedury dotyczące udzielania poręczeń i gwarancji Określanie maksymalnej wysokości poręczeń udzielanych przez organ wykonawczy w trakcie roku budżetowego należy do kompetencji organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego (np. rady gminy, rady powiatu). Poręczenia z okresem odpowiedzialności dłuższym niż rok udzielane są na podstawie odrębnej uchwały organu stanowiącego, określającej istotne elementy umowy poręczenia, którą następnie będzie zawierał organ wykonawczy. Należy pamiętać, że jeżeli w danej jednostce nie ma uchwały o ustaleniu maksymalnej wysokości poręczeń udzielanych przez zarząd województwa lub powiatu bądź wójta, to organ wykonawczy nie może udzielać poręczeń. Podobnie dzieje się w sytuacji, gdy łączna kwota pożyczek i poręczeń już udzielonych osiągnęła maksymalną wysokość ustaloną przez sejmik województwa czy radę gminy lub powiatu. Organ stanowiący może ją jednak podwyższyć. Udzielane poręczenia i gwarancje muszą być związane z realizacją zadań konkretnej jednostki samorządu terytorialnego. A zatem samorząd terytorialny nie może zaciągać zobowiązań dotyczących realizacji celów, które nie wynikają z zadań publicznych wykonywanych przez jednostki samorządu terytorialnego poszczególnych szczebli. 2 / 11

3 Należy przy tym pamiętać, że jednostki sektora finansów publicznych, a więc i jst nie mogą udzielać poręczeń i gwarancji, których wartość nominalna należna do zapłaty w dniu wymagalności, wyrażona w złotych, nie została ustalona w dniu zawierania transakcji. Umowa Podpisując umowę poręczenia w imieniu gminy działa jednoosobowo wójt (burmistrz, prezydent miasta), a w przypadku powiatu lub województwa - dwaj upoważnieni członkowie zarządu. W każdym przypadku umowa poręczenia powinna zostać kontrasygnowana przez skarbnika. Podpis skarbnika jest bowiem dodatkowym zabezpieczeniem formalnoprawnym, wskazującym na posiadanie przez jednostkę samorządu terytorialnego środków w przypadku niewypłacalności dłużnika. Uchwała (zarządzenie) w sprawie udzielenia poręczenia powinna określać: - podmiot, któremu poręczenie jest udzielane, - jakiego długu dotyczy poręczenie, - do jakiej wysokości i na jaki termin udzielane jest poręczenie. 3 / 11

4 Zarząd jednostki samorządu terytorialnego obowiązany jest w terminie do 31 maja roku następnego podać do publicznej wiadomości wykaz udzielonych poręczeń i gwarancji, z wymienieniem podmiotów, których gwarancje i poręczenia dotyczą. Właściwą formą podania przedmiotowych informacji do publicznej wiadomości jest publikacja w Biuletynie Informacji Publicznej. Oczywiście nie wyklucza to zastosowania innych form ich upublicznienia.. Granice udzielania poręczeń i gwarancji Wszystkie jednostki samorządu terytorialnego mogą udzielać poręczeń i gwarancji z uwzględnieniem przepisów ustawy o finansach publicznych (art. 94 ust. 1). Łączna ich kwota jest określana w uchwale budżetowej. Granice, w jakich organy samorządu terytorialnego mogą udzielać poręczeń i gwarancji, wyznacza uchwała organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, zawarta w treści uchwały budżetowej. W związku z tym w budżecie musi być zabezpieczona stosowna kwota na ewentualną spłatę całości zobowiązania. Podkreślić należy, że przyjęte rozwiązanie absorbuje środki budżetowe kosztem innych wydatków i powoduje ich zamrożenie" do czasu ewentualnego spełnienia świadczenia. Zobowiązania z tytułu poręczeń i gwarancji nie są uwzględniane przy obliczaniu łącznego długu jednostki. 4 / 11

5 Rola RIO przy udzielaniu poręczeń przez jednostki samorządu terytorialnego Uchwała lub zarządzenie, na podstawie którego udzielono poręczenia, są badane w trybie nadzoru przez regionalną izbę obrachunkową. Uchwała organu stanowiącego w terminie 7 dni od jej podjęcia powinna zostać przesłana przez organ wykonawczy do organu nadzoru. Organ nadzoru ma na zbadanie takiej uchwały 30 dni, licząc od daty jej doręczenia. Organ nadzoru, tj. regionalna izba obrachunkowa, zobowiązana jest do badania, czy: - organ wykonawczy udzielający poręczenia mieści się w limicie maksymalnej kwoty poręczeń i gwarancji (w ustawach ustrojowych - pożyczek i poręczeń) ustalonym przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego oraz - istnieje podstawa materialno-prawna do udzielenia danego poręczenia. Należy pamiętać, że regionalne izby obrachunkowe nie wydają opinii o zasadności poręczenia udzielonego przez jednostkę samorządu terytorialnego. Dokonują jedynie opiniowania możliwości sfinansowania deficytu przedstawionego przez jednostkę oraz prawidłowości dołączonej do budżetu prognozy kwoty długu jednostki, ze szczególnym uwzględnieniem zapewnienia przestrzegania przepisów ustawy dotyczących uchwalania i wykonywania budżetów lat następnych. 5 / 11

6 Niestety, organy jednostek samorządu terytorialnego nie zawsze postępują w sposób prawidłowy. Uznają bowiem niewłaściwie, że udzielanie poręczeń to sprawa należąca do kompetencji organu stanowiącego. Ponadto wychodzą z założenia, że organ wykonawczy udzielając poręczenia nie uzewnętrznia tego w postaci zarządzenia lub uchwały. W praktyce organy wykonawcze, mając upoważnienie organów stanowiących do udzielania poręczeń, często uciekają się do forsowania rozwiązania, w którym poręczenia takiego udziela sam organ stanowiący. Generalnie chodzi o uniknięcie odpowiedzialności za skutki takiej decyzji - najczęściej o charakterze odpowiedzialności politycznej. W takim przypadku, ze względu na brak właściwości organu, regionalna izba obrachunkowa stwierdza nieważność takiej uchwały. Ewidencja księgowa udzielonych poręczeń i gwarancji Udzielone poręczenie powinno być przez poręczyciela wykazane na koncie pozabilansowym o nazwie Zobowiązania warunkowe". Zobowiązanie warunkowe to obowiązek wykonania świadczeń, których powstanie jest uzależnione od zaistnienia określonych zdarzeń (art. 3 ust. 1 pkt 28 ustawy o rachunkowości). W ewidencji pozabilansowej ujmuje się wyłącznie te zdarzenia gospodarcze, które nie stanowią operacji gospodarczych i nie wpływają na zmianę aktywów, pasywów i wyników działalności, lecz z uwagi na określone skutki bądź potrzeby (np. sprawozdawcze, kontrolne czy rozliczeniowe) wymagają odnotowania. 6 / 11

7 Na kontach pozabilansowych obowiązuje zasada jednostronnego zapisu. Warto zaznaczyć, że niektóre oprogramowania wykorzystywane przez jednostki do prowadzenia ksiąg rachunkowych wymagają podwójnego zapisu również w przypadku kont pozabilansowych. W takich sytuacjach konieczne jest wprowadzenie konta technicznego, np. 999 Konto techniczne", na które odnoszone będą drugostronnie zapisy dokonywane na poszczególnych kontach pozabilansowych. Istnieje również możliwość wprowadzenia w zakładowym planie kont, konta pozabilansowego o nazwie 291 Zobowiązania warunkowe". Na koncie tym ewidencjonuje się wszelkiego rodzaju krajowe i zagraniczne zobowiązania warunkowe, a w szczególności: - udzielone gwarancje, poręczenia, - zawarte, aniewykonane umowy, - nieuznane przez jednostkę roszczenia skierowane przez kontrahentów na drogę postępowania spornego (sądowego) zt ytułu np. reklamacji lub dochodzonych kar io dszkodowań umownych oraz odsetek za zwłokę. Po stronie Ma tego konta księguje się powstanie zobowiązania warunkowego, np. w momencie zawarcia umowy poręczenia. Natomiast po stronie Wn wygaśnięcie tego zobowiązania, np. w momencie zapłaty sumy roszczenia. Do konta pozabilansowego Zobowiązania warunkowe" powinno się prowadzić ewidencję analityczną, która umożliwi ustalenie zobowiązań warunkowych według tytułów oraz poszczególnych kontrahentów, z podziałem na krajowe i zagraniczne (wyrażone w walucie polskiej i w walutach obcych), a także z podziałem na lata ich spłaty. 7 / 11

8 Ustalanie rezerwy W przypadku, gdy jednostka uzyska informację, iż z dużym prawdopodobieństwem będzie musiała ponieść koszty wynikające z udzielenia poręczenia (np. zostanie powiadomiona o opóźnianiu się dłużnika z zapłatą długu objętego poręczeniem) należy utworzyć rezerwę. Przy ujmowaniu w księgach rachunkowych rezerw należy kierować się zasadą istotności określoną w art. 8 ust. 1 ustawy o rachunkowości. W sytuacji, gdy jednostka uzna, że kwota rezerw nie jest istotna lub gdy ponoszone koszty kształtują się z okresu na okres w podobnej wysokości i nie zniekształcą obrazu sytuacji jednostki, wówczas może nie tworzyć rezerw. Jak ująć rezerwę w księgach? Rezerwy w księgach rachunkowych ujmuje się na koncie 840 Rezerwy i rozliczenia międzyokresowe przychodów". Na stronie Ma tego konta ujmuje się utworzenie i zwiększenie rezerwy, a na stronie Wn - ich zmniejszenie lub rozwiązanie. Natomiast rezerwy na zobowiązania działalności operacyjnej księguje się na koncie 761 Pozostałe koszty operacyjne", a dotyczące operacji finansowych (np. odsetki) zalicza się do kosztów finansowych 8 / 11

9 (strona Wn konta 751 Koszty finansowe"). Należy pamiętać, że do konta 840 Rezerwy i rozliczenia międzyokresowe przychodów" należy prowadzić ewidencję szczegółową. Powinna ona zapewnić możliwość ustalenia stanu między innymi rezerw na przyszłe zobowiązania według poszczególnych tytułów oraz wskazanie przyczyn ich zwiększeń i zmniejszeń. Przykład Gmina udzieliła poręczenia pożyczki uzyskanej przez zakład komunalny z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w wysokości mln zł. W związku z niewywiązywaniem się ze spłaty pożyczki przez zakład komunalny, gmina zobowiązana została do spłaty zaciągniętej pożyczki. Ewidencja udzielonego poręczenia i przejęcia zadłużenia: 1. Zawarcie umowy poręczenia: Ma konta 291 Zobowiązania warunkowe" zł 2. Utworzenie rezerwy w dniu, w którym gmina jako poręczyciel uzyskała informację o możliwości niespłacenia zobowiązania przez dłużnika zł Wn konto 761 Pozostałe koszty operacyjne" Ma konta 840 Rezerwy i rozliczenie międzyokresowe przychodów" 3. Przeksięgowanie rezerwy na zobowiązania pod datą faktycznego rozpoczęcia spłaty zł Wn konta 840 Rezerwy i rozliczenie międzyokresowe przychodów" Ma konta 240 Pozostałe rozrachunki" Zapis równoległy: Wn konta 291 Zobowiązania warunkowe" 4. Bieżąca spłata raty zł Wn konto 240 Pozostałe rozrachunki" Ma konta 130 Rachunek bieżący jednostki" 9 / 11

10 Udzielone gwarancje i poręczenia prezentuje się w sprawozdaniu finansowym w informacji dodatkowej. Należy w niej wykazać zobowiązania warunkowe, w postaci udzielonych przez jednostkę gwarancji i poręczeń, w tym także wekslowych. Odrębnie należy wykazać dane dotyczące gwarancji i poręczeń otrzymanych. Wyksięgowanie zobowiązania warunkowego z ewidencji pozabilansowej następuje pod datą spłaty długu objętego poręczeniem, zapisem: Wn konto 291 Zobowiązania warunkowe". Jednostki samorządu terytorialnego, które udzieliły poręczeń, np. wekslowych lub gwarancji są zobowiązane wykazać je w części B sprawozdania Rb-Z Kwartalne sprawozdanie o stanie zobowiązań według tytułów dłużnych oraz gwarancji i poręczeń". Podstawa prawna: - ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r. nr 152, poz ze zm.), - ustawa z 27 sierpnia 2009 r. finansach publicznych (Dz.U. nr 157, poz ze zm.), - ustawa z 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne bankowe (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. nr 174, poz ze zm.), - rozporządzenie Ministra Finansów z 5 lipca 2010 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczpospolitej Polskiej (Dz.U. nr 128, poz. 861), 10 / 11

11 - rozporządzenie Ministra Finansów z 4 marca 2010 r. w sprawie sprawozdań jednostek sektora finansów publicznych w zakresie operacji finansowych (Dz.U. nr 43, poz. 247). 11 / 11