ANALIZA LITOFACJALNA OSADÓW BUDUJ CYCH WZNIESIENIE MORENOWE NA ZACHÓD OD LUBSKA

Transkrypt

1 BADANIA FIZJOGRAFICZNE NAD POLSK ZACHODNI Seria A Geografia Fizyczna, Tom 57: MAGDALENA RATAJCZAK, CEZARY TOMCZYK ANALIZA LITOFACJALNA OSADÓW BUDUJ CYCH WZNIESIENIE MORENOWE NA ZACHÓD OD LUBSKA ZARYS TREŒCI Celem niniejszego artyku³u jest zaprezentowanie analizy litofacjalnej osadów buduj¹cych wzniesienie morenowe, uwa ane za morenê czo³ow¹ spiêtrzon¹. W badanym stanowisku wystêpuj¹ce osady s¹ zaburzone glacitektonicznie. Dominuj¹ zaburzenia w postaci ³usek glacitektonicznych, podkreœlonych wyraÿnymi powierzchniami œlizgowymi. Starano siê zrekonstruowaæ cechy diagnostyczne osadów, a na ich podstawie œrodowiska sedymentacyjne sprzed powstania zaburzeñ glacitektonicznych. Szczególny nacisk po³o ono na analizê cech strukturalno-teksturalnych glin morenowych, które s¹ noœnikiem wa nych informacji stratygraficznych, jak i stanowi¹ doskona³y sedymentacyjny zapis informacji o dynamice i kierunkach ruchu mas lodowych. WSTÊP Formy, szczególnie zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ l¹dolodu na Ziemi Lubskiej by³y przedmiotem zainteresowania wielu badaczy nie tylko polskich, lecz tak e niemieckich. Na tym obszarze badania geomorfologiczne i geologiczne form glacjalnych i glacifluwialnych prowadzili m.in.: BADURA, PRZYBYLSKI (2002), BART- KOWSKI (1961, 1963, 1965, 1967), CIUK (1955), DYJOR (1974), KRAIÑSKI (2002), KRY- GOWSKI (1962, 1973), LIEDTKE (1981), MAR- CINEK (1961), URBAÑSKI (2002), WRÓBEL, ZDUNEK (1973) oraz TIETZE (1911). Przy identyfikacji glacigenicznych œrodowisk depozycyjnych stosowana jest coraz powszechniej analiza litofacjalna (TERPI OWSKI 2003). Zakres jej stosowania oraz formê prezentuj¹ ZIELIÑSKI (1992, 2003) oraz TERPI OWSKI (2003). Dziêki tej metodzie mo na diagnozowaæ facjê glin morenowych i osadów fluwioglacjalnych, historiê depozycji glin morenowych i dynamikê l¹dolodu. Dok³adne przeanalizowanie osadów pozwala w miarê dobrze odtworzyæ warunki œrodowiska glacimarginalnego. Powsta³o do tej pory wiele prac pozwalaj¹cych okreœliæ kryteria genetycznej klasyfikacji glin, litotypów glin oraz umo liwi³o ustalenie nowej terminologii (BOULTON 1980; DREIMANIS 1980; KARCZEW- SKI 1963; KOPCZYÑSKA-LAMPARSKA 1974; KOZARSKI, KASPRZAK 1992; KRYGOWSKI 1950, 1956; LISZKOWSKI 1996; NALEWAJKO 1982; OLSZEWSKI 1974; RZECHOWSKI 1969, 1974a, b; RUSZCZYÑSKA-SZENAJCH 1998; STANKOWSKA, STANKOWSKI 1984; TERPI OWSKI 2001, 2003; ZIELIÑSKI 2003). W proponowanym przez ZIELIÑSKIEGO (2003) ujêciu mo na dokonywaæ interpretacji œrodowiska glacimarginalnego w œwietle nowoczesnej sedymentologii. CEL I METODY BADAÑ Celem niniejszego artyku³u jest przeprowadzenie analizy litofacjalnej osadów buduj¹cych wzniesienie morenowe, uwa ane przez BARTKOWSKIEGO (1961) za morenê czo³ow¹ spiêtrzon¹. W badanym stanowisku wystêpuj¹ce osady s¹

2 134 MAGDALENA RATAJCZAK, CEZARY TOMCZYK zaburzone glacitektonicznie. Dominuj¹ zaburzenia w postaci ³usek glacitektonicznych, podkreœlonych wyraÿnymi powierzchniami œlizgowymi. Szczególny nacisk po³o ono na dok³adn¹ analizê cech strukturalno-teksturalnych glin morenowych, które s¹ noœnikiem wa - nych informacji natury stratygraficznej, jak i sedymentologicznej zawieraj¹ zapis informacji o dynamice i kierunkach ruchu mas lodowych. Starano siê zrekonstruowaæ cechy diagnostyczne osadów, a na ich podstawie œrodowiska sedymentacyjne sprzed tworzenia zaburzeñ glacitektonicznych. Do opisu litologicznego wykorzystano kod litofacjalny zaproponowany przez ZIELIÑSKIEGO (1992) oraz kodowy zapis glacimarginalnych œrodowisk depozycyjnych przedstawiony przez TERPI OWSKIEGO (2003). Umo liwiaj¹ one dok³adn¹ charakterystykê poszczególnych œrodowisk sedymentacyjnych. Analizy uziarnienia glin lodowcowych i mu³ków wykonano metod¹ ³¹czon¹: sitow¹ i areometryczn¹, i³ów metod¹ areometryczn¹, osadów piaszczystych metod¹ sitow¹. Uzyskane wyniki pos³u y³y do wyliczenia wartoœci parametrów uziarnienia wed³ug FOLKA iwarda (1957). Obróbkê ziarna kwarcowego wykonano metod¹ graniformametrii mechanicznej KRYGOWSKIEGO (1964). Wydzielono typy ziarn graniaste á, pó³okr¹g³e â i okr¹g³e ã oraz obliczono wspó³czynnik W 0. Zawartoœæ wêglanu wapnia dla frakcji <0,1 mm wykonano metod¹ objêtoœciow¹ za pomoc¹ aparatu Scheiblera. Wybrane do badañ wzniesienie morenowe zosta³o uznane przez BARTKOW- SKIEGO (1961) jako morena czo³owa spiêtrzona i nazwane Wysp¹ Wysoczyznow¹ Lubsk¹ (rys. 1 i 2). Obszar, na którym znajduje siê owa wyspa wysoczyznowa graniczy od pó³ - nocy z Pagórkami Lubsko-Bobrowickimi, a od po³udnia z lubskim odcinkiem Pradoliny G³ogowsko-Baruckiej, natomiast od zachodu z dolin¹ Nysy u yckiej, a od wschodu z dolin¹ Bobru (rys. 2). Sam pagórek, na którym prowadzone by³y prace terenowe znajduje siê w pó³nocnym fragmencie Wyspy Wysoczyznowej Lubskiej (rys. 3). Stanowi on ni szy poziom tej wysoczyzny i jako ostaniec ci¹gnie siê w postaci wa³u o orientacji E-W wzd³u pó³nocnego fragmentu wy szego poziomu wysoczyznowego. Kulminacje w obrêbie pagórka osi¹gaj¹ wysokoœci oko³o 90 m n.p.m., co w porównaniu z obszarami przyleg³ymi daje wysokoœci wzglêdne do 20 m. Badania terenowe zosta³y przeprowadzone na obszarze nieczynnej ju odkrywki cegielni, w której eksploatowano z³o a i³u pstrego, poznañskiego. Odkrywka ta znajduje siê oko³o 2 km na zachód od Lubska i wcina siê w pó³nocny stok badanego wzniesienia. Analizy wykonano w czterech stanowiskach na ods³oniêtych w drodze eksploatacji œcianach. Trzy pierwsze zlokalizowane by³y na pó³nocnym zboczu wzniesienia, natomiast ostatnie ods³oniêcie znajdowa³o siê w jego zachodniej czêœci (rys. 4). OBSZAR BADAÑ Na modelowanie rzeÿby Ziemi Lubskiej z³o y³o siê wiele czynników, a spoœród nich najwa niejsz¹ rolê odegra³ l¹dolód. Strefa marginalna okolic Lubska stanowi ma³o poznany obszar. ANALIZA LITOFACJALNA Z badañ przeprowadzonych przez BART- KOWSKIEGO (1961) wynika, i Wyspa Wysoczyznowa Lubska zbudowana jest w ca³oœci z pstrych i³ów poznañskich, na których zalega cienki pok³ad utworów plejstoceñskich, wykszta³conych w po-

3 [135] Rys. 1. Szkic geomorfologiczny okolic Zielonej Góry i Lubska, zmienione (NOWACZYK 1996). Strza³k¹ zaznaczono obszar badañ. 1 wysoczyzna morenowa, 2 ci¹gi moren czo³owych spiêtrzonych, 3 sandry, 4 dna dolin, 5 sto ki nap³ywowe, 6 sieæ hydrograficzna Fig. 1. Geomorphological sketch of Zielona Góra and Lubsko vicinity, changed (NOWACZYK 1996). The arrow shows an investigated area. 1 morainic plateau, 2 thrusts end push moraines, 3 sandur 4 outwash fans, 4 bottoms of valleys, 5 alluvial fans, 6 hydrography

4 136 MAGDALENA RATAJCZAK, CEZARY TOMCZYK Rys. 2. Strefa marginalna stadia³u leszczyñskiego w okolicy Lubska (BARTKOWSKI 1963) 1 pliocen (i³ poznañski), 2 utwory zaburzone glacitektonicznie (miocen i starszy pliocen), 3 starszy plejstocen (glina morenowa), 4 plejstocen nierozdzielony (piaski i wiry), 5 p³askie podmok³e dna (³¹ki, torfowiska), 6 jeziora i najwa niejsze rzeki, 7 wydmy, 8 sto ki nap³ywowe, 9 krawêdzie, 10 pagórki kemowe, 11 pagórki ozowe; strza³k¹ oznaczono obszar badañ Fig. 2. Marginal zone of Leszno stage in Lubsko vicinity (BARTKOWSKI 1963) 1 Pliocene (Poznañ clay), 2 glacitectonicaly deformated deposits (Miocene and older Pliocene), 3 older Pliocene (morainic till), 4 Pliocene, not separated (sands and gravels), 5 flat wet bottoms rivers, 7 dunes, 8 alluvial fans, 9 edges, 10 kames, 11 eskers; the arrow shows the research area staci glin i piasków fluwioglacjalnych (rys. 2). OLSZEWSKI (1974a) zauwa y³, e budowa geologiczna powierzchni przedplejstoceñskiej oraz czynnik topograficzny wywieraj¹ zasadniczy wp³yw na charakter lokalnego pobierania, przenoszenia i akumulowania materia³u skalnego przez l¹dolód. Z tego wynika, e pod- ³o e ma ogromny wp³yw na ró norodnoœæ osadów lodowcowych, a w szczególnoœci na ich sk³ad petrograficzny, strukturê i mi¹ szoœæ. Tak jest i w przypadku badanego wzniesienia morenowego, które cechuje siê swoistoœci¹ w wykszta³ceniu plejstoceñskich osadów morenowych, uwarunkowanych g³ównie wp³ywem pod³o a trzeciorzêdowego, a mianowicie pstrych i³ów poznañskich. Formê ko³o Lubska buduj¹ osady zró nicowane teksturalnie i strukturalnie. Wœród nich wydzielono: i³y i mu³ki, piaski, wiry i mu³ki, diamikton ilasto- -piaszczysty, smugowany i diamikton ilasto-pylasty. Poni ej przedstawiono szczegó³ow¹ ich analizê. I Y I MU KI Najni sz¹ pozycjê w badanym stanowisku zajmuje osad ilasto-mu³kowy, okreœlany przez BARTKOWSKIEGO (1961, 1963) jako pstry i³ poznañski. Miejscami wystêpuje on w kulminacji badanej formy. Jest to niew¹tpliwie, oprócz licz-

5 Analiza litofacjalna osadów buduj¹cych wzniesienie morenowe N Lubsza ,5 1 km Rys. 3. Lokalizacja ods³oniêcia na tle hipsometrii analizowanej formy, strza³k¹ oznaczono obszar badañ Fig. 3. Location of outcrop on the hypsometry of researched features, the arrow shows the research area Rys. 4. Lokalizacja stanowisk Badawczych w ods³oniêciu nieczynnej cegielni w zachodniej czêœci Lubska Fig. 4. Location of research sites in outcrop on closed brick-yard in the western part of Lubsko nych, charakterystycznych cech diagnostycznych, jak uskoki, struktury typu brekcji glacitektonicznej, dowód zdeformowania przez l¹dolód pod³o a podczwartorzêdowego. Osady trzeciorzêdowe wystêpuj¹ce w obrêbie osadów plejstoceñskich powszechne s¹ w tym rejonie Wielkopolski. Udokumentowane s¹ liczne stanowiska zaburzeñ glacitektonicznych w dolinie Nysy u yckiej w rejonie Mu akowa (CIUK 1974; DYJOR, CHLE- BOWSKI 1973), czy Wa³u Zielonogórskiego, le ¹cego na wschód od badanego obszaru (URBAÑSKI 2002). W osadach dominuj¹ frakcje ilaste (53%) i pylaste (28%). Resztê stanowi piasek drobnoziarnisty, z którego wybrano ziarna kwarcowe do analizy stopnia ich obróbki. Œrednia œrednica ziarna Mz wynosi œrednio 0,01 mm. Wysortowanie osadu ä jest s³abe, œrednio wyno-

6 138 MAGDALENA RATAJCZAK, CEZARY TOMACZYK si 2,55. Przewa aj¹ ziarna o s³abym stopniu obróbki. Udzia³ ziarn graniastych á wynosi 77%, a pó³graniastych â 21%, a na ziarna okr¹g³e przypada 2%. Wystêpuj¹cy w ods³oniêciu osad ilasto-mu³kowy jest skonsolidowany, w którym nie ma wyraÿnych struktur. Natomiast w obrêbie pozosta³ych osadów wystêpuj¹cych w badanych stanowiskach (rys. 4, stanowiska 1 i 2) zaobserwowano soczewki, porwaki i toczeñce ilasto-mu³kowe ró nej barwy (rys. 5). S¹ to i³y koloru jasnoszarego do czekoladowego, a nawet czarnego. BARTKOWSKI (1961, 1962) traktowa³ i³ wystêpuj¹cy w tym stanowisku, jak i³ poznañski. DYJOR (1970) zalicza je do osadów serii poznañskiej. Do tej serii nale y poziom szarych i³ów górnomioceñskich le ¹cych na wêglowym pok³adzie Henryk, górnomioceñski i dolnoplioceñski poziom i³ów zielonych z glaukonitem oraz plioceñski poziom i³ów p³omienistych (DYJOR 1970). Osady wystêpuj¹ce w badanym stanowisku pod wzglêdem makroskopowym podobne s¹ do szarych i³ów serii poznañskiej wed³ug klasyfikacji DYJORA (1970). Wykazuj¹ te podobieñstwo do opisywanych przez CIUKA (1967, 1970), FRANKIEWICZA (1982), PIOTROW- SKIEGO i PIOTROWSK (2004) i PIWOCKIEGO (1967) warstw paw³owickich czy warstw adamowskich. Warstwy paw³owickie buduj¹ przede wszystkim osady piaszczyste i wirowe, ale powszechna jest obecnoœæ w nich wêgli brunatnych. Jak podaj¹ PIOTROWSKI i PIOTROWSKA (2004), oprócz piasków wystêpuj¹ równie i³y i mu³ki. Warstwy adamowskie sk³adaj¹ siê z piasków i wirów kwarcowych, a wœród nich wystêpuj¹ soczewki mu³ków i i³ów oraz cienkie warstewki wêgli brunatnych (PIOTROWSKI, PIOTROWSKA 2004). Warstwy paw³owickie i adamowskie s¹ starsze od warstw poznañskich. Oprócz soczewek, porwaków i toczeñców ilasto-mu³kowych stwierdzono obecnoœæ wirów kwarcowych w i³ach mu³kowych. wiry kwarcowe wystêpuj¹ równie w osadach piaszczysto- wirowych oraz w diamiktonach. Omówione zostan¹ w czêœci dotycz¹cej sk³adu petrograficznego glin. PIASKI, WIRY I MU KI Mi¹ szoœæ piasków, wirów i mu³ków, które buduj¹ seriê fluwioglacjaln¹ w badanym stanowisku osi¹ga ³¹cznie 2,5 m (rys. 4, stanowiska 1 i 2, fot. 1, rys. 5, fot. 2). Sk³ada siê ona g³ównie z piasków œrednio- i gruboziarnistych, miejscami dominuje frakcja wirowa lub frakcja piasku drobnoziarnistego i pylasta. Œrednia œrednica ziarna mieœci siê w przedziale od 0,6 mm do 1,2 mm. S¹ to osady s³abo (ä 1,49 2,62) lub umiarkowanie (ä 0,83 1,02) wysortowane. Wœród ziarn kwarcu dominuj¹ ziarna graniaste (79%), a udzia³ ziarn â wynosi 20%. Wykszta³cenie g³ównych litofacji w dolnej czêœci omawianej serii wskazuje na funkcjonowanie zbiornika z ograniczonym przep³ywem (Sh) oraz du ¹ dostaw¹ zawiesiny do wód prawie stoj¹cych (SFh) (rys. 5, fot. 1). Drobnoziarniste i pylaste piaski akumulowane by³y w p³ytkich lub niskoenergetycznych przep³ywach typu zalewowego (TERPI OWSKI 2001). S¹ one nadbudowane przez litofacjê piasków wirowych (SGh) oraz litofacjê wirów piaszczystych (Gp) i reprezentuj¹ subœrodowisko g³êbokiego, wysokoenergetycznego koryta proksymalnego w ujêciu ZIELIÑSKIEGO (1992). Akumulacja nastêpowa³a w postaci wirowych odsypów w bliskim s¹siedztwie l¹dolodu. To wysokoenergetyczne œrodowisko potwierdzaj¹ porwaki ilaste oraz toczeñce zbrojone, licznie wystêpuj¹ce w tej serii. Seriê fluwioglacjaln¹ zamyka zespó³ litofacjalny zdominowany przez piaski mu³kowe (SFh). Tego typu osady charakterystyczne s¹ dla koryt o p³askim

7 m m Rys. 5. Osady piaszczyste, wirowe i mu³kowe serii sandrowej 1 glina bazalna (br¹zowa) (Dm), 2 glina sp³ywowa (szara) (Ds), 3 i³ (Fm), 4 piasek pylasty (SFh), 5 wir (Gsh/Gp), 6 piasek œrednioziarnisty (Sm), 7 piasek drobnoziarnisty (Sh), 8 wytr¹cenia elaziste, 9 toczeñce zbrojone, 10 porwaki ilaste Fig. 5. Sandy, gravely and mudy outwash deposits 1 basal till (brawn), 2 flow till (grey), 3 clay, 4 silty sand, 5 gravel, 6 medium-grained sand, 7 fine-grained sand, 8 iron concretions, 9 crusted clay balls, 10 clay floes 0 [139]

8 140 MAGDALENA RATAJCZAK, CEZARY TOMCZYK dnie. Zmniejszaj¹ca siê wielkoœæ ziarn, a tak e mi¹ szoœæ warstw informuje o wygasaniu energii œrodowiska sedymentacyjnego. DIAMIKTON ILASTO-PIASZCZYSTY, SMUGOWANY Osady te, w badanym stanowisku, wystêpuj¹ w ró nej pozycji: w postaci wielkoskalowej soczewki p³ata o mi¹ - szoœci 1,5 2 m, miêdzy seri¹ fluwioglacjaln¹ a diamiktonem ilasto-pylastym (rys. 4, stanowisko 1, rys. 6), b¹dÿ w górnej czêœci odkrywki (rys. 4, stanowisko 2, fot. 2). W uziarnieniu dominuje frakcja piasku drobnoziarnistego (25%) oraz ilasta (20%). W tym drobnoziarnistym matriksie rozrzucone s¹ frakcje gruboziarniste. Domieszkê stanowi¹ wiry i drobne g³azy. Œrednia œrednica ziarna Mz przeciêtnie wynosi 0,06 mm. Osad jest bardzo ró nie wysortowany. WskaŸnik odchylenia standardowego ä osi¹ga wartoœci od 4,02 (bardzo s³abe wysortowanie) do 0,4 (dobre wysortowanie). Wœród ziarn kwarcu dominuj¹ ziarna o s³abym stopniu obróbki graniaste á, które œrednio stanowi¹ 75%. Natomiast ziarna okr¹g³e ã stanowi¹ 4%. W osadzie licznie wystêpuj¹ struktury w postaci piaszczystych soczewek, nieci¹g³ych ³awic ilastych i wirowych, wielkoskalowych toczeñców piaszczystych o œrednicy paru metrów, przewalonych fa³dów (rys. 6). Litofacja diamiktonu ilasto-piaszczystego (Ds), smugowanego, w której obecne s¹ ww. elementy strukturalne jest glin¹ sp³ywow¹. Glina sp³ywowa jest charakterystycznym, wskaÿnikowym osadem dla œrodowiska glacimarginalnego. Jest to osad zdaniem ZIELIÑ- SKIEGO (2003) redeponowany grawitacyjnie z powierzchni l¹dolodu na bezpoœrednie przedpole jego czo³a. Podobne cechy wskaÿnikowe dla tego osadu przytacza RUSZCZYÑSKA-SZENAJCH (1998). Kontakt gliny sp³ywowej z podœcielaj¹cymi j¹ osadami fluwioglacjalnymi w analizowanym ods³oniêciu jest wyraÿny i ma charakter akumulacyjny. Taki typ œwiadczy o ³agodnym sp³ywaniu lub spe³zywaniu osadów gliniastych po powierzchni zamar³ego ju sandru (KAS- PRZAK, KOZARSKI 1984). Miejscami mo na jednak zaobserwowaæ zaburzenia w postaci intruzji w glinê osadów fluwioglacjalnych. Powstaj¹ one, gdy p³yn¹ca masa gliniasta inkorporowa³a stropow¹ czêœæ sandru. Dominuj¹cymi elementami strukturalnymi w sp¹gowej czêœci poziomu gliny sp³ywowej s¹ mi¹ sze przewarstwienia lub soczewki piaszczysto-ilaste, a tak- e warstwy ilaste. Powsta³y one na skutek dzia³ania wielu procesów, m.in. p³yniêcia i spe³zywania (fot. 2). Górna partia osadu gliniastego sk³ada siê z materia³u wykazuj¹cego du e zró nicowanie frakcji. Wystêpuj¹ tutaj nieci¹g³e warstwy gliny bardzo spiaszczonej, nieregularne warstwy piasku oraz warstwy wiru (fot. 2). W œrodkowej czêœci poziomu gliny sp³ywowej brak jest tak wyraÿnych struktur sp³ywowych, jak w stropie i sp¹gu. W tym gliniastym matriksie wystêpuj¹ pojedyncze cia³a piaszczyste o pod³u nym b¹dÿ wrzecionowatym kszta³cie i rozmiarach oko³o 1 m (rys. 6). Zbudowane s¹ g³ównie z laminowanego piasku pylastego oraz z drobno i œrednioziarnistego przy niewielkim udziale wiru. Laminy uk³adaj¹ siê zazwyczaj równolegle do zewnêtrznych powierzchni tych struktur. Rozpatrywane soczewy piaszczyste posiadaj¹ cechy charakterystyczne dla toczeñców piaszczystych opisywanych przez GRADZIÑSKIEGO i in. (1976). Przyjmuj¹ one ró norodne kszta³ty: od form otwartych, czêsto o zagiêtych ku œrodkowi krawêdziach, do form zwiniêtych ca³kowicie, maj¹cych kszta³t kulisty lub

9 [141] Rys. 6. Glina ilasto-piaszczysta, przykryta glin¹ ilasto-pylast¹ m 1 basal till (brawn), 2 flow till (grey), 3 silty sand, 4 medium-grained sand, 5 gravel, 6 iron concretions, 7 manganese concretions Fig. 6. Sandy-clayey diamiction overlaid by clayey-silty diamikton 1 glina bazalna (br¹zowa), 2 glina sp³ywowa (szara), 3 piasek pylasty, 4 piasek œrednioziarnisty, 5 wir, 6 wytr¹cenia elaziste, 7 wytr¹cenia manganowe. 0 W

10 142 MAGDALENA RATAJCZAK, CEZARY TOMCZYK owalny. Toczeñce piaszczyste maj¹ zachowan¹ strukturê wewnêtrzn¹ ³awic, z których powsta³y. W partiach centralnych, które by³y poddane kompresji, laminy s¹ czêsto intensywnie pofa³dowane lub chaotycznie zwarte (GRADZIÑSKI i in. 1976). Soczewa piaszczysta w badanym stanowisku ma kszta³t przybli ony do owalnego, zachowana jest w niej laminacja, a centralna czêœæ jest pofa³dowana. Ca³a struktura otoczona jest osadem bardziej ilastym. Oprócz struktur przedstawionych wy ej, zaobserwowano cia³a piaszczyste, które przypominaj¹ opisywany przez GRADZIÑSKIEGO i in. (1976) p³at zawiniêty (rys. 6). Wed³ug nich struktury te s¹ wyd³u one, stosunkowo ma³o pofa³dowane. Jedna ich krawêdÿ zosta³a zagiêta, tworz¹c rodzaj fa³du le ¹cego. Zawiniêcie mo e powstaæ zarówno w przedniej, jak i na tylnej krawêdzi p³ata. W przypadku gdy p³at przesuwa siê szybciej ni otaczaj¹cy lub podœcielaj¹cy go osad, wtedy zawiniêcie powstaje u jego czo³a. Wszystkie przytoczone powy ej cechy diagnostyczne zaobserwowano w strukturach w badanym stanowisku. Struktury te mog¹ powstawaæ b¹dÿ w wyniku ró nic prêdkoœci p³yniêcia miêdzy dwoma typami osadów, tj. ³awic¹ piaszczyst¹ i otaczaj¹cym j¹ bardziej ilastym materia³em morenowym, lub w wyniku ucieczki wody z dolnych partii osadu podczas depozycji gliny (RA- TAJCZAK 1998). Przy pokryciu p³ynnego osadu mas¹ materia³u ilastego, na skutek naprê enia normalnego zwiêkszone zostaje tak zwane porowe ciœnienie wysiêkowe, powoduj¹ce ucieczkê p³ynu przez pory w osadzie. W badanym stanowisku, za g³ówn¹ przyczynê powstania owych struktur uwa aæ nale y ró nice prêdkoœci p³yniêcia poszczególnych warstw osadów. Mog¹ œwiadczyæ o tym ich zaokr¹glone kszta³ty oraz inkorporowane wielkie kamienie. Wytr¹cenia elaziste, a przede wszystkim manganowe okalaj¹ce struktury informuj¹, i osady deponowane by³y przy udziale ch³odnych wód. Brak zatarcia, jak i œwie oœæ struktur wystêpuj¹cych w glinie sp³ywowej wskazuj¹ na nag³e unieruchomienie sp³ywu. Sytuacja taka zdaniem ZIELIÑSKIEGO (2003) mo e nast¹piæ w efekcie utraty wody oraz zmniejszenia nachylenia pod³o a lub mi¹ szoœci sp³ywu. DIAMIKTON ILASTO-PYLASTY Najwy sz¹ obecnie pozycjê w sekwencji osadów w rozpatrywanym ods³oniêciu zajmuje diamikton ilasto-pylasty (Dm) z chaotycznie rozmieszczonymi kamieniami (Dm), o mi¹ szoœci od 4,5 do 0,5 m (rys. 4, stanowisko 2, fot. 3). Dominuje w nim frakcja piasku drobnoziarnistego (34%) i pylasta (20%). Frakcja ilasta stanowi 15%. Œrednia œrednica ziarna Mz wynosi 0,07 mm. Osad jest s³abo wysortowany. WskaŸnik odchylenia standardowego mieœci siê w przedziale od 3,12 do 3,98. WskaŸnik ilastoœci I (KARCZEWSKI 1963) kszta³tuje siê od 0,16 do 0,21. Du y, podobnie jak w pozosta³ych osadach w badanym stanowisku, jest udzia³ ziarna graniastego (od 62% do 82%). Ziarna okr¹g³e stanowi¹ od 2% do 6%. Drobny materia³ oraz wzrost wskaÿnika ilastoœci wraz z g³êbokoœci¹ œwiadcz¹ o intensywnoœci procesów kruszenia i œcierania podczas transportu i subglacjalnej depozycji (KASPRZAK, KOZARSKI 1984; KACZMAREK 1992). Obecnoœæ w sp¹gu pionowych szczelin mo e byæ zwi¹zane z typem spêkañ kapilarnych (KRYGOWSKI 1950). Natomiast kontakt gliny z ni ej le ¹cym osadem jest typu gradacyjnego, co œwiadczy o transgresji czo³a l¹dolodu na

11 Analiza litofacjalna osadów buduj¹cych wzniesienie morenowe osady podœcielaj¹ce. Osad ten zosta³ zinterpretowany jako glina bazalna z od- ³o enia (lodgement till) w ujêciu RYSZ- CZYÑSKIEJ-SZENAJCH (1998). SK AD PETROGRAFICZNY FRAKCJI WIROWEJ DIAMIKTONU ILASTO-PYLASTEGO Sk³ad petrograficzny przeanalizowano w punktowo pobranych próbkach z diamiktonu ilasto-pylastego (stanowiska 1 i 2, rys. 4), czyli z osadu zinterpretowanego jako glina bazalna z od³o enia (lodgement till), we frakcji 5 10 mm, wed³ug zaleceñ Pañstwowego Instytutu Geologicznego (Instrukcja, 1996). Analiza makroskopowa glin lodowcowych w badanym stanowisku wykaza³a bardzo du y udzia³ wiru kwarcowego. wir ten jest obecny nie tylko w glinach, lecz tak e w osadach piaszczysto- wirowych facji fluwioglacjalnej. Udzia³ kwarców w analizowanych próbkach wynosi³ od 42% do 52%. Udzia³ ska³ krystalicznych by³ znacz¹cy, choæ nieznacznie mniejszy, od 30% do 48%. Ska³ wêglanowych by³o niewiele, bo od 7% do 10%. Jeszcze mniejsze wartoœci odnotowano w przypadku ska³ osadowych. Piaskowce paleozoiczne stanowi³y œrednio 3%. Stosunek K/W, O/K i A/B w glinach podano na rys. 7 i w tabeli 1. 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 O/K K/W A/B LB 2/2 LB 2/3 LB 3/7 Rys. 7. WskaŸniki petrograficzne glin lodowcowych w stanowisku Lubsko Fig. 7. Petrographical indicators of glacial tills in Lubsko outcrop Tabela 1. Wartoœci wskaÿników petrograficznych glin lodowcowych w stanowisku Lubsko Table 1. Value of petrographical indicators of glacial tills in Lubsko outcrop Próbki O/K K/W A/B LB 2/2 0,32 3,91 0,16 LB 2/3 0,42 4,39 0,16 LB 3/7 0,04 0,02 W ostatniej analizowanej próbce nie odnotowano obecnoœci wapieni ba³tyckich (tab. 1). Wysokie wartoœci wskaÿnika K/W spowodowane s¹ du ym udzia³em wirów kwarcowych w sk³adzie petrograficznym. Z wczeœniejszych badañ CZER- WONKI (1998); CZERWONKI, KRZYSZKOW- SKIEGO (1992, 1994); BADURY, PRZYBYLSKIEGO (2000) wiadomo, e osady neogeñskie i czwartorzêdowe wystêpuj¹ce na Przedgórzu Sudeckim charakteryzuj¹ siê specyficznym sk³adem petrograficznym. Specyfika ta zaznacza siê wyraÿnie w osadach plejstoceñskich przez udzia³ wirów ska³ sudeckich (BADURA, PRZYBYL- SKI 2000). S¹ one podobne makroskopowo do ska³ skandynawskich oraz ska³ pochodz¹cych z dna Morza Ba³tyckiego i Ni u Polskiego. wiry kwarcowe s¹ osadami rzek mioceñskich. Zalegaj¹ w obrêbie osadów mu³- kowo-ilastych serii poznañskiej i wystêpuj¹ powszechnie na obszarze przedsudeckim w du- ych iloœciach. Powszechne s¹ równie na Ziemi Lubskiej (WysoczyŸnie Lubskiej). Wed³ug BADURY iprzybylskiego (2000) udzia³ ska³ sudeckich w glinach lodowcowych na Przedgórzu Sudeckim, we frakcji 5 10 mm mo e przekraczaæ 75%. W badanym stanowisku, z uwagi na jego lokalizacjê wzglêdem Przedgórza Sudeckiego, jest ich mniej, bo oko³o 50%. Obecnie brak jest prostej i taniej metody umo liwiaj¹cej odró nianie kwarcu skandynawskiego od sudeckiego. Dlate-

12 144 MAGDALENA RATAJCZAK, CEZARY TOMCZYK go w analizie nie dokonano wydzieleñ, a kwarc stanowi³ w próbce odrêbn¹, jedn¹ grupê. Niemniej autorzy s¹ œwiadomi niedoskona³oœci takiego wydzielenia. Wyodrêbniono natomiast sk³adniki wskazuj¹ce na pó³nocne pochodzenie materia³u. S¹ to czerwone gnejsy, ma³o zwietrza³e i krzemienie, które licznie wystêpuj¹ nie tylko w glinach, lecz tak e w piaskach i wirach facji fluwioglacjalnej. Osady sudeckie rozpoznano przede wszystkim po bardzo znacznym stopniu zwietrzenia, oraz wydzielono w nich tzw. kwarc rumburski. Uzyskane wyniki, graficzny rozk³ad wskaÿników petrograficznych (rys. 7) wykazuj¹ podobieñstwo do zaprezentowanych przez BADURÊ i PRZYBYLSKIEGO (2000) glin zlodowaceñ po³udniowopolskich w Kotlinie Raciborskiej (Goœciêcin) i na Nizinie Œl¹skiej (Lipki). Gliny stanowiska Lubsko odpowiadaj¹ równie glinom typu Pietrzykowice czy Groñsk (CZERWONKA 2004). S¹ to gliny lodowcowe zlodowacenia po³udniowopolskiego (CZERWONKA 1998). Glina typu Pietrzykowice, czy jej odmiana glina typu Groñsk, zosta³y udokumentowane od okolic Szczecina do podnó a Sudetów (CZERWONKA 1998; CZERWONKA, KRZYSZ- KOWSKI 1992, 1994). Jest ona datowana na starszy stadia³ zlodowacenia po³udniowopolskiego Elster I (CZERWONKA 1998). Nasuniêcie l¹dolodu, jego zachodniego lobu, nastêpowa³o z pó³nocnego zachodu, wzd³u doliny Odry (CZERWONKA 1998; CZERWONKA, KRZYSZKOWSKI 1992). Wed³ug CZERWONKI i KRZYSZKOWSKIEGO (1994) w prowincji wielkopolskiej glinie z Pietrzykowa odpowiada glina z Groñska. Gliny te, jak podaje CZERWONKA (2004) zalegaj¹ bezpoœrednio na osadach pod- ³o a neogeñskiego, takich jak seria poznañska lub na utworach preglacjalnych, znanych jako seria Gozdnicy lub formacja ziembicka (CZERWONKA, KRZYSZ- KOWSKI 2002). St¹d zapewne tak du a iloœæ okruchów ska³ sudeckich w glinach badanego stanowiska w Lubsku. ZABURZENIA GLACITEKTONICZNE W badanym stanowisku Lubsko wszystkie osady s¹ zdeformowane glacitektonicznie. Mo na wystêpuj¹ce tu deformacje podzieliæ na dwie grupy, tak jak to wczeœniej zaproponowa³ ROTNICKI (1972). Zaobserwowano struktury ³uskowe wyznaczone powierzchniami œlizgowymi, które przecinaj¹ osady, a do powierzchni obecnego ods³oniêcia (rys. 5). S¹ to deformacje pierwszego rzêdu wed³ug klasyfikacji ROTNICKIEGO (1972), których struktura jest nadrzêdna w stosunku do struktury pozosta³ych zaburzeñ. Bieg powierzchni œlizgowych zorientowany jest z po³udnio-zachodu na pó³noco-wschód. Zapada ona ku pó³noco-zachodowi. Oprócz powierzchni œlizgowych struktur ³uskowych zaobserwowano struktury wtórnego kontaktu ³usek i struktury odprê eniowe w postaci uskoków normalnych. Bieg uskoków normalnych zorientowany jest prostopadle do struktur ³uskowych, z pó³noco-zachodu na po³udnio-wschód, a zapada ku po³udnio-wschodowi. W serii przypowierzchniowej struktury te maj¹ trochê inn¹ orientacjê. Biegn¹ z po³udnio-zachodu na pó³noco-wschód i zapadaj¹ ku pó³noco-wschodowi. Wskazuje to, e si³a zaburzaj¹ca dzia³a³a z pó³noco-zachodu. Oprócz wy ej wymienionych, w badanym stanowisku wystêpuj¹ równie pêkniêcia naprê eniowe i koncentryczne powierzchnie œciêcia. G³ówn¹ przyczyn¹ zaburzeñ glacitektonicznych mo e byæ obecnoœæ przeszkody terenowej, œcinanie pod³o a, przymarzanie kier pod³o a do stopy l¹dolodu, czy te wyciskanie plastycznego pod³o a. Wiek œcinania, a wiêc i spiêtrzania na Ziemi Lubuskiej, w tym i Lubskiej nie jest jednoznacznie okreœlony. BARTKOWSKI

13 Analiza litofacjalna osadów buduj¹cych wzniesienie morenowe (1961) pocz¹tkowo wysun¹³ pogl¹d, e zaburzenia powsta³y podczas zlodowacenia ba³tyckiego. KRYGOWSKI (1962) sugeruje, i mechaniczne ³¹czenie struktur glacitektonicznych wystêpuj¹cych na obszarze zlodowacenia ba³tyckiego z l¹dolodem ba³tyckim jest raczej b³êdne. Dowodem na to jest twierdzenie, i l¹dolód ba³tycki by³ zbyt cienki i s³aby by móg³ spowodowaæ takich rozmiarów zaburzenia, jakie spotyka siê w morenach czo- ³owych na Ziemi Lubuskiej. W 1965 roku BARTKOWSKI zmienia zdanie i pisze, e elementy morfologiczno-strukturalne odzwierciedlaj¹ przede wszystkim deformacjê pod³o a podczwartorzêdowego, wywo³an¹ nasuniêciem siê pierwszego krakowskiego l¹dolodu oraz póÿniejszym odnawianiem siê pierwszych struktur glacitektonicznych. Natomiast URBAÑSKI (2002) uwa a, e g³ówne strefy glacitektoniczne formowane by³y jeszcze w czasie transgresji zlodowacenia Odry. Prawdopodobnie by³ to etap modyfikacji stref zaburzeñ powsta³ych w czasie zlodowacenia po³udniowopolskiego. Swoje obserwacje opar³ nie na badaniach deformacji jakie spotyka siê w morenach, a na analizie litopetrograficznej glin zwa³owych oraz danych stratygraficznych. WNIOSKI Prezentowany artyku³ potwierdza badania przeprowadzone przez BARTKOW- SKIEGO (1961), i wzniesienie morenowe wystêpuj¹ce na zachód od Lubska to morena czo³owa spiêtrzona, a podstawowym czynnikiem sprawczym wywo- ³uj¹cym procesy glacitektoniczne by³a litologia pod³o a, na któr¹ sk³ada³y siê podatne na plastyczne odkszta³cenia utwory trzeciorzêdu, przede wszystkim pstre i³y poznañskie. Osady czwartorzêdowe reprezentowane s¹ przez trzy typy litofacji: piasków, wirów i mu³ków; diamiktonu ilasto-piaszczystego, smugowanego; diamiktonu ilasto-pylastego. Natomiast najstarszymi rozpoznanymi osadami s¹ i³y i mu³ki górnomioceñskie, i plioceñskie. By³y one deponowane w ró nych warunkach i œrodowiskach. Pocz¹tkowo funkcjonowa³ zbiornik z ograniczonym przep³ywem oraz du ¹ dostaw¹ zawiesiny. Nastêpnie dosz³o do zmiany warunków sedymentacyjnych i na badanym obszarze funkcjonowa³o œrodowisko o charakterze od wysokoenergetycznego, g³êbokiego koryta proksymalnego do zbiornika z ograniczonym przep³ywem. Wraz ze zmian¹ warunków termicznych oraz hydrodynamicznych funkcjonowa³o œrodowisko glacimarginalne. Zamar³y ju sandr przykryty zosta³ glin¹ sp³ywow¹, a sam proces jej depozycji odbywa³ siê przy du ej zawartoœci wody. Wytr¹cenia elaziste, a przede wszystkim manganowe, okalaj¹ce zaobserwowane struktury w diamiktonie ilasto-piaszczystym informuj¹, i osady deponowane by³y przy udziale ch³odnych wód, najprawdopodobniej po wykszta³ceniu osadów i struktury. Œwie oœæ struktur wystêpuj¹cych w glinie sp³ywowej zwi¹zane jest z nag³ym unieruchomieniem (tzw. zamro- eniem) sp³ywu. Na zgromadzone wczeœniej osady wkroczy³ l¹dolód, pozostawiaj¹c po sobie glinê lodowcow¹ z od³o enia (lodgement till). Kontakt gliny z materia³em podœcielaj¹cym jest gradacyjny. Wiek gliny jest trudny do ustalenia. W omawianym poziomie gliny zaobserwowano du y udzia³ wiru kwarcowego (o mlecznej barwie), co nale y wi¹zaæ z inkorporacj¹ przez l¹dolód materia³u pochodz¹cego z Sudetów. Wiek serii bia³ych wirów DYJOR (1966) okreœla na górny pliocen (preglacja³). Preglacjalny charakter wirów potwierdza równie BARTKOWSKI (1967). Wartoœci wskaÿników petrograficznych dla analizo-

14 146 MAGDALENA RATAJCZAK, CEZARY TOMCZYK wanej gliny s¹ podobne dla uzyskanych przez CZERWONKÊ (1998) oraz CZERWONKÊ i KRZYSZKOWSKIEGO (1994) w glinach lodowcowych zlodowacenia po³udniowopolskiego. Wystêpuj¹ce zaburzenia glacitektoniczne wskazuj¹, e l¹dolód nasun¹³ siê z pó³noco-zachodu. Wiek zaburzeñ nie by³ przedmiotem szczegó³owych badañ i jest trudny do okreœlenia. Bazuj¹c na analizie litopetrograficznej glin lodowcowych oraz danych stratygraficznych URBAÑSKI (2002) uwa a, e owe zaburzenia na Ziemi Lubuskiej powsta³y podczas zlodowacenia Odry. LITERATURA BADURA J., PRZYBYLSKI B., 2000: Specyfika petrograficzna osadów rzecznych i glacjalnych Przedgórza Sudeckiego, Prz. Geol., 48, 4, s BADURA J., PRZYBYLSKI B., 2002: Wielofazowy rozwój zaburzeñ glacitektonicznych na Dolnym Œl¹sku, Zeszyty Nauk., 129, Uniw. Zielonogórski, 2, s BARTKOWSKI T., 1961: O granicy zlodowacenia ba³tyckiego w okolicy Lubska (pó³nocna krawêdÿ Wysoczyzny arskiej), Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Sprawozdania 63, 1, s BARTKOWSKI T., 1963: O formach rozciêcia marginalnego i niektórych formach strefy marginalnej na Nizinie Wielkopolskiej, Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach., 11, s BARTKOWSKI T., 1965: O wieku zaburzeñ glacitektonicznych na obszarze œrodkowej czêœci dorzecza Odry, Spraw. Poznan. Tow. Przyj. Nauk, za kwarta³ IiII1965, 73, s BARTKOWSKI T., 1967: O formach strefy marginalnej na Nizinie Wielkopolskiej, Prace Kom. Geogr.-Geol., PTPN, 7, 1, s BOULTON G. S., 1980: Genesis and classification of glacial sediments. [W:] STANKOWSKI [ed.] Tills and glacigene deposits, Geografia 20, Wyd. Nauk. UAM, Poznañ, s CIUK E., 1955: O zjawiskach glacitektonicznych w utworach plejstoceñskich i trzeciorzêdowych na obszarze zachodniej i pó³nocnej Polski, Biul. Inst. Geol., 70, Wyd. Geol., s CIUK E., 1967: Litostratygrafia trzeciorzêdu w rejonie Leszna, Kwart. Geol., 11, 4. CIUK E., 1970: Schematy litostratygraficzne trzeciorzêdu Ni u Polskiego, Kwart. Geol., 14, 1, s CIUK E., 1974: Wybrane zagadnienia zaburzeñ neotektonicznych w Polsce, Badania geologiczno-in ynierskie dla potrzeb budownictwa na obszarach zaburzonych glacitektonicznie Ziemi Lubuskiej, Sympozjum Naukowe, Wy sza Szko³a In ynierska, Zielona Góra, s CZERWONKA J.A., 1998: Litostratygrafia glin lodowcowych: uwagi metodyczne, Biul. PIG, 385, s CZERWONKA J.A., 2004: Œl¹ska i wielkopolska prowincja litostratygraficzna glin zwa³owych, Przegl. Geol., 52, 5, s CZERWONKA J.A., KRZYSZKOWSKI D., 1992: Pleistocene stratigraphy of the Central Part of Silesian Lowland, Southwestern Poland, Biull. Pol. Ac. Sc. Earth Sc., 40, s CZERWONKA J.A., KRZYSZKOWSKI D., 1994: Pleistocene stratigraphy and till petrography of the Central Great Poland Lowland, western Poland, Folia Quater., 65, s CZERWONKA J.A., KRZYSZKOWSKI D., 2002: Preglacial (Pliocen to Early Middle Pleistocene) deposits in south wester Poland: litostratigraphy and reconstruction of drainage pattern, Wyd. Wind, s DREIMANIS A., 1980: Terminology and development of genetic classifications of materials transported and deposited by glaciers. [W:] STANKOWSKI (red.) Tills and glacigene deposits, UAM, Poznañ, Seria Geografia, 20, s DYJOR S., 1966: M³odotrzeciorzêdowa sieæ rzeczna zachodniej czêœci Dolnego Œl¹ska. Z geologii Ziem Zachodnich, PWN, Wroc³aw, s DYJOR S., 1970: Seria poznañska w Polsce zachodniej, Kwart. Geol., 14, 4, s DYJOR S., CHLEBOWSKI Z., 1973: Budowa geologiczna polskiej czêœci ³uku Mu akowa, Acta Univ. Wratislaviensis, 126, Prace Geologiczno-Mineralogiczne 3, s DYJOR S., 1974: Zaburzenia glacitektoniczne na obszarze Ziemi Lubuskiej, Badania geologiczno-in ynierskie dla potrzeb budownictwa na obszarach zaburzonych glacitektonicznie Ziemi Lubuskiej, Sympozjum Naukowe, Wy sza Szko³a In ynierska, Zielona Góra, s FRANKIEWICZ J.K., 1982: Utowry mioceñskie w strefie uskokowej œrodkowej Odry, miê-

15 Analiza litofacjalna osadów buduj¹cych wzniesienie morenowe dzy Lubinem a Bytomiem Odrzañskim (bez warstw poznañskich), Geol. Sudetica, 17 (1 2), s GRADZIÑSKI R., KOSTECKA A., RADOMSKI A., UNRUG R., 1976: Sedymentologia, Wyd. Geol., Warszawa, s Instrukcja opracowania i wydania Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50000, 1996, PIG. KACZMAREK L., 1992: Paleoœrodowiskowe implikacje wybranych sublitofacji osadów vistulianu okolic Œmigla, Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach., Ser. A, Geogr. Fiz. 44, s KARCZEWSKI A., 1963: Morfologia, struktura i tekstura moreny dennej na obszarze Polski Zachodniej, PTPN, Pr. Kom. Geogr.-Geolog., 4, 2, s KASPRZAK L., KOZARSKI S., 1984: Analiza facjalna osadów strefy marginalnej fazy poznañskiej ostatniego zlodowacenia w œrodkowej Wielkopolsce, Wyd. Nauk. UAM, Seria Geografia, 29, s. 50. KOPCZYÑSKA-LAMPARSKA K., 1974: Geneza i stratygrafia glin zwa³owych klifu okolic Rewala, Wyd. Nauk. UAM, Poznañ, Seria Geografia, 10, s KOZARSKI S., KASPRZAK L., 1992: Glacidynamometamorfoza osadów nieskonsolidowanych w makro i mezoglacitektonitach Niziny Wielkopolskiej, Przegl. Geogr. 64, 1 2, s KRAIÑSKI A., 2002: Wiek zaburzeñ glacitektonicznych w Wale Zielonogórskim w œwietle badañ TL, Zeszyty Naukowe, 129, Uniwersytet Zielonogórski, s KRYGOWSKI B., 1950: Kilka spostrze eñ nad warstwowaniem i spêkaniem glin morenowych na Ziemiach Zachodnich, PTPN, Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach., Wydz. Mat.-Przyr., Kom. Fizjograf., 2, 1, s KRYGOWSKI B., 1956: Z badañ granulometrycznych nad utworami plejstoceñskimi w Polsce Zachodniej., Biul. Inst. Geol. 100, s KRYGOWSKI B., 1962: Uwagi o niektórych typach zaburzeñ glacitektonicznych ni owej czêœci Polski Zachodniej, Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach., 9, s KRYGOWSKI B., 1964: Graniformametria mechaniczna. Teoria i zastosowanie, PTPN, Prace Kom. Geogr.-Geol. 2, 4, s KRYGOWSKI B., 1973: Z wa niejszych badawczych zagadnieñ geologiczno-geomorfologicznych Ziemi Lubuskiej, Z problematyki badañ geologiczno-geomorfologicznych województwa zielonogórskiego, Lubuskie Tow. Naukowe, XIII, Wydz. Nauk Przyr., Z. 1 Komisji Geograficzno-Geologicznej, s LIEDTKE H., 1981: Die nordischen Vereisungen in Mitteleuropa, 2 erweiterte Auflage. Forschn. Dt. Landeskunde, LISZKOWSKI J., 1996: Cechy diagnostyczne oraz typowe sekwencje subfacji glin morenowych vistulianu œrodkowej Wielkopolski, Geologos 1, UAM, s MARCINEK J., 1961: Über die Entwicklung des Baruther Urstromtales zwischen Neisse und Fiener Bruch, Wissenschaftliche Zeitschrift der Humboldt-Universität, Naturwissenschaftliche Reihe, Jhrg. X, Berliner Geographische Arbeitan (Beitrag 32). Berlin, s NALEWAJKO J., 1982: Zró nicowanie litofacjalne warciañskich glin morenowych w rejonie ³ódzkim, Acta Geogr. Lodz., 44. NOWACZYK B., 1996: Wydmy i eoliczne piaski pokrywowe okolic Guzowa i Jasienic. [W:] PóŸnowistuliañskie i holoceñskie zjawiska eoliczne. Warsztaty terenowe, Boszkowo Rogi, 9 12 wrzeœnia 1996, s OLSZEWSKI A., 1974a: Jednostki litofacjalne glin subglacjalnych nad doln¹ Wis³¹ w œwietle analizy ich makrostruktur i makrotekstur, Studia Soc., Toruñ, sec. C, 8, 2, s OLSZEWSKI A., 1974b: Typy, grupy i rodzaje histogramów (monomodalnych) obróbki jako kryterium pomocnicze w wydzielaniu kompleksów litofacjalnych glin morenowych, Seria Geografia 10, Wyd. Nauk. UAM, Poznañ. PIOTROWSKI J., PIOTROWSKA K., 2004: S³ownik jednostek litostratygraficznych Polski, t. 4: Jednostki nieformalne mezozoiku i kenozoiku, Mardal T. (red.), Centralna Baza Danych Geologicznych PIG, wersja podstawowa. PIWOCKI M., 1967: Litostratygrafia utworów trzeciorzêdowych w rejonie Chobieni, Kwart. Geol., 11, 4, s RATAJCZAK M., 1998: Paleohydrologiczna interpretacja warunków depozycji osadów glacjalnych w krawêdzi sedymentacyjnej strefy marginalnej fazy poznañskiej ostatniego zlodowacenia ko³o Gaju Wielkiego. [W:] A. KO- STRZEWSKI (red.), RzeŸba i osady czwartorzêdowe obszarów wspó³czesnego i plejstoceñskiego zlodowacenia pó³kuli pó³nocnej, Wyd. Nauk. UAM, Seria Geografia 58, Poznañ, s ROTNICKI K., 1972: Struktura glacitektonicznego uskoku o poœlizgu poziomym w Jarzêbni-

16 148 MAGDALENA RATAJCZAK, CEZARY TOMCZYK kach ko³o Kalisza, Spraw. PTPN, Wydz. Mat.-Przyr., Prace Kom. Geogr.-Geol., 13, 1, s RUSZCZYÑSKA-SZENAJCH H., 1998: Struktura glin lodowcowych jako istotny wskaÿnik ich genezy. [W:] MYCIELSKA-DOWGIA O [ed.], Struktury sedymentacyjne i postsedymantacyjne w osadach czwartorzêdowych i ich wartoœæ interpretacyjna, Wydz. Geogr. i St. Regional. UW, Warszawa, s RZECHOWSKI J., 1969: Genetyczna klasyfikacja osadów morenowych, Kwart. Geol., 13, 2, RZECHOWSKI J., 1974: O litotypach glin zwa³owych dolnego i œrodkowego plejstocenu na Ni u Polskim. Zbiór artyku³ów Grupy Roboczej do Spraw Glin Morenowych Komisji Genezy i Litologii Osadów Czwartorzêdowych (INQUA)., Wyd. Nauk. UAM, Seria Geografia 10, Poznañ, s STANKOWSKa A., STANKOWSKI W., 1984: Definicja i genetyczna klasyfikacja glin morenowych, Przegl. Geol., 1, XXXII, s TERPI OWSKI S., 2001: Strefa marginalna l¹dolodu warciañskiego na WysoczyŸnie Siedleckiej w œwietle analiz litofacjalnych, UMCS, Lublin, s. 98. TERPI OWSKI S., 2003: Nowa propozycja zapisu genezy osadów glacimarginalnych. [W:] M. HARASIMIUK, S. TERPI OWSKI (red.), Analizy sedymentologiczne osadów glacigenicznych. Kom. Bad. Czwartorzêdu PAN, UMCS, Lublin, s TIETZE O., 1911: Die Endmornen zwischen Oder und Neie und der Os von Kalke, Jahrbuch der Kniglich Preufsischen Geologischen Landesanstalt zu Berlin fr das Jahr 1911, 32, 11, 1, s URBAÑSKI K., 2002: Deformacje glacitektoniczne na Ziemi Lubuskiej, Zeszyty Nauk., 129, Uniwersytet Zielonogórski, s WRÓBEL I., ZDUNEK T., 1973: Pliocen po³udniowo- -zachodniej czêœci województwa zielonogórskiego, Z problematyki badañ geologiczno- -geomorfologicznych województwa zielonogórskiego, Lubuskie Tow. Naukowe., XIII, Wydz. Nauk Przyr., Z. 1 Komisji Geograficzno-Geologicznej, s ZIELIÑSKI T., 1992: Moreny czo³owe Polski pó³nocno-wschodniej osady i warunki sedymentacji, Prace Nauk. Uniw. Œl¹sk., Katowice, 1325, s. 95. ZIELIÑSKI T., 2003: Czy mo liwa jest identyfikacja œrodowiska glacimarginalnego na podstawie kryterium litologicznego? [W:] M. HA- RASIMIUK, S. TERPI OWSKI (red.), Analizy sedymentologiczne osadów glacigenicznych. Kom. Bad. Czwartorzêdu Pol. Akad., UMCS, Lublin, s Recenzent: prof. dr hab. Boles³aw Nowaczyk Magdalena Ratajczak, Cezary Tomczyk Zak³ad Geomorfologii Instytut Paleogeografii i Geoekologii Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu LITHOFACIAL ANALYSIS OF MORAINIC HILL DEPOSITS TO THE WEST OF LUBSKO Summary Forms connected to an ice sheet action on the Lubsko area were the subject of interest of many not only Polish but aslo German scientists. This research was not done according to commonly and presently used lithofacjal analysis of ZIELIÑSKI (1992, 2003) and TERPI OWSKI (2003). Thanks to this method facies of glacial tills and outwash deposits, the history of glacial tills deposition and ice sheet dynamic can be reconstructed. Analysis of deposits in details give the opportunity to reconstruction of glaciimarginal conditions. The aim of this article is a lithofacial analysis of deposits that build the morainic hill, threated by BARTKOWSKI (1961) as the end push morainic hill. The analysis of structural ond tecstural characteristics of glacial till has been particulary emphasized. These characteristics are important part of stratigraphic information and they are good sedimentological data about dynamic and movement direction of ice masses.

17 Fot. 1. Piaski, wiry i mu³ki serii fluwioglacjalnej (stanowisko 1, rys. 4) Photo. 1. Sands, gravel and muds of outwash deposits (outcrop 1, Fig. 4) Fot. 2. Diamikton ilasto-piaszczysty, smugowany (Ds) w stropie ods³oniêcia (stanowisko 1, rys. 4) Photo. 2. Sandy-clayey diamikton, layered (Ds) in the top of outcrop (outcrop 1, Fig. 4)

18 Fot. 3. Diamikton ilasto-pylasty (Dm) (stanowisko 2, rys. 4) Photo. 3. Clayey-silty diamiction (Dm) (outcrop 2, Fig. 4) Fot. 4. Zaburzenia glacitektoniczne w glinach lodowcowych w stanowisku Lubsko (stanowisko 2, rys. 4) Photo. 4. Glacitectonical deformations in glacial tills in Lubsko outcrop (outcrop 2, Fig. 4)

19

20 Rys. 2. Strefa marginalna stadia³u leszczyñskiego w okolicy Lubska (BARTKOWSKI 1963) 1 pliocen (i³ poznañski), 2 utwory zaburzone glacitektonicznie (miocen i starszy pliocen), 3 starszy plejstocen (glina morenowa), 4 plejstocen nierozdzielony (piaski i wiry), 5 p³askie podmok³e dna (³¹ki, torfowiska), 6 jeziora i najwa niejsze rzeki, 7 wydmy, 8 sto ki nap³ywowe, 9 krawêdzie, 10 pagórki kemowe, 11 pagórki ozowe; strza³k¹ oznaczono obszar badañ Fig. 2. Marginal zone of Leszno stage in Lubsko vicinity (BARTKOWSKI 1963) 1 Pliocene (Poznañ clay), 2 glacitectonicaly deformated deposits (Miocene and older Pliocene), 3 older Pliocene (morainic till), 4 Pliocene, not separated (sands and gravels), 5 flat wet bottoms rivers, 7 dunes, 8 alluvial fans, 9 edges, 10. kames, 11 eskers; the arrow shows the research area