Szkolenie BHP dla studentów

Transkrypt

1 Szkolenie BHP dla studentów Material szkolenia Instruktaż wstępny-ogólny w zakresie BHP Opracowanie: Inspektorat BHPiOP oraz CREN SGH SZKOLENIA INSTRUKTAŻOWE INFORMACJE O KURSIE Cel szkolenia: Celem szkolenia jest zaznajomienie studenta z: zarysem systemu bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującym w Polsce, podstawowymi przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy wynikającymi ze specyfiki SGH, zasadami postępowania na wypadek pożaru, awarii, zagrożenia ogólnego itp. zasadami udzielania pomocy przedlekarskiej (pierwszej pomocy). Podstawa prawna organizacji szkolenia: Kodeks Pracy, art , 237 3, 237 4, /tekst ujednolicony Dz.U. nr 21, poz. 94 z 1998 r. z późn. zm./ Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 5 lipca 2007 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w uczelniach (Dz.U. nr 128, poz. 897). Uczestnicy szkolenia: Szkolenie przeznaczone jest dla wszystkich studentów rozpoczynających naukę w Szkole Głównej Handlowej. Sposób organizacji szkolenia: Szkolenie online organizowane jest w formie instruktażu - na podstawie szczegółowego programu opracowanego przez organizatora, który zamieszczony został w slajdzie Program. Program uwzględnia aktualne przepisy wynikające z Kodeksu Pracy, przepisy i zasady technicznego bezpieczeństwa pracy oraz informacje na temat materialnego środowiska, zasad i wymogów ergonomii i fizjologii pracy związanych przedmiotowo z procesem dydaktycznym w Szkole Głównej Handlowej. Dydaktyka szkolenia: Materiał e-learningowego szkolenia BHP wzbogacony został o interaktywne środki dydaktyczne m.in. filmy poruszające zagadnienia np. ochrony przeciwpożarowej, pierwszej pomocy, a także tablice informacyjne, schematy, wykresy itp.

2 SZCZEGÓŁOWY PROGRAM SZKOLENIA Lp. Temat szkolenia wstępnego dla studentów SGH Liczba godzin 1 Istota bezpieczeństwa i higieny pracy 0,1 2 Konsekwencje naruszenia przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy 0,1 3 Zagrożenia wypadkowe i zagrożenia dla zdrowia występujące w Szkole i podstawowe środki zapobiegawcze a) zasady poruszania się na terenie Szkoły Głównej Handlowej i między jej poszczególnymi obiektami, b) charakterystyka infrastruktury budowlanej poszczególnych obiektów, c) urządzenia techniczne na terenie Szkoły, d) instalacje prądu elektrycznego 230 V, 50Hz, e) urządzenia gastronomiczne gorące napoje, f) możliwość pożaru lub wybuchu. 0,7 4 Podstawowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy związane z obsługą monitorów ekranowych (komputerów) i innych urządzeń technicznych 1,4 5 Materialne środowisko pracy (nauki) zagadnienia ergonomiczne 0,5 6 Porządek i czystość w Szkole - ich wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo studentów i pracowników 0,1 7 Opieka medyczna - zasady jej sprawowania w odniesieniu do studentów 0,1 8 Podstawowe zasady ochrony przeciwpożarowej oraz postępowania w razie pożaru lub wybuchu 1,0 9

3 Postępowanie w razie wypadku, w tym organizacja i zasady udzielania pierwszej pomocy 1,0 Razem: 5 ISTOTA BEZPIECZEŃSTWA Bezpieczeństwo i higiena pracy to termin, hasło, kojarzące się - zdaniem niektórych z nudnym szkoleniem na temat rzeczy oszacowanych a priori jako mało ważne, wręcz niepotrzebne, a co najmniej wywołujące uśmieszek politowania na ustach. Czyich? Oczywiście tych z gruntu zadowolonych, szczęśliwych, zdrowych i sprawnych fizycznie, którym dotychczas los nie zgotował nieprzyjemnych niespodzianek w postaci urazów bądź chorób. Można powiedzieć do czasu. Po drugiej stronie racji jest statystyka, liczby, wartości, utrata radości życia, mniejszy lub większy stopień kalectwa, śmierć. Istotne są również wymierne i ogólnospołeczne koszty wypadków (leczenie, rehabilitacja, odszkodowania, zasiłki, renty etc.) CZY TO RZECZYWIŚCIE JEST PRAWDA? Wypadki w pracy, w szkołach, na drogach, ale również w domach, w czasie zajęć rekreacyjnych, podczas najzwyklejszych czynności, które człowiek po prostu wykonuje, w miejscach, gdzie przebywa zdarzają się codziennie. Wystarczy uważniej przeczytać codzienną gazetę, gdzie najczęściej można się natknąć na przypadki, oczywiście drastyczne (śmierć lub ciężkie kalectwo ofiar wypadku), które w swojej liczbie i częstotliwości pojawiania się wskazują na skalę problemu. Reszta niekoniecznie jest milczeniem, bo właśnie stanowi bazę danych dla statystyki. Aby zobrazować wielkość problemu wypadków przy pracy w skali kraju, poniżej przedstawiamy dane statystyczne za okres ostatnich kilku lat (Źródło: GUS). Niestety liczba negatywnych dla zdrowia i życia ludzkiego zdarzeń ma tendencję rosnącą. Tab. 1. Liczba poszkodowanych w wypadkach przy pracy w latach z wyszczególnieniem wypadków ciężkich i śmiertelnych Rys. 2. Liczba wypadków przy pracy śmiertelnych w latach

4 Rys. 3. Poszkodowani w wypadkach przy pracy w roku 2008 wg Polskiej Klasyfikacji Działalności

5 Rys. 4. Przyczyny wypadków przy pracy w roku 2008 Zgłoszone wypadki przy pracy spowodowały w 2005 roku dni niezdolności do pracy. Nie są to jednak dane ostateczne, bowiem rzeczywiste skutki mogą być określone dopiero po okresie niezbędnym, np. na leczenie i rehabilitację osoby poszkodowanej i są rejestrowane po upływie 6 miesięcy od zaistnienia wypadku. Liczba dni niezdolności do pracy w przeliczeniu na jednego poszkodowanego zmniejszyła się z 35,5 w 2004 r. do 33,8 w 2005 r. KOGO NAJCZĘŚCIEJ DOTYCZĄ CHOROBY ZAWODOWE? Jak wynika z opracowania pt. "Choroby zawodowe w Polsce w 2005 roku" przygotowanego przez Instytut Medycyny Pracy w Łodzi w 2005 r. stwierdzono w Polsce 3249 przypadków chorób zawodowych. Większość chorób zawodowych powstała w wyniku wieloletniej ekspozycji na czynniki szkodliwe i uciążliwe. Choroby zawodowe według Polskiej Klasyfikacji Działalności przedstawia rysunek 5. Choroby zawodowe w Polsce w 2005 roku

6 Źródło: GUS, Departament Statystyki Społecznej, Opracowanie Monitoring Rynku Pracy, Wypadki przy pracy w 2004 r., Warszawa, Roczny współczynnik zapadalności wyniósł 34,8 przypadków na 100 tys. zatrudnionych. Zapadalność na choroby zawodowej zmniejszyła się o 15,1% w porównaniu do 2004 r. Największą zapadalnością odznaczały się przewlekłe choroby narządu głosu, spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym 681 przypadków, tj. 21,0% wszystkich chorób zawodowych. Drugą grupą, pod względem poziomu zapadalności w 2005 r., były pylice płuc (672 przypadki, tj. 20,7% ogółu chorób zawodowych). W grupie tej dominowały pylice stwierdzane u górników kopalń węgla 391 przypadków (58,2% w tej grupie), pylica azbestowa 119 przypadków (17,7%) i pylica krzemowa 110 przypadków (16,4%). Na trzecim miejscu znalazły się choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa 615 przypadków, co stanowiło 18,9% wszystkich chorób zawodowych (Źródło: GUS, Departament Statystyki Społecznej, Opracowanie Monitoring Rynku Pracy, Wypadki przy pracy w 2004 r., Warszawa, ). MOŻNA ZAŁOŻYĆ, ŻE WSZYSCY (WYJĄTKAMI SIĘ NIE INTERESUJEMY) CHCĄ MIEĆ POCZUCIE BEZPIECZEŃSTWA I BYĆ ZDROWI. ALE CO TO ZNACZY I SKĄD SIĘ BIERZE? Nie wnikając nadmiernie w istotę sprawy, bezpieczeństwo uznawane jest za stan nie zagrożenia, spokoju, pewności. Jednym słowem stan braku zagrożeń. Ale, wiadomo, że potencjalne zagrożenie istnieje zawsze. Oznacza to, że stan braku zagrożeń jest stanem oczekiwanym, ale najczęściej nierealnym.

7 Rozpatrując zagadnienie z pozycji skutków dla człowieka mamy do czynienia z dwoma sprawami: czynnikiem niebezpiecznym, czynnikiem szkodliwym. Czynnik niebezpieczny to taki, który prowadzi bądź może prowadzić do urazu lub śmierci. Jest najczęstszą przyczyną wypadku (przy pracy /Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie, wywołane przyczyna zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą [definicja z ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków i chorób zawodowych (Dz.U. nr 199, poz 1673,z 2002 r. z póź. zm.)]/). Czynnik szkodliwy to czynnik, którego oddziaływanie na człowieka prowadzi lub może prowadzić do schorzenia. Jest przeważnie przyczyną choroby (zawodowej /Za chorobę zawodową uważa się chorobę określoną w wykazie chorób zawodowych, o których mowa w art pkt 2Kodeksu pracy, jeżeli została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy [definicja z ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków i chorób zawodowych (Dz.U. nr 199, poz 1673,z 2002 r. z póź. zm.)]/). Drugi składnik pojęcia bhp - higienę najczęściej definiuje się jako stan zdrowia człowieka i dążenie do eliminacji czynników mogących wpływać na jego pogorszenie (z punktu widzenia medycyny pracy np. czynników, fizycznych, chemicznych, biologicznych, psychologicznych etc.). Z nieco innego punktu widzenia największy wpływ na zdrowie ma styl życia człowieka. Wynika z tego konieczność zwiększenia promocji zdrowia ludzkiego w ramach bhp, a nie tylko poprawy higieny pracy, nauki, wypoczynku itd. Na podstawie powyższego zestawienia można uznać, że bezpieczeństwo i higiena pracy jest obszarem wiedzy z jednej strony, dotyczącym zapobiegania zdarzeniom nagłym, w wyniku których może dojść do urazu lub śmierci człowieka, a z drugiej zapobiegania chorobom zawodowym. Bezpieczeństwo i higienę pracy można też określić jako zbiór przepisów, zasad i metod działania, które mają za zadanie zapobieganie utracie zdrowia i życia ludzkiego w procesie pracy. We współczesnym świecie obserwujemy zmiany już nie w latach, a wręcz w miesiącach. Nowe techniki i technologie stawiają jeszcze nowsze wyzwania przed każdym uczestnikiem życia społecznego powodując jednocześnie nowe obciążenia i zagrożenia. Problem ma ogromną wagę w odniesieniu do strat, jakie ponosi gospodarka kraju wyłącznie z winy wypadków, chorób zawodowych, a przede wszystkim z tytułu absencji chorobowej w pracy, co oszacowane zostało w naszym kraju na około 4% PKB. Dlatego tak ważne jest dzisiaj kreowanie przyjaznego dla człowieka środowiska pracy, nauki, relaksu i wypoczynku. A przechodząc na nasze podwórko, w obiektach Szkoły Głównej Handlowej, bezpieczeństwo i higienę pracy (nauka w szkole wyższej ma większość cech pracy zawodowej) każdy jej uczestnik powinien kojarzyć z: bezpieczeństwem konstrukcji obiektów budowlanych, bezpieczeństwem pożarowym, bezpieczeństwem użytkowania tych obiektów, odpowiednimi warunkami higieniczno-zdrowotnymi oraz ochrony środowiska, ochroną przed hałasem i drganiami, promieniowaniem, zanieczyszczeniem powietrza itd. ochroną uzasadnionych interesów osób trzecich, ochroną dorobku edukacyjnego i kulturalnego szkoły. CZY WIESZ ŻE: Od kilku lat najczęstszym wydarzeniem powodującym wypadki było poślizgnięcie, potknięcie się, upadek osoby na tym samym poziomie.

8 Corocznie stanowi to około 30% wszystkich zdarzeń wypadkowych. ZAGROŻENIA WYPADKOWE I ZAGROŻENIA ZDROWOTNE MAJĄCE MIEJSCE W SGH Zasady poruszania się na terenie Szkoły Głównej Handlowej i między jej poszczególnymi obiektami. Z racji mnogości obiektów i ich wielkości, ważnym elementem bezpieczeństwa na terenie szkoły są drogi komunikacyjne. Teren nieomal newralgiczny, gdyż w ostatnich latach to właśnie tu odnotowano największą liczbę zdarzeń uznanych za wypadki (wypadki przy pracy). Na drogi komunikacyjne składają się: chodniki zewnętrzne i przejścia przez jezdnie, korytarze i przejścia wewnątrz budynków, schody, windy. Szczególnym miejscem w obiektach są schody wykonane z polerowanego lastryka, płytek ceramicznych, a w najstarszych obiektach z lakierowanego drewna. I chociaż konserwacja bieżąca wykonywana jest środkami ograniczającymi śliskość nawierzchni, to właśnie na schodach mają miejsce urazy kończyn dolnych. Urazy drobne, których skutki mijają po kilkunastu dniach, a także poważne kontuzje, których konsekwencje często mają charakter trwałego uszczerbku na zdrowiu. Nie najważniejsza jest wysokość schodów, chociaż upadek z kilkunastu stopni ma przeważnie poważne reperkusje zdrowotne, ale zdarzają się nieszczęścia na zejściach jedno lub dwustopniowych. Krótko mówiąc, w czasie przemieszczania się nie można zapominać o tak prozaicznych czynnościach funkcjonowania organizmu ludzkiego, jak stawianie kroków, zwłaszcza w sytuacjach wyjątkowych (np. ograniczenie widoczności, niespodziewana śliskość nawierzchni spowodowana opadami atmosferycznymi lub rozlanymi napojami w pobliży punktów gastronomicznych itp.). Pogoda jest czynnikiem determinującym przemieszczanie się osób między obiektami szkoły. Opady deszczu, śniegu w połączeniu z mrozem na drogach komunikacyjnych zwiększają ryzyko poślizgnięcia się i upadku. Następne utrudnienie w przemieszczaniu się osób znajdujących na terenie SGH to stosunkowo krótkotrwałe zgromadzenie dużej grupy osób, która np. opuszcza aulę wykładową lub oczekuje na wejście do niej. W takich sytuacjach możliwość zaistnienia zagrożenia jest wysoce prawdopodobna, a zachowanie koncentracji i uwagi uczestników ruchu komunikacyjnego jest jak najbardziej wskazane. Kolejny newralgiczny punkt w komunikacji pieszej to niespodziewane przeszkody na drodze, pojawiające się na niej okazjonalnie, co nie znaczy, że zasadnie. Mamy tu na myśli przede wszystkim przewody elektryczne służące zasilaniu czasowych przedsięwzięć organizowanych zazwyczaj w starszych obiektach szkoły, gdzie infrastruktura techniczna nie zawsze pozwala na bezkolizyjne rozwiązania problemu. Ale mogą to również być inne przedmioty: stoliki, krzesła, stojaki, paczki itp., pojawiające się często w sposób nie zawsze uzgodniony ze służbami administracyjnymi szkoły zawężające najczęściej szerokość przejść komunikacyjnych. Często zdarza się, że studenci oczekując na wejście do auli siadają na stopniach schodów klatki schodowej całkowicie blokując drożność dróg komunikacyjnych. Również w innych sytuacjach siadanie na stopniach schodów i praca np. z przenośnym komputerem niesie za sobą pewien rodzaj zagrożeń dla siedzącej osoby, a i sprzęt też może ulec uszkodzeniu. Jednym słowem jest to pewna maniera, której skutki w sferze szeroko pojętego bezpieczeństwa mogą być negatywne.

9 CZY WINDY MOGĄ BYĆ NIEBEZPIECZNE DLA ICH UŻYTKOWNIKÓW? Ich producenci będą nas przekonywać, że zagrożenie jest bliskie zeru, ale życie toczy się swoim torem i odnotowywane są przypadki, kiedy otwierają się tzw. drzwi zewnętrzne, za którymi może nie być kabiny osobowej. Odruchowe wejście w otwór drzwiowy kończy się najczęściej tragicznie, zwłaszcza jeśli sytuacja ma miejsce na wyższych kondygnacjach. Każdy użytkownik wind powinien więc wykazać ograniczone zaufanie w tej materii i nie wchodzić w otwierające się drzwi dźwigu, jeśli nie jest pewny, że za nimi jest kabina. Opisana tu sytuacja nie miała miejsca w dźwigach osobowych na terenie Szkoły Głównej Handlowej i nasza przestroga ma raczej charakter generalny, a tego typu wypadki mają miejsce zwłaszcza w starszych urządzeniach z mniej zaawansowanym systemem zabezpieczeń i kontroli. Charakterystyka infrastruktury budowlanej poszczególnych obiektów SGH Patrząc na 11 obiektów dydaktyczno-naukowych i administracyjnych naszej szkoły widać ich znaczne zróżnicowanie wynikające z wielkości, wieku i funkcji jakie im przydzielono. Trzy główne obiekty dydaktyczno-naukowe "A","B" i "G" zlokalizowane są w bezpośredniej bliskości, co ułatwia komunikację między nimi. Pozostałe znajdują się w odległości kilkuset metrów od centrum, co oprócz dodatkowego czasu przeznaczonego na pokonanie drogi, ma i drugi niekorzystny aspekt, a mianowicie zagrożenie związane z intensywnym ruchem ulicznym, nierzadko zwiększane przez niekorzystne warunki atmosferyczne. LEGENDA: 1. Gmach główny (Budynek "G") - Al. Niepodległości Budynek "A" - ul. Rakowiecka Budynek "F" - Al. Niepodległości Budynek "S" - ul. Batorego 8 5. Biblioteka - ul. Rakowiecka 22 B 6. Budynek "W" - ul. Wiśniowa Dom Studenta nr 1 "Sabinki" - Al. Niepodległości 147

10 8. Dom Studenta nr 2 "Hermes" - ul. Madalińskiego 6/8 9. Dom Studenta nr 3 "Grosik" - ul. Madalińskiego 31/ Klub Studencki SGH "Park" - Al. Niepodległości 196 Źródło: Trzy obiekty ("A", "B", "G") naszej szkoły są pod opieką konserwatora zabytków, co też ma swoje konsekwencje - np. w warunkach ich eksploatacji i możliwości dokonywania przedsięwzięć modernizacyjnych. UWAGA! Upływający czas powoduje konieczność konserwacji i remontów, które z reguły prowadzone są w okresie wakacyjnym. Mogą się jednak zdarzyć sytuacje kiedy prace remontowo-budowlane również będą się odbywać w trakcie roku akademickiego. To wyjątkowo trudna sytuacja dla wykonawców prac remontowych, a jednocześnie poważne utrudnienie dla studentów i pracowników uczelni. W takich sytuacjach ruch dopuszczany jest tylko w miejscach wydzielonych i osłoniętych. Wszelkie próby ominięcia barier i ogrodzeń mogą mieć przykre konsekwencje dla osób niezdyscyplinowanych. Należy zachować szczególną ostrożność w czasie przemieszczania się po budynkach, w których trwają prace remontowe. Istotną rolę w komunikacji wewnętrznej pełnią windy w budynku głównym, "C" i domu akademickim nr 1. Nieco mniejszą w budynku "A" i "B", gdzie przystosowane są do przewozu mniejszej liczby osób. Oddalony od głównego kompleksu obiekt "W" przy ul. Wiśniowej, poza podstawową funkcją dydaktyczną, charakteryzuje się całkiem sporą salą gimnastyczną. Zespołowe gry sportowe (tzw. kontaktowe) z reguły niosą za sobą ryzyko urazowe, o czym należy pamiętać biorąc w nich udział. Całkiem zasadne wydaje się być przypomnienie o właściwym stroju sportowym, a zwłaszcza obuwiu, oraz pozbyciu się na czas ćwiczeń wszelkiego rodzaju biżuterii i tym podobnych ozdób. Jeśli mówimy o sporcie, to w gmachu głównym znajduje się basen przeznaczony do doskonalenia sztuki pływania. Skoki do wody są wykluczone choćby z racji samej głębokości niecki basenowej (w najgłębszym miejscu 110 cm). Podstawową zasadą bezpieczeństwa jest przestrzeganie regulaminu i dostosowanie się uczestników zajęć do wskazówek instruktorów sprawujących opiekę nad osobami korzystającymi z basenu. Całkiem inny charakter mają akademiki, ale to jest efekt ich podstawowej funkcji i wynikających z tego problemów eksploatacyjnych. Tutaj ważnym aspektem bezpieczeństwa jest korzystanie z kuchni w czasie przygotowywania własnych posiłków. Gaz ziemny jako medium energetyczne używane w akademikach charakteryzuje się stosunkowo nikłym zapachem (w przeciwieństwie do płynnego gazu propan-butan), którego w pierwszej chwili można nie wyczuć. Zapalenie zapałki lub uruchomienie piezoelektrycznej zapalarki przy palniku kuchenki staje się w takiej sytuacji inicjacją wybuchu gazu. Jeśli więc chcemy zachować stan bezpieczeństwa własny i współlokatorów, zawsze przed opuszczeniem pomieszczenia kuchennego, skutecznie upewnijmy się, że zawory gazu zostały zamknięte. Najnowszym obiektem jest budynek dydaktyczno-naukowy "C", którego eksploatacja rozpoczęła się z nowym rokiem akademickim 2006/2007. To obiekt zaprojektowany zgodnie z obowiązującymi wymogami, w pełnym zakresie, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy, oraz bezpieczeństwa pożarowego. Jego projektant i wykonawcy pozostają w przekonaniu, że budynek będzie ze wszech miar przyjazny dla jego użytkowników, a uciążliwości i niedogodności znane z innych obiektów SGH będą zredukowane do minimum.

11 Pozostałe obiekty poddawane są regularnym zabiegom remontowo-modernizacyjnym tak, aby ich stan techniczny i warunki eksploatacji były jak najbardziej zbliżone do dzisiejszych wymogów bezpieczeństwa w każdym jego aspekcie. Osoby o wzroście zbliżonym do 180 cm mogą natknąć się w Bibliotece, budynku "A" lub M na tak zwane niskie stropy, czyli miejsca w przejściach komunikacyjnych (najczęściej na schodach), gdzie istnieje możliwość otarcia skóry na głowie o zaniżony strop. Miejsca takie są oznakowane ukośnymi, żółto-czarnymi pasami. Radzimy przy tej okazji zwracać uwagę na tego rodzaju oznakowanie. URZĄDZENIA TECHNICZNE NA TERENIE SGH Szkoła Główna Handlowa nie ma na swoim wyposażeniu urządzeń technicznych wymagających szczególnej uwagi w czasie ich obsługi, stanowiących zagrożenie dla osób je użytkujących. Najliczniejszą grupę stanowią zestawy komputerowe, już w zdecydowanie mniejszej liczbie, kserokopiarki, drukarki i inny drobny sprzęt zmechanizowany. Oczywiście zagrożenie jest nikłe z tytułu ich funkcjonowania. Inaczej ma się sprawa z zasileniem energetycznym. Tu zagrożenie zawsze jest realne. Podobnie jest z wszelkiego rodzaju urządzeniami serwującymi napoje. Przy napojach tzw. ciepłych istnieje prawdopodobieństwo poparzenia gorącą kawą, herbatą bądź napojem zawierającym mleko. W tym miejscu należy przypomnieć, że skóra człowieka jest szczególnie wrażliwa na nadmierne ciepło. Czysta woda o temperaturze 45 o C, (w przypadku oblania nią ciała) może spowodować poparzenie skóry I stopnia. W przypadku herbaty, kawy lub napojów będących roztworami bądź zawierających nieco tłuszczu, skutki są jeszcze groźniejsze. Maniera, jaką można zaobserwować w szkole, polegająca przemieszczaniu się nie tylko po korytarzach, ale i wsiadanie do ciasnej windy z kubkiem wypełnionym ciepłym płynem, wydaje się być działaniem ryzykownym. Poza wymienionymi już skutkami urazowymi, pozostaje jeszcze kwestia ewentualnych roszczeń osób, którym zabrudzono lub zniszczono ubranie. INSTALACJE PRĄDU ELEKTRYCZNEGO ZMIENNEGO 230 V, 50HZ Obecność energii elektrycznej w naszym codziennym życiu jest tak powszechna, że trudno sobie wyobrazić funkcjonowanie współczesnego człowieka bez niej. Elektryczność jest krwioobiegiem naszej cywilizacji. 90% przestrzeni nas otaczającej "działa na elektryczność". Jest to bardzo wygodna forma energii szkoda tylko, że w tak dużym stopniu jest marnowana. Ale to już inne zagadnienie. Poza niewątpliwym dobrodziejstwem płynącym z gniazdka elektrycznego, równolegle istnieje druga strona medalu w postaci zagrożenia zdrowia i życia człowieka, jeśli ten wejdzie w kontakt bezpośredni z prądem

12 elektrycznym. Oddziaływanie prądu elektrycznego na organizm ludzki Prąd przemienny o częstotliwości 50 Hz i napięciu 400/230 V jest najbardziej rozpowszechnionym środkiem przenoszenia energii elektrycznej. Jest to standard obowiązujący w naszym kraju. Prawie wszystkie urządzenia, z jakimi mamy codzienny kontakt zasilane są tym napięciem. Z tego powodu większość porażeń i oparzeń ludzi prądem elektrycznym występuje przy styczności człowieka z urządzeniami elektroenergetycznymi prądu przemiennego, przy czym najczęstsze są rażenia na drodze ręka - nogi lub ręka - ręka. Działanie prądu elektrycznego na organizm ludzki może być pośrednie lub bezpośrednie. DZIAŁANIE POŚREDNIE, powstające bez przepływu prądu przez ciało człowieka, powoduje takie urazy, jak: oparzenia ciała wskutek pożarów wywołanych zwarciem elektrycznym lub spowodowane dotknięciem do nagrzanych elementów, groźne dla życia oparzenia ciała łukiem elektrycznym, a także metalizacja skóry spowodowana osadzaniem się roztopionych cząstek metalu, uszkodzenia wzroku wskutek dużej jaskrawości łuku elektrycznego, uszkodzenia mechaniczne ciała w wyniku upadku z wysokości lub upuszczenia trzymanego przedmiotu. DZIAŁANIE BEZPOŚREDNIE - porażenie elektryczne wskutek przepływu prądu elektrycznego przez ciało ludzkie (tzw. prądu rażeniowego). Porażenie elektryczne może objawiać się: odczuwaniem bólu przy przepływie prądu, kurczami mięśni (skurcz mięśni dłoni może uniemożliwić samouwolnienie się porażonego), zatrzymaniem oddechu, zaburzeniami krążenia krwi, zaburzeniami wzroku, słuchu i zmysłu równowagi, utratą przytomności, migotaniem komór sercowych (fibrylacja) - bardzo groźnym dla życia człowieka, gdyż zazwyczaj prowadzi ono do zejścia śmiertelnego, oparzeniami skóry i wewnętrznych części ciała, do zwęglenia włącznie. Bezpośrednio po rażeniu prądem, tzn. po przerwaniu przepływu prądu, może wystąpić wstrząs elektryczny, objawiający się przerażeniem, bladością, drżeniem ciała lub kończyn, nadmiernym wydzielaniem potu, stanem apatii lub euforii. Może również wystąpić obrzęk mózgu i utrata przytomności, połączona z zatrzymaniem krążenia krwi i brakiem oddechu. Skutki te mogą się ujawnić także po pewnym czasie - od kilku minut do kilku miesięcy. W realiach Szkoły Głównej Handlowej osoby niezajmujące się zawodowo eksploatacją sieci elektrycznej nie mogą dokonywać żadnych napraw urządzeń, gniazdek, wtyczek, przewodów, sprzętów, urządzeń itp. To podstawowa zasada bezpieczeństwa przy instalacji prądu elektrycznego o napięciu przemiennym 230/400 V. Obowiązuje w każdej sytuacji i warunkach. Nigdy nie dotykajmy przewodów luźno zwisających lub leżących bezładnie na podłodze. Nie starajmy się dociekać czemu służą i gdzie są zasilane. To nie jest nasza rola. Ciekawość w tym przypadku jest całkowicie zbędna. Ich usunięcie lub zamontowanie należy do służb technicznych obiektu. Nasze działanie powinno się sprowadzić do zameldowania kierownikowi obiektu o spostrzeżonych nieprawidłowościach w stanie instalacji elektrycznej. Jeśli chcemy wykonać czyszczenie urządzenia zasilanego prądem elektrycznym, to zawsze odłączamy go od sieci wyjmując wtyczkę z gniazdka. Samo wyłączenie wyłącznikiem nie wystarczy, zwłaszcza jeśli czyść będziemy zwilżoną szmatką. Nie dotykajmy również urządzeń lub instalacji elektrycznych mokrymi rękami. Woda i prąd elektryczny, to dobrana para, ale niestety działająca na

13 naszą niekorzyść. Woda, wilgoć nawet z pozoru niewielkie zawilgocenie dłoni lub "mokro" w butach powoduje gwałtowne obniżenie oporności naszej skóry, co skutkuje szybszą, a tym samym łatwiejszą penetracją prądu w nasz organizm. To co w warunkach "suchych" może nie być jeszcze zagrożeniem, to przy udziale wody staje się już realnym niebezpieczeństwem. Pamiętajmy, aby mokrą dłonią nie chwytać za sieciowe wtyczki lub przewody. Kontakt naszego organizmu z prądem przemiennym może się skutecznie odbywać przy pośrednictwie wody, ale zawsze ze stratą dla naszego organizmu. JAK WYNIKA Z DANYCH STATYSTYCZNYCH, PONAD 80% ŚMIERTELNYCH WYPADKÓW SPOWODOWANYCH DZIAŁANIEM PRĄDU PRZEMIENNEGO 230/400 V SPOWODOWALI SAMI DENACI. ZAGROŻENIE POŻAREM LUB WYBUCHEM Pożar jako zjawisko niepożądane może pojawić się wszędzie tam, gdzie będą ku temu sprzyjające warunki i nastąpi jego inicjacja z udziałem człowieka (umyślne podpalenie, lub niedbalstwo, niechlujstwo, nieprzestrzeganie przepisów przeciwpożarowych itp.) lub bez udziału (awaria, zwarcie w instalacji, samozapłon itp.). W Szkole Głównej Handlowej trudno jest szukać technologicznych przyczyn powstawania pożarów. Oświata i nauczanie z istoty rzeczy nie są łatwopalne. Ale w tej materii trudno jest cokolwiek wykluczyć, zwłaszcza w otaczającym nas współczesnym świecie. I chociaż procesu dydaktycznego w aulach SGH nie uznano jak dotąd za działanie o podwyższonym zagrożeniu pożarowym, to pożar może się pojawić. Wybuch również. W domach studenckich w kuchniach jako medium energetyczne stosowany jest gaz ziemny, który jeśli przekroczy w pomieszczeniu określony poziom stężenia jest materią wybuchową. Bezpieczeństwo eksploatacji kuchenek gazowych zależy w dużej mierze od samych użytkowników, którzy powinni dostosować się obowiązujących w tym zakresie zasad postępowania - między innymi: każdorazowo upewnić się o wyłączeniu zaworów po zakończeniu użytkowania kuchni, przypilnowania aby potrawa nie zalała palnika gazu, nie pozostawiania procesu grzania bez osobistego nadzoru, w przypadkach spostrzeżenia zwiększonej ilości gazu w pomieszczeniu, natychmiast go przewietrzyć i powiadomić administrację domu studenckiego. Proces spalania i przyczyny pożarów

14 Środki gaśnicze Zachowanie w przypadku pożaru PRACA PRZY KOMPUTERZE Czy praca przy komputerze jest szkodliwa dla osób go obsługujących? To pytanie od kilkunastu lat przewija się w problematyce ochrony pracy i zdrowia w naszym kraju (i nie tylko). Początkowo wskazywano na nadmiar promieniowania elektromagnetycznego emitowanego przez ekran monitora. Panaceum na tę dolegliwość widziano w filtrach ochronnych. Ale po zaostrzeniu norm TCO określających maksymalną emisję promieniowania płynącą z ekranu, ten problem przestał dominować i przy dzisiejszej zmianie metody uzyskiwania obrazu na ekranie (LCD) jest jeszcze mniejszy. Tak się składa, że przepisy ochrony pracy /Rozp. MPiPS z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bhp na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz.U nr 148, poz.973)./ potraktowały sprawę pracy przy monitorach ekranowych całkiem szczegółowo.

15 Co prawda zawarte w nim uregulowania dotyczą pracowników zatrudnionych przy obsłudze monitorów powyżej 4 godzin dziennie, to jednak minimalne wymagania bhp i ergonomii jakie powinny spełniać te stanowiska mogą być bardzo przydatne dla każdego, kto ma kontakt z komputerem. Nie będziemy ich tutaj wyszczególniać i analizować, większość z nich jest przedstawiona i skomentowana w materiale filmowym. Nasze uwagi ograniczymy do następujących: BHP W PRACY PRZY KOMPUTERZE O czym należy wiedzieć i pamiętać Praca przy komputerze, wykonywana codziennie dłużej niż 4 godziny, może być uciążliwa, gdyż:. intensywna praca wzrokowa może powodować dolegliwości wzroku, bóle głowy, zmęczenie i znużenie, długotrwałe unieruchomienie może być przyczyną dolegliwości pleców, barków, kręgosłupa, spłycenia oddechu, spowolnienia krążenia, zwłaszcza w obrębie nóg, zła organizacja pracy, szybkie tempo, presja terminów, odosobnienie podczas pracy, złe oprogramowanie, brak wsparcia w trudnych sytuacjach, mogą powodować stres prowadzący do zmęczenia, znużenia, frustracji, wypalenia zawodowego. Jak radzić sobie ze stresem? Co to jest stres? Stres jest pojęciem bardzo szerokim. Jest to reakcja organizmu na przeszkody, przeciążenia, niebezpieczeństwa, nowe sytuacje życiowe czy silne bodźce. Stres to mobilizacja organizmu do radzenia sobie w określonej sytuacji. Może mieć aspekt pozytywny: mobilizuje, zwiększa energię, pozwala pokonać przeszkody. Jednak stres nadmierny lub długotrwały może wywołać skutki przeciwne: apatię, niepokój, niezdolność do skutecznego działania a nawet dolegliwości fizyczne. Człowiek nieustannie znajduje się pod działaniem stresu - nawet przejście przez ruchliwą ulicę jest źródłem pewnego umiarkowanego stresu. Ludzie są różni, mają różne cechy osobowościowe, każdy więc inaczej odczuwa niepokój i napięcie, inna siła bodźca wywołuje stres. Stres pozytywny - w czym stres pomaga człowiekowi? Stres ma aspekt pozytywny: mobilizuje do działania, zwiększa energię, pozwala pokonać przeszkody. Umiarkowany stres motywuje do pracy, jest siłą napędową, wyzwala energię do podejmowania trudnych

16 wyzwań, pozwala działać szybciej i dokonywać tego, czego bez udziału stresu nie udałoby się dokonać. A oto poniżej kilka przykładów na pozytywne działanie stresu. Podczas przygotowań do egzaminów przeżywa się stres, związany z obawą przed porażką - następuje wtedy mobilizacja do większego wysiłku, wyostrza się uwaga, poprawia koncentracja i zwiększa wydajność pracy mózgu. Podczas prowadzenia samochodu na drodze pojawiają się czasem nagłe i niespodziewane przeszkody - stres powoduje mobilizację, szybsze działanie niż w warunkach spokojnej jazdy. Stres pojawia się również w takich sytuacjach jak rozmowa w sprawie pracy, gdy np. chce się zmienić pracę na bardziej atrakcyjną i lepiej płatną. Przed rozmową z szefem nowej firmy serce bije mocniej, rośnie napięcie - zwiększa się koncentracja, uwaga, następuje mobilizacja. W opisanych powyżej przykładowych sytuacjach stres odgrywa pozytywną rolę - mobilizuje organizm do wysiłku. Po rozładowaniu napięcia emocjonalnego towarzyszącego stresowi, powraca spokój. Stres w odpowiedniej dawce jest motorem do działania. Czasem trzeba przeżyć stres, by coś więcej w życiu osiągnąć. Stres negatywny - kiedy stres przeszkadza w życiu? Stres może być nadmierny lub długotrwały. Wtedy może spowodować skutki niepożądane: apatię, niepokój, niezdolność do skutecznego działania, a nawet różne dolegliwości. Może doprowadzić do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu narządów, a nawet całego organizmu. Stres może dotyczyć sytuacji, rodzinnej, małżeńskiej czy też zawodowej. Jeśli ma duże nasilenie i/lub jest przewlekły może być powodem zaburzeń. Przykładem takiej sytuacji może być częste stawianie nowych bardzo wysokich wymagań przez pracodawcę, częste zmienianie wymagań, wyznaczanie nowych trudnych obowiązków. Taka sytuacja zaczyna męczyć - człowiek żyje w ciągłej niepewności, co dzisiaj wydarzy się w pracy. Tej sytuacji nie udaje się zmienić ani przerwać. Na myśl o pójściu do pracy pojawia się niechęć. Objawy stresu negatywnego. Jeśli pojawiają się problemy z zasypianiem, budzenie się w środku nocy, niespokojne myśli, zdarza się nagłe kołatanie serca, bóle głowy, drażliwość, płaczliwość, niecierpliwość, nadmierne reakcje na otoczenie, łatwe poddawanie się nagłemu wzburzeniu, gniewowi lub depresji - mogą to być oznaki negatywnie działającego stresu. Inne objawy to pieczenie i pobolewanie w okolicy żołądka, suchość w ustach, trudności w oddychaniu, pobolewanie w klatce piersiowej. Ważna jest umiejętność rozpoznawania pierwszych objawów stresu. Jak radzić sobie ze stresem? Można rozładować nagromadzone emocje poprzez spacer, gimnastykę, pływanie, bieganie, sportowe gry zespołowe. Warto zająć się czymś, co sprawia przyjemność (czytanie książki, pielęgnacja kwiatów, łowienie ryb, słuchanie muzyki, fotografia). Ważne jest prawidłowe odżywianie się (dieta powinna zawierać produkty bogate w magnez), odpowiednio długi sen, odpowiedni czas przeznaczony na rozrywkę. Nie należy brać zbyt wielu spraw na swoje barki, zbyt dużego ciężaru obowiązków. Trzeba obserwować swój stres, poznać czynniki, które go wywołują, próbować sobie z nimi radzić (w jakich sytuacjach pojawiają się objawy stresu? - później w miarę możliwości unikanie tych sytuacji).

17 Trzeba dać sobie czas na odpoczynek - ten czas ma być poświęcony tylko wypoczynkowi - nie należy myśleć wtedy o problemach. Należy oczekiwać najlepszego, pozytywnego załatwienia spraw. Nawet, jeżeli przyjdzie rozczarowanie i coś się nie powiedzie, czas przed rozwiązaniem problemu będzie czasem przeżytym bez stresu. Trzeba nauczyć się mówić "nie", czyli popularnej ostatnio asertywności. Umiejętność odmawiana robienia rzeczy będących przyczyną stresu (nadmiernie obciążających) jest ważna. Warto mówić o swoich emocjach, oczywiście umiejętnie, a nie kumulować w sobie negatywne myśli. Polega to na buncie wobec zaistniałego zagrożenia "dlaczego mnie to spotkało?" Może to być ekspresja emocji: złości i gniewu albo strachu, Nie warto przyjmować postawy fatalizmu i rezygnacji- tracić nadziei, Nie warto się samoobwiniać się lub samoobarczać winą. Ważna jest akceptacja siebie ze wszystkimi zaletami i wadami i pamiętanie o tym, że nikt nie jest doskonały. Nieprawdą jest, że papierosy rozładowują stres - to tylko wymówka, tłumaczenie się palaczy; palenie powoduje jedynie bardzo poważne straty zdrowotne. Również alkohol jest złym wyjściem w sytuacji stresowej - odsuwa chwilowo w czasie myślenie o problemie i powoduje nawarstwianie się kłopotów. W aptekach dostępne są łagodne preparaty ziołowe o działaniu uspokajającym, np. herbatki z melisy. Warto zapoznać się z fachowymi sposobami i technikami relaksacji (poradniki w księgarniach medycznych). Pomoc lekarza lub psychologa. Gdy powyższe metody radzenia sobie ze stresem nie skutkują, trzeba zgłosić się do lekarza lub psychologa. Na podkreślenie zasługuje fakt, że jedynie osobiste zbadanie pacjenta przez lekarza lub rozmowa z psychologiem umożliwia postawienie trafnej diagnozy oraz bezpieczne i skuteczne leczenie. Podstawowym leczeniem w długotrwałym stresie jest psychoterapia. I jeszcze raz należy podkreślić jak niekorzystne w trakcie terapii radzenia sobie ze stresem mogą być: alkohol, narkotyki, leki psychotropowe i palenie papierosów. A na koniec ciekawostka. Uczeni amerykańscy opracowali skalę pomiaru najbardziej stresujących wydarzeń, punktując je od 100 w dół. Oto wybrane przykłady: śmierć małżonka zmiana zawodu - 36 rozwód - 73 kłótnia małżeńska - 35 separacja - 65 wysoki zastaw hipoteczny - 31 kara więzienia - 63 syn lub córka wyprowadzają się z domu - 29 śmierć bliskiego członka rodziny - 63

18 dzieci rozpoczynają lub kończą szkołę - 26 obrażenia lub choroba własna - 53 kłopoty z szefem - 23 zawarcie małżeństwa - 50 zmiana miejsca zamieszkania - 20 wyrzucenie z pracy - 47 zmiana szkoły - 20 przejście na emeryturę - 45 zmiana w życiu towarzyskim - 8 Jednak przedstawioną miarę należy stosować z ze znacznie większym stopniem tolerancji, niż wzorzec umieszczony w Sevres pod Paryżem. Chociaż i ten nie jest już dziś tak jednoznacznie pewny. Dla przypomnienia metr, w myśl definicji zatwierdzonej przez Generalną Konferencję Miar i Wag w 1983, jest to odległość, jaką pokonuje światło w próżni w czasie 1/ sekundy. Wcześniej był nim wzorzec wykonany z platyny i irydu. Na poparcie wyżej wymienionych zagrożeń można przytoczyć nieco liczb. Wśród badanej grupy, około 80% użytkowników komputerów zgłasza różnego typu dolegliwości zdrowotne. Dotyczą one różnych partii ciała i kształtują się następująco: bóle szyi i pleców odczuwa 49,3% bóle ramion odczuwa 16,4% bóle nadgarstków odczuwa 23,3% dolegliwości (oczne) wzroku odczuwa 43,8% bóle głowy odczuwa 31,5% niewygodę siedzenia odczuwa 45,2% drętwienie nóg odczuwa 12,3% Powyższy przykład potwierdza opinię, że praca przy monitorach ekranowych zaliczana jest do prac uciążliwych ze względu na znaczne obciążenie układu mięśniowo- kostnego i narządu wzroku. Aby ograniczyć pierwsze z podanych zagrożeń zdrowia, a mianowicie nadmierne obciążenie układu mięśniowo-kostnego niezbędne staje się dostosowanie wyposażenia stanowiska komputerowego do wymiarów antropometrycznych jego użytkownika. Wzrost Wysokość stołu 150 cm 58 cm 163 cm 61 cm

19 175 cm 66 cm 188 cm 71 cm 195 cm 76 cm Podczas pracy z komputerem, pracownik może być narażony na różne czynniki szkodliwe i uciążliwe: czynniki szkodliwe pole elektrostatyczne, rzędu do 100 V/m w odległości do 50 cm od ekranu, wywołane wysokim potencjałem dodatnim monitora ekranowego, promieniowanie elektromagnetyczne, indukowane przez prądy i napięcia o różnych pasmach częstotliwości, szczególnie małych (ELF) i bardzo małych (VLF) częstotliwości, promieniowanie jonizacyjne, promieniowanie ultrafioletowe. Powyższe czynniki szkodliwe występują w monitorach wyposażonych w tradycyjne kineskopy - nie występują natomiast przy ekranach ciekłokrystalicznych (LCD) stosowanych w komputerach typu laptop i notebook. Postęp w zakresie rozwiązań technicznych mających na celu ograniczenie tych czynników spowodował, że praktycznie zostały one wyeliminowane. Zmierzone promieniowanie emitowane przez ekrany monitorowe wykazało, że są one o wiele mniejsze od wartości uznanych za bezpieczne. czynniki uciążliwe niewłaściwe oświetlenie stanowiska pracy, migotanie obrazu na ekranie, brak ostrości i rozmycie kolorów, wymuszona pozycja przy pracy, hałas (np. wywołany pracą drukarki igłowej), nieprawidłowe rozmieszczenie stanowisk komputerowych względem siebie, niewłaściwy mikroklimat, nieergonomiczne stanowisko pracy (pulpit, siedzisko), stres psychologiczny. W związku z powyższym, podstawową sprawą jest uwzględnienie w czasie projektowania stanowiska pracy podstawowych zasad ergonomii. Nieuwzględnienie tych zasad może spowodować pojawienie się dolegliwości zdrowotnych, a także, z ekonomicznego punktu widzenia - obniżenie wydajności pracy. ROZMIESZCZENIE ELEMENTÓW STANOWISKA PRACY Planowane stanowisko pracy powinno uwzględniać: liczbę i rozmiary zakupionego sprzętu, charakter pracy (ciągła, dorywcza, wprowadzanie danych, edycja tekstu itp.),

20 ustawienie stanowiska względem oświetlenia, ekran monitora powinien być ustawiony poprzecznie względem okien, w odległości ok. l m od nich, przy innym ustawieniu, należy stosować osłony chroniące monitor przed bezpośrednim światłem, nie jest wskazane ustawianie monitora na tle okna lub na ścianie przeciwległej do okna, w okresie letnim należy stosować żaluzje ograniczające oświetlenie ekranu do 500 luksów, stosować oświetlenie ogólne (sufitowe). W przypadku oświetlenia miejscowego zaleca się stosować specjalne oprawy ograniczające olśnienie od oprawy oraz odbić na stanowisku pracy, na stanowisku pracy z monitorem ekranowym poziom natężenia oświetlenia powinien wynosić co najmniej 500 lx, ustawienie monitorów względem siebie odległość między monitorami nie powinna być mniejsza niż 0,6 m. SIEDZISKO Miejsce do siedzenia powinno być stabilne i wygodne dla użytkownika, powinno mieć następujące wymiary: szerokość siedziska cm, głębokość cm, szerokość oparcia minimum 36 cm, wysokość - 30 cm, regulacja wysokości siedziska w granicach cm (licząc od podłogi), regulacja oparcia tył - przód, góra - dół, siedzisko powinno być wyposażone w podłokietniki. STÓŁ wysokość blatu stołu powinna być regulowana, przy czym dla blatu pod klawiaturę powinna wynosić 0,6-0,75 m, a dla blatu pod monitor 0,7-0,95 m, pod blatem powinna być wolna przestrzeń na nogi i ew. podnóżek, nie powinno tam być innych rzeczy, powierzchnia blatu powinna mieć jasny matowy kolor i zaokrąglone brzegi.

21 MONITOR obraz na ekranie powinien być stabilny, bez migotania i innych zakłóceń, znaki na ekranie powinny być wyraźne. Wielkość znaków musi odpowiadać piszącemu (wysokość liter nie powinna być mniejsza niż 3,5 mm), odstępy pomiędzy znakami oraz wierszami tekstu powinny umożliwiać ich wyraźne odróżnienie, na ekranie monitora nie powinny występować żadne odblaski, odległość ekranu monitora od oczu operatora powinna wynosić cm, odległość pomiędzy sąsiednimi monitorami nie powinna być mniejsza niż 0,6 m, monitor powinien mieć możliwość łatwego obracania i pochylania w zależności od potrzeb obsługującego, górna krawędź ekranu monitora powinna się znajdować na wysokości oczu operatora (w pozycji siedzącej) lub nieco niżej, odległość między tyłem monitora, a osobą pracującą w pobliżu powinna być większa niż 80 cm. KLAWIATURA klawiatura powinna być umieszczona na wysokości łokcia, jeśli klawiatura jest umieszczona wyżej (np. na blacie biurka)powinno się stosować przed nią wsporniki nadgarstkowe, przestrzeń przed klawiaturą powinna być wystarczająca dla zapewnienia podparcia dla dłoni i przedramion pracownika, konstrukcja klawiatury powinna uwzględniać wymogi ergonomii (czytelność i kontrastowość znaków na klawiszach),

22 a także nie powodować odbić światła. PODSTAWOWE ZASADY PRACY PRZY KOMPUTERZE codziennie wietrzyć pomieszczenie, w którym znajduje się komputer, w pomieszczeniu z komputerami szczególnie niewskazane jest palenie tytoniu, po 1-2 godzinach pracy (w zależności od nasilenia pracy) zaleca się robić 5-10 minutowe przerwy, w czasie których powinno wykonywać się ćwiczenia rozluźniające, w zależności od potrzeb czyścić ekran monitora płynem elektrostatycznym (nie rzadziej niż raz w tygodniu), kąt w stawie kolanowym nie powinien być mniejszy niż 90 o, a tym samym stopy nie mogą się znajdować pod siedzeniem. Pozycja, jaką przybieramy podczas pracy przy komputerze powinna być możliwie swobodna i naturalna. Stopy płasko położone na podłodze, plecy proste, pewnie oparte na oparciu krzesła, przedramiona wsparte na podłokietnikach, nadgarstki oparte na pulpicie, głowa trzymana prosto. UWAGA! KOBIETY W CIĄŻY MOGĄ PRACOWAĆ PRZY MONITORACH EKRANOWYCH DO 4 GODZIN DZIENNIE. Komputer jest obecnie powszechnym narzędziem pracy. Trudno sobie wyobrazić wykonywanie bez niego wielu czynności. Wbrew opinii, iż praca przy komputerze należy do najlżejszych, przesiadywanie w tej samej pozycji przez kilka godzin dziennie wiąże się z ryzykiem dla zdrowia jego użytkownika, co wymaga stałej samokontroli, a najlepiej jak najszybszego nawyku praktycznego stosowania chociaż części z wyżej wymienionych ergonomicznych zasad. Uwaga pożar! Zestaw komputerowy jest zasilany energią elektryczną o napięciu 230 V i jak każde tego typu urządzenie może się zapalić. Do gaszenia sprzętu komputerowego najodpowiedniejsze są gaśnice śniegowe, a szczególnie te przeznaczone do gaszenia pożarów urządzeń elektronicznych i elektrycznych. Są to gaśnice utrzymujące stale fazę gazową dwutlenku węgla co zapobiega powstawaniu tzw. szoku termicznego, jak ma to miejsce przy rozładowaniu klasycznej gaśnicy śniegowej (temperatura CO 2 na wylocie z dyszy minus 78 C). Z tego też powodu, przy obsłudze gaśnic śniegowych należy wykazać szczególną ostrożność, aby samemu nie doznać odmrożenia skóry, która podobnie jak na ciepło powyżej temperatury 45 C, wykazuje całkowity brak odporności. W przepisach ochrony pracy mówi się o jakości obrazu na monitorze stanowiącym element stacjonarnego zestawu komputerowego. W szczegółach wygląda to następująco: Monitor ekranowy powinien spełniać następujące wymagania: znaki na ekranie powinny być wyraźne i czytelne, obraz na ekranie powinien być stabilny, bez tętnienia lub innych form niestabilności, jaskrawość i kontrast znaku na ekranie powinny być łatwe do regulowania w zależności od warunków oświetlenia stanowiska pracy, regulacje ustawienia monitora powinny umożliwiać pochylenie ekranu co najmniej 20 do tyłu i 5 do przodu oraz obrót wokół własnej osi co najmniej o po 60 w obu kierunkach, ekran monitora powinien być pokryty warstwą antyodbiciową lub wyposażony w odpowiedni filtr. Proszę pamiętać, że przepis ten powstał 10 lat temu, a przygotowywany był od drugiej połowy lat osiemdziesiątych. Królowały wtedy klasyczne monitory z lampą kineskopową ze swoimi wadami, a nawet zaletami. A co dziś mamy na rynku? W przeważającym zdecydowanie stopniu są to monitory LCD, z mniejszymi gabarytami i mniejszą emisją ciepła, oraz

23 promieniowania elektromagnetycznego. Ale czy one są idealne, oczywiście z fizjologiczno ergonomicznego punktu widzenia? Postęp techniczny w dziedzinie komputeryzacji i techniki audiowizualnej charakteryzuje się wręcz szaleńczym pościgiem za perfekcyjną jakością obrazu. Nowoczesna technologia ustępuje nowocześniejszej, a po kilku miesiącach ( jeśli nie tygodniach) pojawia się już następna. Ostatnie kilkanaście miesięcy nieco ustabilizowało sytuację na rynku w pędzie do pojawiania się nowych rozwiązań w sposobie wyświetlania obrazu (technologia 3D w naszym rozumieniu obsługi komputera ma mniejsze znaczenie) i głównie pozostajemy w obszarze LCD z podświetleniem matrycy LED. Przykład Oto przykład. Na jesieni 2007 roku pojawiły się nowe monitory OLED (Organic Light Emitting Diode) o parametrach ważnych dla naszych wrażeń wzrokowych (żywsze barwy, ostrość obrazu ponad 4 razy lepsza od obecnych standardów, doskonalsze wyświetlanie szybko poruszających się obiektów etc.) Poza tym ich atut główny to mniejsze zużycie energii elektrycznej i jeszcze mniejsza grubość ekranu. Są tak cienkie, że można je zwijać. Handlowe egzemplarze tych monitorów zostały pokazane na wystawie elektroniki IFA w Berlinie na początku września 2008 r. Dziś w rok po tym wydarzeniu w dalszym ciągu mówi się o OLED ach, ale praktycznie otrzymaliśmy możliwość zakupu telewizorów i monitorów komputerowych LCD z podświetleniem LED. Podobno obraz jest doskonalszy od poprzednich rozwiązań, co prawda zwijać ich jeszcze nie będziemy mogli, ale istotna cecha dla naszego wzroku to zwiększona częstotliwość tzw. odświeżania obrazu (częstotliwość odchylania pionowego) rzędu Hz, która przekłada się na zmniejszenie zmęczenia wzroku podczas pracy z monitorem. Przynajmniej takie jest założenie tej koncepcji. A co z tego wyniknie? Czas pokaże. Dla przeciętnego użytkownika ekranu komputerowego najważniejsze powinny być te parametry techniczne i efekty wizualne, które wywołują minimalną ilość negatywnych skutków w naszym podstawowym organie, jakim jest wzrok. MATERIALNE ŚRODOWISKO PRACY, NAUKI Dziedzina wiedzy, która zajmuje się przystosowaniem narzędzi, maszyn, środowiska i warunków pracy do autonomicznych i psychofizycznych cech i możliwości człowieka, zapewniając sprawne, wydajne i bezpieczne wykonanie przez niego pracy, przy stosunkowo niskim koszcie biologicznym nazywa się ergonomią. Chociaż początków takich działań człowieka można doszukiwać się w najodleglejszych epokach to II wojna światowa spowodowała szybki rozwój ergonomii, wywołany koniecznością dostosowania coraz nowszych technologii wojskowych do możliwości ludzi, np. piloci nie byli w stanie dobrze pilotować samolotów, ponieważ rozmieszczenie wskaźników i bardzo niska temperatura w samolocie na to nie pozwalała. Ergonomia starała się rozwiązywać takie problemy. Ergonomia jest nauką interdyscyplinarną gdzie oprócz nauk technicznych istotną rolę odgrywa psychologia, fizjologia, socjologia, antropometria, medycyna, ochrona środowiska, nauki ekonomiczno-organizacyjne, choć każda z nich tylko częściowo jest zintegrowana z całością. To cecha nauk kompleksowych co objawia się w ich perspektywicznym i rozwojowym charakterze, a nie statycznym, określonym raz na zawsze. W ergonomii dominującym elementem jest człowiek, a jej zadaniem jest, mówiąc najprościej, zrównoważenie układu człowiek - maszyna (praca) i zapewnienie mu niezawodnego funkcjonowania. Układy: człowiek - maszyna, człowiek - środowisko materialne, człowiek - stanowisko robocze

24 S - urządzenia sygnalizujące maszyny; ST - urządzenia sterownicze maszyny; R - receptory (zmysły) pracownika; E - efektory (zespoły mięśni) pracownika Źródło: Jan Rosner, Podstawy ergonomii, PWN, Warszawa 1982 Na materialne środowisko pracy składa się szereg czynników, które oddziaływując na człowieka (pracownika) przez dłuższy czas, mogą spowodować obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej (np. obniżenie wydajności pracy) lub zmiany w stanie zdrowia wywołując w konsekwencji choroby zawodowe. Powstał umowny podział na trzy grupy czynników: CZYNNIKI FIZYCZNE DO KTÓRYCH ZALICZONO: hałas, wibracje, promieniowanie (np. optyczne, cieplne, elektromagnetyczne, laserowe itp.), pole elektrostatyczne, pyły, CZYNNIKI CHEMICZNE NP.: toksyczne, żrące, drażniące, uczulające, rakotwórcze itp. CZYNNIKI BIOLOGICZNE: mikroorganizmy roślinne i zwierzęce (bakterie, wirusy, grzyby itp.), makroorganizmy roślinne i zwierzęce. W warunkach Szkoły Głównej Handlowej trudno byłoby znaleźć przykłady gdzie wyżej wymienione czynniki determinowałyby pracę pracowników i studentów w stopniu stanowiącym podstawę do ich analizy i pomiarów, tak jak ma to miejsce w przypadku hali fabrycznej o procesie technologicznym zawierającym jeden, a najczęściej kilka wymienionych

25 wyżej czynników. Nie mniej jednak zawsze mamy z nimi do czynienia, zależy tylko w jakim wymiarze. Przykładem może być hałas - szkodliwy powyżej poziomu 85 db, ale z pewnością uciążliwy już od 55 db (natężenie hałasu wyrażane jest w decybelach). Dla zobrazowania sprawy, w czasie przerwy w zajęciach SGH na korytarzach przed aulami poziom natężenia dźwięku rozmów dużej grupy studentów może osiągnąć 75 db. Środowisko szkół podstawowych jest zdecydowanie głośniejsze, a ostatnie badania i pomiary wykazały hałas na korytarzach w czasie przerw o poziomie natężenia powyżej 90 db. Aby nie pogarszać już istniejącego stanu warto się nie raz zastanowić, czy zasadne jest puszczanie muzyki w przerwach między zajęciami z natężeniem większym od już istniejącego hałasu? Kolejnymi składnikami materialnego środowiska pracy są: oświetlenie miejsca pracy, oraz jego mikroklimat. Są to na tyle istotne elementy nie tylko w pracy ale w całej naszej egzystencji, że zostaną nieco szerzej omówione. Oświetlenie Oświetlenie jest jednym z najważniejszych czynników kształtujących środowisko życia i pracy współczesnego człowieka. Ma niewątpliwy wpływ na wydajność pracy ale również na zdrowie i samopoczucie. Udział różnych bodźców zewnętrznych jakim poddawany jest organizm ludzki jest nierównomierny. Najwięcej wrażeń i informacji dociera do naszego organizmu za pomocą zmysłu wzroku (85-90 %), pozostałe natomiast zmysły w nieporównanie mniejszym stopniu pełnią funkcję informacyjną (słuch - ok. 7%, węch -ok. 3,5%, dotyk tylko ok. 1,5% ogółu odbieranych wrażeń. Proces widzenia polega na tym, że światło odbite od oglądanego przedmiotu pada na siatkówkę oka i pobudza związane z nią zakończenia nerwu wzrokowego, który bodźce te przekazuje do ośrodków widzenia w mózgu.

26 Światło - promieniowanie optyczne lub widzialne - jest częścią promieniowania elektromagnetycznego, którego długości fal zawarte są w zakresie nm. Podstawowa zasada w pracy lub nauce to korzystanie z oświetlenia naturalnego. Światło dzienne ma wszelkie pozytywne cechy i parametry potrzebne nie tylko naszemu narządowi wzroku lecz i całemu organizmowi ludzkiemu. Przy korzystaniu ze światła naturalnego bardzo ważny jest kierunek jego padania. Światło nie powinno powodować olśnienia (oślepienia), ale też nie powinno być zasłaniane np. przez części ciała (powinno padać z lewej strony, np. przy pisaniu itp. oczywiście dla osób praworęcznych). Starozwroczność Dlaczego w wieku około 50 lat musimy nosić okulary do czytania?

27 Zdolność postrzegania rzeczywistości takiej jaka ona jest, nie została dana człowiekowi na całe jego życie z jednakową w ciągu upływu czasu jakością. Tak już natura wyregulowała pewne procesy, że fizjologiczne parametry sprawności naszych zmysłów mają tendencję wzrostową stosunkowo krótko, bo mniej więcej do dwudziestego roku życia. Kolejny niezbyt długi okres ich stabilizacji (optimum), a następnie powolny lecz nieubłagany regres. Jeśli mówimy o wzroku naszym najważniejszym, do dzisiaj niezastąpionym, organie odbierającym bodźce z zewnątrz to konsekwencje jego "zużywania się" mogą być dla nas całkiem uciążliwe. Wraz z wiekiem maleje zdolność akomodacji soczewki w oku ludzkim. Akomodacja to przystosowywanie się oka do ostrego widzenia przedmiotów znajdujących się blisko lub daleko. Doskonałość oka ludzkiego ma właśnie taką cechę. Proces akomodacji zależy od soczewki, która jest elastyczna oraz od mięśnia rzęskowego. Jeśli nasze oko patrzy na przedmiot leżący blisko np. kilkadziesiąt centymetrów przed okiem, wtedy mięsień rzęskowy kurczy się, a soczewka robi się bardziej kulista, silniej załamując promienie świetlne. Wraz z wiekiem soczewka staje się coraz bardziej stwardniała, w związku z czym przestaje być już taka kulista i tak silnie załamywać promienie światła. Praktycznie przyjmuje się, że po przekroczeniu 40 roku życia, aby czytać z bliska trzeba wspomóc własną soczewkę okularami. Zwykle poczynając od 40 roku życia, co dziesięć lat trzeba zwiększać moc skupiającą okularów o jedną dioptrię. Wyżej wymienione procesy, aczkolwiek nieuniknione, mogą rozpocząć się później i nie przyjmować ekstremalnych rozmiarów jeśli będziemy o nich wiedzieć i po prostu zaczniemy oszczędzać oczy wcześniej niż moment pierwszego rozczarowania, kiedy niespodziewanie zauważamy nasz dyskomfort widzenia. Oszczędzanie wzroku to po prostu praca oczu przy odpowiednim natężeniu oświetlenia pola pracy, oraz robienie przerw w intensywnej pracy wzrokowej co ma dziś miejsce przy korzystaniu z komputerów i innych nośników informacji wizyjnej przekazywanej na elektronicznych monitorach, bez względu na sposób uzyskania obrazu. Opracowanie własne SGH z wykorzystaniem Informatora medycznego autorstwa lek.med. Krzysztofa Cieślika zamieszczonego w dodatku specjalnym ZDROWA WARSZAWA w dniu listopada 2001 Nasz Dziennik. W naszej strefie geograficznej ilość światła dziennego zależna jest oczywiście od pór roku i to determinuje konieczność uzupełnienia energii świetlnej słońca oświetleniem sztucznym. W tym przypadku rozpoczynają się problemy związane z wyborem źródła światła. O ile większość ludzi nie ma kłopotów z przystosowaniem się do oświetlenia naturalnego, to w przypadku sztucznych źródeł są już różne preferencje przy ich akceptacji, bo też i źródła te nie są doskonałe. Klasyczne oświetlenie żarowe (pospolita żarówka), najbardziej akceptowane przez znaczną część ludzi powoli przechodzi do lamusa z racji ekonomicznych (z żarówki uzyskuje się tylko poniżej 10% energii świetlnej, a reszta to energia cieplna najczęściej w tej sytuacji nieprzydatna). W tej chwili najpowszechniej są stosowane wyładowawcze źródła światła zwane jarzeniówkami (do jarzeniówek zaliczane są także świetlówki kompaktowe). Technika tego oświetlenia stale jest doskonalona i chociaż niewiele ono już przypomina zimne tętniące światło z ciemną otoczką rtęci na końcach rur, to raczej trudno byłoby obronić tezę, że to źródło światła jest powszechni akceptowane. Często słychać narzekania na negatywny wpływ świetlówek na samopoczucie ich użytkowników. Kolejne współczesne źródło światła sztucznego to halogeny w różnych ich odmianach. Charakteryzują się stosunkowo dużym strumieniem świetlnym, ale również posiadają negatywne cechy na tyle, że trudno jest nazwać je następcą żarówki

28 tradycyjnej, która pomimo sędziwego wieku (ponad 100 lat) ma bardzo przyjemne ciepłe światło i może z racji przyzwyczajenia ciągle jeszcze jest używana, a nawet doskonalona przez producentów. Aby w jakiejś mierze pokonywać te bariery, projektanci techniki świetlnej stosują w tych samych pomieszczeniach zróżnicowane rodzaje źródeł światła co pozwala na wypracowanie pewnego kompromisu, co do wymogów normy sanitarnej (odnośnie natężenia światła), jak i odczuć jego użytkowników, a przede wszystkim wpływu na ludzkie zdrowie. Parametry jakie musi spełniać prawidłowe (z punktu widzenia skutków zdrowotnych dla człowieka) oświetlenie sztuczne przejawiają się w: natężeniu i jego równomierności w polu zadania roboczego, ograniczeniu efektu przykrego olśnienia wzroku człowieka, współczynniku oddawania barw przez źródło światła, efektach migotania i efektach stroboskopowych źródeł światła. W praktyce najczęściej posługujemy się parametrem natężenia światła w pomieszczeniach pracy. Najnowsza norma higieniczna (PN-EN 12464) przewiduje, że w miejscach stałego pobytu ludzi eksploatacyjne natężenie oświetlenia nie powinno być mniejsze niż 200 lx.. W pomieszczeniach do nauki (sale wykładowe, aule, itp.), przy pracy z monitorem ekranowym (komputerem) ta sama norma przewiduje minimalne natężenie na poziomie 500 lx. Można by tu zaryzykować stwierdzenie, że im więcej tym lepiej, ale są pewne granice. Nie można uznać za pracę komfortową sytuacji, kiedy promienie słońca lub silnego źródła światła sztucznego bezpośrednio padają na pole naszego zadania. Przeważnie dążymy do tego, aby światło słoneczne przysłonić. Przy świetle sztucznym granicą wielkości zastosowanego oświetlenia bywa ilość ciepła wydzielanego przez źródło światła lub cena energii elektrycznej. W praktyce pozostaje kompromis i to na dziś wydaje się być jedynym rozwiązaniem. Miary oświetlenia Podstawowe jednostki miar świetlnych Strumień świetlny - jest to ilość światła wypromieniowanego przez źródło światła w jednostce czasu. Jednostka strumienia świetlnego jest lumen (strumień wypromieniowany z powierzchni 0,5305 mm 2 ciała doskonale czarnego w temperaturze krzepnięcia platyny C). Światłość - natężenie źródła światła - stosunek strumienia świetlnego do kąta bryłowego. Jednostką światłości jest kandela (cd), (1/60 natężenia światła wysłanego z powierzchni 1 cm 2 ciała doskonale czarnego w temperaturze krzepnięcia platyny C). Natężenie oświetlenia - stosunek strumienia świetlnego do powierzchni, na którą ten strumień pada (którą oświetla). Jednostką natężenia oświetlenia jest lux - natężenie oświetlenia wywołane strumieniem świetlnym o wartości 1 lumena padającego prostopadle do powierzchni 1 m 2. Luminacja - jaskrawość - stosunek światłości źródła światła do powierzchni odbijającej, przepuszczającej lub emitującej światło. Jednostką luminacji jest nit (luminacja jaką daje powierzchnia 1 m 2 przy światłości 1 cd). KANDELA (cd) jednostka światłości w podstawowym układzie SI Jest to światłość, którą ma w określonym kierunku źródło emitujące promieniowanie monochromatyczne o f =

29 5,4 x Hz, którego natężenie w tym kierunku jest równe 1/683 W/sr. LUMEN (lm) jednostka strumienia świetlnego w układzie SI. Jest to strumień świetlny wysyłany w kącie bryłowym 1 sr przez punktowe źródło światła o światłości 1 cd. 1 lm = 1 cd x sr LUKS (lx) jednostka natężenia oświetlenia w układzie SI. Jest to natężenie oświetlenia wytworzone przez strumień 1 lm na powierzchnię 1 m2. 1 lx = 1 lm / m 2 1 lx = 1 m -2 x 1cd x sr NIT (nt) - jednostka luminacji zwanej też jaskrawością lub jasnością powierzchni lub światła. Luminacja światła lub powierzchni wynosi 1 nt, jeśli pole o powierzchni 1 m 2 świeci w kierunku prostopadłym światłością 1 cd. Opracowanie własne Natomiast bezdyskusyjna wydaje się być sprawa niedostatecznego oświetlenia. Jest ono przyczyną : zwiększonej liczby błędów w wykonywanej pracy, poważnego obniżenia wydajności pracy, zaistnienia zagrożenia wypadkowego. Długotrwała praca w warunkach niedostatecznego oświetlenia może być powodem osłabienia wzroku, zmniejszenia ostrości widzenia, co z kolei wywołuje krótkowzroczność, a w wymiarze codziennej rzeczywistości znacznie pogarsza samopoczucie i prowadzi do przedwczesnego zmęczenia ogólnego organizmu człowieka. Mikroklimat Podobnie jak oświetlenie, środowisko termiczne, zwane potocznie mikroklimatem pomieszczeń, w których przebywa człowiek, jest ważnym czynnikiem mającym wpływ na samopoczucie, zdrowie, zdolność do pracy (wydajność pracy), a także na bezpieczeństwo i higienę pracy. Człowiek jako istota stałocieplna bardzo trudno akceptuje zmiany temperatury otoczenia, zwłaszcza te gwałtowne. Jakkolwiek mikroklimat jest pojęciem dosyć szerokim i na stanowiskach pracy, nauki, w domach mieszkalnych itd. jest on silnie determinowany przez warunki klimatyczne to jest tą dziedziną, która bardzo szybko jest postrzegana i oceniana (oczywiście subiektywnie) prawie przez wszystkich członków społeczności ludzkiej. Przeważnie nie uświadamiamy sobie wpływu mikroklimatu, dopóki zapewnia on nam normalne funkcjonowanie. Ogólnie rzecz biorąc, kiedy nie jest zbyt zimno lub za gorąco. Ale jest to zbyt daleko idące uproszczenie. Na pojęcie klimatu środowiska pracy składa się szereg parametrów, z których cztery

30 są najistotniejsze: temperatura powietrza, jego wilgotność, prędkość ruchu (przeciąg, wiatr), ciśnienie. Dopiero prawidłowa kompilacja tych czterech właściwości powietrza atmosferycznego decyduje o naszym samopoczuciu i zdolności do pracy, nauki etc. Jak już wspomniano na wstępie warunki mikroklimatu środowiska są oceniane przez poszczególnych ludzi w sposób wysoce subiektywny. Jest to zdeterminowane wiekiem człowieka, płcią, poziomem metabolizmu jego organizmu, rodzajem wykonywanej pracy, rodzajem stosowanej odzieży i kilkoma innymi uwarunkowaniami. Można by zaryzykować twierdzenie, że każdy z nas ma swój preferowany mikroklimat, w którym żyje, pracuje, odpoczywa w sposób dla niego najodpowiedniejszy. W ergonomii pracy funkcjonuje pojęcie komfortu cieplnego. Jest to taki stan warunków mikroklimatycznych, w których wymiana ciepła między organizmem ludzkim, a otoczeniem zachodzi w optymalnych warunkach i odbywa się poza udziałem świadomości. Wskaźnikiem komfortu cieplnego jest temperatura efektywna. No dobrze, ale jak wygląda sytuacja, gdzie grupa ludzi ma skrajnie różne wyobrażenie o normalnym mikroklimacie środowiska, w którym przyszło im spędzać (w sposób dobrowolny lub wymuszony) czas. Kompromis w takiej kwestii jest zawsze sprawą kłopotliwą, niełatwo udaje się go osiągnąć. Ten dylemat mieli z pewnością ustawodawcy, którzy bardzo oszczędnie potraktowali sprawę mikroklimatu (a w zasadzie tylko temperatury powietrza) i uwzględnili je w obowiązujących przepisach dotyczących warunków pracy, nauki, mieszkania itp. Jeśli chodzi o pracę, to istnieją trzy minimalne progi: Poniżej 10 o C warunki pracy określa się jako wykonywane w mikroklimacie zimnym. Można w nich pracować w skróconym czasie, być odpowiednio ubranym w odzież ochronną i mieć zapewnione pomieszczenie do ogrzania się w którym minimalna temperatura wynosi 16 o C, a także ciepłe napoje i posiłki.. Na stanowisku pracy wymagającej wysiłku fizycznego temperatura nie może być niższa od 14 o C. Na stanowiskach gdzie wysiłek fizyczny nie jest wymagany i przy pracy tzw. biurowej temperatura nie może być poniżej 18 o C. W szkołach wyższych rektor może czasowo zawiesić zajęcia w uczelni, jeżeli w salach wykładowych temperatura wynosi poniżej 18 o C. Jak widać z podanych przykładów, są to temperatury progowe. Nasze wyobrażenie o komforcie cieplnym oscyluje w granicach o C i takie parametry występują w normach PN i mniej więcej pokrywają się z temperaturą efektywną komfortu cieplnego. Całościowa ocena warunków mikroklimatycznych jest zagadnieniem złożonym. Wynika to ze skomplikowanego charakteru oddziaływania mikroklimatu na organizm ludzki i bilans jego wymiany cieplnej. W rzeczywistości kompleksowy pomiar mikroklimatu pomieszczeń, zwłaszcza tych przeznaczonych do pracy, jest bardziej skomplikowany niż sam pomiar temperatury powietrza. Pod uwagę brane są wszelkie uwarunkowania. Ocena środowiska termicznego (mikroklimatu) opiera się na normach ISO (Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej), gdzie mikroklimat gorący określa się wskaźnikiem WBGT, mikroklimat umiarkowany - PMV i PPD, mikroklimat zimny - WCI i IREQ. Nie będziemy tu dochodzić, co kryje się pod tymi oznaczeniami. Co ciekawe, w przepisach prawa dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy (nauki) niewiele mówi się o temperaturach maksymalnych.

31 Jeden z nich podaje, że jeśli temperatura na stanowiskach pracy przekracza 28 o C - pracodawca obowiązany jest dostarczyć pracownikom napoje chłodzące. Drugi nakazuje w sytuacji, kiedy proces technologiczny stale jest prowadzony w temperaturze przekraczającej 30 o C, zapewnienie pracownikom klimatyzowanych pomieszczeń do odpoczynku w czasie pracy. Jak na razie stopień sklimatyzowania pomieszczeń pracy nie wydaje się być odczuwalny, zwłaszcza w obiektach starszych wiekiem. Niemniej jednak nowe budynki są już kompleksowo klimatyzowane co w przypadku SGH ma miejsce np. w budynku "C". Poza tym mechaniczna klimatyzacja nie jest cudownym środkiem eliminującym problem niewłaściwego mikroklimatu. Niesie za sobą też skutki uboczne i nie wszyscy ludzie jednakowo ją akceptują. Ale możemy też sami zadbać (oczywiście w pewnych granicach) o zachowanie zdolności do funkcjonowania (pracy) w czasie kiedy warunki mikroklimatu są niekorzystne poprzez np.: stosowny do pory roku ubiór własny, nie zasłanianie grzejników innymi przedmiotami ograniczającymi promieniowanie ciepła w porze zimowej, nieuzasadnione przewietrzanie pomieszczeń w porze zimowej itp. Jak wynika z powyższego, w ocenie mikroklimatu dominuje ocena poprzez wskaźniki fizyczne, a nie fizjologiczne. Można to tłumaczyć sytuacją konieczności oceny wpływu mikroklimatu na anonimową osobę (pracownika), a wskaźniki fizjologiczne w znacznej mierze zależą od własności osobniczych, tzn. wieku, płci, ogólnej kondycji fizycznej, ciężkości wysiłku fizycznego przy pracy itp. PORZĄDEK I CZYSTOŚĆ W SZKOLE - ICH WPŁYW NA SAMOPOCZUCIE I BEZPIECZEŃSTWO OSÓB W NIEJ PRZEBYWAJĄCYCH Przyjmując założenie, że współczesny człowiek z kręgu naszej cywilizacji docenia higienę środowiska, w którym przyszło mu żyć i pracować, a także higienę osobistą spodziewamy się, że infrastruktura służąca jej uzyskaniu i podtrzymaniu będzie osiągalna w tych miejscach gdzie jest najbardziej potrzebna. Trudno jest sobie dzisiaj wyobrazić nowo wybudowane mieszkanie bez zaplecza sanitarnego. Jest to regulowane przez przepisy prawa budowlanego. Ta sama sytuacja ma miejsce w zakładach pracy obiektach użyteczności publicznej etc. Szkoła Główna Handlowa posiada potrzebną bazę higieniczno-sanitarną, ogólnodostępną, w której każdy użytkownik obiektu może zaspokoić swoje potrzeby w tym zakresie. Na utrzymanie tych pomieszczeń na poziomie obowiązujących standardów, a także bieżące przestrzeganie zasad porządku i czystości przeznaczane są niemałe środki finansowe. Z perspektywy czasu widać wiele oznak pozytywnych, ale do stanu pełnej satysfakcji jest jeszcze trochę do zrobienia. Powiedzenie, że nie tam jest czysto, gdzie dużo osób sprząta, lecz tam gdzie mało brudzi, jest stale aktualne i trudno jest cokolwiek do tego dodać lub ująć. Suma sumarum sami jesteśmy kowalami swojego losu i jakby nie patrzeć na problem, od naszego sposobu użytkowania urządzeń i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych będzie zależał ich stan techniczno-higieniczny, a przede wszystkim nasze pozytywne samopoczucie i wrażenie bezpieczeństwa sanitarnego. Jakkolwiek poruszany tu problem stanowi bardzo delikatną materię, to jednak należy o sprawie mówić, stymulować poprawne zachowania, piętnować zwykłe niechlujstwo, a nawet wandalizm, krótko mówiąc nazywać rzecz po imieniu.

32 OPIEKA MEDYCZNA - ZASADY JEJ SPRAWOWANIA W ODNIESIENIU DO STUDENTÓW SGH Opieka medyczna studentów SGH jest sprawowana w ramach obowiązującego systemu powszechnych ubezpieczeń zdrowotnych. Opieka dotyczy ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych - podstawowych i specjalistycznych. Warunkiem jej uzyskania jest dopełnienie przez studenta stosownej procedury rezygnacji z lekarza pierwszego kontaktu w miejscu zamieszkania i przejęcie jego funkcji przez lekarzy Centrum Medycznego Akademii Medycznej Sp. z o.o., Warszawa ul. Banacha 1a, blok F, I piętro. W zakresie podstawowej opieki zdrowotnej prowadzonej przez tę placówkę są: porady lekarskie (internistyczne, pediatryczne, ginekologiczne), nocna pomoc lekarska, pomoc w soboty i niedziele i święta świadczona stacjonarnie, badania diagnostyczne : EKG, laboratoryjne, obrazkowe - RTG, USG, wizyty domowe, szczepienia ochronne, zastrzyki. W najbliższej przyszłości wyżej wymieniona oferta będzie rozszerzana o niektóre usługi specjalistyczne. Gabinety lekarskie i pielęgniarskie czynne są w godzinach 7:30-18:00. Zapisy do lekarza pierwszego kontaktu mogą się odbywać również drogą telefoniczną na wizytę o określonej godzinie. Karty zgłoszenia do Przychodni Centrum Medycznego Akademii Medycznej są przyjmowane w rejestracji przy ul. Banacha 1a, blok F, I piętro. Poza opieką lekarską Centrum Medycznego Akademii Medycznej na terenie SGH w budynku "G", na parterze, w pokoju 7A znajduje się gabinet zabiegowy, w którym można uzyskać doraźną pomoc medyczną świadczoną przez pielęgniarkę. Dyżur pielęgniarski dostępny jest : - od poniedziałku do piątku w godzinach 9:00-18:00, telefon w soboty i niedziele w godzinach 10:00-14:00. OCHRONA PRZECIWPOŻAROWA Pożar jest zjawiskiem wysoce nieprzewidzialnym, co stanowi o złożoności profilaktyki zapobiegania, ograniczania lub likwidacji jego skutków. Jest zagrożeniem dla zdrowia lub życia ludzkiego, powoduje straty materialne, a w przypadku dóbr kultury - straty bezpowrotne. Warunki, jakie powinien spełniać budynki i inne obiekty przeznaczone na pobyt ludzi, aby były bezpieczne pod względem zagrożenia pożarowego regulują w naszym kraju przepisy prawne /(Ustawa z dnia r o ochronie przeciwpożarowej t.j Dz.U. nr 147, poz z 2002r. z póź. zm. i rozporządzenie MSWiA z dn r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, Dz.U. nr 109, poz.719)./.

33 JAKIE MOGĄ BYĆ POTENCJALNE ŹRÓDŁA POWSTANIA POŻARU I DROGI JEGO ROZPRZESTRZENIANIA NA TERENIE SZKOŁY GŁÓWNEJ HANDLOWEJ? Urządzenia i osprzęt instalacji elektrycznej usytuowany w niewłaściwej odległości od materiałów palnych, np. makulatury, książek, luźnych skrawków papieru itp.; Stany awaryjne urządzenia i osprzętu instalacji elektrycznej, technicznej i komputerowej; Zaprószenie ognia, najbardziej niebezpieczne w pomieszczeniach magazynowych, technicznych, ale i w innych z pozoru bezpiecznych miejscach; Zaprószenie ognia w czasie prowadzenia prac pożarowo niebezpiecznych; Stosowanie materiałów łatwo zapalnych niezgodnie ze wskazaniami producenta; Użytkowanie urządzeń grzejnych (grzejniki, czajniki) bez właściwego zabezpieczenia i wymaganego zezwolenia; Zwarcie instalacji elektrycznej na skutek przeciążeń instalacji, starzenia się izolacji, zużycia gniazd, wyłączników, opraw instalacji elektrycznej, pęknięcia żarówek; Prowizoryczne naprawy osprzętu instalacji elektrycznej i podłączenia do tablic rozdzielczych; Niewłaściwe składowanie towarów i stosowanie cieczy palnych (niebezpiecznych) niezgodnie z warunkami bezpieczeństwa, określonymi przez producenta czy dystrybutora; Pozostawienie włączonych odbiorników energii elektrycznej po zakończeniu pracy; Podpalenia. JAKIE SĄ ZASADY ZAPOBIEGANIA MOŻLIWOŚCI POWSTANIA POŻARU? wprowadzić zakaz składowania materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5m od: urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do temperatury przekraczającej 100 o C, linii kablowych o napięciu powyżej 1kV, przewodów uziemiających, czynnych rozdzielnic prądu elektrycznego, przewodów elektrycznych siłowych i gniazd wtykowych siłowych o napięciu powyżej 400 V, nie dopuszczać do przegrzania się instalacji teletechnicznych, komputerowych, wprowadzić zakaz używania ognia otwartego w pomieszczeniach, magazynowych, technicznych oraz kontrolować przestrzeganie zakazu palenia tytoniu, prace niebezpieczne pożarowo prowadzić zgodnie z wytycznymi zawartymi w instrukcji, wprowadzić zakaz stosowania środków chemicznych łatwopalnych, past łatwopalnych niezgodnie z instrukcją. wprowadzić zakaz użytkowania grzejników i czajników bez pisemnego zezwolenia, zobowiązać konserwatora instalacji elektrycznej do prowadzenia przeglądu stanu technicznego osprzętu instalacji elektrycznej, wprowadzić zakaz wszelkich napraw instalacji przez osoby nieuprawnione, ciecze palne oraz materiały niebezpieczne przechowywać i stosować zgodnie z wytycznymi producenta, zobowiązać użytkowników do wyłączania odbiorników prądu elektrycznego po zakończeniu pracy. JAKIE SĄ DROGI ROZPRZESTRZENIANIA SIĘ POŻARU? Pożar w budynku rozprzestrzenia się po stałych materiałach palnych, które stanowią w przeważającej mierze papier, drewno oraz tworzywa sztuczne. Efektem powstania pożaru w pierwszej fazie jest dym o charakterystycznym zapachu palonego drewna lub tworzyw sztucznych. Już po kilku minutach od powstania pożaru w pomieszczeniu, wyczuwalna jest podwyższona temperatura na korytarzu. W drugiej fazie pożaru, gdy objęte jest nim całe pomieszczenie, jego rozprzestrzenianie następuje przez okna, drzwi, ściany działowe i kanały wentylacyjne. W przypadku gdy drzwi do pomieszczeń są otwarte lub spalone, rozgrzane gazy pożarowe wypełniają korytarz i drogą konwekcji, przemieszczają się klatką schodową lub aulą na wyższe kondygnacje. W wyniku penetracji rozgrzanych gazów pożarowych następuje zapalenia się materiałów położonych dalej od źródła pożaru np. wyposażenia korytarza. Temperatura pożaru może osiągnąć

34 600 o C w miejscu bezpośredniego oddziaływania. W miejscach odległych temperatura zależna jest od ciągu powietrza (jest ona wyższa przy stropach). Temperatura ponad 200 o C bez obecności płomieni powoduje zapalenia się materiałów drewnianych i drewnopodobnych oraz topnienie tworzyw sztucznych z wydzielaniem palnych produktów rozkładu termicznego. Pożar napotykając na przegrody stosowane w budownictwie może ulec lokalizacji. Drogi ewakuacyjne (korytarze) oddzielone są od pomieszczeń ścianami, które w warunkach pożaru, zapobiegają jego rozprzestrzenianiu przynajmniej przez okres 30 minut. Stropy i mury nośne ulegają zniszczeniu po czasie dłuższym niż zakładany czas trwania pożaru. Zgodnie z tymi wytycznymi budowane są nowe obiekty np. nowy gmach dydaktyczno-naukowy - budynek "C". UWAGA: Istnieje realna możliwość zadymienia obiektu w stosunkowo krótkim czasie, w związku z połączeniem pionowym i poziomym kondygnacji. Zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi wynika z szybkiego rozprzestrzeniania się dymów w budynku. WYTYCZNE PRZEPROWADZENIA EWAKUACJI OSÓB I MIENIA. Bezpieczeństwo pożarowe polega miedzy innymi na tym, że z każdego miejsca przeznaczonego na pobyt ludzi, w obiekcie powinny być zapewnione odpowiednie warunki ewakuacji, zapewniające możliwość szybkiego i bezpiecznego opuszczenia strefy zagrożonej lub objętej pożarem, dostosowane do liczby i stanu sprawności osób przebywających w obiekcie oraz jego funkcji, konstrukcji i wymiarów, a także zastosowane techniczne środki zabezpieczenia przeciwpożarowego, polegające na: zapewnieniu dostatecznej ilości i szerokości wyjść ewakuacyjnych; zachowaniu dopuszczalnej długości, szerokości i wysokości przejść oraz dojść ewakuacyjnych; zapewnieniu bezpiecznej pożarowo obudowy i wydzieleń dróg ewakuacyjnych oraz pomieszczeń; zabezpieczeniu przed zadymieniem wymienionych w przepisach techniczno-budowlanych dróg ewakuacyjnych, zapewnieniu oświetlenia awaryjnego (bezpieczeństwa i ewakuacyjnego) w obiektach, w których jest ono niezbędne do ewakuacji ludzi; zapewnieniu możliwości rozgłaszania sygnałów ostrzegawczych i komunikatów głosowych poprzez dźwiękowy system ostrzegawczy (w budynkach, dla których jest on wymagany przepisami). CO DECYDUJE O ZARZĄDZENIU EWAKUACJI? Ewakuację ludzi z budynku lub jego części zarządza się w przypadku powstania zdarzenia, którego rozmiary wskazują na możliwość zagrożenia zdrowia lub życia osób znajdujących się w obiekcie. Za takie zdarzenie należy uznać: pożar powstały w pomieszczeniach, w których stosowane są materiały łatwo zapalne, z uwagi na możliwość szybkiego rozprzestrzenienia się pożaru, pożar, w wyniku którego wydzielają się substancje toksyczne lub powstaje duże zadymienie, pożar, który powstał w pobliżu klatki schodowej lub przejść na inne kondygnacje i w wyniku dalszego rozwoju może uniemożliwić ewakuację, pożar, którego nie udało się ugasić podręcznym sprzętem gaśniczym, każde inne niż pożar zdarzenie, stanowiące zagrożenie dla konstrukcji budynku lub zagrażające zdrowiu lub życiu przebywających w nim osób. W przypadku wystąpienia zagrożenia powodującego konieczność przeprowadzenia ewakuacji osób i mienia z budynku, decyzję o jej podjęciu wydaje Kanclerz uczelni lub osoby zastępująca go, odpowiedzialne za bezpieczeństwo osób i mienia np. ochrona budynku.

35 PO PODJĘCIU DECYZJI O EWAKUACJI OSÓB I MIENIA NALEŻY PODJĄĆ NASTĘPUJĄCE CZYNNOŚCI: 1. Niezwłocznie powiadomić wszystkich studentów i pracowników przebywających na terenie ewakuowanego odcinka o powstaniu i charakterze zagrożenia oraz konieczności przeprowadzenia ewakuacji. Do powiadomienia można wykorzystać środki łączności wewnętrznej. Ustalono, że sygnałem do ewakuacji uczelni są ustne komunikaty ogłaszane przez ochronę obiektu lub pracowników administracyjnych uczelni głosem lub np. przez megafon. 2. W budynku C i w domach akademickich Sabinki i Hermes istnieje Dźwiękowy System Ostrzegawczy nadający komunikaty automatycznie. 3. Należy również wykorzystać sieć i urządzenia telefoniczne, pracowników administracji zwłaszcza kierowników komórek organizacyjnych uczelni. 4. Kierujący akcją ewakuacyjną wyznacza osoby odpowiedzialne za przebieg ewakuacji grup studentów, ponadto ustala ewentualną potrzebę ewakuacji sprzętu i mienia, określając w tym celu sposoby, kolejność i rodzaj ewakuowanego mienia. 5. W pierwszej kolejności należy ewakuować osoby z tych pomieszczeń, w których powstał pożar, lub które znajdują się na drodze rozprzestrzeniania się ognia oraz pomieszczeń, z których wyjście lub dotarcie do bezpiecznych dróg ewakuacji może zostać odcięte przez pożar lub zadymienie. Należy dążyć do tego, aby wśród ewakuowanych w pierwszej kolejności były osoby o ograniczonej z różnych względów zdolności poruszania się, natomiast zamykać strumień ruchu powinny osoby, które mogą poruszać się o własnych siłach. 6. Podczas ewakuacji z pomieszczeń, strumienie ludzi należy kierować na poziome drogi ewakuacyjne (korytarze), a następnie zgodnie z kierunkami określonymi przez znaki ewakuacyjne, na klatki schodowe i wyjścia poza obszar zagrożony pożarem lub na zewnątrz obiektów. O koncentracji osób ewakuowanych poza strefami zagrożonymi pożarem decyduje kierujący akcją ewakuacyjną. 7. Osoby z ograniczoną zdolnością poruszania się należy ewakuować przy wykorzystaniu wózków bądź przenosić na rękach. 8. W przypadku blokady dróg ewakuacyjnych, należy niezwłocznie, dostępnymi środkami, np. telefonicznie, bezpośrednio lub przy pomocy osób znajdujących się na zewnątrz odciętej strefy, powiadomić kierownika akcji ewakuacyjnej. 9. Przy silnym zadymieniu dróg ewakuacyjnych należy poruszać się w pozycji pochylonej, starając się trzymać głowę jak najniżej, ze względu na mniejsze zadymienie panujące w dolnych partiach pomieszczeń i korytarzy. Usta i drogi oddechowe należy w miarę możliwości zasłaniać tkaniną zmoczoną w wodzie - sposób ten ułatwia oddychanie. Podczas ruchu przez mocno zadymione odcinki dróg ewakuacyjnych należy poruszać się wzdłuż ścian, by nie stracić orientacji co do kierunku ruchu. 10. Ewakuacja mienia nie może odbywać się kosztem sił i środków niezbędnych do ewakuacji i ratowania ludzi. 11. Po zakończeniu ewakuacji, tj. opuszczeniu budynku uczelni czy zagrożonej strefy, opiekun danej grupy osób, zobowiązany jest do sprawdzenia, czy wszyscy ludzie opuścili poszczególne pomieszczenia. 12. W przypadku przybycia Jednostek Państwowej Straży Pożarnej w trakcie akcji ewakuacyjnej, kierujący przebiegiem akcji zobowiązany jest do złożenia krótkiej informacji o przebiegu akcji, a następnie podporządkowania się poleceniom dowódcy przybyłej jednostki taktycznej straży pożarnej. Do prowadzenia skutecznej działalności w zapobieganiu pożarom i ich zwalczaniu niezbędne jest posiadanie wiedzy o procesie spalania, gdyż tylko ona pozwala na wszechstronną ocenę elementów, jakie składają się na szeroko rozumiane zjawisko pożaru. Ogólnie rzecz biorąc, spalanie się czegokolwiek jest procesem chemicznym, w czasie którego występuje łączenie się materiału palnego z utleniaczem (najczęściej tlenem), podczas którego wydziela się światło, ciepło i inne produkty spalania.

36 Aby powstał, a następnie rozwijał się proces spalania konieczne jest istnienie w odpowiedniej proporcji substancji palnej, utleniacza i źródła zapalenia (bodźca energetycznego). Przeciwdziałać temu można poprzez: Usunięcie materiału palnego lub uczynienie go (w różny sposób) niepalnym w lokalnie występujących warunkach, Eliminowanie bodźca termicznego podtrzymującego proces spalania (np. chłodzenie układu palnego), Odcięcie dostępu utleniacza do miejsca pożaru. Wymienione wyżej czynności stanowią istotę techniki gaszenia pożarów, przy czym podręczny sprzęt gaśniczy spełnia w tej technice rolę zasadniczą w sytuacjach, kiedy istnieje możliwość ugaszenia pożarów w zarodku, tj. w pierwszej fazie jego trwania. Do podręcznego sprzętu gaśniczego zalicza się: gaśnice i agregaty gaśnicze, koce gaśnicze. JAKI MAMY PODRĘCZNY SPRZĘT GAŚNICZY? GAŚNICE Przy doborze i rozmieszczeniu podręcznego sprzętu gaśniczego w budynkach Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie uwzględniono przepisy Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. nr 109 poz.719). W budynkach szkoły przewiduje się do gaszenia pożarów grup A, B, C, E - gaśnice proszkowe i gaśnice śniegowe. Dla wszystkich typów gaśnic ilość środka gaśniczego nie może być mniejsza niż 2 kg. Charakterystykę techniczno użytkową gaśnic płynowych, śniegowych i proszkowych (wypełnionych proszkiem fosforanowym) z podstawowymi parametrami wybranych wielkości gaśnic przedstawione są w załączeniu.

37

38

39

40 Hydrant wewnętrzny Hydrant wewnętrzny nie jest co prawda zaliczany do grupy podręcznego sprzętu gaśniczego służy jednak do gaszenia pożarów w zarodku. Jest to obudowany zespół składający się z zaworu hydrantowego, jednego lub dwóch odcinków węża pożarniczego i prądownicy. Hydranty mogą być użyte do gaszenia pożaru w zarodku wszędzie tam, gdzie jako środek gaśniczy można stosować wodę (grupa A). Gaszenie wodą pożarów w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem jest zabronione. Sposób użycia hydrantu jest następujący: należy otworzyć szafkę, rozwinąć wąż, otworzyć zawór hydrantowy i skierować strumień wody na palące się materiały, zraszając powierzchnię, na której występuje proces palenia od brzegu ku środkowi. Obsługę hydrantu powinny stanowić dwie osoby, najlepiej, które mają doświadczenie w posługiwaniu się tym urządzeniem.

41 Hydrant 25 z wężem półsztywnym Hydrant 52 z wężem płaskoskładanym TABLICE (ZNAKI) BEZPIECZEŃSTWA EWAKUACYJNE I POŻAROWE Jest to przykład znaku kierującego użytkowników obiektu do najbliższego wyjścia ewakuacyjnego, w momencie ogłoszenia komunikatu o zagrożeniu. Ilość rozmieszczonych tablic jest wielkością minimalną, niezbędną do prawidłowego oznakowania obiektu, a jeżeli powstanie potrzeba rozszerzenia zakresu i rodzaju oznakowania - należy przeprowadzić to zgodnie z zapisami polskich norm: PN-92/N-01256/01. Znaki ochrony przeciwpożarowej

42 PN-92/N-01256/02. Znaki ewakuacyjne

43 Dopuszcza się naniesienie znaków bezpieczeństwa ewakuacyjnych na oprawy lamp oświetlenia ewakuacyjnego, jako rozwiązanie alternatywne do umieszczenia graficznych symboli znaków na podłożu fotoluminescencyjnym. Przykład znaków ewakuacyjnych i ochrony przeciwpożarowej przedstawiono powyżej w tabelach. JAKIE SĄ ZASADY ALARMOWANIA W PRZYPADKU POWSTANIA POŻARU?