STANDARD PRACY SOCJALNEJ

Transkrypt

1

2

3

4

5 STANDARD PRACY SOCJALNEJ KONTEKST POWSTANIA STANDARDU Pojęcie pracy socjalnej jest zagadnieniem szerokim, odnoszącym się zarówno do pojedynczych osób, rodzin, czy grup objętych pomocą. Metoda ta jest zróżnicowana nie tylko ze względu na grupę odbiorców, ale również ze względu na organizacje, w obrębie których może być realizowana. Najbardziej popularną w Polsce formą jest praca socjalna, realizowana w ramach Ośrodków Pomocy Społecznej. Pomimo legislacyjnych możliwości, praca socjalna w Polsce znacznie rzadziej prowadzona jest przez organizacje pozarządowe, zorientowane na działalność w zakresie pomocy społecznej. Podmioty Pomorskiego Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności, w odpowiedzi na swoje doświadczenia w tym zakresie stoją na stanowisku, iż zasadne jest zarówno wprowadzenie odrębnej specjalizacji pracy socjalnej, nakierowanej na osoby bezdomne (analogicznie do pracy socjalnej zorientowanej na pracę z rodziną czy narkomanami), jak i realizowanie jej w ramach organizacji pozarządowych. Poniższy standard stanowi propozycję takiej specjalizacji pracy socjalnej, realizowanej w instytucjonalnym systemie placówek, świadczących pomoc na rzecz osób bezdomnych, która przyporządkowana jest modelowi reintegracji społecznej i zawodowej osób bezdomnych. Ponadto koncentruje się na specyfice pracy pracownika socjalnego zatrudnionego przez organizacje pozarządowe. I tak, w niniejszym standardzie znajduje się przegląd informacji na temat tego, czym jest praca socjalna 1, z konkretnym wskazaniem na specjalizację, jaką jest praca socjalna skierowana do osób bezdomnych, zorientowana na reintegrację tej grupy. Standard zawiera ogólne wskazówki, uniwersalne dla pracy socjalnej realizowanej bez względu na specjalizację, jak również treści kluczowe dla współpracy nakierowanej na osoby bezdomne. Jednocześnie wykracza poza postrzeganie pracy socjalnej przez pryzmat pracownika socjalnego zatrudnionego w Ośrodku Pomocy Społecznej, prezentując model wyspecjalizowanej pracy socjalnej realizowanej w placówkach, analogicznie do formy pracy socjalnej, jaką również jest streetworking czy asystowanie osobie bezdomnej. Poniższy standard ukazuje również konkretne rozwiązania, jakie w swojej pracy może stosować pracownik socjalny, zatrudniony w organizacji pozarządowej, wykonujący zadania w zhierarchizowanym systemie placówek świadczących pomoc na rzecz osób bezdomnych od ogrzewalni poczynając, na mieszkalnictwie kończąc. Standard ten, silnie zdeterminowany rodzajem placówki, prezentuje również konkretne narzędzia pracy nakierowane na reintegrację społeczną i zawodową osób bezdomnych. Do takich narzędzi, dla pracownika socjalnego zatrudnionego przez organizację pozarządową, należy Indywidualny Program Wychodzenia z Bezdomności, tworzony przy współpracy trzech stron pracownika socjalnego organizacji pozarządowej, osoby bezdomnej i pracownika socjalnego zatrudnionego w Ośrodku Pomocy Społecznej. Poza swoją trójstronnością, nowatorstwem tego narzędzia jest zorientowanie go stricte na reintegrację społeczną i zawodową oraz uwzględnienie jego realizacji przy zaangażowaniu całego zespołu, powołanego do reintegracji (w postaci psychologa, doradcy zawodowego, asystenta osoby bezdomnej, szkoleniowców) STANDARD PRACY SOCJALNEJ W DUŻEJ MIERZE ZOSTAŁ OPARTY O RAPORT M. MARSZAŁKOWSKIEJ STANDARDY PRACY SOCJALNEJ. RAPORT KOŃCOWY. ANALIZA ZASOBÓW, ZAMIESZCZONY NA STRONIE INTERNETOWEJ STANDARDYPS.PDF

6 Proponowany model specjalizacji pracy socjalnej ewaluował w ramach Pomorskiego Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności i na przestrzeni lat podlegał ciągłym modyfikacjom. Prezentowany w poniższej formie, stanowi przetestowany i wdrożony model pracy socjalnej realizowanej w placówkach dla osób bezdomnych 2. Należy go odczytywać, jako swoiste rozszerzenie poprzedniego standardu, traktującego o pomocy instytucjonalnej. PRACA SOCJALNA CZYM JEST? PRACA SOCJALNA JEST DZIAŁALNOŚCIĄ ZAWODOWĄ, MAJĄCĄ NA CELU POMOC OSOBOM I RODZINOM WE WZMOCNIENIU LUB ODZYSKANIU ZDOLNOŚCI DO FUNKCJONOWANIA W SPOŁECZEŃSTWIE POPRZEZ PEŁNIENIE ODPOWIEDNICH RÓL SPOŁECZNYCH ORAZ TWORZENIE WARUNKÓW SPRZYJAJĄCYCH TEMU CELOWI 3. W pracy socjalnej chodzi o profesjonalną pomoc w kierunku wzmocnienia lub odzyskania zdolności jej adresatów w optymalnym funkcjonowaniu oraz tworzeniu sprzyjających warunków społecznych. Praca socjalna świadczona jest na rzecz poprawy funkcjonowania osób i rodzin w ich środowisku społecznym. Praca socjalna 4 to zawód, który promuje społeczne zmiany, rozwiązywanie problemów we wzajemnych ludzkich relacjach oraz wzmocnienie i wyzwolenie ludzi dla osiągnięcia przez nich dobrostanu. Praca socjalna ingeruje dokładnie tam, gdzie dochodzi do wzajemnego oddziaływania ludzi z ich środowiskiem. Fundamentalne dla pracy socjalnej jest poszanowanie praw człowieka i społecznej sprawiedliwości. 122 CELE PRACY SOCJALNEJ Praca socjalna stanowi formę pomocy społecznej, realizowaną na rzecz poprawy funkcjonowania osób i rodzin w ich środowisku społecznym. Praca socjalna prowadzona jest zarówno z klientem/ klientami indywidualnymi, jak i szerszą społecznością. Tak więc, praca socjalna prowadzona jest zarówno z pojedynczymi osobami oraz rodzinami, w celu rozwinięcia lub wzmocnienia ich aktywności i samodzielności życiowej. Może być także prowadzona ze społecznością lokalną, w celu zapewnienia współpracy i koordynacji działań instytucji i organizacji istotnych dla zaspokojenia potrzeb członków społeczności. Praca socjalna stanowi jaskrawy przejaw pomocy dla samopomocy. Nadrzędnym celem pracy socjalnej jest pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi. CHARAKTER PRACY SOCJALNEJ Praca socjalna ma szeroki zakres i możliwości. Praca socjalna jest procesem zaplanowanych, zespołowych, określonych w czasie działań, obejmujących wszystkie niezbędne i możliwe dla danej 2 STANDARD PRACY SOCJALNEJ WDRAŻANY BYŁ PRZEZ TOWARZYSTWO POMOCY IM. ŚW. BRATA ALBERTA KOŁO GDAŃSKIE, W RAMACH PROJEKTU AGENDA BEZDOMNOŚCI STANDARD AKTYWNEGO POWROTU NA RYNEK PRACY. W LATACH NA STANOWISKU PRACOWNIKA SOCJALNEGO PRACOWAŁY DWIE OSOBY, REALIZUJĄCE SWOJE ZADANIA W NOCLEGOWNI I SCHRONISKU DLA OSÓB BEZDOMNYCH, WSPÓŁPRACUJĄCE Z OŚRODKAMI POMOCY SPOŁECZNEJ W GDAŃSKU, SOPOCIE I GDYNI. 3 ZGODNIE Z USTAWĄ O POMOCY SPOŁECZNEJ 12 MARCA 2004 ROKU. 4 WEDŁUG ZGROMADZENIA OGÓLNEGO MIĘDZYNARODOWEJ FEDERACJI PRACOWNIKÓW SOCJALNYCH.

7 sytuacji formy pomocy z zakresu ratownictwa, opieki, pomocy, kompensacji wobec osoby, rodziny czy grupy społecznej. Praca socjalna jest dostosowana do specyficznych, rozeznanych potrzeb osoby, rodziny i środowiska lokalnego. Jest świadczona i obejmuje obszary życia osób, rodzin i małych grup społecznych w zakresie wspomagania ich rozwoju, działań profilaktycznych wobec grup zagrożonych, a także zapobiegania pogłębianiu się problemów osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Praca socjalna jest także świadczeniem niepieniężnym z zakresu pomocy społecznej oraz świadczeniem pomocy dla samopomocy. ZAKRES PRACY SOCJALNEJ Praca socjalna przyjmuje zakres zarówno podmiotowy, przedmiotowy, jak i przestrzenny. W wymiarze podmiotowym praca socjalna prowadzona jest z osobami i rodzinami, w celu rozwinięcia lub wzmocnienia ich aktywności i samodzielności życiowej oraz ze społecznością lokalną, w celu zapewnienia współpracy i koordynacji działań instytucji i organizacji istotnych dla zaspokojenia potrzeb członków społeczności. W wymiarze przedmiotowym praca socjalna obejmuje obszary życia osób, rodzin i małych grup społecznych w zakresach niezbędnych dla wzmocnienia lub odzyskania ich zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie. Odbywa się to w szczególności poprzez wspomaganie ich w rozwoju, podejmowanie działań profilaktycznych wobec grup zagrożonych, a także zapobieganie pogłębianiu się problemów osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Ponadto praca socjalna świadczona jest osobom i rodzinom, bez względu na posiadany dochód. Wymiar przestrzenny pracy socjalnej wynika z faktu, iż jest ona realizowana także w środowisku zamieszkania osoby, rodziny, grupy społecznej. 123 SPECYFIKACJA USŁUGI PRACY SOCJALNEJ Świadczenie pracy socjalnej wiąże się z dwoma kluczowymi zagadnieniami kwalifikacjami personelu, jaki może tą pracę wykonywać oraz z podmiotami, które pracowników takich mają prawo zatrudniać. Pracownikiem socjalnym może być osoba, która posiada dyplom uzyskania tytułu zawodowego, zarówno w systemie szkolenia policealnego, jaki obowiązywał, jak i w aktualnym systemie, w zawodzie pracownik socjalny, posiadając dyplom wyższej szkoły zawodowej o specjalności praca socjalna lub ukończone studia wyższe o specjalności praca socjalna na jednym z kierunków: pedagogika, politologia, polityka społeczna, psychologia, socjologia lub nauka o rodzinie. Pracownik socjalny powinien posiadać wiedzę interdyscyplinarną. Pracę socjalną mogą wykonywać wymienieni wyżej pracownicy, zatrudnieni przez trzy typy podmiotów: 1. Ośrodki Pomocy Społecznej, Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie oraz instytucje, a w szczególności jednostki organizacyjne, właściwe w sprawach zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu, szpitale, ośrodki wsparcia, domy pomocy społecznej, placówki opiekuńczo-wychowawcze, zakłady karne, ośrodki kultury zatrudniające pracowników socjalnych do wykonywania zadań tych jednostek w zakresie pomocy społecznej.

8 2. Organizacje pozarządowe prowadzące działalność w zakresie pomocy społecznej Osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku państwa do kościoła katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej, stosunku państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancji wolności, sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności w zakresie pomocy społecznej. METODY PRACY SOCJALNEJ Pracownik socjalny podczas pracy z osobą/rodziną wykorzystuje różne metody pracy, skupione wokół sześciu obszarów: informowania o prawach i uprawnieniach, wspierania, działania wychowawczego, wywierania wpływu, interwencji kryzysowej oraz pracy socjalnej, prowadzonej metodą indywidualnego przypadku. 1. INFORMOWANIE O PRAWACH I UPRAWNIENIACH polega na wyposażeniu klienta w wiedzę niezbędną w zakresie poznania własnych uprawnień, zasobów, możliwości, w celu dokonania odpowiedniego wyboru działania, związanego z problemem, który go dotyka. Opiera się również na przekazaniu informacji o działalności różnych instytucji, o sposobie postępowania w ich obrębie, ich danych teleadresowych, godzinach urzędowania. Sposobami informowania w tym obszarze może być zarówno bezpośrednia rozmowa, jak i ulotki, broszury, artykuły, tablice, ogłoszenia, plakaty tematyczne, miejskie strony internetowe WSPIERANIE polega na wzmocnieniu klienta, na mobilizowaniu go do zmiany sytuacji oraz wspólnym określeniu jego trudności życiowych i wynikających z nich skutków. Wspieranie realizowane jest głównie poprzez indywidualny kontakt z klientem i bezpośrednią rozmowę. 3. DZIAŁANIA WYCHOWAWCZE polegają na przekazywaniu klientowi wiedzy, w celu rozbudzania w nim umiejętności podejmowania przez niego ról społecznych. Obejmują także rozwijanie ukrytych zdolności dzieci i młodzieży oraz ponowne włączanie do środowiska młodzieży i dorosłych, którzy złamali normy społeczne. Realizowanie działań wychowawczych zakłada nawiązanie relacji pracownika socjalnego z klientem, w celu przekazywania mu wiedzy za pomocą zarówno przekazu werbalnego, jak i słowa pisanego. 4. WYWIERANIE WPŁYWU opiera się na nakłanianiu klienta do zmodyfikowania jego sytuacji życiowej lub też podjęcia konkretnego działania. Wywieranie wpływu może być realizowane kilkupłaszczyznowo. Może przyjmować formę porady, polegającej na pobudzaniu aktywności klienta w sposób właściwy z punktu widzenia pracownika socjalnego - pracownik występuje wówczas w roli eksperta. Może stanowić konfrontację, która pokazuje klientowi następstwa jego działania - pracownik usiłuje odradzić pewne zachowania ukazując ich skutki. Może także przyjąć formę perswazji, zmierzającej do nakłonienia klienta do przyjęcia propozycji pracownika pracownik przedkłada klientowi argumenty, które sprzyjać będą wyborowi proponowanego rozwiązania. 5 WŁAŚNIE TEN MODEL BYŁ WDRAŻANY I TESTOWANY PRZEZ TOWARZYSTWO POMOCY IM. ŚW. BRATA ALBERTA KOŁO GDAŃSKIE, W RAMACH PROJEKTU AGENDA BEZDOMNOŚCI STANDARD AKTYWNEGO POWROTU NA RYNEK PRACY.

9 5. INTERWENCJA KRYZYSOWA odnosi się do działań, podejmowanych przez pracownika socjalnego w sytuacji kryzysowej, wymagającej jego szybkiej reakcji (np. zagrożenie życia klienta, naruszenie praw dziecka itd.). 6. PRACA SOCJALNA PROWADZONA METODĄ INDYWIDUALNEGO PRZYPADKU jest wyrazem indywidualizacji pracy oraz dopasowania zarówno jej, jak i podejmowanych działań do klienta. Opiera się także na konstruowaniu kierunku i formy pracy z klientem o diagnozę i analizę indywidualnego przypadku. Poza metodą indywidualnego przypadku, pracownik socjalny może również pracować metodą grupową, środowiska lokalnego bądź projektową. SPECJALIZACJA PRACY SOCJALNEJ Praca socjalna może specjalizować się w zależności od typu klientów, na jakich jest zorientowana. Pracownik socjalny, w ramach specjalizacji może pracować, jako specjalista pracy socjalnej z osobami z zaburzeniami psychicznymi, z osobami z niepełnosprawnością intelektualną, z dziećmi i młodzieżą niedostosowaną społecznie, z osobami bezrobotnymi, z osobami starszymi, z rodziną bądź też, jako specjalista pracy socjalnej z osobami bezdomnymi. W ramach niniejszego standardu, właśnie ten ostatni rodzaj specjalizacji zostanie szerzej opisany. NARZĘDZIA PRACY SOCJALNEJ Pracownik socjalny, podczas pracy z osobą/rodziną wykorzystuje osiem zasadniczych narzędzi pracy. Należą do nich: ustawa o pomocy społecznej, rozmowa, analiza dokumentów, wywiad środowiskowy, rozeznanie w środowisku, Kontrakt Socjalny, oraz w przypadku osób bezdomnych również Indywidualny Program Wychodzenia z Bezdomności USTAWA O POMOCY SPOŁECZNEJ z 12 marca 2004 roku, stanowi podstawę określającą zakres udzielanej przez pracownika socjalnego pomocy i wsparcia. Definiuje ona pracę socjalną, jej cele i zadania. 2. ROZMOWA to narzędzie pracy socjalnej, umożliwiające poznanie klienta, analizę jego braków wewnętrznych, zasobów, oczekiwań oraz barier zewnętrznych. Na podstawie tych, zebranych podczas rozmowy danych, pracownik socjalny tworzy program pracy nakierowanej na odzyskiwanie samodzielności życiowej, na poprawę jakości życia oraz wychodzenie z sytuacji kryzysowej. 3. ANALIZA DOKUMENTÓW stanowi jedno z ważniejszych źródeł dotarcia do historii życia klienta. Analiza dokumentów umożliwia pracownikowi socjalnemu badanie takich zmiennych, jak: postawy, potrzeby, motywy, dążenia, zainteresowania klienta, a także jego zdolności w zakresie poznania i myślenia. Pracownik socjalny, analizując dokumenty dotyczące klienta, ma możliwość określenia jego sytuacji w aspekcie psychologicznym, społecznym, zawodowym i na tej podstawie opracowania planu pracy socjalnej.

10 4. WYWIAD ŚRODOWISKOWY często rodzinny, przeprowadzany jest, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Polityki Społecznej z 19 kwietnia 2005roku, w celu ustalenia sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej osób i rodzin. W przypadku stwierdzenia przemocy w rodzinie, pracownik socjalny wypełnia formularz Pomoc Społeczna - Niebieska Karta, stanowiący załącznik do rodzinnego wywiadu środowiskowego. Rodzinny wywiad środowiskowy przeprowadza pracownik socjalny również na potrzeby jednostki organizacyjnej pomocy społecznej z terenu innej gminy. W przypadku ubiegania się o przyznanie świadczenia z pomocy społecznej po raz kolejny, a także w przypadku, gdy nastąpiła zmiana danych zawartych w wywiadzie, sporządza się aktualizację wywiadu. W przypadku osób korzystających ze stałych form pomocy, aktualizację sporządza się nie rzadziej, niż co sześć miesięcy, nawet w przypadku braku zmiany danych. 5. ROZEZNANIE W ŚRODOWISKU umożliwia pracownikowi socjalnemu dokonanie diagnozy i analizy sytuacji klienta poprzez kompletowanie informacji pozyskanych od klienta oraz przez rozeznanie sytuacji w miejscu jego przebywania. Rozeznanie w środowisku umożliwia pracownikowi socjalnemu pozyskiwanie informacje o kliencie z różnych źródeł z placówek, Ośrodków Pomocy Społecznej, od różnego służb mundurowych oraz od rodziny KONTRAKT SOCJALNY stanowi pisemną umowę, zawartą pomiędzy pracownikiem socjalnym a osobą ubiegającą się o pomoc, określającą uprawnienia i zobowiązania stron umowy, w ramach wspólnie podejmowanych działań zmierzających do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej osoby lub rodziny. Kontrakt Socjalny zawiera się w przypadkach, kiedy w celu poprawy niekorzystnej dla klienta sytuacji, niezbędne jest uaktywnienie klienta dla wykorzystania przez niego własnych uprawnień, zasobów i możliwości. W Kontrakcie Socjalnym, pracownik socjalny i klient zgadzają się, co do problemu(ów), który(e) będą starali się rozwiązywać. Obie strony akceptują jednocześnie, że w trakcie ich pracy mogą być potrzebne zmiany ustaleń, wymagające jednak kontynuacji działań, w oparciu o aktualną sytuację. W Kontrakcie Socjalnym zostaje zgodnie ustalone minimum czasu, potrzebnego na wspólną pracę oraz konkretne działania, do jakich w tym czasie zobligowane są obie strony (np. klient spotka się z pracownikiem socjalnym co najmniej trzy razy, weźmie udział w zajęciach klubu pracy, będzie uczestniczył w czterech sesjach grupy AA). Pracownik socjalny i klient zgadzają się w Kontrakcie Socjalnym, że w następnej fazie nastąpi gromadzenie informacji o problemie, samym kliencie i jego sytuacji (diagnozowanie), co pozwoli na sformułowanie celów i środków ich osiągania. Klient, w ramach Kontraktu Socjalnego, zobowiązuje się, iż będzie współpracował zarówno w dostarczaniu informacji na temat podejmowanych przez siebie przedsięwzięć, jak i w ustalaniu celów. Pracownik socjalny, w ramach Kontraktu Socjalnego, zobowiązany jest do określenia wymaganych informacji i uzasadnienia potrzeby ich gromadzenia. W ramach Kontraktu Socjalnego, pracownik socjalny i klient ustalają dodatkowe wymagania dotyczące ich zobowiązań, dotyczące chociażby wzajemnego informowania w sytuacjach, kiedy nie będą mogli się spotkać bądź wystąpienia zmian w określonych wcześniej warunkach. W obowiązującym porządku prawnym w Polsce istnieją dwa rodzaje kontraktów możliwych do wykorzystania w pracy z ludźmi bezdomnymi Kontrakt Socjalny oraz Indywidualny Program Wychodzenia z Bezdomności. Oba dokumenty powielają się. Z interpretacji zapisów prawnych wynika,

11 iż nie do końca jasne i czytelne są różnice pomiędzy tymi dwoma narzędziami. Część interpretacji wskazuje, że po wprowadzeniu do prawodawstwa Kontraktu Socjalnego, Indywidualny Program Wychodzenia z Bezdomności nie ma mocy prawnej. W związku z brakiem jednoznacznej interpretacji proponujemy wykorzystanie obu tych narzędzi 6. Kluczem do zastosowania tego rozwiązania jest założenie, iż całościowy program stanowi Indywidualny Program Wychodzenia z Bezdomności, natomiast jego elementy stanowią Kontrakty Socjalne zawierane na mniejsze zadania i działania, prowadzące do realizacji całościowego planu. Kontrakt Socjalny, zawierany z osobą bezdomną powinien być dwustronny podpisywany przez osobę bezdomną i pracownika socjalnego, zatrudnionego w organizacji pozarządowej. Kontrakt ten będzie wytyczał cele wspólnej pracy oraz wskazywał narzędzia do ich realizacji. Kontrakt musi być wypracowywany we współpracy z klientem oraz odzwierciedlać jego realne potrzeby i zasoby. Kontrakt powinien przewidywać tryb monitorowania jego rezultatów oraz możliwości jego weryfikacji. 8. INDYWIDUALNY PROGRAM WYCHODZENIA Z BEZDOMNOŚCI (IPWzB) 7 Indywidualny Program Wychodzenia z Bezdomności jest dokumentem nadrzędnym wobec Kontraktu Socjalnego, opracowanym na podstawie dokładnej diagnozy i analizy sytuacji życiowej osoby bezdomnej 8. Zawiera plan działania do realizacji wszystkich celów, określonych w Kontrakcie Socjalnym. Indywidualny Program Wychodzenia z Bezdomności obejmuje: 1. diagnozę sytuacji osoby bezdomnej, 2. planowane do realizacji zadania w zakresie rozwiązywania problemu, wraz z ich harmonogramem oraz wykazem podmiotów i osób wspierających osobę bezdomną w realizacji programu 9. Indywidualny Program Wychodzenia z Bezdomności opracowywany jest z osobą bezdomną przez pracownika socjalnego organizacji pozarządowej, przy współudziale pracownika socjalnego Ośrodka Pomocy Społecznej. Może uwzględniać wszelkie środki pomocy, jakimi dysponuje Ośrodek Pomocy Społecznej, współrealizujący program. 127 REALIZACJA INDYWIDUALNEGO PROGRAMU WYCHODZENIA Z BEZDOMNOŚCI W ramach Indywidualnego Programu Wychodzenia z Bezdomności współpraca pomiędzy osobą bezdomną, pracownikiem socjalnym organizacji pozarządowej i pracownikiem 6 ROZWIĄZANIE TO ZASTOSOWANO W RAMACH PROJEKTU AGENDA BEZDOMNOŚCI STANDARD AKTYWNEGO POWROTU NA RYNEK PRACY. 7 INDYWIDUALNY PROGRAM WYCHODZENIA Z BEZDOMNOŚCI W ZAPROPONOWANYM KSZTAŁCIE, WYPRACOWANY ZOSTAŁ PRZEZ PRACOWNIKÓW TOWARZYSTWA POMOCY IM. ŚW. BRATA ALBERTA KOŁO GDAŃSKIE, W RAMACH PROJEKTU AGENDA BEZDOMNOŚCI STANDARD AKTYWNEGO POWROTU NA RYNEK PRACY. NAD INDYWIDUALNYM PROGRAMEM WYCHODZENIA Z BEZDOMNOŚCI PRACOWAŁO 11 PRACOWNIKÓW DZIAŁU POMOC INSTYTUCJONALNA, EDUKACJA I PRACA, ZATRUDNIONYCH W CENTRUM REINTEGRACJI SPOŁECZNEJ I ZAWODOWEJ ORAZ PRACOWNICY SOCJALNI MIEJSKIEGO OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ W GDAŃSKU, SOPOCIE I GDYNI. 8 WSKAZANE JEST, ABY DIAGNOZA AKTUALNEJ SYTUACJI ŻYCIOWEJ OSOBY BEZDOMNEJ BYŁA TWORZONA PRZY WSPÓŁPRACY DORADCY ZAWODOWEGO, PSYCHOLOGA ORAZ PRZY WYKORZYSTANIU INFORMACJI PŁYNĄCYCH OD PRACOWNIKA SOCJALNEGO Z OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ. OSOBA BEZDOMNA JEST KIEROWANA DO PSYCHOLOGA I DORADCY ZAWODOWEGO NA WNIOSEK PRACOWNIKA SOCJALNEGO ORGANIZACJI POZARZĄDOWEJ. 9 TĘ CZĘŚĆ WYPEŁNIA PRACOWNIK SOCJALNY ORGANIZACJI POZARZĄDOWEJ (PLACÓWKI) PRZY WSPÓŁUDZIALE PRACOWNIKA SOCJALNEGO OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ.

12 128 socjalnym Ośrodka Pomocy Społecznej dotyczy działań realizowanych w obszarze reintegracji społecznej, w trzech priorytetowych obszarach: edukacja, praca i mieszkalnictwo. Działania założone w Indywidualnym Programie Wychodzenia z Bezdomności W SFERZE EDUKACJI dotyczą podniesienia przez osobę bezdomną kompetencji społecznych, jej wtórną socjalizację, poprawę funkcjonowania psychospołecznego, zdobycie umiejętności poruszania się po instytucjach oraz nabywania wiedzy i umiejętności przydatnych w poszukiwaniu pracy i integracji społecznej. Osobami odpowiedzialnymi za wykonanie zadań w sferze edukacyjnej są, poza osobą bezdomną, asystent osoby bezdomnej, psycholog i pracownik socjalny organizacji pozarządowej 10. Zakres przewidzianych do realizacji zadań w tym obszarze znajduje swoje odzwierciedlenie w Indywidualnej Ścieżce Rozwoju 11, zawierającej pełen program w zakresie edukacyjnym zarówno w postaci proponowanej dla danej osoby bezdomnej oferty szkoleń interpersonalnych, zakresu pracy psychologicznej, jak i pracy terapeutycznej (również w obszarze terapii uzależnień). Nieodłącznym elementem reintegracji społecznej jest reintegracja zawodowa. Działania założone w Indywidualnym Programie Wychodzenia z Bezdomności W SFERZE ZAWODOWEJ koncentrują się na wzbudzeniu w osobie bezdomnej aktywności ukierunkowanej na powrót na rynek pracy oraz zwiększeniu jej szans zaistnienia na otwartym rynku pracy poprzez nabywanie i podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Osobami odpowiedzialnymi za wykonanie zadań w sferze zawodowej są, poza osobą bezdomną, asystent osoby bezdomnej, doradca zawodowy i pracownik socjalny organizacji pozarządowej 12. Zakres przewidzianych do realizacji zadań w tym obszarze znajduje swoje odzwierciedlenie w Indywidualnym Programie Rozwoju Zawodowego 13, zawierającym pełen program działań w zakresie zawodowym zarówno w postaci proponowanej dla danej osoby bezdomnej oferty szkoleń i kursów zawodowych, a także działań w obszarze realizacji przygotowania zawodowego i wzbudzania nawyku pracy. W SFERZE MIESZKALNICTWA głównym celem, jaki stawia sobie Indywidualny Program Wychodzenia z Bezdomności jest odzyskanie i utrzymanie przez osobę bezdomną pełnej samodzielności życiowej. Zadania realizowane w tym obszarze dotyczą zabezpieczenia osobie bezdomnej tymczasowego schronienia, poprawę jej warunków bytowych i funkcjonowania w środowisku, poprzez m.in. pomoc w poruszaniu się po instytucjach życia publicznego, pomoc finansową, rzeczową oraz prowadzoną z osobą bezdomną pracę socjalną. W tej sferze kluczowe jest ukierunkowanie działań na znalezienie i utrzymanie mieszkania, co może się odbywać poprzez mieszkania wspierane i treningowe. Osobami odpowiedzialnymi za wykonanie zadań w sferze mieszkalnictwa są, poza osobą bezdomną, asystent osoby bezdomnej, doradca zawodowy i pracownik socjalny organizacji pozarządowej oraz pracownik socjalny Ośrodka Pomocy Społecznej 14. Zadania dotyczące sfery mieszkalnictwa zawarte są bezpośrednio w Indywidualnym Programie Wychodzenia z Bezdomności i kontrakcie socjalnym. Realizacja tych zadań odbywa się poprzez wspieranie, towarzyszenie i monitorowanie. 10 ZAKRES OSÓB REALIZUJĄCYCH INDYWIDUALNY PROGRAM WYCHODZENIA Z BEZDOMNOŚCI MOŻE SIĘ ZMIENIAĆ W ZALEŻNOŚCI OD ZASOBÓW POSIADANYCH PRZEZ DANĄ ORGANIZACJĘ. 11 WZÓR DOKUMENTU ZAMIESZCZONY JEST W ELEKTRONICZNEJ CZĘŚCI PODRĘCZNIKA. JEGO BARDZIEJ SZCZEGÓŁOWY OPIS ZNAJDUJE SIĘ W STANDARDZIE EDUKACJI I W CZĘŚCI PODRĘCZNIKA POŚWIĘCONEJ DIAGNOZIE. 12 ZAKRES OSÓB REALIZUJĄCYCH INDYWIDUALNY PROGRAM WYCHODZENIA Z BEZDOMNOŚCI MOŻE SIĘ ZMIENIAĆ W ZALEŻNOŚCI OD ZASOBÓW POSIADANYCH PRZEZ DANĄ ORGANIZACJĘ. 13 WZÓR DOKUMENTU ZAMIESZCZONY JEST W ELEKTRONICZNEJ CZĘŚCI PODRĘCZNIKA. JEGO BARDZIEJ SZCZEGÓŁOWY OPIS ZNAJDUJE SIĘ W STANDARDZIE AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ. 14 ZAKRES OSÓB REALIZUJĄCYCH INDYWIDUALNY PROGRAM WYCHODZENIA Z BEZDOMNOŚCI MOŻE SIĘ ZMIENIAĆ W ZALEŻNOŚCI OD ZASOBÓW POSIADANYCH PRZEZ DANĄ ORGANIZACJĘ.

13 Idealnym stanem jest realizowanie zadań we wszystkich sferach objętych Indywidualnym Programem Wychodzenia z Bezdomności przy współpracy osoby bezdomnej z asystentem 15. MODEL PRACY SOCJALNEJ SKIEROWANEJ DO LUDZI BEZDOMNYCH Wychodząc poza uniwersalne wskazówki, wpisane w istotę całej pracy socjalnej, niezwykle ważne jest zaprezentowanie charakterystyki modelu pracy socjalnej, zorientowanej stricte na osoby bezdomne i prowadzonej w ramach organizacji pozarządowych. Poniższa część prezentuje więc konkretne rozwiązania, jakie może stosować pracownik socjalny, wykonujący zadania w zhierarchizowanym systemie placówek świadczących pomoc na rzecz osób bezdomnych w ogrzewalni, noclegowni, schronisku, domu dla bezdomnych, w ramach mieszkalnictwa wspieranego, a także w obszarze integracji społecznej. Opisywany model wymaga współpracy opartej o znane i przyjęte oraz przestrzegane zasady i możliwości udzielania pomocy osobom bezdomnym, zarówno przez jednostki pomocy społecznej, jak i podmioty realizujące zadania. Każda placówka dla osób bezdomnych powinna świadczyć pracę socjalną w oparciu o współpracę z Ośrodkami Pomocy Społecznej oraz zasoby kadrowe w postaci pracownika socjalnego, koordynatora i opiekunów, wyznaczonych przez standardy pracy poszczególnych placówek. Kierowanie do placówek dla osób bezdomnych powinno odbywać się po dokonaniu diagnozy sytuacji klienta we wszystkich sferach życia: psychologicznej, zawodowej, socjalno-bytowej, zdrowotnej, mieszkaniowej, społecznej 16 oraz podejmowanej przez osobę aktywnej współpracy, w celu uzyskania zmiany własnej sytuacji w oparciu o dostępne na danym terenie placówki posiadające adekwatny, uwzględniający potrzeby klienta standard. Praca socjalna w placówkach powinna być prowadzona na każdym etapie hierarchizacji ośrodków, uwzględniając nie tylko możliwości danej placówki, ale przede wszystkim sytuację osoby bezdomnej. Wymaga ona regularnych spotkań całego zespołu pracowników zaangażowanych w przebieg pracy socjalnej, w celu umożliwienia ewaluacji i monitorowania procesu zaplanowanych aktywności osoby bezdomnej, zakresu odpowiedzialności poszczególnych partnerów. 129 W pracy socjalnej zorientowanej na osoby bezdomne należy rozróżnić pracę socjalną o charakterze podstawowym, od pracy o charakterze rozwiniętym i wyspecjalizowanym. Praca o charakterze podstawowym opiera się na diagnozie i sporządzeniu planu pomocy, uwzględniającym podstawowe informacje o danych personalnych, dokumentach tożsamości posiadanych przez klienta, jego stanie zdrowia, zatrudnieniu, zamieszkiwaniu, najpilniejszych potrzebach. Praca o charakterze rozwiniętym i wyspecjalizowanym zmierza do rozwiązania konkretnych problemów klienta poprzez indywidualną pracę i doprowadzenie do zawarcia kontraktu - Indywidualnego Programu Wychodzenia z Bezdomności oraz monitorowanie jego realizacji. PRACA SOCJALNA W ZHIERARCHIZOWANYM SYSTEMIE PLACÓWEK W zależności od rodzaju placówki, a jednocześnie niezależnie od tego, czy placówka spełnia standard minimalny, czy optymalny, zatrudniony w niej pracownik socjalny realizuje inny zakres działań i stawia sobie inne cele. 15 SZCZEGÓŁOWY ZAKRES I METODOLOGIA PRACY ASYSTENTA OSOBY BEZDOMNEJ ZNAJDUJE SIĘ W STANDARDZIE ASYSTOWANIA. 16 SZCZEGÓŁOWY OPIS PROWADZENIA DIAGNOZY ZAMIESZCZONY JEST W CZĘŚCI PODRĘCZNIKA POPRZEDZAJĄCEJ STANDARDY.

14 ETAP PIERWSZY. OGRZEWALNIA Praca socjalna, prowadzona w ogrzewalni, nakierowana jest głównie na przekazanie informacji o możliwościach uzyskania innego rodzaju pomocy niż schronienie. 130 ETAP DRUGI. NOCLEGOWNIA Praca socjalna, prowadzona w noclegowni, jest już znacznie rozszerzona i nakierowana jest na aktywność w kierunku: 1. ustalenia przez pracownika socjalnego właściwej dla klienta gminy 2. nawiązania kontaktu z pracownikiem socjalnym właściwego Ośrodka Pomocy Społecznej 3. ogólnego rozeznania przyczyn bezdomności, oczekiwań i potrzeb danej osoby bezdomnej 4. diagnozy wstępnej oraz oceny możliwości klienta i zakwalifikowania go do odpowiedniej placówki w hierarchii 5. skompletowania przez klienta niezbędnych dokumentów (dowodu tożsamości, książeczki RUM, książeczki wojskowej, książeczki ubezpieczeniowej) 6. rejestracji w Urzędzie Pracy 7. umożliwienia klientowi dostępu do lekarza pierwszego kontaktu 8. motywowania do podjęcia i kontynuacji leczenia, kompletowania dokumentacji lekarskiej dla potrzeb Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności i komisji lekarskiej ZUS 9. motywowania klienta do podjęcia leczenia uzależnień i utrzymania abstynencji 10. uczenia i egzekwowania zachowania przez klienta higieny osobistej 11. udzielania informacji o warunkach i możliwościach korzystania z różnych form pomocy 12. podejmowania innych działań, uwzględniających sytuację osoby bezdomnej i jej decyzję o rozszerzeniu zakresu pracy socjalnej już na tym etapie. ETAP TRZECI. SCHRONISKO (placówka przeznaczona dla osób podejmujących współpracę z pracownikami socjalnymi i pracownikami schroniska, w celu poprawy swojej sytuacji życiowej). Praca socjalna realizowana w schronisku nakierowana jest przede wszystkim na działanie w dziewięciu zasadniczych obszarach. Przewidują one aktywność pracownika socjalnego w kierunku: 1. realizowania działań z zakresu pracy socjalnej prowadzonej w noclegowni 2. przeprowadzenia diagnozy socjalno-bytowej i sytuacji prawno-alimentacyjnej osoby bezdomnej 3. sporządzenia planu pomocy klientowi 4. tworzenia i realizowania z osobą bezdomną kontraktów socjalnych 5. nawiązania i przywracania kontaktów z członkami rodziny osoby bezdomnej oraz odnawiania więzi rodzinnych 6. sprawdzania możliwości uzyskania przez osobę bezdomną pomocy ze strony krewnych 7. udzielania pomocy w załatwianiu spraw związanych z przydziałem lokalu mieszkalnego lub odzyskaniem utraconego mieszkania. W tym zakresie praca socjalna, odpowiednio na danym terenie, powinna obejmować: kontakt z Wydziałem Mieszkalnictwa Urzędu Miasta opiniowanie wniosków o przydział mieszkania dla osób niepełnosprawnych i klientów rokujących szansę na usamodzielnienie (mieszkanie kontraktowe) ułatwienie dostępu do porad prawnych i pomoc w przygotowaniu dokumentacji urzędowej

15 8. podejmowania przez osobę bezdomną aktywności wewnątrz placówki, poprzez: motywowanie przez pracownika socjalnego do wykonywania prac społecznie użytecznych na rzecz placówki i współmieszkańców organizowanie terapii grupowej, indywidualnej w tym grup samopomocy, pomocy psychoterapeutycznej podejmowania innych działań wspierających 9. pracy nad rozwiązaniem u osoby bezdomnej problemu choroby alkoholowej, poprzez: przedstawianie podjęcia leczenia, jako warunku kolejnych form pomocy współpracę ze specjalistycznymi ośrodkami diagnozy i leczenia uzależnień monitoring uczestnictwa w terapii wspieranie w procesie utrzymywania abstynencji. W schronisku powinien funkcjonować podział obowiązków w prowadzeniu pracy socjalnej. Każdy pracownik schroniska (opiekun) powinien odpowiadać za wdrażanie działań związanych z pracą socjalną. Raz w miesiącu powinny być realizowane obligatoryjne spotkania całego zespołu pracowników umożliwiające monitorowanie i ewaluację pracy. Dodatkowe spotkania powinny być realizowane w zależności od potrzeb. Oprócz ogólnej, praca socjalna realizowana w schronisku powinna również obejmować pracę ukierunkowaną na integrację społeczną oraz na integrację zawodową. PRACA SOCJALNA UKIERUNKOWANA NA INTEGRACJĘ SPOŁECZNĄ nakierowana jest na zapobieganie dalszemu wykluczeniu społecznemu osoby bezdomnej. Powinna być ona realizowana poprzez sześć generalnych grup aktywności pracownika socjalnego. Należą do nich: 1. motywowanie osób bezdomnych do wychodzenie na zewnątrz placówki ze swoimi propozycjami i działaniami 2. motywowanie osób bezdomnych do zmiany stylu życia poprzez realizację konkretnych projektów np. budzenie potrzeby podjęcia zatrudnienia, uzyskania stałego źródła dochodu, poprawę organizacji i jakości spędzania czasu wolnego, kształtowanie umiejętności gospodarowania posiadanymi zasobami finansowymi, kształtowanie nawyków higienicznych, prawidłowych kontaktów międzyludzkich i zachowań społecznych 3. zapewnienie udziału i dostępu do rozrywek kulturalnych wyjść do teatru, kina 4. współdziałanie z lokalnymi społecznościami (np. współorganizowanie lokalnych festynów) 5. umożliwienie dostępu do środków masowej komunikacji (internet) 6. inne działania wspierające, wynikające z potrzeb osób bezdomnych i specyfiki funkcjonowania placówki. 131 PRACA SOCJALNA UKIERUNKOWANA NA INTEGRACJĘ ZAWODOWĄ nakierowana jest na wzrost aktywności zawodowej osoby bezdomnej i progres jej samodzielności w tym obszarze. Powinna być ona realizowana poprzez dziewięć generalnych grup aktywności pracownika socjalnego. Należą do nich: 1. pomoc i obligowanie osoby bezdomnej do rejestracji w PUP oraz kompletowania dokumentów o przebiegu zatrudnienia

16 2. udzielanie wsparcia w kontaktach z urzędami, pomoc w pisaniu pism urzędowych i dokumentów aplikacyjnych 3. tworzenie klubów pracy ułatwiających kontakt z potencjalnymi pracodawcami 4. dostęp do ofert pracy 5. powstawanie w placówkach warsztatów pracy oraz ekip pracowniczych świadczących usługi na zewnątrz 6. tworzenie firm socjalnych oraz zatrudnianie w nich osób bezdomnych 7. uczestnictwo w zajęciach instytucji zmierzających do integracji zawodowej 8. organizowanie szkoleń i kursów zawodowych, w zależności od specyfiki regionu oraz potrzeb samych osób bezdomnych 9. inne działania wspierające, wynikające z potrzeb osób bezdomnych i specyfiki funkcjonowania placówki. 132 ETAP CZWARTY. DOM DLA BEZDOMNYCH (specjalistyczna placówka przeznaczona np. dla osób niepełnosprawnych i starszych). Praca socjalna realizowana w domu dla bezdomnych i skierowana do osób bezdomnych chorych i w podeszłym wieku, nakierowana jest przede wszystkim na działanie w jedenastu zasadniczych obszarach. Przewidują one aktywność pracownika socjalnego w kierunku: 1. motywowania osoby bezdomnej do podjęcia i kontynuacji leczenia, kompletowania dokumentacji lekarskiej dla potrzeb Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności oraz komisji lekarskiej ZUS 2. udzielania pomocy w kompletowaniu dokumentów o przebiegu zatrudnienia 3. udzielania wsparcia w kontaktach z urzędami i instytucjami 4. udzielania pomocy w ustaleniu uprawnień emerytalno-rentowych 5. udzielania pomocy w kompletowaniu dokumentacji do domów pomocy społecznej 6. nawiązywania kontaktów z członkami rodziny 7. sprawdzania możliwości uzyskania pomocy ze strony krewnych oraz wsparcie w odnawianiu więzi rodzinnych 8. zapewnienia pomocy duchowej w zależności od potrzeb, zgodnie z wyznaniem 9. udzielania pomocy w załatwianiu spraw związanych z przydziałem lokalu mieszkalnego lub odzyskaniem utraconego mieszkania. W tym zakresie praca socjalna, odpowiednio na danym terenie, powinna obejmować: kontakt z Wydziałem Mieszkalnictwa Urzędu Miasta opiniowanie wniosków o przydział mieszkania dla osób niepełnosprawnych i klientów rokujących szansę na usamodzielnienie (mieszkanie kontraktowe) ułatwienie dostępu do porad prawnych i pomoc w przygotowaniu dokumentacji urzędowej 10. zwiększanie aktywności osób bezdomnych wewnątrz placówki, poprzez: motywowanie do wykonywania prac społecznie użytecznych na rzecz placówki i współmieszkańców organizowanie terapii grupowej, pomocy psychoterapeutycznej zaangażowanie wolontariatu animowanie powstawania kółek zainteresowania oraz warsztatów zajęciowych w zależności od zainteresowań mieszkańców placówki działania samopomocowe

17 11. inne działania wspierające, wynikające z potrzeb osób bezdomnych i specyfiki funkcjonowania placówki. Oprócz ogólnej, praca socjalna realizowana w domu dla bezdomnych powinna również obejmować pracę ukierunkowaną na integrację społeczną. PRACA SOCJALNA UKIERUNKOWANA NA INTEGRACJĘ SPOŁECZNĄ nakierowana jest na zapobieganie dalszemu wykluczeniu społecznemu osoby bezdomnej. Powinna być ona realizowana poprzez sześć generalnych grup aktywności pracownika socjalnego. Należą do nich: 1. motywowanie osób bezdomnych do wychodzenie na zewnątrz placówki ze swoimi propozycjami i działaniami 2. motywowanie osób bezdomnych do zmiany stylu życia poprzez realizację konkretnych projektów np. budzenie potrzeby podjęcia zatrudnienia, uzyskania stałego źródła dochodu, podjęcia terapii na terenie placówki bądź na zewnętrz, poprawę organizacji i jakości spędzania czasu wolnego, kształtowanie umiejętności gospodarowania posiadanymi zasobami finansowymi, kształtowanie nawyków higienicznych, prawidłowych kontaktów międzyludzkich i zachowań społecznych 3. zapewnienie udziału i dostępu do rozrywek kulturalnych wyjść do teatru, kina 4. współdziałanie z lokalnymi społecznościami (np. współorganizowanie lokalnych festynów, organizowanie potańcówek, itd.) 5. umożliwienie dostępu do środków masowej komunikacji (internet) 6. inne działania wspierające, wynikające z potrzeb osób bezdomnych i specyfiki funkcjonowania placówki. 133 ETAP PIĄTY. MIESZKALNICTWO WSPIERANE Osoby bezdomne docierające do tego etapu w instytucjonalnym systemie pomocy powinny mieć zatrudnienie bądź/ i legitymizować się posiadaniem własnego źródła dochodu 17. Rolą pracownika socjalnego na tym etapie jest doprowadzenie do zawarcia kontraktu pomiędzy nim a osobą bezdomną oraz monitorowanie i realizacja tego kontraktu, a także jego ewaluacja. W ramach monitorowania i realizacji kontraktu, działania pracownika socjalnego powinny się koncentrować na: udzielaniu pomocy w adaptacji osoby w nowym środowisku dopilnowywaniu i sprawdzaniu terminowości uiszczania przez osobę bezdomną opłat czynszowych udzielaniu pomocy w planowaniu budżetu domowego udzielaniu pomocy w organizowaniu czasu wolnego zorganizowaniu dostępu do pomocy psychoterapeutycznej (dotyczącej syndromu bezdomności, problemów wynikających ze zmiany sytuacji życiowej, choroby alkoholowej, czy innych uzależnień) w uzasadnionych przypadkach udzielaniu wsparcia w sferze samodzielnego załatwiania spraw urzędowych, utrzymania abstynencji, utrzymania higieny osobistej i porządku w mieszkaniu prowadzeniu innych działań wspierających, w zależności od potrzeb danej osoby. Ewaluacja realizacji kontraktu powinna się w głównej mierze koncentrować na ocenie stopnia samodzielności funkcjonowania w środowisku. 17 ZATRUDNIENIE TO MOŻE BYĆ REALIZOWANE NA WOLNYM RYNKU LUB W INNYCH FORMACH, TAKICH JAK CENTRUM INTEGRACJI SPOŁECZNEJ CZY FIRMA SOCJALNA.

18 ETAP SZÓSTY. SAMODZIELNE MIESZKANIE Praca socjalna realizowana na etapie posiadania przez osobę samodzielnego mieszkania nakierowana jest przede wszystkim na podtrzymywanie takiego stanu rzeczy oraz udzielenia wszelkiego, zindywidualizowanego wsparcia, w przypadku, kiedy utrzymanie takiego status quo jest zagrożone. REKOMENDACJE WSKAZÓWKI PRAKTYCZNE Pracownika socjalnego obowiązują konkretne zasady pracy. Określają one czas pracy, liczbę klientów, do objęcia pomocą których jest zobligowany, narzędzia pracy, do których powinien mieć zapewniony dostęp. 2. Pracownik socjalny w udzielaniu świadczenia klientowi powinien kierować się konkretnymi zasadami traktowania klienta, nawiązującymi także do Standardu Etycznego. 3. W pracy pracownika socjalnego można wskazać konkretne etapy pracy, obejmujące analizę stanu wyjściowego, ocenę, projektowanie działań, podjęcie działań, monitoring i ocenę tych działań oraz ich zakończenie. 4. Praca pracownika socjalnego, specjalizującego się w pracy z osobami bezdomnymi, powinna być spójna z charakterem placówki, na terenie której pracuje, zależna od jej mieszkańców, a także powinna uwzględniać konkretne elementy, nakierowane na reintegrację społeczną i zawodową. 5. Pracownik socjalny, realizujący założenia reintegracji społecznej i zawodowej, powinien dbać o kontakt z innymi osobami (asystent osoby bezdomnej, psycholog, doradca zawodowy) oraz podmiotami, w proces reintegracji zaangażowanymi, bądź mogącymi mieć znaczenie przy jej realizacji (Ośrodki Pomocy Społecznej, organizacja pozarządowe, instytucje rynku pracy, społeczności lokalne). 6. Dla procesu reintegracji społecznej i zawodowej osób bezdomnych konieczne jest dokonanie przez pracownika socjalnego analizy informacji dotyczących wszystkich zakresów sytuacji życiowej, składającej się na indywidualny obraz bezdomności danej osoby. Zbierane i analizowane dane powinny uwzględniać siedem kluczowych aspektów: sytuację rodzinną osoby bezdomnej, jej sytuację materialną, mieszkaniową, zdrowotną, zawodową, a ponadto analizę problemu bezdomności danej osoby oraz zakres i formy udzielanej osobie bezdomnej pomocy. 7. Podstawowym źródłem informacji niezbędnych do dokonania prawidłowej diagnozy stanu osoby bezdomnej powinna być ona sama, podczas przeprowadzonego wywiadu środowiskowego. Część informacji pracownik socjalny może również pozyskać z: Ośrodków Pomocy Społecznej (dane dotyczące historii bezdomności, sytuacji życiowej, zakresu i czasu otrzymywanej pomocy), placówek i poradni dla osób bezdomnych (dane dotyczące sytuacji zdrowotnej), Urzędów Miast (informacje dotyczące prawa do lokalu socjalnego), sądów (informacje o zobowiązaniach alimentacyjnych), Zakładów Ubezpieczeń Społecznych (dane na temat prawa do świadczeń emerytalno-rentowych), Zespołów ds. Orzekania o Niepełnosprawności (dane na temat przysługującego stopnia niepełnosprawności), a ponadto organizacji pozarządowych, świadczących usługi na rzecz osób bezdomnych, przedstawicieli służby zdrowia, czy też innych podmiotów. 8. Podstawowym narzędziem pracy pracownika socjalnego, specjalizującego się w pracy z osobami bezdomnymi, powinien być Indywidualny Program Wychodzenia z Bezdomności, nadrzędny wobec Kontraktu Socjalnego. Powinien on zawierać zapis, popartej diagnozą, sytuacji osoby bezdomnej

19 oraz zapis wszystkich stawianych planów i działań, nakierowanych na reintegracją społeczną i zawodową oraz zaangażowanych w nią podmiotów. 9. Cele stawiane w Indywidualnym Programie Wychodzenia z Bezdomności powinny być: osiągalne (dostosowane do realnych możliwości i potrzeb osoby bezdomnej), jasno sprecyzowane (sformułowany w sposób jak najbardziej zrozumiały), możliwe do zmierzenia (zadania muszą być tak zrealizowane, aby po zakończeniu realizacji Indywidualnego Programu Wychodzenia z Bezdomności można było zmierzyć, w jakim stopniu rezultaty zostały osiągnięte), wspólne dla realizatorów (ważne zarówno dla osoby bezdomnej, jak i zaangażowanych w reintegrację specjalistów), pozytywnie sformułowane (jako początek czegoś nowego, lepszego, bardziej atrakcyjnego). 10. W całym procesie reintegracji społecznej i zawodowej osoby bezdomnej kluczowa jest współpraca pracownika socjalnego z wszystkimi osobami i podmiotami, które mogą być wsparciem w procesie usamodzielnienia się osoby bezdomnej. Autor: EWA SZCZYPIOR ekspert i AGNIESZKA MELLER osoba wspierająca oraz grupa standaryzacyjna ds. pracy socjalnej z osobami bezdomnymi Pomorskiego Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności Przedruk, modyfikacja i reprodukcja w jakiejkolwiek postaci całości lub części standardu bez podania źródła i pisemnej zgody Pomorskiego Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności jest zabroniona. Cytowanie standardu wymaga podania z imienia i nazwiska autora/ów oraz wydawcy, jakim jest Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności. 135

20 KOMENTARZ EKSPERTA DO STANDARDU: OPRACOWANIE PRZEZ POMORSKIE FORUM NA RZECZ WYCHODZENIA Z BEZDOMNOŚCI STAN- DARDU PRACY SOCJALNEJ Z OSOBAMI BEZDOMNYMI POSTRZEGAM JAKO POSZERZENIE OFERTY POMOCY O NOWE FORMY PRACY SOCJALNEJ Z TĄ GRUPĄ. PROFESJONALNIE PROWADZONA PRACA SOCJALNA MA DUŻE SZANSE POWODZENIA. POWINNA BYĆ PRZYCZYNĄ PRZEŁAMYWANIA STEREOTYPU OSOBY BEZDOMNEJ W SPOŁECZEŃSTWIE, A TAKŻE ZMIANY STEREOTYPOWEGO PATRZENIA NA BEZDOMNOŚĆ PRZEZ PRACOWNIKÓW POMOCY SPOŁECZNEJ. JEST SZANSĄ NA ZWIĘKSZENIE LICZBY OSÓB BEZDOMNYCH PODEJMUJĄCYCH WYSIŁEK USAMODZIELNIENIA SIĘ POPRZEZ REALIZACJĘ INDYWIDUALNYCH PROGRAMÓW WYCHODZENIA Z BEZDOMNOŚCI. MAM NADZIEJĘ, ŻE DOTYCHCZASOWE PRAKTYKI CZĘŚCI PRACOWNIKÓW SOCJALNYCH, POLEGAJĄCE JEDYNIE NA KIEROWANIU OSÓB BEZDOMNYCH DO PLACÓWEK, BĘDĄ POSZERZONE O WŁASNE KONCEPCJE PROFESJONALNEJ PRACY SOCJALNEJ Z TĄ GRUPĄ. TYM SAMYM BĘDZIE MOŻLIWA DO PROWADZENIA FAKTYCZNA WSPÓŁPRACA WSZYSTKICH PARTNERÓW ZAJMUJĄCYCH SIĘ TĄ SAMĄ OSOBĄ, A SAMI LUDZIE BEZDOMNI BĘDĄ CZULI SIĘ CZYNNYMI UCZESTNIKAMI PODEJMOWANYCH DZIAŁAŃ. ZDZISŁAWA ŁUGOWSKA pracownik socjalny, polityk społeczny, organizator pomocy społecznej, pracownik Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Sopocie, od 1994 roku Zastępca Dyrektora MOPS w Sopocie, a od 2008 roku członek Prezydium Pomorskiego Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności.