Alkoholizm młodzieży

Transkrypt

1 Hanna Paduch nauczyciel ZSR-CKU w Miętnem Alkoholizm młodzieży Wprowadzenie czy problem w ogóle istnieje? Zjawisko picia alkoholu przez młodzież stało się w ostatnich latach jednym z podstawowych problemów społecznych w naszym kraju. Przestał dziwić widok podpitego nastolatka na ulicy i informacje w mediach o liczbie zatrzymanych małoletnich w stanie nietrzeźwym. Normą staje się picie alkoholi niskoprocentowych przez młodzież, a wszelkie imprezy młodzieżowe nieodłącznie kojarzone są z alkoholem, nierzadko też z narkotykami. Zjawisko alkoholizmu młodzieży jest zauważane, dyskutowane i badane już od kilku lat. Z badań wykonanych już pod koniec roku wyłania się następująca lista kluczowych problemów współczesnej Polski: 1.bezrobocie 2.agresja i przemoc na ulicach 3.spadek stopy życiowej 4.alkoholizm młodzieży 5.alkoholizm 6.narkomania 7.sytuacja mieszkaniowa 8.przestępczość pospolita 9.przemoc w rodzinie. Oznacza to, że alkoholizm młodzieży postrzegany jest przez społeczeństwo jako osobny i bardziej palący problem. Z ogólnopolskich badań ankietowych ESPAD - 3 ("Europejski Program Badań Ankietowych w szkołach na temat używania alkoholu i narkotyków" realizowany przez Instytut Psychiatrii i Neurologii we współpracy z Radą Europy. Badanie sfinansowane przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii i Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych), wynikają przerażające dane, pokazujące olbrzymią skalę problemu. Poniższe wykresy wyrażają w procentach ilości osób, które twierdząco odpowiedziały na zadane pytania. Piłem(am) alkohol w ciągu ostatnich 3 dni Upiłem(am) się w ciągu ostatnich 3 dni 65,8 78, ,2 37,2

2 Te same dane w rozgraniczeniu na dziewczęta i chłopców. Piłem(am) alkohol w ciągu ostatnich 3 dni 9 71,5 73,2 7, dziew częta chłopcy 84,6 Upiłem(am) się w ciągu ostatnich 3 dni ,1 3,8 1 dziew częta chłopcy 47,7 26,5 Należy przy tym dodać, że porównując odpowiedzi z roku 1999 i z roku 3 w grupie młodzieży 15-letniej zanotowano dość znaczny wzrost pijących (około5%), przy jednoczesnym niewielkim spadku odsetka upijających się (około 1,5%). Analiza tych danych nie pozostawia wątpliwości, że istnieje problem alkoholizmu młodzieży w Polsce i jego skala jest porażająco wielka. Podłoże alkoholizmu młodzieży Taki rozwój sytuacji ma swój początek w latach 9-tych wraz ze zmianami społecznogospodarczymi w naszym kraju, które - wskutek otwarcia na Zachód - spowodowały przemiany obyczajów i modeli wychowawczych, głównie w kierunku liberalizacji norm zachowania i wychowania. Właściwie do końca lat -tych panował model "abstynencyjny" w podejściu do picia nieletnich. Granicą abstynencji był wiek 18 lat i nikt tej granicy nie kwestionował i mimo, że nastolatki łamały tę granicę powszechnie, to nie było przyzwolenia ani rodzicielskiego, ani społecznego na takie zachowania. Od lat 9-tych zmieniły się "normy": wprawdzie pełna abstynencja w dorosłym życiu może być celem wychowania, lecz nie jest to jedyne akceptowane kulturowo rozwiązanie i jak widać z obserwacji stosowane rzadko. Na taką sytuację miała wpływ umiejętnie przeprowadzona akcja reklamowa piwa. Zdecydowanie poprawiono estetykę opakowań piwa oraz lokali, w których je sprzedawano, przy jednoczesnym znacznym zwiększeniu ilości punktów sprzedaży. Pojawiło się mnóstwo reklam piwa: z wielkich bilbordów na ulicach patrzyli weseli młodzi ludzie z kufelkiem w ręku, w mediach znane i lubiane twarze osób publicznych zachęcały do napicia się piwa a starszy pan proponował piwo bezalkoholowe, znacząco przymrużając przy tym oko, stadiony w czasie meczy piłki nożnej krzyczały reklamami, a żaden letni festyn nie odbył się bez piwa. Już w 1997 roku w czasopiśmie Alkoholizm i narkomania przedstawiono alarmujące wnioski z badań dotyczących spożycia piwa. Zauważono niekorzystne zmiany w postawach społeczeństwa względem tego bądź co bądź alkoholowego napoju. Piwo, które dotąd postrzegane było jako symbol opilstwa, "awansowało" na symbol swobodnego trybu życia ludzi, którzy osiągnęli sukces i jest kojarzone raczej jako napój orzeźwiający niż alkoholowy (mimo iż zwiększono w nim zawartość czystego alkoholu).

3 W badaniach opinii publicznej ujawnia się wysoki procent rodziców akceptujących "doświadczenia z alkoholem" swoich dzieci jeszcze przed osiągnięciem pełnoletności. Pojawił się też pewien rodzaj przyzwolenia ze strony państwa: prawne ograniczenia dostępności napojów alkoholowych dla nieletnich są powszechnie łamane, ich niedozwolona reklama w znacznym stopniu adresowana jest do młodzieży, przy jednoczesnym braku sankcji dla łamiących prawo. Paradoksalnie logiczną konsekwencją musi być fakt, że picie alkoholu przez nastolatki stało się normą, sytuacją powtarzającą się cyklicznie, a nawet często. Coraz powszechniejsze picie prowadzące do nietrzeźwości wiąże się ze znacznym wzrostem ryzyka pojawienia się poważnych problemów. Pierwszym z nich będzie uzależnienie od alkoholu czyli alkoholizm. Jak objawia się uzależnienie od alkoholu Według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych, opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia WHO, o uzależnieniu od alkoholu (alkoholizmie) można mówić wówczas, kiedy stwierdzono występowanie co najmniej trzech z poniższej listy objawów, przez jakiś czas w ciągu ostatniego roku lub utrzymywanie się ich przez okres jednego miesiąca: silne pragnienie ("głód") lub poczucie przymusu picia alkoholu; subiektywne przekonanie o mniejszej możliwości kontrolowania zachowań związanych z piciem alkoholu tj. trudności w: - powstrzymywaniu się od picia, - kontrolowaniu długości picia ("ciągu"), - kontrolowaniu ilości wypijanego alkoholu; obecność fizjologicznych objawów zespołu abstynencyjnego (zespołu odstawienia), występujących po przerwaniu lub zmniejszeniu ilości wypijanego alkoholu albo picie alkoholu ze świadomością, że objawy odstawienia ulegną złagodzeniu; wzrost tolerancji na alkohol; postępujące zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub dotychczasowych zainteresowań na rzecz zdobywania alkoholu, picia oraz odwracania następstw picia alkoholu; picie alkoholu pomimo szkodliwych następstw (fizycznych, psychicznych i społecznych), o których wiadomo, że mają związek z piciem alkoholu. Czynniki ryzyka spożywania, nadużywania i uzależnienia od alkoholu u dorastającej młodzieży. Naukowcy zajmujący się badaniem sytuacji determinujących spożywanie i nadużywanie alkoholu dokonali podziału tychże czynników na dwie grupy: czynniki biologiczne i czynniki psychospołeczne. I. czynniki biologiczne a) uwarunkowania genetyczne Dzieci alkoholików częściej rozpoczynają picie w wieku dojrzewania oraz popadają w uzależnienie. Ta zależność nie dotyczy umiarkowanego spożycia alkoholu, na które największy wpływ mają czynniki środowiskowe. b) cechy osobowości Wyniki badań potwierdzają, że niektóre cechy osobowości wiążą się z większą podatnością na uzależnienia:

4 - impulsywność objawiająca się już w wieku przedszkolnym oraz nadruchliwość związana z deficytem uwagi (ADHD). Osoby, które w wieku 3 lat określano jako "nieopanowane" (tj. impulsywne, niespokojne i mające trudności ze skupieniem uwagi) dwukrotnie częściej były w wieku 21 lat diagnozowane jako uzależnione od alkoholu. - agresywność u dzieci w wieku 5-1 lat predestynuje do używania przez nie alkoholu w okresie dojrzewania - antyspołeczne zachowanie w dzieciństwie wiąże się z problemami alkoholowymi w wieku dorastania oraz nadużywaniem i uzależnieniem od alkoholu w wieku dorosłym - zaburzenia psychiczne w wieku dojrzewania prowadzą do regularnego picia c) czynniki wynikające z doświadczeń życiowych młodych ludzi - lęki i depresje Badania stwierdzają związek między nadużywanie alkoholu oraz lękami i depresjami. Ponieważ jednak stwierdzono zarówno sytuacje, w których alkoholizm był skutkiem depresji, sytuacje odwrotne (alkoholizm był przyczyną depresji) jak i sytuacje, w których objawy depresji pojawiły się równolegle z nadużywaniem alkoholu, a żadna z nich nie jest dominująca, nie można jednoznacznie stwierdzić, czy alkohol jest przyczyną, czy skutkiem lęków i depresji. - urazy psychiczne z dzieciństwa: doznanie przemocy fizycznej lub seksualnej, bycie świadkiem takiej przemocy Młodzi ludzie w okresie dorastania leczeni z powodu nadużywania alkoholu lub uzależnienia mieli więcej doświadczeń związanych z byciem ofiarą przemocy (fizycznej lub seksualnej), byciem świadkiem przemocy oraz innymi urazami. Młodzież poddawana leczeniu co najmniej sześciokrotnie częściej doświadczyła kiedykolwiek przemocy fizycznej oraz co najmniej osiemnastokrotnie częściej doznała przemocy seksualnej. W większości przypadków nadużycie poprzedzało spożywanie alkoholu. W grupie dorastających uzależnionych od alkoholu zespołu stresu pourazowego (PTSD) doświadczyło 13%, wśród nadużywających alkoholu - 1%. - pozytywne oczekiwania wobec alkoholu Sięgnięcie po alkohol może wynikać z niezdrowej ciekawości młodego człowieka, aby spróbować jak to smakuje, lub też z oczekiwania, że wypicie alkoholu przyniesie jakieś pozytywne skutki. Badania potwierdzają, że pozytywne oczekiwania i picie alkoholu wzajemnie wzmacniają się. Ci, którzy oczekują pozytywnych skutków picia, wyraźnie szybciej niż pozostali zmieniają sposób picia alkoholu (piją częściej i w większych ilościach). Ci, którzy nie spodziewają się aż tylu pozytywnych skutków picia alkoholu, w tym samym okresie albo wcale nie zaczynają pić alkoholu, albo tylko w nieznacznym stopniu zwiększają częstość picia i przeciętnie wypijane ilości alkoholu. Wyniki badań dotyczące oczekiwań alkoholowych potwierdzają, że istnieje konieczność jak najwcześniejszego uświadomienia dzieciom jeszcze zanim spróbują w jaki sposób picie alkoholu może wpływać na ich zachowania i jakie może mieć konsekwencje. II. czynniki psychospołeczne a) rodzice, środowisko rodzinne Rodzice i środowisko rodzinne poprzez wzorce zachowań w znaczący sposób determinują stosunek dziecka do alkoholu, a więc również ewentualne późniejsze problemy związane z alkoholem. Bardzo często inicjacja alkoholowa ma miejsce w domu, w czasie uroczystości rodzinnych i za przyzwoleniem rodziców. Rodzina przekazuje dziecku "pierwszą wersję" stosunku do alkoholu (od abstynencji, poprzez model umiarkowanego picia, aż po sytuację nadużywania alkoholu).

5 Pozytywne zachowania i postawy rodziców związane z piciem właściwie kształtują stosunek dziecka do alkoholu: chronią przed zbyt wczesnym rozpoczynaniem i kontynuowaniem picia przez młodzież. Dzieci, które rodzice przestrzegali przed piciem alkoholu oraz dzieci blisko związane ze swymi rodzicami rzadziej rozpoczynają picie, późniejszy jest też u nich wiek inicjacji alkoholowej, co obniża ryzyko późniejszych problemów. Z kolei brak wsparcia oraz kontroli ze strony rodziców, a także uboga komunikacja w rodzinie są związane z częstotliwością picia, intensywnym piciem oraz upijaniem się młodzieży. Również surowa, niekonsekwentnie stosowana dyscyplina oraz wroga lub odrzucająca postawa wobec dzieci są istotnymi przyczynami picia i problemów alkoholowych u dorastających. Czynnikiem zwiększającym ryzyko picia są też inne problemy rodzinne: rodzina niepełna, konflikty między rodzicami, kłótnie, rozwód, przemoc i agresja w rodzinie a także niewłaściwe wzorce ze strony starszego rodzeństwa. b) środowisko szkolne Szkoła jako instytucja ma ogromny wpływ na zachowania uczniów. Obok rodziny i grupy rówieśniczej stanowi środowisko, w którym młodzi ludzie spędzają zasadniczą część swojego czasu. Jest najważniejszym miejscem socjalizacji. W tym kontekście sięganie przez młodego człowieka po alkohol może być wyrazem niechęci do szkoły, niewłaściwego klimatu społecznego w szkole, niewłaściwych relacji między uczniami i nauczycielami. Czynnikami ryzyka mogą tu być: - niskie umiejętności szkolne nastolatków, - brak zainteresowania wybranym kierunkiem kształcenia, - niewłaściwe relacje w klasie (brak zainteresowania nauką przez znaczną grupę uczniów w klasie, narzucanie wzorców postępowań przez grupę uczniów), - poczucie niesprawiedliwego traktowania przez nauczycieli, - zbyt wysokie wymagania stawiane uczniom przez nauczycieli, - brak właściwych reakcji ze strony nauczycieli i dyrekcji na przejawy łamania regulaminów i zasad zachowania w szkole, - konflikty rodzinne wynikające z faktu, iż dziecko nie sprostało oczekiwaniom rodziców Sięganie po alkohol może być zarówno skutkiem, jak i przyczyną opisanych powyżej problemów szkolnych. c) środowisko rówieśnicze Charakterystycznym elementem procesu dorastania jest rosnąca rola otoczenia nastolatków przy równocześnie malejącej roli rodziców. Młodzi ludzie chętnie łączą się w grupy o wspólnych zainteresowaniach, celach i sposobach zachowania. Czynnikiem ryzyka jest picie przez rówieśników oraz akceptowanie przez nich picia. d) dostępność alkoholu i reklama Władze państwowe i lokalne mają realny wpływ na poziom spożycia alkoholu wśród nastolatków m.in. poprzez kształtowanie polityki w zakresie dostępności alkoholu. Ograniczenie dostępu do może być realizowane poprzez: - ograniczenie w zakresie ilości miejsc, w których można kupić alkohol (w tym miejsc, w których alkohol jest dostępny przez cała dobę) - wprowadzenie zakazu sprzedaży alkoholu osobom niepełnoletnim, - respektowanie tych zakazów i skuteczne sankcje dla łamiących przepisy - prowadzenie rozsądnej polityki cenowej

6 - ograniczenie możliwości reklamy alkoholu - kontrola sponsoringu imprez masowych Badania wskazują, że istnieje ścisły związek pomiędzy poziomem spożycia alkoholu przez młodzież a oglądaniem reklam napojów alkoholowych. Zdaniem ekspertów całkowity zakaz reklamy alkoholu przyczyniłby się do znacznej redukcji problemów związanych ze spożyciem alkoholu przez osoby niepełnoletnie. Konsekwencje nadużywania alkoholu Alkohol jest najczęściej używanym i nadużywanym przez młodzież środkiem psychoaktywnym. Jest określany jako "torujący narkotyk", gdyż często poprzedza używanie innych substancji odurzających. Konsekwencje używania i nadużywania alkoholu są znaczne zarówno w aspekcie zdrowotnym, jak moralnym, społecznym i ekonomicznym. Alkohol zagraża zdrowiu młodego człowieka: - ogranicza jego sprawność intelektualną - alkohol niszczy lub upośledza komórki mózgu - zaburza i deformuje osobowość - powoduje lub zwiększa ryzyko zachorowania na różne choroby: uszkodzenia wątroby, mięśnia sercowego, nowotwory jamy ustnej, gardła i przełyku, zaburzenia funkcji seksualnych, zaburzenia psychiczne, problemy stomatologiczne. Alkohol niszczy młodego człowieka w sensie moralnym: - pozbawia go zdrowego systemu wartości, - pozbawia szacunku dla siebie, - niszczy jego tożsamość, czyniąc niewolnikiem nałogu - niszczy więzi rodzinne - ogranicza lub uniemożliwia stworzenie w przyszłości normalnej rodziny. Alkohol jest przyczyną ryzykownych zachowań młodych ludzi, takich jak: - prowadzenie pojazdów pod wpływem alkoholu, brawurowa jazda, wielokrotnie kończąca się wypadkiem - ryzykowne zachowania seksualne: podejmowanie ryzykownego współżycia, bez zabezpieczeń, gwałty - podejmowanie ryzykownych działań (napady, kradzieże, rozboje, wandalizm) i bycie ich ofiarą Efektem takich zachowań jest często wejście w konflikt z prawem. Alkohol uniemożliwia młodemu człowiekowi normalne funkcjonowanie w społeczeństwie (nauka, praca, uczestnictwo w życiu publicznym). Alkohol niszczy młodego człowieka w sensie ekonomicznym, gdyż posiadane dobra (lub ich część) przeznacza na zakup alkoholu. W tym sensie jest obciążeniem dla swojej rodziny, która zwykle finansuje jego wydatki. Jest także obciążeniem dla całego społeczeństwa, które finansuje jego edukację (zwykle nie przynoszącą spodziewanych efektów), leczenie, resocjalizację, nie otrzymując nic w zamian. Podsumowanie Alkoholizm młodzieży jest jednym z najważniejszych problemów naszego kraju i ze względu na rozległe i długofalowe konsekwencje musi być zdecydowanie i skutecznie zwalczany. Największą rolę ma do spełnienia rodzina, która poprzez właściwe wzorce zachowań, pierwsza powinna uświadomić młodemu człowiekowi jakie są konsekwencje używania alkoholu.

7 Drugą ważną rolę muszą spełniać instytucje państwowe, które powinny oddziaływać poprzez właściwą politykę na dostępność alkoholu i jego reklamę. Państwo powinno też wygospodarować środki z budżetu na stworzenie młodym ludziom szans na kształtowanie i rozwój ich zainteresowań oraz stwarzać możliwości wykazywania aktywności w pozytywny sposób. Kolejną ważną rolę powinna spełniać szkoła, która popierając zasady wychowania wpojone przez rodzinę powinna przekazać młodemu człowiekowi wiedzę o uzależnieniach, promować zdrowy styl życia, oraz spostrzegać poprzez odpowiedni system diagnozowania powstawanie problemów alkoholowych u młodzieży. Działania tych ośrodków: rodziny, szkoły i państwa, wzajemnie wspierających się i uzupełniających mogą doprowadzić do zahamowania niekorzystnej tendencji rozpijania się młodzieży. Bibliografia: Centralny Ośrodek Metodyczny Poradnictwa Wychowawczo-Zawodowego MEN Problemy zagrożenia młodzieży uzależnieniem. Publikacje dla pracowników oświaty. Zeszyt 3. Warszawa Katarzyna Okuliczyn- Kozaryn, Anna Borucka Pozytywne oczekiwania wobec picia alkoholu a konsumpcja alkoholu przez młodzież. Analiza koncepcji i przykłady badań. Alkoholizm i Narkomania; Nr: 1,34/1999 Bogdan Prajsner Alkohol a młodzi Europejczycy u progu XXI wieku Alkohol i Nauka ; Nr 14/1 Janusz Sierosławski Czy bezwzględny zakaz jest do utrzymania? Świat Problemów; Nr 12/1 Magdalena Ślósarska Alkoholizm i choroby współwystępujące Alkohol i Nauka; Nr 8/ Anna Tabaczyńska Alkohol i AIDS Alkohol i Nauka; Nr 8/ Roger E. Vogler, Wayne R. Bartz Nastolatki i alkohol. Kiedy nie wystarczy powiedzieć nie. Warszawa Antoni Zieliński, Janusz Sierosławski Próg szkoły średniej i zawodowej a picie napojów alkoholowych przez dorastającą młodzież Alkoholizm i Narkomania; Nr 4,14/1