OD REDAKCJI. Przed nami najpiękniejszy miesiąc w roku - maj. Rozkwitają sady i ogrody. Wyglądają jakby wczoraj spadł na nie

Transkrypt

1 Nr 5/2012 Sandomierz, maj 2012 ISSN OD REDAKCJI Przed nami najpiękniejszy miesiąc w roku - maj. Rozkwitają sady i ogrody. Wyglądają jakby wczoraj spadł na nie śnieg i przysypał je białym puchem. W parkach kwitną kasztany. W szkołach czas matur. Wszystkim tegorocznym abiturientom Redakcja Sandomierskiej Strefy życzy połamania piór i pozytywnego zdania egzaminów. Nadchodzi czas urlopów i wypoczynku. Turyści licznie odwiedzają stary, ale jakże piękny Sandomierz. Ciekawych atrakcji spotkać tu można wiele, przyjemnie spędzić wolny czas i wypocząć. Pogoda na razie dopisuje. Prosimy o kontakt z naszą redakcją oraz przysyłanie uwag i materiałów mogąc w ten sposób współtworzyć nasze pismo. --Przypominamy o trwającym konkursie literackim na talent Sandomierza. Regulamin można pobrać z poniższych stron: 1

2 ZŁOTE MYŚLI Aby wytrwać w sztuce, trzeba czegoś innego i czegoś więcej niż wrodzonego talentu; trzeba namiętności i cierpienia, które wypełniają życie i nadają mu sens. H. Ibsen. Wielu trzyma się uparcie raz obranej drogi, lecz tylko nieliczni dążą konsekwentnie do swego celu. F. Nietzche. Piękno należy wesprzeć, bo tworzą je nieliczni, a potrzebuje wielu. J.W. Gethe. INFORMACJE Informujemy, że w dniu 20 kwietnia br. w czytelni Biblioteki Pedagogicznej w Sandomierzu odbyło się spotkanie z Karoliną Gajek, która zaprezentowała swoją książkę pt. Życie i działalność wydawniczo-księgarska sióstr Chodakowskich w Sandomierzu w latach Książka ta ukazała się nakładem Wydawnictwa Armoryka jako czwarta w tym roku, a szesnasta już w kolejności, z serii Biblioteka Tradycji Sandomierskiej. W spotkaniu między innymi udział wzięła zaproszona pani Renata Targowska krewna sióstr Chodakowskich. Zabierając głos w dyskusji pani Targowska podziękowała autorce książki za włożony trud w jej opracowanie oraz zapoznała zgromadzonych z dziejami rodziny Chodakowskich. Licznie 2

3 zgromadzona na spotkaniu publiczność, ciekawa jak powstawała ta książka, zadawała pytania autorki publikacji. Pytań nie było końca, bo temat ciekawy. Mimo bardzo młodego wieku pani Karolina Gajek wykonała wielką pracę gromadząc w prezentowanej książce tak wiele szczegółowych informacji, archiwalnych zdjęć i wiedzy o tym jakże zasłużonym sandomierskim wydawnictwie. Wstęp na spotkanie był wolny. Polecamy i zachęcamy czytelników do zapoznania się z treścią książki, którą można nabyć w Księgarni Literackiej im. Sióstr Chodakowskich, ul. Sokolnickiego 2, lub w księgarni internetowej Wydawnictwie Armoryka PROMOCJA KOLEJNEJ KSIĄŻKI Informujemy, wszystkich sympatyków i zainteresowanych, że w dniu 11 maja br. (piątek) o godz w czytelni Biblioteki Pedagogicznej przy ul. Sokolnickiego 4 w Sandomierzu odbędzie się promocja książki autorstwa Grzegorza Niedzielskiego Sandomierz mityczny. Książka omawia pradzieje Sandomierza, wyjaśnia wiele nie do końca poznanych kwestii (m.in. kontrowersyjną sprawę powstania Sandomierza na tzw. surowym korzeniu, czy istnienie dwu ośrodków władzy Sandomierza i Zawichostu obok siebie), ale w zasadniczej zajmuje się analiza etnologiczno-religioznawczą sandomierskich legend. Książka jest unikalna, tematyka taka jest w stosunku do Sandomierza omawiana po raz pierwszy, a w Polsce po raz drugi, bo dotychczas takich badań dorobił się tylko Kraków. Książka ta jako piąta w tym roku, a siedemnasta w kolejności, ukazała się nakładem Wydawnictwa 3

4 Armoryka w Sandomierzu z serii Biblioteka Tradycji Sandomierskiej. Serdecznie zapraszamy na bardzo ciekawe spotkanie z autorem książki. Wstęp wolny. Prowadzenie mgr Anna Strugalska i red. Joanna Sarwa. Historie znane i mniej znane JAK WOJEWODZIANKA SANDOMIERSKA CARYCĄ ZOSTAŁA cz. 2 Ojciec Maryny, Jerzy Mniszek piastował godność wojewody sandomierskiego i jednocześnie starosty lwowskiego. Natomiast główną rezydencją rodziny Mniszków był Sambor (na terenie dzisiejszej Ukrainy). Pochodził on z zamożnej rodziny czeskiej osiadłej w Polsce w pierwszej połowie XVI wieku. Karierę polityczną rozpoczął pod koniec panowania króla Zygmunta Augusta darzącego go szczególnym zaufaniem. Mniszek wypełniał bowiem dla króla różne misje specjalne i intymne m. in. sprowadzanie mu nałożnic. Za panowania Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy, Jerzy Mniszek bardzo szybko awansował. Od marca 1582 roku zajmował różne wysokie urzędy: najpierw kasztelana radomskiego, później był starostą sokalskim, samborskim i ozimińskim, zarządzał ruskimi żupami solnymi. W 1589 roku został wojewodą sandomierskim, a w cztery lata później starostą lwowskim. Mniszkowie byli spokrewnieni z wieloma znakomitymi, możnymi, a przy tym wpływowymi rodami magnackimi takimi jak: Tarłowie, Firlejowie, Oleśniccy, Stadniccy i inni. 4

5 Poprzez małżeństwo z Jadwigą z Tarłów posiadał różne dobra na ziemi Sandomierskiej. Skoligacony był z biskupem krakowskim Bernardem Maciejowskim mającym wielkie wpływy na dworze królewskim Zygmunta III Wazy. Rodzina wojewody sandomierskiego była bardzo liczna. Jerzy Mniszek miał pięciu synów i tyleż córek. Dumny, ambitny a przy tym rozrzutny Mniszek rozmiłowany w przepychu i zbytku zawsze żył ponad stan. Rozgałęzione stosunki rodzinne i sąsiedzkie, liczne i częste zjazdy, wspaniałe przyjęcia pochłaniały olbrzymie sumy. Posiadał ciągłe problemy finansowe. Jego wystawne życie doprowadziło do kłopotów finansowych i zadłużenia u osób prywatnych, a co najważniejsze nie płacił podatków królowi ze starostwa samborskiego i żup solnych. W 1603 roku król zniecierpliwiony krętactwami Mniszka wysłał do Sambora urzędnika celem egzekucji długów. Wówczas to dopiero Mniszek sprzedał majątek dziedziczony i spłacił królowi część długów w kwocie zł. W 1604 roku majątek Mniszków stał na krawędzi bankructwa i uratować mógł go jedynie cud. Taki cud w postaci Dymitra się zdarzył. Kim był Dymitr, najpierw jako oblubieniec Maryny córki Mniszka a później jej mąż i car Rosji a zarazem zięć tak kontrowersyjnej osobistości jaką była postać samego Jerzego Mniszka. Jak określić postać Dymitra Samozwańca? Otóż po kolei. W drugiej połowie XVI wieku w Rosji na tronie carskim zasiada jedna z dominujących w historii carów rosyjskich postać syn Wasyla III - Iwan zwany Groźnym. Był to czas nieustannej walki między rosyjskimi bojarami a carem o władzę. 5

6 Bojarzy dążyli do decentralizacji państwa rosyjskiego natomiast - Iwan do centralizacji absolutnej władzy carskiej i ukrócenia władzy bojarów. Częste wojny ze Szwecją i Turcją oraz walki wewnętrzne zmuszały cara do kierowania państwem twardą ręką. Iwan Groźny zmarł w 1584 roku zostawiając Rosję w bardzo złej kondycji. Po jego śmierci na tronie Moskwy pozostał słaby, mało zdolny do sprawowania władzy syn Iwana Fiodor. Od początku swego panowania wykazywał się absolutną niezdolnością do sprawowania władzy. Jego dziwne zachowania dyskredytowały go jako władcę. W tej sytuacji do głosu doszli bojarowie, którzy chcieli go od władzy odsunąć. Najpoważniejszym pretendentem do tronu był ulubieniec Iwana inteligentny, przystojny i władczy Borys Godunow, który w tym czasie pełnił służbę na dworze Fiodora. Car Fiodor nie mając potomka zaczął odsuwać się od władzy i zdawać rządy na Godunowa. Fiodor umarł w 1598 roku. Zostając carem Borys Godunow posiadł pełną władzę w Rosji, umacniał ją, a przy tym zaczynał wyszukiwać ewentualnych rywali do tronu. Jednym i zarazem najpoważniejszym z nich był syn Iwana Groźnego z ostatnią jego żoną Marią Nogaj trzyletni Dymitr. Iwan Groźny miał 6 żon, a prawo kanoniczne cerkiewne zezwalało mężczyźnie mieć tylko 3 żony, przez to Dymitr uznawany był przez to prawo za dziecko nieślubne, nie mające prawa do objęcia tronu. Mimo tego Dymitr uważany był za głównego rywala Borysa Godunowa i dlatego został wraz z matką zesłany do oddalonego 300 km od Moskwy Uglicza, gdzie mieli tam przebywać w należytym dobrobycie do końca życia. 6

7 Dwór carski Godunowa stosował terror wobec przeciwników, jednym z przejawów tego było polecenie zamordowania znajdującego się w Ugliczu małoletniego Dymitra. Polecenie to zostało wykonane. Zamordowany został chłopiec, którym według powszechnego mniemania miał być młodociany carewicz Dymitr. Tymczasem od dnia śmierci Dymitra w 1591 roku krążyły pogłoski, że młodzieniec pochowany w Ugliczu nie jest Dymitrem, a prawdziwy książę Dymitr uszedł z życiem zabójcy i przebywa w bezpiecznym miejscu. Od 1602 roku pogłoski te stawały się coraz powszechniejsze, a w 1604 roku uwagę Moskwy zwrócił uwagę młody mężczyzna podający się za carewicza Dymitra. Wcześniejsze losy tego młodzieńca znanego później jako Dymitr Samozwaniec spowite są tajemnicą, tak jak jego roszczenia do tronu carskiego. On sam twierdził, że w dzieciństwie mieszkał w domu Fiodora. Inni powiadali, że musiał uciekać i błąkać się udając mnicha, błąkał się po stepach Ukrainy jako członek bandy kozackiej. Jeszcze inni mówili, że ukrywał się na dworach szlachty ukraińskiej pracując tam w kuchniach, stajniach itp. Faktem jest, że na początku XVII wieku znalazł się w Polsce na służbie u księcia Adama Wiśniowieckiego właściciela rozległych majątków położonych blisko granicy rosyjskiej. W 1603 roku jesienią Dymitr kiedy został poniżony w gniewie przez księcia Adama Wiśniowieckiego, oświadczył, że nie byłby tak traktowany gdyby wiedziano że jest carewiczem. Na potwierdzenie swoich słów pokazał księciu wysadzony klejnotami krzyż, który - jak powiedział - pochodził z klejnotów carskich i towarzyszył ceremonii jego chrztu. 7

8 Czy książę Adam Wiśniowiecki uwierzył w tę historię czy nie - to faktem historycznym pozostaje, że sytuację wykorzystał do zaatakowania znienawidzonego przez siebie cara Borysa Godunowa. W marcu 1604 roku Wiśniowiecki przedstawił Dymitra i jego historię królowi Zygmuntowi III Wazie, który szukał pretekstu do wmieszania się w dynastyczne sprawy Rosji. Król uwierzył w opowieść młodego Dymitra i uznał go za carewicza, dziedzica rosyjskiego tronu a tym samym udzielił mu poparcia w objęciu tronu carskiego. Odtąd toczy się historia, która obfituje w wydarzenia ogromnego przelewu krwi, mordów, spustoszeń, głodu, bólu i cierpienia. Był to okres zwany przez wielu Dymitriadą albo Wielką Smutą. Ważnym wątkiem tego okresu będzie romans, małżeństwo i dzieje Maryny Mniszkówny jedynej Polki na tronie carskim. Służąc na dworze Adama Wiśniowieckiego Dymitr przybył pewnego dnia do Sambora głównej siedziby rodziny Jerzego Mniszka. Warto przypomnieć, że książę Wiśniowiecki był zięciem Jerzego Mniszka. Dymitr przebywając na dworze Mniszka poznał córkę wojewody sandomierskiego, która mogła mieć w tym czasie około lat. Była piękną, młodą, rozumną i dumną arystokratką o niebywałej urodzie i pięknych oczach. Dymitr poznawszy ją i wiedząc kim jest nawiązał z nią romans i ożenił się zgodnie z prawem i obyczajem. Kiedy w kwietniu 1605 roku zmarł car Rosji Borys Godunow, przed Dymitrem pojawiły się szanse i nowe możliwości. Czy miłość Dymitra do Maryny była prawdziwa? Czy może było to wyrachowanie? 8

9 To pozostanie tajemnicą. Ożenek z Polką, córką wpływowego magnata, zdobycie przez to jego poparcia (za ogromne dobra), oraz poparcie króla polskiego w dążeniu do zdobycia tronu Rosji usuwa w cień tezę o czystej wielkiej miłości. Potwierdzają to także wzmianki, że Dymitr posiadał około trzydzieścioro dzieci z różnymi kobietami z którymi miał kontakt jeszcze przed objęciem korony, jak i później, kiedy już przebywał w Moskwie i był carem Rosji. Dymitr Samozwaniec niezwłocznie po śmierci Godunowa zostaje obwołany nowym carem, a ten zwrot w Moskwie był wielkim zaskoczeniem dla wielu. Już w listopadzie 1605 roku jego żoną zostaje Maryna Mniszkówna, córka wojewody sandomierskiego. Ojciec zgodził się na ślub córki z carem, od którego zażądał, oprócz obiecanych wcześniej dla siebie Siewierszczyzny i Smoleńska, majątków dla córki, której miały przypaść Psków i Nowogród. Ślub miał wspaniałą oprawę. Na weselu bawił sam król Zygmunt III Waza. Na krakowskim rynku małżeństwu błogosławił nuncjusz papieski, kardynał Bernard Maciejowski. Na zaślubiny zjechało około 1000 gości (z samej Moskwy przybyło ich 300). Panna młoda była ubrana w białą suknię altembasową, haftowaną suto perłami i drogimi kamieniami. Na głowie miała koronę. Podczas ceremonii ślubnej przy Marynie stanęła królowa Anna, a za nimi 10 letni królewicz Władzio. Do kaplicy zbudowanej w jednej z sal kamienicy Firleyów Marynę wprowadził wojewoda łęczycki. Ale co tu ciekawe. Na ślubie zabrakło pana młodego. Reprezentował go poseł Afanasij Własiew. Małżonkowie mieli się spotkać dopiero za kilka miesięcy. 9

10 Kardynał Maciejowski odebrał przysięgę od panny młodej, wysłuchał wyjaśnień wysłannika carskiego i udzielił sakramentu. W marcu 1606 roku Maryna Mniszkówna z ojcem i orszakiem weselnym liczącym trzy tysiące osób wyruszyła do Moskwy. Jej koronacja, a także ponowne zaślubiny z Dymitrem odbyły się 8 maja w soborze Uspienskim na Kremlu. Szczęśliwe życie Maryny i Dymitra trwało bardzo krótko. W Moskwie 27 maja 1606 roku wybuchł bunt. Zginęło wielu Polaków. Zginął także car Dymitr. Prochami Dymitra buntownicy mieli nabić armatę i wystrzelić je w kierunku zachodu - tam, skąd Samozwaniec przybył. Maryna ocalala, ale wkrótce później wraz z ojcem została schwytana i trafiła do więzienia. Po śmierci Dymitra nowym władcą Rosji obwołano Wasyla Szujskiego, ale też w owym czasie pojawiło się aż dwóch Dymitrów, którzy mieli ocaleć z buntu. Jeden z nich miał być wykreowany przez Polaków, który jeszcze raz miał zaangażować się w sprawy Rosji. Wokół niego to skupiła się młodzież polska i kozacka. Wyruszyła ona na starcie z wojskami carskimi pod Błochowem, gdzie odnieśli zdecydowane zwycięstwo. Następnie ruszyły na Moskwę odnosząc kolejne zwycięstwo w starciach m.in. nad rzeką Chodynką. Car Wasyl Szujski, aby załagodzić spór uwolnił carycę Marynę, jej ojca i wielu innych Polaków z więzienia oraz zgodził się na podpisanie czteroletniego rozejmu. Jerzy Mniszek kiedy odzyskał wolność ogłosił, że odnaleziony Dymitr to jego zięć. Także Maryna potwierdziła, że ów mężczyzna jest jej mężem. Czy odnaleziony Dymitr był na pewno mężem Maryny? Czy naprawdę w to uwierzyła? 10

11 To tylko spekulacje. W sierpniu 1609 roku Dymitr odzyskał koronę carską i został władcą Rosji. Wkrótce potem Maryna urodziła syna Iwana. Na ponownym małżeństwie Maryny i Dymitra raz jeszcze zarobił wojewoda sandomierski Mniszek. Miał otrzymać od Dymitra 300 tys. rubli i 14 zamków pogranicznych. W Moskwie ciągle powstawały zamieszki i bunty. Szczęściem rodzinnym Maryna nie nacieszyła się zbyt długo. W 1610 roku w czasie walk zginął jej mąż. Zakończenie dziejów Maryny jest smutne. Po śmierci cara Dymitra Maryna związała się z atamanem Iwanem Zaruckim, który przejął dowództwo nad wojskami Samozwańca. Planowali, że syn Maryny i Dymitra Iwan w przyszłości obejmie tron Rosji, ale w Moskwie wciąż dochodziło do buntów i walk. Ataman Zarucki został stracony, a Maryna Mniszkówna wraz z synem uciekła w głąb Rosji za Ural. Została tam pojmana i sprowadzona do Moskwy. Za związek z samozwańcami Maryna zapłaciła wysoką cenę. Zginęła w 1614 roku. Na rozkaz cara Michała Romanowa w Moskwie powieszono także jej syna Iwana. W ten sposób wyeliminowany został potencjalny następca tronu. Śmierć Maryny owiana jest mgiełką tajemnicy. Oficjalnie zmarła w więzieniu. Powszechnie jednak mówi się, że została zamordowana, inni wypowiadają się, że została żywcem zamurowana w wieży w podmoskiewskim zamku Kołomnie. W Rosji caryca Maryna nie cieszyła się poważaniem. Wątki tej opowieści dotykają naszej historii, także historii Ziemi Sandomierskiej o której nie powinniśmy zapominać. Opracował: Andrzej Cebula 11

12 Obraz Szymona Boguszowicza z roku 1606, ze zbiorów na Wawelu: Wojewodzianka sandomierska i caryca rosyjska Maryna Mniszchówna najjaśniejsza wielka władczyni Maria Juriewna, wielka księżna pskowska i nowogrodzka w stroju koronacyjnym... Skończyła tak, jak kończą wszyscy... Sandomierska Strefa. WYDAWCA: Fundacja Kultury i Tradycji Europejskiej Paradosi w Sandomierzu, KONTAKT Z REDAKCJĄ: Andruszkowice 99, Samborzec, tel , fundacjaparadosi@interia.pl, REDAKCJA: redaguje zespół, redaktor naczelny - Andrzej Cebula. Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i adiustacji tekstów oraz zmiany ich tytułów. 12