Ekspertyza. Podwyżka akcyzy na wyroby spirytusowe w 2014 roku analiza skutków i propozycje rozwiązań optymalizacyjnych

Transkrypt

1 Ekspertyza Podwyżka akcyzy na wyroby spirytusowe w 2014 roku analiza skutków i propozycje rozwiązań optymalizacyjnych Materiał został przygotowany na zlecenie Związku Pracodawców Polski Przemysł Spirytusowy Autor: Maciej Rapkiewicz Analityk: Kamil Fijałkowski Instytut Sobieskiego Warszawa, marzec 2015 r. str. 1

2 Spis treści Executive summary... 3 Wprowadzenie... 5 I. Wpływy budżetowe z tytułu podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe w roku Porównanie do roku 2012 i 2013 oraz prognoz na 2014 r II. Gospodarcze skutki podwyżki podatku akcyzowego Ceny i sprzedaż wyrobów spirytusowych Produkcja Szara strefa III. Porównanie stawek akcyzy na wyroby spirytusowe z innymi produktami alkoholowymi IV. Otoczenie międzynarodowe V. Alternatywne scenariusze zmian stawek podatku akcyzowego str. 2

3 Executive summary Od stycznia 2014 r. stawka akcyzy na wyroby spirytusowe została podwyższona o 15%, gdy stawki akcyzowe na inne wyroby alkoholowe pozostały bez zmian. Resort finansów założył wzrost dochodów budżetu z akcyzy na wyroby spirytusowe o ok. 780 mln zł w stosunku do roku Już w 2013 r. wskazywano, m.in. w ekspertyzie przygotowanej przez IS, na zagrożenie wykonania wpływów z tytułu akcyzy na wyroby spirytusowe na zakładanym przez MF poziomie. W okresie styczeń - listopad 2014 r. budżet zanotował wpływy z tytułu podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe w wysokości 5.882,2 mln zł, co oznacza wzrost w stosunku do 2012 r. o zaledwie 1%, podczas gdy resort finansów zapowiadał zwiększenie o ok. 11,8%. Roczne wpływy budżetu z akcyzy na wyroby spirytusowe szacujemy na ok mln zł, czyli ponad 710 mln zł mniej niż założono w ustawie budżetowej na rok Podwyżka akcyzy doprowadziła w roku 2014 do poważnych spadków dostaw rynkowych (o blisko 22%) oraz produkcji (o blisko 24%) wyrobów spirytusowych, co w konsekwencji spowodowało pogorszenie sytuacji branży. Oprócz samej branży, negatywne konsekwencje odczuły gałęzie powiązane, przede wszystkim małe i średnie sklepy. Nastąpił wzrost szarej strefy o co najmniej 10%. Najbardziej obciążonym akcyzą rodzajem napojów alkoholowych są wyroby spirytusowe. Łączne obciążenie podatkami pośrednimi stanowi nawet ok. 72% ceny detalicznej 0,5 litra wódki. Regulacje akcyzowe są wymieniane przez wszystkie firmy z sektora jako główny czynnik wpływający negatywnie na ich wyniki finansowe oraz rozwój. Koszt akcyzy obciążający 1 litr alkoholu etylowego 100% vol. w przypadku wódki jest ponad 3 krotnie wyższy niż dla piwa. Poziom akcyzy na wyroby spirytusowe w Polsce jest najwyższy w regionie oraz wyższy niż w wielu zamożniejszych państwach UE. Od 2015 r. Polska jest 11. krajem UE z najwyższą stawką akcyzy na alkohol etylowy wyrażoną w EUR. Duże różnice w opodatkowaniu, wpływające na cenę produktu, są istotnym bodźcem do m.in. nielegalnego handlu alkoholem czy też wzmożonych zakupów w państwach, w których produkt jest tańszy. str. 3

4 Utrzymanie obowiązujących stawek akcyzy na wyroby alkoholowe powoduje pozostawanie wysokości dochodów budżetu państwa poniżej optymalnego poziomu, przy jednoczesnym dalszym spadku produkcji i sprzedaży wyrobów spirytusowych. Szacujemy, że dochody budżetu w roku 2015 r. z tytułu akcyzy na wyroby spirytusowe będą niższe od zakładanych przez resort finansów o 315 mln zł (- 896 mln zł. Optymalizacja wysokości dochodów budżetu państwa z akcyzy na wyroby alkoholowe powinna zostać osiągnięta w przypadku podniesienia stawek na piwo i wino o 10%, oraz obniżenia stawek na wyroby spirytusowe o 4,35%. str. 4

5 Wprowadzenie Od stycznia 2014 r. stawka akcyzy na wyroby spirytusowe została podwyższona o 15%, gdy stawki akcyzowe na inne wyroby alkoholowe pozostały bez zmian. Resort finansów założył wzrost dochodów budżetu z akcyzy na wyroby spirytusowe o ok. 780 mln zł w stosunku do roku Już w 2013 r. wskazywano, m.in. w ekspertyzie przygotowanej przez IS, na zagrożenie wykonania wpływów z tytułu akcyzy na wyroby spirytusowe na zakładanym przez MF poziomie. Z dniem 1 stycznia 2014 r. zostały podniesione stawki podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe 1. Stawki akcyzy na alkohol etylowy wzrosły z 4.960,00 zł do 5.704,00 zł od 1 hektolitra (hl) alkoholu etylowego 100% vol. zawartego w gotowym wyrobie, czyli o 15%. Resort finansów uzasadniał podwyżkę inflacją, jaką zanotowano od poprzedniej podwyżki podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe. Podwyżką objęto kategorię wyrobów, która była już wcześniej najbardziej obciążona podatkowo - w 2013 r. akcyza stanowiła średnio równowartość 45% ceny wódki o zawartości alkoholu na poziomie 40%, podczas gdy w przypadku piwa akcyza wynosiła średnio około 20% ceny, a dla wyrobów winiarskich 2 6% ceny 3. Jednocześnie stawki na pozostałe napoje alkoholowe zostały na niezmienionym poziomie. Planując zmiany w podatku akcyzowym resort finansów założył ok. 3% spadek sprzedaży wyrobów spirytusowych w stosunku do roku 2012, co miało jednak zapewnić wzrost wpływów do budżetu państwa w stosunku do uzyskanych w 2012 r. o ok. 780 mln zł. Miało to przynieść w 2014 r. wpływy do budżetu z tytułu podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe w wysokości ok. 7,39 mld zł, czyli wzrost o ponad 11,8% wobec uzyskanych w roku Instytut Sobieskiego jeszcze przed uchwaleniem podwyżki wskazywał na poważne zagrożenia realizacji scenariusza przedstawionego przez resort finansów. Poniższa tabela wskazuje prognozy na rok 2014 Instytutu Sobieskiego dotyczące sprzedaży wyrobów 1 Art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 8 listopada 2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. z roku 2013, poz. 1645). 2 W przypadku ceny detalicznej tańszych win, a także wermutów akcyza stanowiła ok. 12% ceny. 3 IERGiŻ, Rynek alkoholu i napojów alkoholowych stan i perspektywy, Analizy Rynkowe, czerwiec 2013, s str. 5

6 spirytusowych oraz dochodów budżetu państwa z tytułu podatku dochodowego od wyrobów spirytusowych w porównaniu z rokiem Tabela 1. Prognozy IS w zakresie sprzedaży wyrobów spirytusowych oraz dochodów budżetu państwa z tytułu podatku dochodowego od wyrobów spirytusowych w roku 2014 względem roku Wariant optymistyczny Wariant pośredni (umiarkowany) Wariant pesymistyczny Spadek sprzedaży 7% 15% 25% Wysokość sprzedaży 123,98 113,31 99,98 (w hl 100% alkoholu) Dochody budżetu (w mln zł) 7.071, , ,00 Zmiana dochodów (w mln zł) 459,31-149,01-909,41 Nominalna zmiana dochodów (w %) 6,95% -2,25% -13,75% 4 Instytut Sobieskiego, Wpływ zmian wysokości stawki podatku akcyzowego od wyrobów spirytusowych w 2014 r. na dochody budżetu państwa, październik 2013 r., s. 19. str. 6

7 I. Wpływy budżetowe z tytułu podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe w roku Porównanie do roku 2012 i 2013 oraz prognoz na 2014 r. W okresie styczeń - listopad 2014 r. budżet zanotował wpływy z tytułu podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe w wysokości 5.882,2 mln zł, co oznacza wzrost w stosunku do 2012 r. o zaledwie 1%, podczas gdy resort finansów zapowiadał zwiększenie o ok. 11,8%. Roczne wpływy budżetu z akcyzy na wyroby spirytusowe szacujemy na ok mln zł, czyli ponad 710 mln zł mniej niż założono w ustawie budżetowej na rok Już w trakcie roku resort finansów zaczął przyznawać, że choć realizacja wpływów z podatku akcyzowego powinna być bliska założeniom z budżetu na 2014 r., to ryzyko dotyczy jednak wpływów z podatku od alkoholu 5. Warto zatem, jeszcze przed ogłoszeniem oficjalnych wyników budżetu, spróbować podsumowania skutków budżetowych podniesienia w roku 2014 stawek podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe. Poniższa tabela (nr 2) przedstawia dane wysokości dochodów budżetu państwa z podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe w poszczególnych okresach roku 2012 i 2013 (w mln zł). Tabela 2. Wysokości dochodów budżetu państwa z podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe w poszczególnych okresach roku 2012 i 2013 (w mln zł). Za I - II kwartał Po III kwartałach Za III kwartał 6 Za IV kwartał Na koniec roku , , , , , , , , , , Wyliczone jako różnica pomiędzy dochodami po III kwartałach a dochodami za I-II kwartał Wyliczone jako różnica pomiędzy wysokością dochodów na koniec roku a wysokością dochodu po III kwartałach Biuletyn statystyczny służby celne. I-II kwartał 2013 r., Biuletyn Nr 1/2013, Służba Celna, Ministerstwo Finansów, Warszawa, wrzesień 2013, s Wyliczenia własne na podstawie danych przekazanych Instytutowi Sobieskiego przez Ministerstwo Finansów. 13 Omówienie wykonania budżetu państwa za rok 2013, s. 41. str. 7

8 W roku 2013 budżet państwa zanotował wyższe o 546,4 mln zł (czyli o ponad 8,2% w rocznym ujęciu nominalnym) wpływy z tytułu podatku akcyzowego od wyrobów spirytusowych niż w 2012 r.. Zadecydował o tym ostatni kwartał, w którym dochody były wyższe o 500,5 mln zł względem analogicznego okresu roku W samym grudniu 2013 r. dochody budżetu były o ponad 336 mln zł wyższe niż w grudniu roku Zwiększone wpływy, co zgodnie przyznają resort finansów i przedstawiciele branży, należy wiązać ze zwiększoną produkcją alkoholu, wynikającą z przygotowania dystrybutorów do podwyżki akcyzy i zwiększonymi zapasami towarów z niższą stawką akcyzy 14. Należy jednak podkreślić, że pomimo zwiększonej produkcji na koniec roku 2013, większa część akcyzy za dostawy grudniowe trafiła do budżetu w styczniu 2014 r. 15. Taka płatność do budżetu stanowi rezultat konstrukcji podatku, który jest płacony przez podatnika do 25 dni od powstania obowiązku podatkowego. Zatem w styczniu 2014 r. zanotowano wyższe wpływy z podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe niż w roku 2013, natomiast w kolejnych miesiącach (za wyjątkiem września) dochody były niższe niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Tabela 3. Zestawienie wykonania dochodów budżetu za poszczególne miesiące roku 2014 (w mln zł) w porównaniu do roku 2013 z podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe. 16 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 2013 r. 634,9 363,4 461,9 645,4 442,8 502,7 626,5 471,9 550,3 634,2 694, , r ,1 190,7 298,1 497,2 359,1 494,5 610,2 515,7 562,4 612,8 593,4 * 17 Z danych wynika, że w pierwszej połowie 2014 r. wpływy budżetowe z tytułu podatku akcyzowego od wyrobów spirytusowych okazały się o 109,4 mln zł niższe niż w roku 2012 oraz o 63,4 mln zł niższe niż w roku Wpływy te okazały się niższe, pomimo że w styczniu 2014 r. dochody były wyższe niż w analogicznym miesiącu roku poprzedniego o ponad 513 mln zł, na co wpływ miała opisywana powyżej zwiększona produkcja w końcówce Dane przekazane Instytutowi Sobieskiego przez Ministerstwo Finansów. 17 Dane dotyczące dochodów z podatku akcyzowego uzyskanych w okresie 12 miesięcy 2014 r. od poszczególnych wyrobów, będą dostępne dopiero w maju br., gdyż zgodnie z 30 ust. 2 załącznika nr 37 do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 16 stycznia 2014 r. w sprawie sprawozdawczości budżetowej (Dz. U. poz. 119) sprawozdania roczne mogą być korygowane do 30 kwietnia roku następującego po roku budżetowym. str. 8

9 roku Z kolei w drugiej połowie 2014 r., w okresie lipiec-listopad, dochody budżetu wyniosły nieco ponad mln zł, co oznacza, że były niższe niż w analogicznym okresie roku Natomiast w całym okresie 11 miesięcy roku 2014 r. budżet zanotował dochody z tytułu akcyzy na wyroby spirytusowe w wysokości 5.882,2 mln zł, co oznacza, że były one niższe niż w analogicznym okresie roku 2013 r. kiedy to do budżetu wpłynęło 6.028,2 mln zł, a wyższe niż w okresie styczeń-listopad 2012 r. Wówczas budżet osiągnął wpływy w wysokości 5.818,3 mln zł, a zatem nominalny wzrost w roku 2014 wyniósł zaledwie ok. 1%. Na dzień przygotowania przedmiotowego raportu, nie są dostępne wyniki dochodów budżetu za grudzień 2014 r., a zatem i łącznych dochodów budżetu państwa z tytułu akcyzy na wyroby spirytusowe za cały rok Szacujemy, że mogły one osiągnąć poziom zbliżony do zanotowanych w roku 2012, kiedy to do budżetu z tytułu akcyzy na wyroby spirytusowe wpłynęło 794,1 mln zł. Warto w tym miejscu wskazać, że w grudniu roku 2012 oraz w roku 2014 zgodnie z danymi GUS produkcja była na takim samie poziomie tj. 108 tys. hektolitrów w przeliczeniu na 100 proc. alkohol. Wpływ na wysokość dochodów budżetu - z uwagi na konstrukcję przepisów akcyzowych - ma również produkcja w listopadzie, a ta w roku 2014 była niższa w porównaniu z rokiem 2012 o 17,1 tys. hektolitrów zanotowano spadek z 106 do 88,9 tys. hektolitrów. Zatem przyjmując wzrost stawek podatku akcyzowego, szacujemy wpływy do budżetu w ostatnim miesiącu roku na poziomie zbliżonym do grudnia 2012 r., czyli ok. 794 mln zł. Przy takim wyniku, dochody budżetu z tego tytułu mogłyby osiągnąć wysokość ok mln zł, co oznaczałoby wzrost w stosunku do 2012 roku o ok. 56 mln zł, czyli o niecały 1% i byłyby na poziomie zbliżonym do prognozowanego w ekspertyzie Instytutu Sobieskiego (nieco wyższy od wskazanego w wariancie umiarkowanym 6.463,40 mln zł, a niższy niż w wariancie optymistycznym 7.071,72 mln zł) Instytut Sobieskiego, Wpływ zmian wysokości stawki, op. cit., s. 19. str. 9

10 Wykres 1. Dochody budżetu państwa (w mln zł) z podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe w latach ,8 7392, , Dochody 6300 Prognoza MF (wartość szacunkowa) Należy również wskazać, że zdaniem resortu finansów, skoro na samych wyrobach spirytusowych w 2014 r. akcyza jest mniejsza o 147 mln zł, a w 2013 r. wzrosła o 546,4 mln zł, to netto w stosunku do 2012 r. zanotowano wzrost o ok. 400 mln zł 20. Nawet jednak przy przyjęciu takiego założenia, wpływy budżetu okazałaby się niższe od zaplanowanych. Warto jednak podkreślić, że w uzasadnieniu do ustawy okołobudżetowej" na rok , wskazywano, że celem podwyżki jest realizacja założeń budżetowych w roku 2014, zatem trudno przyjmować wyjaśnienia resortu finansów. Podatek akcyzowy służy przede wszystkim celom fiskalnym, zapewnia znaczące wpływy do budżetu państwa, co podkreśla również Najwyższa Izba Kontroli 22. Zatem podniesienie stawek podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe, nie przyniosło optymalizacji wysokości wpływów do budżetu i nie spełniło głównego celu podatku akcyzowego - w naszej ocenie inna konstrukcja przyniosłaby większe wpływy (szerzej na temat optymalnych stawek podatkowych w ostatnim punkcie opracowania). 19 Szacunkowe dochody budżetu państwa z podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe w 2014 r. 20 Patrz przypis nr Źródło publikacji wskazane w przypisie nr Opodatkowanie akcyzą wyrobów alkoholowych. Informacja o wynikach kontroli, (2012), Warszawa: Najwyższa Izba Kontroli, s. 11. str. 10

11 II. Gospodarcze skutki podwyżki podatku akcyzowego Podwyżka akcyzy doprowadziła w roku 2014 do poważnych spadków sprzedaży (o blisko 22%) oraz produkcji (o blisko 24%) wyrobów spirytusowych, co w konsekwencji spowodowało pogorszenie sytuacji branży Oprócz samej branży, negatywne konsekwencje odczuły gałęzie powiązane, przede wszystkim małe i średnie sklepy. Szacuje się, że nastąpił wzrost szarej strefy o co najmniej 10%. Oprócz omówionych powyżej skutków dla budżetu państwa, podniesienie od stycznia 2014 r. stawek akcyzy na wyroby spirytusowe oddziaływało na cenę produktów, ich produkcję oraz sprzedaż, tym samym przekładając się na sytuację branży, która ocenia rok 2014 jako najgorszy rok w historii 23. Warto podkreślić znaczenie gospodarcze branży, która w 2013 r. tworzyła i utrzymała (łącznie z pośrednimi) 93 tys. miejsc pracy, głównie w przemyśle, rolnictwie, handlu i gastronomii 24. Branża spirytusowa w 2013 r. przekazała do budżetu państwa ponad 10 mld zł wpływów do budżetu z tytułu akcyzy i VAT 25. Ponadto przedsiębiorcy zapłacili ponad 110 mln zł podatków CIT i PIT oraz ubezpieczeń społecznych. Z tytułu sprzedaż detalicznej napojów spirytusowych budżety gminne zasiliło ponad 470 mln zł z tytułu zezwoleń na obrót napojami alkoholowymi o mocy powyżej 18%. Tabela 4. Wybrane wyniki i wskaźniki przemysłu spirytusowego w porównaniu I półrocza 2013 i 2014 r. 26 Wskaźnik I połowa 2013 I połowa 2014 Dynamika (%) Produkcja sprzedana (w mln zł) ,5% Przeciętne zatrudnienie (pełne etaty) ,4-1,8% Zysk brutto (w mln zł) ,8% Zysk netto (mln zł) ,6% Nakłady inwestycyjne (mln zł) ,2% Wskaźnik rentowności brutto (% przychodów) 5,5 3,9-29,1% Rynek wyrobów alkoholowych stan i perspektywy, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Państwowy Instytut Badawczy, Analizy Rynkowe, grudzień 2014, s. 37 str. 11

12 Wskaźnik rentowności netto (% przychodów) 4,1 3,3-19,5% Nadwyżka operacyjna (% przychodów) 16,1 15,3-5,0% ROE 5,2 5,2 0% Wskaźnik zadłużenia ogółem 0,82 0,79-3,6% Ceny i sprzedaż wyrobów spirytusowych Resort finansów założył, że podwyżka akcyzy przełoży się na średni wzrost ceny o ok. 1,5 zł na butelce 0,5 l wódki o zawartości 40% alkoholu 27. Z końcem 2013 r. producenci i dystrybutorzy zgromadzili bardzo duże zapasy, co pozwoliło na odsunięcie w czasie wprowadzenia podwyżki cen nawet do połowy 2014 r. 28 Tym niemniej, w wyniku podniesienia stawek podatku akcyzowego, średnio półlitrowa butelka wódki już w pierwszym półroczu zdrożała o blisko 2 zł 29, natomiast butelka 0,7 l o 3 zł. Z kolei od grudnia 2013 r. do września 2014 r. napoje alkoholowe podrożały o 1,8%, podczas gdy żywność i napoje bezalkoholowe potaniały o 2,9%. We wrześniu 2014 r. ceny napojów spirytusowych były o 5,3% wyższe niż w grudniu 2013 r. Cena detaliczna butelki (500 ml) wódki Bols (40%) wzrosła o 7,6%, Wiśniówki o 5,3%, whisky o 4,1%, a brandy o 1,7%. Warto nadmienić, że nastąpił pierwszy od wejścia do UE spadek sprzedaży detalicznej whisky. W tym samym czasie średnia cena piwa obniżyła się o 1,2%. 30 Wrażliwość cenowa konsumentów wódki wywarła też dużą presję na wszystkie kanały dystrybucji mając negatywny wpływ na kluczowe segmenty. W sprzedaży sklepowej, odpowiadającej za 92% wolumenu zakupów, spadało znaczenie małych punktów detalicznych, w miejsce których rynek zdobywają dyskonty i supermarkety. 31 Tabela 5.Wielkość sprzedaży napojów spirytusowych (w mln litrów 100% alkoholu) w latach Rok I kwartał II kwartał III kwartał IV kwartał Łącznie Zmiana r/r ,90 28,50 29,80 37,60 122,80 1,82% 27 Uzasadnienie do ustawy wskazanej w przypisie nr 1 28 KPMG, Rynek napojów alkoholowych w Polsce Część II, 2014 r. s Rynki Alkoholowe, 12/ Rynek wyrobów alkoholowych stan i perspektywy...op. cit., s KPMG, Rynek napojów alkoholowych.. op. cit., s GUS. str. 12

13 ,70 28,50 29,70 54,50 141,40 15,15% ,70 25,30 26,30 38,00 110,30-21,99% W roku 2014 duże sieci handlowe oraz dyskonty umocniły swoją pozycję dzięki większej elastyczności cenowej wynikającej ze zgromadzonych zapasów towarów z akcyzą sprzed podwyżki. Spowodowało to osłabienie małych i średnich sklepów, które cały czas pozostają najważniejszym kanałem sprzedaży mocnych alkoholi (mocny alkohol przynosi nawet do 10 proc. obrotów takich sklepów spożywczych) 33. Ponadto pogorszyła się sytuacja rynkowa producentów, zwłaszcza małych firm rodzinnych. Część dystrybutorów przerzuciła obowiązek posiadania zezwolenia hurtowego oraz związane z tym koszty na producentów. Większość małych producentów nie posiada zezwoleń na obrót hurtowy i nie może sprzedawać bezpośrednio do sklepów detalicznych, w związku z tym ich konkurencyjność została znacznie ograniczona. Podobnie, małe sklepy najbardziej odczuły skutki podwyżki akcyzy, gdyż nie były w stanie zrobić zapasów i rozłożyć podwyżek w czasie. W związku z tym polityka podatkowa (wzrost akcyzy na alkohol) przyczyniła się do znacznego spadku poziomu obrotu w niezależnych sklepach spożywczych szacuje się, że spadek wolumenu sprzedaży w małych i średnich sklepach wyniósł ok. 15 mln litrów objętości, co odpowiada wartości ok. 690 mln zł 34. Spowodowała również spadek liczby takich sklepów w handlu tradycyjnym. Produkcja Zgromadzone pod koniec 2013 r. zapasy oraz spadek sprzedaży detalicznej doprowadziły w konsekwencji do dramatycznego spadku produkcji wódki w Polsce Wg Centrum Monitoringu Rynku spadek w handlu tradycyjnym wyniósł 10%, a zgodnie z raportem KPMG w 2013 r. handel tradycyjny wynosił 52% sprzedaży detalicznej, to jest ok. 150 milionów l obj. str. 13

14 Tabela 6. Dane o produkcji wódki w Polsce w roku 2014 (w porównaniu do roku 2013, w tys. hektolitrów). 35 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII łącznie ,1 65,7 85,6 77,3 70,4 87,4 76,6 85, , ,7 50,4 58,5 73,7 56,8 78,8 74,7 76,7 86,3 87,6 88, ,1 % ,3-31,7-4,7-19,3-9,8-2, ,5-28,2-37,8-32,1-23,9 Zanotowany spadek produkcji wyrobów spirytusowych był zatem w 2014 r. jeszcze większy niż spadek sprzedaży i sięgnął blisko 24% w porównaniu z rokiem poprzednim. Spadek w stosunku do analogicznego miesiąca roku poprzedniego, został odnotowany w każdym z 12 miesięcy. Szara strefa Wskazuje się, że znaczący spadek produkcji i sprzedaży nie wynika ze zmian preferencji konsumentów, które w żadnym kraju nie zmieniają się w tak szybkim tempie. Konsumenci wszystko na to wskazuje zaczęli częściej sięgać po alkohol z szarej strefy 36. Jako przyczyny wskazać należy wzrost cen spowodowany podwyżką akcyzy oraz walutowe wahania na Wschodzie 37, które powodują zwiększone zainteresowanie czarnym rynkiem. UE zawarła umowy o wolnym handlu z większością sąsiadów, ale nie dotyczy to Białorusi, Rosji i Ukrainy. Wyroby alkoholowe pochodzące zza wschodniej granicy są konkurencyjne cenowo na rynku unijnym ze względu na różnice w wysokości podatku akcyzowego oraz niższe koszty produkcji 38. W rezultacie nielegalny przywóz może generować nadwyżki ekonomiczne uczestników rynku przy równoczesnej stracie dla budżetu państwa. 39 W okresie pierwszych sześciu miesięcy 2014 r. o ponad 40 proc. wzrósł przemyt alkoholu ujawniany przez celników na wschodniej granicy i w morskich portach. Według danych 35 GUS, Produkcja ważniejszych wyrobów przemysłowych XII 2013, XII Rynki Alkoholowe, 9/ Zmiany kursów hrywny, rubla rosyjskiego przedstawia tabela (kurs za 1 PLN): Waluta Kurs NBP na Kurs NBP na Dynamika (PLN) Hrywna (UAH) 0,3706 0, ,00% Rubel rosyjski (RUB) 0,0914 0, ,83% 38 Np. udział akcyzy w polskiej półlitrowej butelce wódki, jest ponad trzy razy większy niż na Ukrainie KPMG, Rynek napojów alkoholowych.. op. cit., s Rynek wyrobów alkoholowych stan i perspektywy...op. cit., s. 35 str. 14

15 Ministerstwa Finansów w pierwszym półroczu celnicy ujawnili ok. 10 tys. litrów kontrabandy. W tym samym okresie ubiegłego roku było to 7 tys. litrów 40. Według szacunków nierejestrowany rynek alkoholu może wynosić nawet 120 mln litrów, z czego ok. 100 mln litrów to wyroby spirytusowe, choć wydają się one mocno przesadzone. Inne, bardziej wiarygodne szacunki mówią z kolei o ponad 12 mln litrów 100% alkoholu. Natomiast szacowane straty z niezapłaconych podatków od strefy nierejestrowanego rynku alkoholi mogą sięgać nawet 2,78 mld zł, na co składa się 1,95 mld z akcyzy, 0,64 mld z VAT oraz 0,19 mld zł podatków dochodowych. 41 Każda podwyżka akcyzy, której naturalną konsekwencją jest wzrost ceny produktu (szczególnie gdy pogarsza sytuację konkurencyjną wobec produktów z innych państw) ma przełożenie na nielegalny rynek, zgodnie z zasadą im większa podwyżka, tym większy wpływ. Raport KPMG wskazujący na podstawie modelu ekonomicznego (opartego na bardzo ostrożnych założeniach), że 9% podwyżki w 2009 r. spowodowało wzrost szarej strefy o ok. 10% (z 11,3 na 12,4 mln l) 42. Zatem podwyżka stawek o 15% dokonana w roku 2014, wywołała prawdopodobnie wyższy wzrost szarej strefy niż podniesienie stawek w roku Dane za" Straty budżetu państwa z powodu błędów Ministerstwa Finansów", Raport ZPP, Warszawa 2014, s. 6 i s Ibid. str. 15

16 III. Porównanie stawek akcyzy na wyroby spirytusowe z innymi produktami alkoholowymi Najbardziej obciążonym akcyzą rodzajem napojów alkoholowych są wyroby spirytusowe. Łączne obciążenie podatkami pośrednimi stanowi nawet ok. 72% ceny detalicznej 0,5 litra wódki. Regulacje akcyzowe są wymieniane przez wszystkie firmy z sektora jako główny czynnik wpływający negatywnie na ich wyniki finansowe oraz rozwój. Koszt akcyzy obciążający 1 litr alkoholu etylowego 100% vol. w przypadku wódki jest ponad 3 krotnie wyższy niż dla piwa. W przeciwieństwie do zanotowanego spadku wyrobów spirytusowych, produkcja piwa w 2014 r. wzrosła w stosunku do 2013 r. o 0,8%, osiągając poziom tys. hektolitrów 43. Do takiej sytuacji doprowadziła nierównowaga w obciążeniach akcyzą. Warto również porównać dane dotyczące sprzedaży za lata z poszczególnych kategorii wyrobów alkoholowych w przeliczeniu na 100% alkohol. Tabela 7. Sprzedaż poszczególnych kategorii wyrobów alkoholowych w przeliczeniu na 100% alkohol (w tys. hektolitrów). 44 Wyroby spirytusowe Piwo 45 Wino ,80 220,16 21, ,40 216,35 21,46 Dynamika r/r + 15,15% -1,73% -1,81% ,30 220,46 22,61 Dynamika r/r -21,99% +1,90% +5,37% Dynamika sprzedaży piwa i wina w roku 2014 osiągnęła niemal dokładnie taki poziom, jaki został wskazany w ekspertyzie Instytutu Sobieskiego, w którym zakładano (w przypadku 43 GUS, Produkcja ważniejszych wyrobów, op. cit. 44 Dane za Głównym Urzędem Statystycznym. 45 Do wyliczenia przyjęto średnią zawartość alkoholu w wysokości 5,7%. 46 Do wyliczenia przyjęto średnią zawartość alkoholu w wysokości 12%. str. 16

17 podniesienia akcyzy na wyroby spirytusowe o 15% i pozostawieniu stawek na pozostałe produkty na takim samym poziomie) wzrost sprzedaży piwa o 2%, a wina o 5,5% 47 Z danych wskazanych w powyższej tabeli wynika nie tylko znaczący spadek sprzedaży wyrobów spirytusowych w roku 2014, ale i łączny spadek sprzedaży wszystkich wyrobów alkoholowych - z 379,2 hektolitrów (w przeliczeniu na 100% alkohol) do 353,37 hektolitrów, tj. spadek o ponad 6,8%. Tym samym zmniejszenia produkcji wyrobów spirytusowych w 2014 r. nie rekompensują wzrosty sprzedaży piwa i wina, a skala łącznego spadku pozwala wskazywać, że duża część konsumpcji przeniosła się do szarej strefy, które to zjawisko jest omawiane w dalszej części ekspertyzy. Taka tendencja jest pochodną sytuacji, gdzie najbardziej obciążonym akcyzą rodzajem napojów alkoholowych są wyroby spirytusowe. W październiku 2014 r. cena detaliczna półlitrowej butelki wódki Polonaise o zawartości alkoholu 40% wyniosła średnio 21,60 zł, w tym akcyza stanowiła 53%. Łączne obciążenie podatkami pośrednimi (akcyza + podatek VAT) stanowiło 72% ceny detalicznej, tj. o 5 p.p. więcej niż rok wcześniej. Mniejsze jest obciążenie akcyzą piwa. W październiku 2014 r. średnia cena półlitrowego piwa butelkowego Żywiec wyniosła 2,84 zł, w tym akcyza stanowiła 17%. Łączne obciążenie podatkami pośrednimi stanowiło 36% ceny detalicznej i było ono podobne do notowanego rok wcześniej. Natomiast wino importowane gronowe czerwone wytrawne (750 ml), kosztowało w październiku 2014 r. średnio 18,67 zł. Udział akcyzy w cenie stanowił 6%, a łączne obciążenie podatkami pośrednimi wyniosło 25% ceny detalicznej. W przypadku Cydru Lubelskiego (butelka 1000 ml) udział ten sięgał 9% 48. Koszt akcyzy obciążający 1 litr alkoholu etylowego 100% vol. w przypadku wódki to 13,64 EUR, zaś piwa 3,72 EUR, tj. ponad 3-krotnie mniej. W porównaniu do innych państw Unii Europejskiej, opodatkowanie akcyzą wyrobów spirytusowych w Polsce jest najwyższe w regionie. Z kolei wyższe koszty z tytułu akcyzy na 1 litr alkoholu etylowego 100% vol. dla piwa ponoszą takie kraje jak: Litwa, Łotwa, Słowacja, Węgry, Estonia, Wielka Brytania i Holandia. Porównując proporcje kosztu tego obciążenia dla wódki względem piwa, wskaźnik dla Polski to 3,6, podczas gdy średnia dla badanych krajów to 1,7. 47 Instytut Sobieskiego, Wpływ zmian wysokości stawki, op. cit., s Rynek wyrobów alkoholowych stan i perspektywy, op. cit., s. 41. str. 17

18 Wykres 2. Koszt akcyzy obciążający 1 litr alkoholu etylowego 100% vol. (EUR) w wybranych krajach Unii Europejskiej Wódka Piwo 10 0 Spożycie piwa w litrach na mieszkańca wzrosło w latach o 244%, w przeliczeniu na 100% alkohol o 245%, podczas gdy spożycie wyrobów spirytusowych w przeliczeniu na 100% alkohol w latach spadło o 5,7%. Stawiane są wnioski, że wysokość akcyzy na piwo nie ma znaczącego wpływu na ceny detaliczne piwa. Potwierdza to przykład m.in. Czech, Holandii i Polski. W przeliczeniu na jednego mieszkańca (na 100% czystego alkoholu) udział konsumpcji piwa w łącznej konsumpcji napojów alkoholowych wzrósł z 26% w 1990 r. do ponad 55% w połowie poprzedniej dekady. W tym samym czasie nastąpił spadek udziału wyrobów spirytusowych w łącznej konsumpcji z 60% do 25% w 2000 r. W latach udział piwa w strukturze konsumpcji alkoholu w Polsce wzrósł o 7,9% i w 2012 r. stanowił 59,5%. Zwiększyło się również znaczenie wódki i innych napojów spirytusowych (udział w 2012 r. wyniósł 32,7%). Udział wina spadł natomiast z 20,2% w 2000 r. do 7,7% w 2012 r. 49 W 2009 r. po podwyżce akcyzy o 9% sprzedaż wyrobów spirytusowych spadła o 5,33% w porównaniu do roku 2008 (ze 133,3 mln do 126,2 mln litrów czystego 100% alkoholu) 50, a roczne spożycie na mieszkańca napojów spirytusowych z 3,4 litra w 2008 r. do 3,2 litra w 49 P. Wyrzykowski, Rynek napojów alkoholowych Stan i tendencje rozwojowe, Przemysł Spożywczy, tom 68, czerwiec 2014 r. s, Produkcja i handel zagraniczny produktami rolnymi w 2010 r., GUS, Warszawa 2011, s. 34. str. 18

19 2009 r. 51 Produkcja czystej wódki spadła w 2009 r. w stosunku do 2008 r. o 3,5% ze 108,1 mln litrów do 104,3 mln litrów. 52 Spadek sprzedaży wyrobów spirytusowych nastąpił pomimo równoczesnego wyższego wzrostu stawek podatku akcyzowego na piwo (o 13,6%) i wino (o 16,5%). 53 Wzrost akcyzy na napoje spirytusowe w Polsce spowodował konieczność podjęcia działań dostosowawczych i zaostrzył konkurencję cenową w tym segmencie rynku. Regulacje akcyzowe są wymieniane przez wszystkie firmy z sektora jako główny czynnik wpływający negatywnie na ich wyniki finansowe oraz rozwój IERGiŻ, Rynek alkoholu i napojów alkoholowych, op. cit., s Produkcja i handel zagraniczny produktami rolnymi w 2010 r., op.cit.,, s. 34, 53 Polityka państwa wobec alkoholu, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa, s KPMG, Rynek napojów alkoholowych.. op. cit., s. 93. str. 19

20 IV. Otoczenie międzynarodowe Poziom akcyzy na wyroby spirytusowe w Polsce jest najwyższy w regionie oraz wyższy niż w wielu zamożniejszych państwach UE. Od 2015 roku Polska jest 11. krajem UE z najwyższą stawką akcyzy na alkohol etylowy wyrażoną w EUR. Duże różnice w opodatkowaniu, wpływające na cenę produktu, są istotnym bodźcem do m.in. nielegalnego handlu alkoholem czy też wzmożonych zakupów w państwach, w których produkt jest tańszy. Obowiązująca w Polsce stawka akcyzy na napoje spirytusowe została określona na poziomie znacznie wyższym niż minimalne wymogi unijne. Na zjawisko znacznie wyższego opodatkowania napojów spirytusowych względem progów określonych przez regulacje Unii Europejskiej zwrócono uwagę już w kontroli NIK z 2012 r. 55 czyli przed ostatnią podwyżką akcyzy na alkohol etylowy. W przypadku wyrobów spirytusowych, stawka akcyzy obowiązująca w naszym kraju od 1 stycznia 2014 r. wynosi 5.704,00 zł od 1 hektolitra alkoholu etylowego 100% vol. zawartego w wyrobie gotowym po przeliczeniu według kursu euro na dzień 1 października 2014 r. 56 wynosi 1.364,10 EUR, czyli jest ponad dwukrotnie wyższa od obowiązującej w UE minimalnej stawki (550 EUR). W 2013 r. Polska znajdowała się na 15. miejscu wśród państw UE pod względem wysokości akcyzy od 1 hektolitra (hl) alkoholu etylowego 100% vol. zawartego w gotowym wyrobie. Po podwyżce w 2014 r. byliśmy 12. krajem UE z najwyższą stawką akcyzy na alkohol etylowy wyrażoną w EUR. Od roku 2015, po aktualizacji kursów walut, jesteśmy na miejscu 11. Wskazane pozycje są znacznie wyższe niż miejsce Polski w zestawieniu państw UE biorąc pod uwagę PKB per capita z uwzględnieniem siły nabywczej (GDP per capita, PPS). 55 Opodatkowanie akcyzą wyrobów alkoholowych, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa, kwiecień 2012, s Zgodnie z przepisem 9 ust. 1 Dyrektywy 92/84/EWG zastosowanie do stawki akcyzy mają kursy z pierwszego roboczego dnia października (first working days of October) roku poprzedzającego, str. 20

21 Wykres 3. Stawki akcyzy od 1 hektolitra (hl) alkoholu etylowego 100% vol. zawartego w gotowym wyrobie w wybranych państwach UE (EUR, stan na 1 stycznia 2015 r. 57 ). 1400, , , ,0 1291, , ,0 1100, , , , ,00 900,00 913,28 800,00 Źródło: Excise Duty Tables Alcoholic Beverages, Komisja Europejska, 2015 r., s Stawki podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe obowiązujące w Polsce są większe niż w innych krajach Unii Europejskiej o wyższym poziomie zamożności, takich jak np. Niemcy, Austria, Luksemburg, Włochy, Hiszpania i Czechy. Biorąc pod uwagę relację poziomu opodatkowania wyrobów spirytusowych w Polsce do wysokości wynagrodzeń konsumentów (tzw. relatice alkohol tax) lub w odniesieniu do zamożności Polaków liczonej w PKB na mieszkańca z uwzględnieniem parytetu siły nabywczej, to obowiązujące w Polsce obciążenia są jednymi z najwyższych w UE Kursy wymiany walut krajowych do EUR na dzień 1 października 2013 r. opisane w Official Journal of the European Union C 286 of 02/10/2013 r. 1 EUR = 4,23 PLN. 58 A. Eriksson, S. Fotina, Alcohol tax In Sweden. Should it be reduced?, op.cit., s. 4 str. 21

22 Netherlands Ireland Austria Sweden Denmark Germany Belgium Finland United Kingdom France Italy Spain Cyprus Malta Czech Republic Slovenia Portugal Slovakia Estonia Greece Lithuania Poland Hungary Latvia Croatia Romania Bulgaria Wykres 4. PKB per capita w PPS w państwach UE w 2013 r. (średnia UE 28=100) Źródło: Eurostat. Mimo informacji zawartych w kontroli NIK oraz innych opracowaniach, które wskazywały na nieoptymalne dopasowanie poziomu stawek akcyzy na wyroby spirytusowe, Ministerstwo Finansów postanowiło kolejny raz zwiększyć stawkę akcyzy w 2014 r. W przeciwieństwie do państw, gdzie represyjna polityka akcyzowa może przynieść pozytywne efekty związane ze wzrostem wpływów do budżetu państwa (np. Estonia wyjaśnienie odmiennej sytuacji i efektów podwyżki akcyzy znajduje się w dalszej części analizy), w przypadku Polski taka prawidłowość nie zachodzi. Kluczowe znaczenie dla ujęcia relacji opodatkowania wyrobów alkoholowych w Polsce względem innych państw ma porównanie stawek podatku do obowiązujących w państwach sąsiadujących. Duże różnice w opodatkowaniu, a tym samym cenie produktu finalnego, są istotnym bodźcem do rozwoju m.in. nielegalnego handlu alkoholem pomiędzy państwami. Poniższy wykres zawiera porównanie stawek podatków pośrednich (akcyza, VAT) na wyroby spirytusowe w Polsce ze stawkami w sąsiadujących państwach należących do UE str. 22

23 Wykres 5. Porównanie stawek akcyzy na wyroby spirytusowe oraz stawki podatku VAT w Polsce i wybranych państwach sąsiadujących , , , , , , , , ,00 900, , , ,00 700, ,00 500,00 Czechy Słowacja Litwa Niemcy Polska Stawka akcyzy na hl 100% w EUR Stawka podatku VAT 0 Źródło: Komisja Europejska. Poziom akcyzy na wyroby spirytusowe w Polsce jest najwyższy w regionie. Niższe stawki mają Niemcy (1303,0 EUR), Litwa (1291,71 EUR), Słowacja (1080,0 EUR), Czechy 1036,29 EUR), a także Rosja, Ukraina i Białoruś 61. W przywoływanym raporcie z 2013 r. Instytut Sobieskiego wskazywał, że podwyżka stawek podatku akcyzowego o 15%, bez zmian stawek akcyzy innych produktów alkoholowych, będzie niosła z sobą trojakie konsekwencje: - część konsumentów napojów spirytusowych ograniczy spożycie alkoholu lub w ogóle z niego zrezygnuje; - część konsumentów napojów spirytusowych zrezygnuje z alkoholu pochodzącego z legalnych źródeł na rzecz nielegalnego alkoholu, co doprowadzi do rozwoju szarej strefy; - część konsumentów przeniesie swoje preferencje z napojów spirytusowych na inne wyroby alkoholowe, przede wszystkim piwo. 60 Excise Duty Tables Alcoholic Beverages, Komisja Europejska, styczeń 2015 r. 61 Stawka akcyzy na 1 hektolitr alkoholu etylowe 100% vol. zawartego w gotowym wyrobie wynosi na Ukrainie 1811,82 zł, na Białorusi 4122,73 zł, w Rosji 4155,0zł wobec 5704,0 zł w Polsce. Stawka podatku VAT wynosi na Białorusi i Ukrainie 20%, a w Rosji 18%. str. 23

24 Jak wskazano we wcześniejszej części opracowania, zgodnie z danymi GUS, w roku 2014 produkcja wódki spadła o 23,9%, podczas gdy w tym samym czasie wzrosła produkcja piwa (o 0,8%) oraz wina owocowego (o 3,6%). Podobne zjawiska zanotowano i w innych państwach. Na Litwie i Łotwie zaobserwowano, że wzrost akcyzy na alkohol etylowy powoduje zmniejszenie konsumpcji oraz większy udział szarej strefy w handlu. Wysokie opodatkowanie mocnych alkoholi zwiększyło opłacalność produkcji piwa, obciążonego niższymi stawkami akcyzowymi. Podwyżka akcyzy sprzyjała również rozwojowi nielegalnego rynku m.in. na przejściach granicznych z Rosją i Białorusią. W 2009 r. na Litwie podwyższono akcyzę na alkohol etylowy z do LTL od 1 hektolitra (hl) alkoholu etylowego 100% vol. zawartego w gotowym wyrobie, tj. o 15%. W tym czasie wpływy z akcyzy ze sprzedaży wysokoprocentowych alkoholi na Litwie spadły o 20,7% względem roku 2008, a w 2010 r. wpływy z tytułu tego podatku zmniejszyły się w stosunku do roku 2008 nominalnie o blisko 30%. Pomimo zanotowanego w kolejnych trzech latach wzrostu dochodów budżetu z tytułu akcyzy od wyrobów spirytusowych (2011 r. 157,86 mln EUR, 2012 r. 171,88 mln EUR, 2013 r. 171,91 mln EUR), były one wciąż na niższym poziomie niż w roku 2008 (przed podwyżką akcyzy) kiedy wyniosły 218,88 mln EUR. Podobne zjawisko zaobserwowano na Łotwie, gdzie w wyniku wzrostu akcyzy na alkohol etylowy w 2009 r., wpływy do budżetu państwa z tytułu tego podatku spadły o 20,7 proc. rok do roku, a sprzedaż mocnych alkoholi zmniejszyła się w 2010 r. o 41,2% względem 2008 r. Udział mocnych alkoholi na rynku zmalał z 61% w 2008 r. do 52% w 2010 r. 62 Wynikało to ze stosunkowo większej atrakcyjności cenowej alkoholi o mniejszej zawartości czystego alkoholu (piwo, wino, cydr) oraz wspomnianego wzrostu szarej strefy. Jednocześnie zarówno na Łotwie jak i Litwie, spadek wpływów do budżetu państwa z tytułu akcyzy na alkohol etylowy wiązał się ze wzrostem poziomu dochodów wynikających z akcyzy na piwo i wino. Jedynym państwem bałtyckim, w którym podniesienie stawki akcyzy na wyroby spirytusowe doprowadziło do wzrostu dochodów budżetu z tego tytułu, jest Estonia. Jednak przykład ten 62 Impact of Changes in Excise Tax Rate for Strong Alcohol on Consumption and State Revenues in Latvia, A. Strateičuks, V. Kaže, R. Škapars, World Academy Science, Engineering and Technology, 2012, s str. 24

25 należy rozpatrywać przez pryzmat istotnej roli zewnętrznego bodźca popytowego wynikającego z bliskości Finlandii i aktywności fińskich konsumentów na estońskim rynku wyrobów alkoholowych. W latach wpływy do budżetu Estonii z tytułu akcyzy na wyroby spirytusowe wzrosły o 13,0 proc., na wino o 13,9 proc, a na piwo o 37,6 proc. Sytuacja w Polsce przypomina charakterystykę relacji poziomu akcyzy do dochodów budżetu, jaką zaobserwowano na Litwie i Łotwie, czyli wraz ze wzrostem akcyzy na wyroby spirytusowe, rośnie udział w rynku producentów piwa i wina, a spadają wpływy z akcyzy na alkohol etylowy. W okresie podwyższonej akcyzy na napoje spirytusowe w latach spożycie legalnych wyrobów spirytusowych w przeliczeniu na 100% alkohol spadło z 2,4 litra na osobę do 1,7 litra na osobę, czyli o 29,1%. W tym samym czasie, spożycie win i miodów pitnych w przeliczeniu na 100% alkohol spadło z 1,64 litra na osobę do 1,34 litra (o 18,3%), podczas gdy piwa wzrosło z 2,98 litra na osobę do 3,89 litra, zatem aż o 30,5% A. Borowska, Przemiany na rynku napojów alkoholowych w Polsce w latach , Katedra Ekonomii i Polityki Gospodarczej, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa, s. 21, str. 25

26 V. Alternatywne scenariusze zmian stawek podatku akcyzowego Utrzymanie obowiązujących stawek akcyzy na wyroby alkoholowe powoduje pozostawanie wysokości dochodów budżetu państwa poniżej optymalnego poziomu, przy jednoczesnym dalszym spadku produkcji i sprzedaży wyrobów spirytusowych. Optymalizacja wysokości dochodów budżetu państwa z akcyzy na wyroby alkoholowe powinna zostać osiągnięta w przypadku podniesienia stawek na piwo i wino o 10%, oraz obniżenia stawek na wyroby spirytusowe o 4,35%. Wyniki realizacji dochodów z tytułu podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe za 2014 r. pokazują, że stawki okazały się nieoptymalne z punktu widzenia budżetu państwa. Tym samym, należy mieć obawy również o wysokość wpływów w kolejnych latach. Jednak zgodnie z wypowiedziami przedstawicieli resortu finansów, nie istnieje ryzyko niezrealizowania wpływów z akcyzy na wyroby spirytusowe w roku Według zapisów ustawy budżetowej na rok 2015, łączne dochody z tytułu podatku akcyzowego zostały zaplanowane w wysokości mln zł. Dane udostępnione przez resort finansów, wskazują, że łączne dochody z tytułu akcyzy na wyroby alkoholowe mają wynieść ,2 mln zł z czego 7.254,4 mln zł (czyli ponad 63,6% zaplanowanych dochodów) to wpływy z podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe. Uważamy, że optymalizacja wysokości dochodów budżetu będzie (przy obecnych stawkach podatku akcyzowego) trudna do osiągnięcia tym bardziej, że wraz ze wzrostem akcyzy najprawdopodobniej powiększyła się szara strefa. W związku z tym podzielamy zdanie, że przy obecnych stawkach akcyzy, spadek sprzedaży wyrobów spirytusowych może sięgnąć 2,9% r/r. 65, czyli rynek będzie nadal się kurczył. Tym samym, wobec przewidywanego spadku sprzedaży szacujemy, jako scenariusz bazowy na rok 2015 wysokość dochodów z tytułu akcyzy na wyroby spirytusowe w wysokości 6.358,40 mln zł, czyli o 896 mln zł niższe niż zaplanowane w ustawie budżetowej. Wariant optymistyczny dla budżetu to dochody w roku 2015 z tytułu akcyzowego na wyroby spirytusowe w wysokości 6.939,95 mln zł (tj. 315,4 mln zł niższe niż zakładane przez resort finansów). Dochody budżetu państwa mogłyby zostać zwiększone, jeżeli zostałaby wprowadzona optymalna polityka w zakresie stawek podatku akcyzowego na wyroby alkoholowe KPMG, Rynek napojów alkoholowych, op. cit., s. 66. str. 26

27 Przypominamy, że w ekspertyzie przygotowanej w IV kwartale 2013 r., zaproponowano różne warianty stawek podatku akcyzowego na określone produkty alkoholowe. Propozycje, wraz z symulowaną wysokością dochodów budżetu państwa, przedstawia poniższy wykres (zmiany stawek - podwyżki - odnoszą się do wielkości obowiązujących w roku 2013, czyli sprzed wprowadzonej od stycznia 2014 r. podwyżki na wyroby spirytusowe). Wykres 6. Wysokość dochodów budżetu państwa z tytułu akcyzy na wyroby alkoholowe w pięciu rozpatrywanych wariantach oraz w wariancie założonym przez Ministerstwo Finansów. 11, , , , , , , , , ,2000 dochody w wariant MF podwyżka roku % na wszystkie wyroby podwyżka 10% na wszystkie wyroby podwyżka 5% na wszystkie wyroby akcyza bez zmian Z punktu widzenia wysokości dochodów budżetu państwa na kolejne lata, najbardziej optymalnym rozwiązaniem w zakresie stawek akcyzy na wyroby alkoholowe miało być podniesienie ich o 5% (w stosunku do stawek z roku 2013) we wszystkich segmentach. W takim przypadku, dochody budżetu państwa mogłyby wynieść w 2014 r. blisko 11,03 mld zł i byłyby wówczas wyższe od szacowanego wykonania dochodów z tytułu podatku akcyzowego na wyroby alkoholowe o ponad 420 mln zł. Po 11 miesiącach 2014 r. dochody budżetu z akcyzy na wyroby alkoholowe wyniosły 9.468,30 mln zł 66. Szacujemy, że na koniec roku 2014 r. wyniosły one ok ,31 mln zł. Tym samym dochody budżetu w roku 2014 były niższe niż w przypadku scenariuszy alternatywnych, w których zakładano podwyżkę stawek akcyzy na wszystkie kategorie wyrobów alkoholowych (o 5%, 10% lub 15% w stosunku do stawek obowiązujących do roku 2013). W tym miejscu warto rozważyć optymalny poziom podatku akcyzowego na wyroby alkoholowe z punktu widzenia dochodów budżetu państwa. Należy również przypomnieć, że 66 Dane przekazane Instytutowi Sobieskiego przez Ministerstwo Finansów. str. 27

28 przed kilkunastu laty miała miejsce sytuacja, gdy po podwyżce akcyzy na wyroby spirytusowe, która doprowadziła do spadku dochodów budżetu, obniżono wysokość akcyzy, co z kolei pozwoliło przywrócić wyższe wpływy do budżetu. W październiku 2002 r. stawka podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe została obniżona o 30%, co przyczyniło się do zwiększenia wpływów do budżetu z tytułu podatku akcyzowego. Obniżka stawek była działaniem podjętym celem złagodzenia negatywnych skutków dokonanej w 1998 r. podwyżki akcyzy na wyroby spirytusowe o 12%. 67 Sprzedaż wyrobów spirytusowych spadła w roku 1998 r. względem 1997 r. o 24,4%. 68 Dochody budżetu państwa z tytułu akcyzy na wyroby spirytusowe zmniejszały się w latach w ujęciu nominalnym i realnym. Poniższa tabela wskazuje na wysokość dochodów budżetu państwa w latach , zatem dane pokazują skutki podwyżki z roku 1998 oraz obniżenia stawek od października 2002 r. Tabela 8. Dochody budżetu państwa z tytułu podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe w latach (w mld zł) 69. Rok Dochody budżetu państwa (mld zł) 4,66 4,81 4,65 4,42 4,20 3,87 4,09 4,56 Do zbudowania choćby uproszczonego modelu pozwalającego podjąć próbę odpowiedzi na pytanie o optymalne z punktu widzenia budżetu państwa stawki podatku akcyzowego na wyroby alkoholowe należy przyjąć scenariusze zachowania innych (poza wyrobami spirytusowymi) segmentów rynku alkoholi. Jako bazowe, sporządzone jednak bez założenia wzrostów akcyzy, przyjmujemy: - wzrost o ok. 0,5% rocznie polskiego rynku piwa 70, - wzrost o ok. 5% rocznie polskiego rynku piwa Analiza wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej w 1998 r., NIK, Warszawa, czerwiec 1999, s Analiza wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej w 1998 r., NIK, Warszawa, czerwiec 1999, s Rocznik statystyczny 2012,GUS, Warszawa, grudzień 2013, s. 629, Biuletyn statystyczny służby celnej, Warszawa, s. 19, A. Borowska, Przemiany na rynku napojów alkoholowych w Polsce w latach , Katedra Ekonomii i Polityki Gospodarczej, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa, s B. Pyryt, P. Murglin, Preferencje konsumentów dotyczące napojów alkoholowych, Problemy Higieny i Epidemiologii, 94 (3), Polskie Towarzystwo Higieniczne, Poznań 2013, s str. 28

29 Poniższe wyliczenia wskazują na skutki zmiany stawek podatku akcyzowego dla budżetu państwa oraz zawierają prognozy zachowania się rynku (dynamika sprzedaży) przy danym poziomie opodatkowania. Zakładamy, że zmiana stawki akcyzy może łagodzić skutki efektu substytucji oraz ucieczki do szarej strefy, jakie nastąpiły w wyniku wprowadzonej od 2014 r. podwyżki akcyzy na wyroby spirytusowe. Wariant I wzrost akcyzy o 15% na wszystkie produkty alkoholowe w stosunku do stawek z roku 2013: Piwo 72 Wyroby spirytusowe Wino 73 Stawka 8,96 zł zł 181,10 zł Dynamika (do roku 2014) + 15% 0% + 15% Przy wskazanym poziomie stawek zakładamy następujący poziom sprzedaży, dynamikę w stosunku do roku 2014 oraz wysokość dochodów budżetu: Tabela 9. Zmiana dynamiki sprzedaży i wysokość dochodów z akcyzy w wariancie I. Dynamika sprzedaży (do roku 2014) Dochody z akcyzy (mld zł) piwo -5,5% 3.837,5 wyroby -2,0% 6.389,9 spirytusowe wino 0% 427,8 Przy założeniu niniejszego wariantu, do budżetu państwa z tytułu podatku akcyzowego na wyroby alkoholowe wpłynęłoby łącznie ok ,2 mln zł. Należy być jednak bardzo ostrożnym we wprowadzaniu takiego rozwiązania, z uwagi na poważne negatywne implikacje gospodarcze, które uwidoczniły się w roku 2014, jako efekt podwyżki akcyzy o 15% dla wyrobów spirytusowych. 72 Na hektolitr, za każdy stopień plato. 73 Od jednego hektolitra. str. 29

30 Wariant II wzrost akcyzy o 10% na wszystkie produkty alkoholowe w stosunku do stawek z roku 2013: Piwo 74 Wyroby spirytusowe Wino 75 Stawka 8,57 zł 5.456,00 zł 173,80 zł Dynamika (do roku 2014) + 10% -4,35% + 10% Przy wskazanym poziomie stawek, zakładamy następujący poziom sprzedaży (w tym dynamikę w stosunku do roku 2014) oraz wysokość dochodów budżetu: Tabela 10. Zmiana dynamiki sprzedaży i wysokość dochodów z akcyzy w wariancie II. Dynamika sprzedaży (do roku 2014) Dochody z akcyzy (mld zł) piwo -1,0% 3.845,5 wyroby 5,56% 6.546,3 spirytusowe wino 2,5% 421,5 Przy założeniu niniejszego wariantu, do budżetu państwa z tytułu podatku akcyzowego na wyroby alkoholowe wpłynęłoby łącznie ok ,2 mln zł. Wariant III wzrost akcyzy o 5% na wszystkie produkty alkoholowe w stosunku do stawek z roku 2013: Piwo 76 Wyroby spirytusowe Wino 77 Stawka 8,18 zł zł 181,10 zł Dynamika (do roku 2014) + 5% -8,7% + 5% 74 Na hektolitr, za każdy stopień plato. 75 Od jednego hektolitra. 76 Na hektolitr, za każdy stopień plato. 77 Od jednego hektolitra. str. 30