Projekt badawczo-informacyjny z dziedziny nowoczesnej ekonomii menadżerskiej realizowany w partnerstwie przez

Transkrypt

1 SEKTOR CHEMICZNY w czasie i przestrzeni Ocena standingu adaptacyjności sektora Raport opracowany przez Grupę Doradców Biznesowych BAA Polska Projekt badawczo-informacyjny z dziedziny nowoczesnej ekonomii menadżerskiej realizowany w partnerstwie przez współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2 Spis treści Wprowadzenie do raportu Numery stron Część merytoryczna Numery stron Nota metodologiczna raportu 3 Podstawa formalno-prawna 3 Ulokowanie Raportu w Projekcie BLZ 4 Cele raportu 5 Metodyka opracowania raportu 6 I. Konstrukcja sektora 7 I.1. BranŜowy podział sektora 8 I.2. Uwarunkowania formalno-prawne 11 II. Wielkość sektora 15 II.1. Dane o produkcji 16 II.2. Układ podmiotowy 30 II.3. Wielkość i struktura zatrudnienia 34 II.4. Potencjał rzeczowy sektora 41 III. Siła ekonomiczna sektora 43 III.1. Dane finansowe 44 III.2. Wyniki ekonomiczne 50 IV. Potencjał adaptacyjny sektora 52 ocena i wnioski IV.1. Czynniki stymulujące rozwój 53 IV.2. Bariery rozwoju 55 strona 2

3 Nota metodologiczna raportu Podstawa formalno-prawna Raport pt. Sektor chemiczny w czasie i przestrzeni. Ocena standingu adaptacyjności sektora (zwanym dalej jako Raport) został opracowany w ramach Projektu pt. BranŜowi Liderzy Zmian (zwanym dalej jako Projekt BLZ). Projekt BLZ jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet II: Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących, Działanie 2.1: Rozwój kadr nowoczesnej gospodarki, Poddziałanie 2.1.2: Partnerstwo dla zwiększania adaptacyjności. Wykonawcami Projektu BLZ są: Związek Pracodawców Business Centre Club pełniący rolę Lidera Projektu BAA Polska Sp. z o. o. pełniąca rolę Partnera Projektu. Formalno-prawną podstawę prac wykonywanych w ramach Projektu BLZ tworzy: Umowa nr UDA-POKL /10 zwarta pomiędzy Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości a Związkiem Pracodawców Business Centre Club, jako Liderem Projektu Umowa z dnia 26 maja 2010 roku zawarta pomiędzy Związkiem Pracodawców Business Centre Club a BAA Polska Sp. z o.o. jako partnerami w Projekcie. Niniejszy Raport stanowi wynik prac wykonywanych w ramach Projektu BLZ ujętych - według szczegółowego budŝetu - jako zadanie 4: Badania dot. zarządzania zmianą gospodarczą i adaptacyjności branŝ. Jest on wynikiem pierwszego etapu kampanii badawczej związanej z oceną potencjału adaptacyjnego sektora chemicznego, realizowanej w ramach Projektu BLZ. Raport został opracowany przez zespół ekspertów BAA Polska pod kierownictwem Agnieszki Borowicz, która w Projekcie BLZ pełni funkcję koordynatora branŝy chemicznej. Raport został opracowany w okresie maj wrzesień 2011 r. strona 3

4 Nota metodologiczna raportu Ulokowanie Raportu w Projekcie BLZ PRZEDMIOT PROJEKTU KONSTRUKCJA DZIAŁAŃ W PROJEKCIE Czynniki adaptacyjności ulokowane wewnątrz badanych sektorów Czynniki adaptacyjności ulokowane w otoczeniu badanych sektorów Sektor transportowy Sektor budowlany Etap badawczy Badania desk research Ogólna ocena standingu adaptacyjności badanych sektorów Badania desk research Ogólna ocena relacji badanych sektorów z otoczeniem Badania bezpośrednie Ankiety telefoniczne CATI 500 firm Badania bezpośrednie Wywiady bezpośrednie IDI 15 podmiotów z otoczenia Sektor spożywczy Wywiady bezpośrednie IDI Case study 50 firm 10 przypadków Sektor meblowy Raport z badań potencjału adaptacyjnego badanych sektorów Sektor chemiczny Etap koncepcyjny KSIĘGA WIEDZY Instrument wzmacniania potencjału adaptacyjnego badanych sektorów Etap upowszechniania wiedzy Strona internetowa Projektu BLZ Seminaria regionalne Konferencje Artykuły / cykle prasowe strona 4

5 Nota metodologiczna raportu Cele raportu PODSTAWOWE CELE RAPORTU DODATKOWE FUNKCJONALNOŚCI RAPORTU A. Ustalenie ogólnego obrazu adaptacyjności (tj. tempa, skali i kierunków rozwoju) sektora chemicznego. B. Określenie głównych cech charakteryzujących specyfikę sektora chemicznego. C. Dokonanie bazowego pomiaru adaptacyjności sektora chemicznego wg usystematyzowanej metodyki Projektu BLZ. D. Zbudowanie ogólnie dostępnej, przekrojowej bazy wiedzy na temat sektora chemicznego. E. Opracowanie narzędzia ICT dla firm działających w sektorze do samokształcenia w zakresie wzmacniania adaptacyjności. Ocena ta będzie stanowić podstawę dla sformułowania ogólnych wniosków w zakresie znaczenia sektora chemicznego dla polskiej gospodarki i dalszych perspektyw jego rozwoju w kontekście przewidywanych zmian społeczno-gospodarczych. Cechy te będą stanowić wyjściowe parametry dla metodologii badań bezpośrednich mających na celu szczegółowe rozpoznanie mechanizmów adaptacyjnych firm chemicznych. Pomiar ten będzie punktem odniesienia dla analizy wyników uzyskanych w trakcie badań bezpośrednich (CATI, IDI, case study) w zakresie oceny tempa i kierunków zmian, jakie nastąpiły w badanych firmach chemicznych, na tle wyników całego sektora chemicznego. Cele raportu bezpośrednio skorelowane z badaniami bezpośrednimi, jakie zostaną wykonane w kolejnych etapach Projektu BLZ Baza ta - upubliczniona bezpłatnie na stronie internetowej Projektu BLZ - zawierać będzie usystematyzowane, zweryfikowane i ujednolicone metodycznie informacje statystyczne, dotyczące sektora chemicznego. UmoŜliwi ona uŝytkownikom szybki dostęp do danych sektora oraz moŝliwość porównywania wyników sektora z innymi branŝami, badanymi w ramach Projektu BLZ. Będzie to narzędzie stanowiące element Księgi Wiedzy dostępne na stronie internetowej Projektu BLZ. Będzie ono umoŝliwiało firmom chemicznym samodzielne przeprowadzenie testów w zakresie oceny własnego potencjału adaptacyjnego, w tym szybkie spozycjonowanie własnych wyników na tle ogólnych wyników sektora. strona 5

6 Nota metodologiczna raportu Metodyka opracowania raportu PODEJŚCIE DO ANALIZY OBSZARY ANALITYCZNE ŹRÓDŁA DANYCH Analiza danych o sektorze chemicznym wyłącznie w ujęciu dynamicznym, prezentującym kierunki i tempo zmian: danych liczbowych bezwzględnych (w ujęciu wartościowym i ilościowym) proporcji i struktur wskaźników relacji i powiązań charakteryzujących sektor chemiczny. Konstrukcja sektora - jak jest wewnętrznie zbudowany sektor chemiczny, jakie branŝe składają się na sektor; jakie regulacje prawne mają wpływ na sektor; Wielkość sektora jaką wielkość osiąga sektor chemiczny (produkcja, liczebność podmiotowa, wielkość zatrudnienia, potencjał majątkowy); jakie ma znaczenie dla gospodarki kraju; jaka jest jego pozycja na tle gospodarki UE; Wyniki ekonomiczne jaką kondycją finansowoekonomiczną cechuje się sektor chemiczny, jaka jest jego wraŝliwość na okresy kryzysu i wzrostu koniunktury gospodarczej; Dane wtórne (ogólnie dostępne): Dane statystyki krajowej i regionalnej GUS; Dane statystyki międzynarodowej EUROSTAT i Komisji Europejskiej), Dane branŝowe (PIPC, POLFARMED), Publikacje organów administracji rządowej (Ministerstwo Gospodarki,) Publikacje prasy ekonomicznogospodarczej, Podstawowe okresy badawcze: Ocena potencjału adaptacyjnego sektora chemicznego: Czynniki rozwoju ulokowane wewnątrz sektora; Ograniczenia rozwoju ulokowane wewnątrz sektora; Przewidywane trendy bazujące na wewnętrznych cechach sektora. Publikacje portali branŝowych ( strona 6

7 I. Konstrukcja sektora strona 7

8 I.1. Branżowy podział sektora Struktura sektora wg PKD SEKCJA C - PRZETWÓRSTWO PRZEMYSŁOWE 20 PRODUKCJA CHEMIKALIÓW I WYROBÓW CHEMICZNYCH 20.1 Produkcja podstawowych chemikaliów, nawozów i związków azotowych, tworzyw sztucznych i kauczuku syntetycznego w formach podstawowych Z Produkcja gazów technicznych Z Produkcja barwników i pigmentów Z Produkcja pozostałych podstawowych chemikaliów nieorganicznych Z Produkcja pozostałych podstawowych chemikaliów organicznych Z Produkcja nawozów i związków azotowych Z Produkcja tworzyw sztucznych w formach podstawowych Z Produkcja kauczuku syntetycznego w formach podstawowych Z Produkcja pestycydów i pozostałych środków agrochemicznych Z Produkcja farb, lakierów i podobnych powłok, farb drukarskich i mas uszczelniających 20.4 Produkcja mydła i detergentów, środków myjących i czyszczących, wyrobów kosmetycznych i toaletowych Z Produkcja mydła i detergentów, środków myjących i czyszczących Z Produkcja wyrobów kosmetycznych i toaletowych 20.5 Produkcja pozostałych wyrobów chemicznych Z Produkcja materiałów wybuchowych Z Produkcja klejów Z Produkcja olejków eterycznych Z Produkcja pozostałych wyrobów chemicznych, gdzie indziej niesklasyfikowana Z Produkcja włókien chemicznych 21 PRODUKCJA PODSTAWOWYCH SUBSTANCJI FARMACEUTYCZNYCH ORAZ LEKÓW I POZOSTAŁYCH WYROBÓW FARMACEUTYCZNYCH Z Produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych Z Produkcja leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych 22 PRODUKCJA WYROBÓW Z GUMY I TWORZYW SZTUCZNYCH 22.1 Produkcja wyrobów z gumy Z Produkcja opon i dętek z gumy; bieŝnikowanie i regenerowanie opon z gumy Z Produkcja pozostałych wyrobów z gumy 22.2 Produkcja wyrobów z tworzyw sztucznych Z Produkcja płyt, arkuszy, rur i kształtowników z tworzyw sztucznych Z Produkcja opakowań z tworzyw sztucznych Z Produkcja wyrobów dla budownictwa z tworzyw sztucznych Z Produkcja pozostałych wyrobów z tworzyw sztucznych Przemysł chemiczny wg klasyfikacji PKD obejmuje szeroki i bardzo zróŝnicowany obszar działalności. NaleŜą do niego firmy sklasyfikowane wg trzech głównych kategorii, tj. produkcji chemikaliów i wyrobów chemicznych, produkcji wyrobów farmaceutycznych oraz produkcji wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych. Dalej następuje jeszcze bardziej szczegółowa segmentacja uwzględniająca poszczególne gałęzie produkcji chemicznej, zwłaszcza w obszarze chemikaliów. Sektor chemiczny, a zwłaszcza segment produkcji chemikaliów i wyrobów chemicznych, charakteryzuje duŝa róŝnorodność działalności. Poszczególne obszary przemysłu chemicznego są ze sobą często powiązane, gdyŝ wyroby wyprodukowane przez podmioty z jednych gałęzi tego przemysłu są surowcem lub półproduktem wykorzystywanym przez firmy z innych segmentów sektora. strona 8

9 I.1. Branżowy podział sektora Zmiana klasyfikacji PKD PKD 2004 PRZEMYSŁ CHEMICZNY DZIAŁ 24: PRODUKCJA WYROBÓW CHEMICZNYCH PKD 2007 PRZEMYSŁ CHEMICZNY DZIAŁ 20: PRODUKCJA CHEMIKALIÓW I WYROBÓW CHEMICZNYCH DZIAŁ 21: PRODUKCJA PODSTAWOWYCH SUBSTANCJI FARMACEUTYCZNYCH ORAZ LEKÓW I POZOSTAŁYCH WYROBÓW FARMACEUTYCZNYCH Z początkiem 2008 r. zmianie uległa Polska Klasyfikacja Działalności (PKD), wg której gromadzone są przez GUS dane statystyczne dotyczące firm. Zmiana z klasyfikacji PKD 2004 na PKD 2007 była konsekwencją dostosowywania statystyki europejskiej (w tym polskiej) do standardów obowiązujących na poziomie światowym. W rzeczywistości jednak zakres części danych zgromadzonych przez GUS wg nowej metodyki sięga roku Z kolei dane wg klasyfikacji PKD 2004 zostały zebrane przez tę instytucję jeszcze za rok Zmiana klasyfikacji PKD przełoŝyła się w dość istotny sposób na moŝliwość pozyskiwania i prezentacji danych statystycznych dotyczących sektora chemicznego. W wyniku tej zmiany przemysł farmaceutyczny został bowiem wydzielony z segmentu produkcji chemikaliów i wyrobów chemicznych. Ponadto przesunięto do innych kategorii statystycznych część podmiotów zaliczanych uprzednio do sektora chemicznego, głównie o charakterze usługowym bądź wytwarzających drobne urządzenia i elementy powiązane z tym sektorem. DZIAŁ 25: PRODUKCJA WYROBÓW GUMOWYCH I Z TWORZYW SZTUCZNYCH DZIAŁ 22: PRODUKCJA WYROBÓW Z GUMY I TWORZYW SZTUCZNYCH Inne kategorie statystyczne Zmiana klasyfikacji PKD umoŝliwiła gromadzenie i prezentację bardziej precyzyjnych danych dotyczących poszczególnych segmentów sektora chemicznego, dzięki utworzeniu z przemysłu farmaceutycznego całkowicie odrębnej kategorii statystycznej. Ponadto z przemysłu chemicznego zostały wyłączone firmy prowadzące drobną działalność luźno powiązaną z tym sektorem. Z tego tytułu porównywalność danych zgromadzonych wg dwóch opisywanych klasyfikacji PKD jest mocno ograniczona. strona 9

10 I.1. Branżowy podział sektora Struktura funkcjonalna sektora PRZEMYSŁ CHEMICZNY Podział funkcjonalny sektora chemicznego róŝni się diametralnie od klasyfikacji PKD. Uwzględnia on bowiem z jednej strony wolumen i poziom jednostkowych cen wytwarzanych produktów, a z drugiej stopień ich przetworzenia. Wg tych kryteriów przyjęta w branŝy struktura przemysłu chemicznego obejmuje 3 zasadnicze grupy: Wielką Chemię, Chemię NiskotonaŜową, Przetwórstwo Chemiczne. Wielka Chemia Produkty tanie i masowo stosowane w wielkich ilościach Przemysł petrochemiczny (bez przemysłu rafinacyjnego) Przemysł sodowy Chemia NiskotonaŜowa Produkty kosztowne i stosowane w niewielkich ilościach Przemysł farmaceutyczny Przemysł kosmetyczny Przetwórstwo Chemiczne Produkty końcowe wytwarzane na bazie produktów wielkotonaŝowych Przemysł gumowy Przemysł przetwórstwa tworzyw sztucznych Dodatkowo funkcjonuje jeszcze jedna zasadnicza klasyfikacja przemysłu chemicznego, w której kryterium podziału stanowi rodzaj wykorzystywanego surowca, tj.: przemysł chemii organicznej produkty oparte na bazie węgla kamiennego, ropy naftowej, gazu ziemnego, drewna, kauczuku, tłuszczów i innych substancji organicznych; przemysł chemii nieorganicznej produkty na bazie takich surowców, jak: siarka, fosforyty, sole mineralne i inne materiały nieorganiczne. Przemysł kwasu siarkowego Przemysł nawozów sztucznych Przemysł tworzyw sztucznych Przemysł włókien sztucznych Przemysł środków pomocniczych (środki czystości, higieniczne, pielęgnacji roślin, itp.) Przemysł farb i lakierów Dystrybucja i handel odczynnikami Struktura funkcjonalna przemysłu chemicznego bazuje na innych kryteriach podziału niŝ klasyfikacja formalna sektora. Z tego tytułu gromadzone przez GUS dane nie odzwierciedlają w pełni specyfiki zjawisk i tendencji charakterystycznych dla produkcji chemicznej. strona 10

11 I.2. Uwarunkowania formalno-prawne Ustawy istotne dla przemysłu chemicznego Ustawa o substancjach i preparatach chemicznych. Ustawa o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. Ustawa o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych. Ustawa o ratyfikacji Konwencji nr 170 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej bezpieczeństwa przy uŝywaniu substancji i preparatów chemicznych w pracy, przyjętej w Genewie dnia 25 czerwca 1990 r. Ustawa o substancjach zuboŝających warstwę ozonową. Ustawa - Prawo farmaceutyczne Ustawa o działalności leczniczej Ustawa o substancjach chemicznych i ich mieszaninach Rozporządzenia istotne dla przemysłu chemicznego Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 lipca 2010 w sprawie higieny pracy w zakładach wytwarzających papę smołowcową i uŝywających paku i smoły pogazowej przy produkcji. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 czerwca 2010 r. w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników słuŝących do przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 maja 2010 r. w sprawie informacji o preparatach niebezpiecznych, dla których karta charakterystyki nie musi być dostarczona. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 lutego 2010 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z klasyfikacją i oznakowaniem. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 23 lipca 2009 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy procesach galwanotechnicznych. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz niektórych preparatów chemicznych. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 24 czerwca 2008 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach produkujących świece oraz pasty do obuwia i podłóg. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 11 lutego 2008 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w przemyśle włókien sztucznych wiskozowych. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 stycznia 2008 r. w sprawie wykazu substancji, których stosowanie jest dozwolone w procesie wytwarzania lub przetwarzania materiałów i wyrobów z innych tworzyw niŝ tworzywa sztuczne przeznaczonych do kontaktu z Ŝywnością. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 10 października 2007 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wytwarzaniu i przerobie arsenu oraz jego związków. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 10 października 2007 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wytwarzaniu, przerobie oraz stosowaniu chromu i jego związków. Przemysł chemiczny (jego produkty oraz wykorzystywane surowce i technologie produkcji) ze względu na potencjalny duŝy stopień negatywnego oddziaływania na środowisko naturalne i ludzi, poza ogólnymi przepisami, podlega takŝe szczególnemu rygorowi formalno-prawnemu. W tym zakresie istotny wpływ na działalność firm sektora mają zwłaszcza akty prawne Unii Europejskiej, wprowadzające bardzo rygorystyczne normy w zakresie ochrony środowiska i certyfikowania wytwarzanych produktów. Na skuteczność i efektywność działania podmiotów przemysłu chemicznego bardzo duŝy wpływ ma ich umiejętność adaptacji do rygorystycznych przepisów, głównie środowiskowych, specyficznych dla sektora. strona 11

12 I.2. Uwarunkowania formalno-prawne Rozporządzenia istotne dla sektora chemicznego c.d. Rozporządzenie Ministra Transportu z dnia 4 czerwca 2007 r. w sprawie towarów niebezpiecznych, których przewóz drogowy podlega obowiązkowi zgłoszenia. Rozporządzenie Minister Gospodarki z dnia 19 marca 2007 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas stosowania rtęci i jej związków. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 19 marca 2007 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac z uŝyciem cyjanków do obróbki cieplnej metali, ich roztworów i mieszanin. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego uŝytkowania takich wyrobów. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury oraz Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 października 2005 r. w sprawie wzoru formularza rocznego sprawozdania z działalności w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych oraz sposobu jego wypełniania. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 26 września 2005 r. w sprawie uzyskiwania świadectwa przeszkolenia doradcy do spraw bezpieczeństwa w zakresie transportu drogowego towarów niebezpiecznych. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 15 września 2005 r. w sprawie kursów dokształcających dla kierowców przewoŝących towary niebezpieczne. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 stycznia 2005 r. w sprawie wzoru ksiąŝeczki badań profilaktycznych dla osoby, która była lub jest zatrudniona w warunkach naraŝenia zawodowego w zakładach stosujących azbest w procesach technologicznych, sposobu jej wypełnienia i aktualizacji. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego uŝytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2003 r. w sprawie substancji stwarzających szczególne zagroŝenie dla środowiska. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 lipca 2003 w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji, transporcie wewnątrzzakładowym oraz obrocie materiałów wybuchowych, w tym wyrobów pirotechnicznych. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 maja 2003 w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których moŝe wystąpić atmosfera wybuchowa.(data uchylenia: ). Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych do transportu odpadów niebezpiecznych. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie świadectwa dopuszczenia pojazdów do przewozu niektórych towarów niebezpiecznych. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 listopada 2002 w sprawie najwyŝszych dopuszczalnych stęŝeń i natęŝeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 07 czerwca 2002 w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy przetwórstwie tworzyw sztucznych. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o duŝym ryzyku wystąpienia powaŝnej awarii przemysłowej. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 15 października 2001 w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji wyrobów gumowych. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 1 lipca 1996 w sprawie wprowadzenia zakazu stosowania, obrotu i transportu niektórych niebezpiecznych substancji chemicznych. Rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 1 marca 1995 w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji, stosowaniu, magazynowaniu i transporcie wewnątrzzakładowym nadtlenków organicznych. strona 12

13 I.2. Uwarunkowania formalno-prawne Akty prawne UE istotne dla sektora chemicznego Rozporządzenie (WE) 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 roku w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak równieŝ dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE. Rozporządzenie REACH zastępuje lub zmienia kilkadziesiąt uprzednio obowiązujących wspólnotowych aktów prawnych, zarówno rozporządzeń, jak i dyrektyw. REACH ma na celu zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia i środowiska, w tym propagowanie alternatywnych metod oceny zagroŝeń stwarzanych przez substancje, oraz zapewnienie swobodnego obrotu substancjami na rynku wewnętrznym przy jednoczesnym wsparciu konkurencyjności i innowacyjności. Rozporządzenie (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin (CLP), zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006. Rozporządzenie CLP wprowadziło w Unii Europejskiej nowy system klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin oparty na Globalnie Zharmonizowanym Systemie Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów opracowanym przez ONZ w 2003 roku. Rozporządzenie CLP uzupełnia Rozporządzenie REACH. Dyrektywa nr 96/61/WE z 24 września 1996 r. w sprawie zintegrowanego zapobiegania i zmniejszania zanieczyszczeń. Dyrektywa IPPC narzuca konieczność uzyskiwania tzw. pozwolenia zintegrowanego na funkcjonowanie w UE instalacji technologicznych, w niektórych, uznawanych za szczególnie uciąŝliwe dla środowiska, dziedzinach działalności gospodarczej. Rozporządzenie (WE) nr 166/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 stycznia 2006 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń). Europejski Rejestr Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń (PRTR) jest systemem ewidencji i raportowania zanieczyszczeń stosowanym przez kraje członkowskie Unii Europejskiej. Jest on ściśle powiązany z realizacją dyrektywy IPPC. Rejestry uwalniania i transferu zanieczyszczeń PRTR to katalogi lub rejestry niebezpiecznych uwolnień i transferów zanieczyszczeń z róŝnych źródeł z terenu zakładu. Zawierają informacje o uwalnianiu i transferach zanieczyszczeń do powietrza, wody i gleby. Pakiet klimatyczno-energetyczny przyjęty w grudniu 2008 r., zawierający konkretne narzędzia prawne realizacji celów w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych i rozwoju wykorzystania Odnawialnych Źródeł Energii (OZE). Kluczowymi elementami tego pakietu są: Dyrektywa nr 2003/87/WE z dnia 13 października 2003 r., zmieniona dyrektywą 2009/29/WE, ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniająca dyrektywę Rady 96/61/WE (tzw. dyrektywa ETS), której celem jest doprowadzenie do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych w sektorach energochłonnych objętych systemem EU ETS; Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2009/406/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie wysiłków podjętych przez państwa członkowskie, zmierzających do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych w celu realizacji do roku 2020 zobowiązań Wspólnoty, dotyczących redukcji emisji gazów cieplarnianych (tzw. decyzja non ETS), która zakłada w skali całej UE, w okresie redukcję emisji gazów cieplarnianych o 10% w sektorach nieobjętych systemem EU ETS; Dyrektywa nr 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE, która zakłada zwiększenie udziału energii wytwarzanej w odnawialnych źródłach energii w bilansie energii finalnej Unii Europejskiej do 20% w 2020 r. strona 13

14 I.2. Uwarunkowania formalno-prawne Koncesje, licencje i zezwolenia Zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie: wytwarzania produktów leczniczych - ustawa z 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne (tekst jednolity: Dz. U. z 2004 r. Nr 53, poz. 533 ze zm.); Zezwolenia te wydaje Główny Inspektor Farmaceutyczny; Pozwolenie zintegrowane: Instrument formalno-prawny wprowadzony w krajach Unii Europejskiej przez Dyrektywę nr 96/61/WE z dnia 24 września 1996 r. w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczenia zanieczyszczeń zwaną potocznie Dyrektywą IPPC (Integrated Pollution Prevention and Control). Dyrektywa ta została przetransponowana (dostosowana) do prawa polskiego ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami). Pozwolenie zintegrowane zastępuje następujące decyzje / pozwolenia: na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi (łącznie z określeniem warunków poboru wody), na wytwarzanie odpadów (wraz z zezwoleniami na odzysk, unieszkodliwianie, transport i gromadzenie odpadów), na emisję hałasu, na emisję pola elektromagnetycznego. Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych oraz wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych nie jest działalnością koncesjonowaną. Jej wykonywanie nie wymaga teŝ posiadania jakichkolwiek licencji. Specjalne zezwolenia są natomiast niezbędne jedynie w przypadku wytwarzania produktów leczniczych. Ponadto w sektorze chemicznym, jako jednej z gałęzi przemysłu objętej tymi regulacjami, funkcjonują tzw. pozwolenia zintegrowane. Pozwolenie zintegrowane to swego rodzaju licencja/ koncesja, określająca warunki eksploatowania instalacji, której funkcjonowanie, z uwagi na rodzaj i skalę prowadzonej działalności, moŝe powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości. Największą formalno prawną barierą w rozwoju firm sektora chemicznego jest konieczność zapewnienia odpowiednich zabezpieczeń i technologii nie zatruwających środowiska. WiąŜe się to zarówno z koniecznością poniesienia wysokich nakładów inwestycyjnych na odpowiednie urządzenia i technologie, jak i zapewnienia wymaganej przepisami dokumentacji w zakresie wytwarzanych produktów. strona 14

15 II. Wielkość sektora strona 15

16 II.1. Dane o produkcji Produkcja sprzedana przemysłu chemicznego* zmiana klasyfikacji PKD mld zł + 196% Udział sektora chemicznego w gospodarce kraju mld zł Wielkość przemysłu chemicznego, mierzona skalą produkcji, w ostatnim piętnastoleciu nieprzerwanie i dość dynamicznie rosła. Do roku 2004 (tj. do zmiany klasyfikacji PKD) był to wzrost blisko 3-krotny. W okresie tym rozwój sektora był nieznacznie wyhamowany w latach przez spadek koniunktury gospodarczej w kraju. Od roku 2003 w konsekwencji oŝywienia gospodarczego - nastąpił dynamiczny rozwój produkcji chemicznej. Dodatkowo został on wzmocniony unijną akcesją Polski, która przełoŝyła się na wzrost znaczenia eksportu. Szybki rozwój sektora został wyhamowany w roku 2008, na skutek ogólnoświatowego kryzysu finansowego. Odbiorcami przemysłu chemicznego są bowiem praktycznie wszystkie sektory gospodarki, stąd sytuacja na rynku ma bezpośredni wpływ na wyniki tego przemysłu. Podkreślić takŝe naleŝy, iŝ niewielki wzrost produkcji pomiędzy rokiem 2009 a 2008 był wyłącznie konsekwencją zwiększenia się sprzedaŝy wyrobów farmaceutycznych; sprzedaŝ chemikaliów i wyrobów chemicznych w tym okresie obniŝyła się. Przemysł chemiczny od lat stanowi bardzo istotny element gospodarki krajowej. Produkcja sprzedana sektora w latach stanowiła ok. 6-7% PKB. DuŜa część wyrobów przemysłu chemicznego to bowiem półprodukty i surowce przetwarzane następnie przez inne sektory gospodarki. Wyszczególnienie Produkcja sprzedana przemysłu chemicznego* 24,5 46,7 71,5 93,6 Produkt krajowy brutto 337,2 744,4 983,3 1343,4 Udział (w %) 7,3% 6,3% 7,3% 7,0% Firmy przemysłu chemicznego w ostatnim piętnastoleciu systematycznie się rozwijały, zwiększając skalę sprzedaŝy. Ze względu na powiązanie sektora praktycznie z całą gospodarką, produkcja chemiczna wpływa w relatywnie duŝym stopniu na poziom PKB. Sprawia to jednocześnie, iŝ sektor czuły jest na wahania koniunkturalne. *w latach wg PKD 2004; w latach wg PKD 2007 Źródło : GUS Roczniki Statystyczne Przemysłu strona 16

17 II.1. Dane o produkcji Indeks zmian produkcji sprzedanej przemysłu chemicznego na tle PKB (rok do roku) 13,8% 25,3% 24,2% 22,0% 8,1% 16,6% 9,2% 10,8% 14,5% 11,8% 9,3% 5,3% 4,7% 3,7% 16,9% 4,3% zmiana klasyfikacji PKD* 15,5% 9,7% 12,0% 7,8% 10,4% 11,0% 2,0% 8,4% 1,1% 5,3% Dynamika wzrostu produkcji sprzedanej przemysłu chemicznego pod koniec lat 90-tych kształtowała się generalnie poniŝej tempa wzrostu PKB (w cenach bieŝących). W trakcie spowolnienia gospodarczego sektor wykazywał jednak wyŝszy wzrost niŝ gospodarka ogółem, co spowodowane było zwiększeniem sprzedaŝy eksportowej przy systematycznie osłabiającej się relacji złotego wobec Euro. Po stopniowej poprawie sytuacji ekonomicznej w kraju przemysł chemiczny w przeciągu kolejnych kilku lat odnotował bardzo wysokie wzrosty, znacznie powyŝej PKB. Dodatkowym impulsem w tym zakresie była unijna akcesja Polski. Światowy kryzys gospodarczy, który rozpoczął się w roku 2008 mocniej uderzył w sektor chemiczny w kraju, niŝ w gospodarkę ogółem. Wpłynął na to znaczny spadek popytu na rynku UE ze strony branŝ będących istotnymi odbiorcami produktów chemicznych (przemysł budowlany, samochodowy, maszynowy). * Dla lat wg PKD 2004; dla lat wg PKD 2007 Produkcja sprzedana przemysłu chemicznego Źródło : Opracowanie własne na podstawie GUS Roczniki Statystyczne Przemysłu PKB Produkcja chemiczna od początku ostatniej dekady była jednym z motorów napędowych gospodarki. Rozwój ten został jednak mocno wyhamowany w latach ze względu na kumulację niekorzystnych dla sektora zjawisk w związku z ogólnoświatowym kryzysem gospodarczym. strona 17

18 II.1. Dane o produkcji Udział podmiotów sektora chemicznego w produkcji sprzedanej wg poziomu zatrudnienia mld zł Produkcja podmiotów sektora*, w tym: 24,5 46,7 75,6 93,6 O zatrudnieniu < 9 os.** 2,0 2,6 3,5 3,4 O zatrudnieniu > 9 os.** w tym: 22,5 44,1 72,1 90,2 o zatrudnieniu > 49 os. 19,3 36,7 60,5 78,0 Cechą specyficzną sektora chemicznego jest dominujący udział w produkcji firm zatrudniających więcej niŝ 9 osób. Dodatkowo udział ten zwiększył się nieznacznie w ostatnim piętnastoleciu; z 92% w 1995 roku do 96% w 2009 roku. Ponadto wśród tej grupy producentów zasadnicze znacznie mają średnie i duŝe firmy, tj. zatrudniające ponad 49 pracowników. Mikroprzedsiębiorstwa (do 9 pracowników) są to firmy często rodzinne, o niewielkiej skali działalności. W konsekwencji ich udział w produkcji całego sektora jest marginalny i systematycznie spada (z 8% w roku 1995 do 4% w roku 2009). * Dla lat 1995, 2000 i 2005 wg PKD 2004; dla roku 2009 wg PKD 2007 ** dla 1995r. 5 os. Źródło : opracowanie własne na podstawie GUS Nakłady i wyniki przemysłu ; Roczniki Statystyczne Przemysłu Motorem wzrostu produkcji chemicznej w Polsce są przede wszystkim firmy duŝe i średnie. Systematycznie spada za to znaczenie podmiotów najmniejszych. strona 18

19 II.1. Dane o produkcji Udział podmiotów sektora chemicznego w produkcji sprzedanej według sektorów własności Produkcja sprzedana*, w tym: 24,5 46,7 71,5 93,6 sektor publiczny, w tym: 12,6 8,4 10,3 8,2 chemikalia i wyroby chemiczne** 8,9 7,0 10,8 7,8 wyroby farmaceutyczne** 0,8 0,8 wyroby z gumy i tworzyw sztucznych 1,8 0,6 0,6 0,4 sektor prywatny, w tym: 11,9 38,3 61,2 85,4 chemikalia i wyroby chemiczne** 21,7 30,9 5,9 20,1 wyroby farmaceutyczne** 6,2 10,0 wyroby z gumy i tworzyw sztucznych 6,0 18,2 33,3 44,5 mld zł Jeszcze w roku 1995 nieco ponad połowa produkcji sprzedanej przemysłu chemicznego generowana była przez podmioty sektora publicznego. Tempo procesów prywatyzacyjnych było bowiem spowolnione ze względu na trudności w sprzedaŝy duŝych zakładów produkcyjnych z uwagi m.in. na ich mocno zdywersyfikowany charakter produkcji w stosunku do skali sprzedaŝy, przerost zatrudnienia, wysokie wymagania cenowe Skarbu Państwa oraz nadmierne oczekiwania związków zawodowych związane z pakietami socjalnymi. W wyniku prowadzonych od drugiej połowy lat 90-tych działań restrukturyzacyjnych wzrosło tempo prywatyzacji, co przełoŝyło się na istotną zmianę struktury własnościowej przemysłu chemicznego. Odsetek produkcji przedsiębiorstw z sektora publicznego obniŝył się do 18% w roku 2000, a w roku 2009 wynosił juŝ tylko 9%. Prywatyzacja dotyczyła głównie przedsiębiorstw duŝych (o zatrudnieniu powyŝej 249 osób); niemal wszystkie małe i średnie firmy od kilkunastu mają bowiem charakter prywatny. Najbardziej sprywatyzowane są obszary produkcji wyrobów rynkowych (przetwórstwo tworzyw sztucznych, produkcja środków myjących i czyszczących oraz wyrobów kosmetycznych i toaletowych, farby i lakiery, przemysł oponiarski oraz farmaceutyczny). NajniŜszy stopień sprywatyzowania występuje natomiast w grupie chemikaliów podstawowych. * dla lat 1995 i wg PKD 2004; dla lat 2005 i 2009 wg PKD 2007 ** wg PKD 2004 wyroby farmaceutyczne wykazywane były łącznie z chemikaliami i wyrobami chemicznymi Źródło : GUS Roczniki Statystyczne Przemysłu W ostatnim piętnastoleciu znacznie zmalało znaczenie sektora publicznego w produkcji chemicznej. Wpływ na to miał wzrost tempa procesów prywatyzacji duŝych zakładów produkcyjnych. Małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią natomiast od dawna domenę sektora prywatnego. strona 19

20 II.1. Dane o produkcji Regionalny rozkład wartości produkcji chemikaliów i wyrobów chemicznych b.d. b.d. 1,4 (5,1%) 2,5 (9,2%) 1,1 (4,0%) 3,4 (12,6%) 1,5 (5,6%) 2000 rok * 1,1 (4,0%) 1,0 (3,8%) b.d. 7,3 (26,9%) 0,3 (1,0%) 2,9 (10,7%) mld zł (% udział w produkcji ogółem) 0,1 (0,1%) b.d. 1,0 (3,6%) 1,8 (4,3%) 0,7 (1,6%) 2,0 (4,8%) 2,8 (6,6%) 1,0 (2,5%) 4,9 (11,6%) 2010 rok* 0,8 (2,0%) 2,6 (6,3%) 2,5 (5,9%) 0,2 (0,6%) 12,6 (30,0%) 0,1 (0,1%) 3,2 (7,7%) 0,1 (0,2%) b.d. 2,0 (4,9%) W ciągu minionej dekady wzrósł stopień koncentracji produkcji chemikaliów i wyrobów chemicznych na terenie najwaŝniejszego pod tym względem województwa mazowieckiego. Obszar ten stanowił w roku 2000 blisko 27%, a w roku % ogółu produkcji sprzedanej chemikaliów i wyrobów chemicznych w Polsce. Ponadto terenami o niezmiennie silnej koncentracji tego segmentu przemysłu chemicznego są województwo kujawsko-pomorskie oraz województwa połoŝone na południu kraju. Bardzo niewielka produkcja prowadzona jest za to w Polsce północno-wschodniej oraz na terenie województwa świętokrzyskiego. Lokalizacja poszczególnych zakładów produkcyjnych w segmencie chemikaliów i wyrobów chemicznych uzaleŝniona jest w duŝym stopniu od rodzaju wykorzystywanych surowców oraz stopnia zuŝycia mediów. Fabryki przetwarzające siarkę zlokalizowane są głównie w Tarnobrzeskiem, a zakłady chemiczne na Śląsku zajmują się przetwórstwem węgla kamiennego. Produkcja nawozów azotowych wymaga z kolei ogromnych ilości wody i energii elektrycznej, stąd największe fabryki tych produktów zlokalizowane są nad duŝymi rzekami, w pobliŝu duŝych elektrowni: w Puławach i Kędzierzynie-Koźlu. Zakłady wytwarzające nawozy fosforowe połoŝone są natomiast głównie w portach morskich lub ich pobliŝu: w Policach koło Szczecina oraz w Gdańsku, gdyŝ wykorzystują one importowane drogą morską fosforyty. Regiony o największym udziale w produkcji sprzedanej, tj. > 10% Regiony o udziale w produkcji sprzedanej w przedziale 5-10% Regiony o udziale w produkcji sprzedanej w przedziale 2-5% Regiony o najmniejszym udziale w produkcji sprzedanej, tj. < 2% Rozmieszczenie geograficzne poszczególnych zakładów produkcji chemikaliów i wyrobów chemicznych w Polsce w decydującym stopniu uwarunkowane jest rodzajem wykorzystywanych surowców oraz stopniem zuŝycia mediów. * badanie na podstawie firm o zatrudnieniu > 9 osób; rok 2000 wg PKD 2004, rok 2010 wg PKD 2007 Źródło: GUS, Biuletyny Statystyczne poszczególnych województw z lat 2000 i strona 20

21 II.1. Dane o produkcji Regionalny rozkład wartości produkcji wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych 0,4 (2,4%) 0,3 (1,8%) 2,2 (13,0%) 0,8 (4,5%) 1,1 (6,5%) 1,2 (7,4%) 1,5 (8,8%) 2000 rok * 1,3 (7,6%) 2,3 (13,4%) b.d. 0,8 (4,8%) 2,2 (12,8%) 0,3 (1,5%) mld zł (% udział w produkcji ogółem) 0,2 (1,4%) 0,2 (1,2%) 1,9 (11,4%) 1,0 (1,9%) 0,7 (1,4%) 6,2 (12,4%) 4,7 (9,3%) 2,5 (4,9%) 2,9 (5,9%) 2010 rok* 4,1 (8,2%) 0,6 7,6 (1,3%) (15,1%) b.d. 6,7 (13,4%) 0,5 (1,0%) 2,6 (5,2%) 1,1 (2,2%) 0,5 (1,0%) 4,4 (8,8%) Pod względem rozmieszczenia geograficznego produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych w ostatniej dekadzie nie uległa istotnej zmianie. Wykazuje ona mocny stopień zdywersyfikowania. Ponadto nie ma w tym zakresie jednego wyróŝniającego się obszaru. Największą wartością produkcji sprzedanej w ostatniej dekadzie cechowały się województwa: mazowieckie, wielkopolskie, śląskie i podkarpackie (po 11-15% produkcji). Stosunkowo niewielki udział w tym zakresie miał obszar Polski północnozachodniej i wschodniej. O tak kształtującym się regionalnym układzie produkcji decyduje wysoce rozproszony charakter przemysłu przetwórstwa tworzyw sztucznych. W zakresie wyrobów z gumy największe znaczenie ma natomiast produkcja opon samochodowych w Olsztynie i Dębicy. Wyroby gumowe produkują teŝ ośrodki w Poznaniu, Łodzi, Grudziądzu i Sanoku. Regiony o największym udziale w produkcji sprzedanej, tj. > 10% Regiony o udziale w produkcji sprzedanej w przedziale 5-10% * badanie na podstawie firm o zatrudnieniu > 9 osób; rok 2000 wg PKD 2004, rok 2010 wg PKD 2007 Źródło: GUS, Biuletyny Statystyczne poszczególnych województw z lat 2000 i Regiony o udziale w produkcji sprzedanej w przedziale 2-5% Regiony o najmniejszym udziale w produkcji sprzedanej, tj. < 2% Rozmieszczenie geograficzne produkcji wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych jest znacznie bardziej zdywersyfikowane niŝ w przypadku chemikaliów i wyrobów chemicznych. strona 21

22 II.1. Dane o produkcji Produkcja wyrobów chemicznych wg działów PKD Wyszczególnienie* Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych, w tym: , , , ,1 Podstawowe chemikalia, nawozy, tworzywa sztuczne i kauczuk 7 612, , , ,1 Mydło, środki myjące i wyroby kosmetyczne 2 098, , , ,9 Farby i lakiery 1 007, , , ,4 Pozostałe wyroby chemiczne 2 010, , , ,7 Produkcja wyrobów farmaceutycznych 2 182, , , ,8 Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, w tym: 4 349, , , ,4 Wyroby z tworzyw sztucznych 2 632, , , ,4 Wyroby z gumy 1 717, , , ,0 RAZEM , , , ,3 mln zł W ostatnim piętnastoleciu w sektorze widoczny jest systematyczny wzrost znaczenia produkcji wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych w wartości całego przemysłu chemicznego. Udział ten wzrósł z 23% w 1995 r. do 45% w 2010 r. Znacznie wolniej rosła produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych. W konsekwencji udział tego segmentu w przemyśle chemicznym ogółem obniŝył się w ostatnim piętnastoleciu z 66% do 42%. Sytuacja ta spowodowana była przede wszystkim szybko rosnącym w kraju zapotrzebowaniem na wyroby nowoczesne (motoryzacja, elektronika, AGD, itp.). PrzełoŜyło się to w znacznie większym stopniu na rozwój segmentu wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych niŝ chemikaliów i wyrobów chemicznych, które w Polsce obejmują głównie mało innowacyjne produkty nisko przetworzone. W minionych latach dynamicznie rosła takŝe produkcja wyrobów farmaceutycznych; udział tego segmentu w przemyśle chemicznym ogółem był jednak relatywnie mały (11-13% w latach ) Motorem napędowym rozwoju polskiego przemysłu chemicznego jest segment produkcji wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych. *dane dla podmiotów o zatrudnieniu > 49 osób; Źródło: GUS Nakłady i Wyniki Przemysłu strona 22

23 II.1. Dane o produkcji Eksport wyrobów przemysłu chemicznego Wartość eksportu wyrobów przemysłu chemicznego* mld zł + 463% Wartość obrotów handlowych (eksport/ import)* mld zł zmiana klasyfikacji PKD* Wartość eksportu wyrobów przemysłu chemicznego w ostatnim piętnastoleciu dynamicznie i systematycznie rosła. Wzrost ten łącznie w latach (wg danych sprzed zmiany klasyfikacji PKD) był ponad 5,5-krotny. NaleŜy przy tym zauwaŝyć, iŝ tendencja ta nasiliła się w latach , kiedy to nastawienie bardziej proeksportowe sektora zostało wymuszone spowolnieniem gospodarczym w kraju, przy jednocześnie systematycznie słabnącym złotym wobec Euro oraz po roku 2005, na skutek unijnej akcesji Polski. Wraz ze wzrostem znaczenia produkcji wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych w przemyśle chemicznym, rosło takŝe znaczenie tego segmentu w wielkości eksportu całego sektora. Biorąc pod uwagę dane po zmianie klasyfikacji PKD, w latach nastąpił niewielki, 4% wzrost sprzedaŝy eksportowej. Ogólnoświatowy kryzys gospodarczy przełoŝył się bowiem na spadek popytu ze strony odbiorców zagranicznych, zwłaszcza w zakresie chemikaliów. Oprócz dynamicznego wzrostu wartości eksportu, w minionych latach w sektorze widoczny był systematycznie rosnący udział sprzedaŝy w bilansie handlu zagranicznego wyrobami przemysłu chemicznego. W roku 1995 eksport stanowił 32% obrotów handlowych Polski w tym obszarze, natomiast w roku 2009 udział ten wynosił juŝ 53%. NaleŜy jednak podkreślić, iŝ eksport przemysłu chemicznego dotyczy przede wszystkim wyrobów nisko przetworzonych. Produkty wysoko przetworzone (których produkcja jest znacznie bardziej rentowna) są w duŝej mierze importowane. Wynika to z zapóźnień technologicznych w sektorze, będących konsekwencją braku odpowiednich nakładów na prace badawczo-rozwojowe oraz niewystarczających inwestycji odtworzeniowych i modernizacyjnych. Nastawienie proeksportowe przemysłu chemicznego w Polsce systematycznie wzrasta. Przy takim ukierunkowaniu produkcji, bardzo istotny wpływ na poziom obrotów sektora mają wahania kursu złotego wobec Euro. Polska zmuszona jest jednak cały czas importować wyroby wysoko przetworzone ze względu na duŝo niŝszy niŝ w krajach wysokorozwiniętych poziom technologii stosowanych przez krajowych producentów. * lata wg PKD 2004, lata wg PKD 2007; dla roku 1995 przemysł chemiczny wykazywany łącznie Źródło : GUS Roczniki Statystyczne Przemysłu strona 23

24 II.1. Dane o produkcji Eksport wyrobów przemysłu chemicznego Relacja: eksport / produkcja sprzedana na rynek krajowy* mld zł Wzrost proeksportowego charakteru sektora potwierdzają takŝe relacje wartości eksportu i sprzedaŝy krajowej z minionej dekady. W okresie tym udział eksportu w łącznej wartości produkcji sprzedanej systematycznie wzrastał; z 23% w roku 2000 do 38% w roku Szczególnie duŝą zmianę w tym zakresie przyniosły lata , kiedy to na skutek spowolnienia gospodarczego w kraju firmy przemysłu chemicznego zintensyfikowały swoje działania proeksportowe. Dodatkowym bodźcem w tym zakresie była unijna akcesja Polski. Wzrost proeksportowego charakteru firm sektora, który uwidocznił się najbardziej po roku 2002, był jednym z najwaŝniejszych czynników wpływających na dynamiczny rozwój całej przemysłu chemicznego. *produkcja sprzedana na rynek krajowy = produkcja sprzedana eksport; lata wg PKD 2004, rok 2009 wg PKD 2007 Źródło : GUS Roczniki Statystyczne Handlu Zagranicznego, Roczniki Statystyczne Przemysłu strona 24

25 II.1. Dane o produkcji Główne kierunki eksportu wyrobów przemysłu chemicznego mln zł Niemcy 2 722,3 Niemcy 5 827,3 Rosja 1 882,4 Rosja 3 067,9 Czechy 1 272,9 Wielka Brytania 2 107,2 Wielka Brytania 935,4 Czechy 2 022,7 Ukraina 869,6 Francja 1 584,0 Węgry 729,0 Włochy 1 386,3 Francja 671,1 Ukraina 1 330,5 Słowacja 526,2 Holandia 1 061,7 Holandia 513,3 Litwa 812,2 Niezmiennie od wielu lat najwaŝniejszym kierunkiem eksportowym sektora chemicznego są Niemcy. Dodatkowo udział sprzedaŝy do tego kraju w sprzedaŝy ogółem do 10 największych odbiorców w ostatnich pięciu latach wzrósł; w roku 2006 było to 26%, a w roku %. W ujęciu wartościowym eksport do Niemiec w tym okresie wzrósł ponad dwukrotnie, tj. z 2,7 mld zł do 5,8 mld zł. Pozostali partnerzy o duŝym znaczeniu dla polskiego przemysłu chemicznego to kraje Unii Europejskiej oraz Rosja i Ukraina. Eksport do 10 największych odbiorców stanowił w ostatnich pięciu latach stanowił 61-64% sprzedaŝy eksportowej ogółem oszacowanej przez GUS dla kategorii statystycznej produkty przemysłu chemicznego. Litwa 475,9 Hiszpania 776,4 RAZEM ,1 RAZEM ,2 udział w ogólnej wartości eksportu* 61,0% 63,5% NajwaŜniejszym rynkiem zbytu wyrobów polskiego sektora chemicznego są Niemcy. DuŜe znacznie pod tym względem mają takŝe kraje UE oraz Rosja i Ukraina. Poziom koncentracji sprzedaŝy produkcji chemicznej do 10 największych partnerów handlowych jest umiarkowany i w minionych latach tylko nieznacznie wrósł. * dotyczy kategorii: produkty przemysłu chemicznego (wg sekcji i działów nomenklatury CN) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Roczniki Statystyczne Handlu Zagranicznego strona 25

26 II.1. Dane o produkcji Wartość produkcji chemicznej ogółem w Polsce na tle UE Źródło: Eurostat Ranking krajów Ranking krajów UE , ,5 UE 27 1 Niemcy , ,7 Niemcy 1 2 Francja , ,5 Francja 2 3 Wielka Brytania , ,2 Wielka Brytania 3 4 Włochy , ,3 Włochy 4 5 Hiszpania , ,9 Hiszpania 5 6 Holandia , ,7 Holandia 6 7 Belgia , ,4 Belgia 7 8 Irlandia , ,7 Irlandia 8 9 Szwecja , ,0 Polska 9 10 Polska , ,4 Szwecja Austria , ,1 Austria Dania 9 180, ,8 Czechy Finlandia 7 327, ,4 Dania Czechy 5 806, ,9 Finlandia Portugalia 5 511, ,6 Węgry Węgry 4 338, ,2 Portugalia Słowenia 2 205, ,4 Rumunia Rumunia 2 159, ,3 Grecja Słowacja 1 612, ,4 Słowenia Luksemburg 1 267, ,5 Słowacja Bułgaria 973, ,1 Litwa Litwa 487, ,2 Bułgaria Estonia 255, ,1 Luksemburg Cypr 227,1 737,3 Estonia Łotwa 182,0 455,3 Łotwa Malta 166,1 282,0 Cypr Grecja b.d. b.d. Malta 27 mln euro Pod względem wartości rocznej produkcji firm przemysłu chemicznego Polska zajmowała w roku 2000 dziesiąte miejsce wśród krajów Unii Europejskiej i do 2007 roku przesunęła się o jedno miejsce w górę. W ujęciu wartościowym dynamika tego wzrostu była znacznie wyŝsza w relacji do całej Unii Europejskiej, tj. 112% wobec 34%, a takŝe w porównaniu do czołowych producentów. Biorąc pod uwagę wielkość produkcji krajowy sektor chemiczny wyraźnie odstaje jednak od czołowych w tym zakresie państw, a zwłaszcza od czwórki największych producentów, tj. Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch. Skala produkcji w Polsce jest kilkukrotnie mniejsza niŝ w tych krajach. Związane jest to z faktem, iŝ produkcja chemiczna w kraju dotyczy przede wszystkim tanich produktów nisko przetworzonych, podczas gdy w wysokorozwiniętych państwach UE są to głównie duŝo droŝsze i bardziej rentowne wyroby wysoko przetworzone. Znacznie wyŝszy niŝ w Polsce jest tam równieŝ udział segmentu farmaceutycznego i kosmetycznego. Krajowy przemysł chemiczny naleŝy w Unii Europejskiej do jednych z najszybciej rozwijających się. W ujęciu wartościowym poziom produkcji w Polsce jest jednak znacznie niŝszy niŝ w czołowych państwach, co jest w decydującym stopniu konsekwencją nisko przetworzonego charakteru wytwarzanych wyrobów. strona 26

27 II.1. Dane o produkcji Wartość produkcji chemikaliów i wyrobów chemicznych w Polsce na tle UE* mln euro Ranking krajów Ranking krajów UE , ,6 UE 27 1 Niemcy , ,3 Niemcy 1 2 Francja , ,2 Francja 2 3 Wielka Brytania , ,3 Wielka Brytania 3 4 Włochy , ,0 Włochy 4 5 Holandia , ,6 Holandia 5 6 Hiszpania , ,2 Hiszpania 6 7 Belgia , ,2 Belgia 7 8 Irlandia , ,4 Irlandia 8 9 Szwecja , ,7 Szwecja 9 10 Polska 7 619, ,2 Polska Austria 6 815, ,5 Dania Dania 6 433, ,6 Austria Finlandia 4 927, ,7 Finlandia Portugalia 3 582, ,9 Czechy Czechy 3 429, ,3 Węgry Węgry 2 964, ,6 Portugalia Rumunia 1 587, ,2 Rumunia Słowenia 1 410, ,9 Grecja Słowacja 1 017, ,8 Słowenia Bułgaria 789, ,6 Słowacja Luksemburg 483, ,8 Litwa Litwa 334, ,2 Bułgaria Estonia 162,8 402,4 Estonia Cypr 155,7 189,3 Łotwa Łotwa 116,5 188,9 Luksemburg Malta 63,8 185,8 Cypr Grecja b.d. b.d. Malta 27 Mimo odnotowanej bardzo wysokiej dynamiki wzrostu wartości produkcji w segmencie chemikaliów (blisko dwukrotny wzrost w latach ) bardzo duŝa dysproporcja w tym zakresie pomiędzy Polską a czołowymi państwami Unii Europejskiej zmniejszyła się tylko nieznacznie, co w decydujący sposób przekłada się na obraz całego przemysł chemicznego. RóŜnica pomiędzy naszym krajem a pierwszymi w tym rankingu Niemcami była w 2007 r. ponad 10-krotna. Warto jednak podkreślić, iŝ Polska zajmuje najwyŝsze miejsce wśród nowych krajów Wspólnoty. Drugie w kolejności Czechy wykazywały w 2000 aŝ o 55%, a w 2007 r. o 57% niŝszy poziom produkcji. Segment chemikaliów i wyrobów chemicznych uwidacznia bardzo duŝą dysproporcję pomiędzy Polską a czołowymi krajami Unii Europejskiej w skali produkcji całego sektora chemicznego. Polska plasuje się jednak zdecydowanie najwyŝej w tym rankingu wśród nowych państw Wspólnoty. * łącznie z farmaceutykami; Źródło: Eurostat strona 27