KONTROLA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ. Pojęcie, kryteria, etapy

Transkrypt

1 KONTROLA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ Pojęcie, kryteria, etapy

2 POJĘCIE I POTRZEBA KONTROLI ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ Kontrola administracji publicznej

3 POJĘCIE KONTROLI Kontrola to ciąg czynności polegających na: ustaleniu aktualnego obrazu jakiejś działalności lub stanu; dokonaniu konfrontacji faktycznego obrazu danej działalności lub stanu z założeniami wyjściowymi; postawieniu diagnozy przyczyn ewentualnych nieprawidłowości i formułowaniu wniosków na przyszłość.

4 POJĘCIE KONTROLI ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ Mówiąc o kontroli administracji publicznej można mieć na myśli: kontrolę sprawowaną przez podmioty należące do administracji publicznej, albo kontrolę sprawowaną nad administracją publiczną przez wszelkiego rodzaju podmioty, należące oraz nienależące do tej administracji.

5 KONTROLA A NADZÓR Kontrola polega tylko na sprawdzaniu, porównywaniu i formułowaniu wniosków. Nadzór obejmuje również ingerencję w działalność podmiotu nadzorowanego, powodującą eliminację nieprawidłowości przez podmiot nadzorujący. Nie oznacza to, że kontrola jest nieskuteczna. Wynikające z niej wnioski mogą prowadzić do podjęcia działań korygujących przez inny organ, np. nadrzędny nad kontrolowanym.

6 DLACZEGO KONTROLUJE SIĘ ADMINISTRACJĘ? Administracja publiczna wykonuje istotne zadania publiczne i ma w tym zakresie władzę. Władza ta może być sprawowana źle albo nadużywana. Ponadto realizacja zadań publicznych powinna być skuteczna i efektywna. Bez kontroli administracja nie miałaby motywacji do dobrego działania.

7 RODZAJE KONTROLI Kontrola administracji publicznej

8 KONTROLA OGRANICZONA I NIEOGRANICZONA Na podstawie kryterium zasięgu kontroli wyróżnia się kontrolę: ograniczoną - zwaną też fragmentaryczną albo problemową; obejmuje tylko część działalności podmiotu kontrolowanego; oraz nieograniczoną - zwaną też zupełną albo kompleksową; potencjalnie obejmuje cały zakres działania podmiotu kontrolowanego.

9 KONTROLA WYKONYWANA BEZPOŚREDNIO I KONTROLA POŚREDNIA Na podstawie kryterium sposobu prowadzenia kontroli wyróżnia się kontrolę: wykonywaną bezpośrednio kontrolujący bezpośrednio sprawdza stan lub działanie podmiotu kontrolowanego; oraz pośrednią kontrolujący przeprowadza jedynie analizę materiałów (np. sprawozdań) dostarczonych przez kontrolowanego.

10 KONTROLA PLANOWA I KONTROLA DORAŹNA Na podstawie kryterium trybu kontroli wyróżnia się kontrolę: planową przeprowadza się ją zgodnie z założonym wcześniej harmonogramem; oraz doraźną przeprowadza się ją poza planem kontroli.

11 KONTROLA WSTĘPNA, FAKTYCZNA I NASTĘPNA Na podstawie kryterium etapu wkraczania kontroli wyróżnia się kontrolę: wstępną polega ona na sprawdzaniu i ocenie planowanej działalności; faktyczną przeprowadzana jest w toku działania podmiotu kontrolowanego; oraz następną podejmowana jest po zakończeniu działania i polega na ocenie jego wyników.

12 KONTROLA ZEWNĘTRZNA I WEWNĘTRZNA Na podstawie kryterium usytuowania kontrolowanego względem kontrolującego wyróżnia się kontrolę: kontrola wewnętrzna oznacza kontrolę sprawowaną nad pewnym podmiotem przez jego własną, wyspecjalizowaną komórkę wewnętrzną. kontrola zewnętrzna oznacza kontrolę sprawowaną nad pewnym podmiotem przez inny podmiot, nienależący do struktur kontrolowanego. Znane jest także alternatywne rozumienie tego podziału (prezentuje je J. Jagielski), zgodnie z którym: zewnętrzną wykonywana jest nad podmiotem należącym do administracji publicznej przez podmiot do niej nienależący; wewnętrzną wykonywana jest nad podmiotem należącym do administracji publicznej przez inny podmiot również do niej należący.

13 KONTROLA FUNKCJONALNA I INSTYTUCJONALNA Na podstawie kryterium kompetencji organu kontrolującego wyróżnia się kontrolę: instytucjonalną wykonywana jest przez podmioty, których jedynym zadaniem jest kontrolowanie innych podmiotów (np. NIK); funkcjonalną wykonywana jest przez podmioty, które oprócz kompetencji kontrolnych posiadają również liczne inne kompetencje (np. wojewoda).

14 KONTROLA ZAWODOWA I NIEZAWODOWA Na podstawie kryterium podstawy wykonywania funkcji kontroli wyróżnia się kontrolę: zawodową wykonywana jest na podstawie umowy o pracę lub w inny, trwały sposób za wynagrodzeniem; niezawodową wykonywana jest przez osoby, które nie pobierają za to wynagrodzenia (kiedyś nazywano to kontrolą społeczną).

15 KRYTERIA KONTROLI Kontrola administracji publicznej

16 POJĘCIE KRYTERIUM KONTROLI Z ustaw wynikają kryteria kontroli, czyli punkty widzenia, z których dokonywane jest sprawdzanie i ocenianie działalności i stanów objętych kontrolą. Najczęściej występującymi kryteriami kontroli są: legalność, celowość, rzetelność i gospodarność.

17 Kontrola legalności oznacza ocenę zgodności z prawem podjętych działań i istniejących stanów. Kontrola celowości oznacza ocenę zgodności działania podmiotu z postawionymi przed nim celami i założeniami (np. z polityką rządu). Kontrola rzetelności oznacza ocenę staranności działania podmiotu kontrolowanego (np. przestrzeganie wewnętrznych procedur). Kontrola gospodarności oznacza ocenę efektywności i prawidłowości dysponowania środkami finansowymi i materialnymi.

18 WYKONYWANIE KONTROLI (ETAPY KONTROLI) Kontrola administracji publicznej

19 Etap przygotowawczy ustalenie stanu pożądanego w podmiocie kontrolowanym oraz ustalenie harmonogramu wykonawczego. Etap rozpoznawczo-sprawdzający ustalenie stanu faktycznego w podmiocie kontrolowanym. Formułowanie i przedstawienie wyników porównanie stanu faktycznego z pożądanym, przedstawienie oceny kontrolowanemu i ew. innym podmiotom, np. organowi nadrzędnemu nad organem kontrolowanym. Działania korygujące nie należą już do procesu kontroli.

20 CECHY DOBREJ KONTROLI Kontrola administracji publicznej

21 DOBRA KONTROLA JEST: obiektywna i bezstronna (ważne: wzajemne usytuowanie kontrolera i kontrolowanego, przejrzystość działań kontrolnych, możliwość weryfikacji ustaleń kontroli); kompetentna kontroler musi posiadać wiedzę merytoryczną oraz znać procedury kontroli; sprawna i efektywna działania kontrolne powinny być szybkie i sprawne; nie mogą zakłócać działania podmiotu kontrolowanego.

22 POSZCZEGÓLNE ORGANY I TYPY KONTROLI Kontrola administracji publicznej

23 ROZMAITOŚĆ ORGANÓW KONTROLI Kontrola administracji publicznej jest wykonywana w Polsce przez liczne organy, z których najważniejszym jest Najwyższa Izba Kontroli. Istotne znaczenie, zwłaszcza w bieżącej działalności administracji publicznej, ma także kontrola wewnętrzna, w tym kontrola zarządcza, ustanowiona przez ustawę z 2009 r. o finansach publicznych. Jest tak mimo jej wad (organizacyjne powiązanie kontrolowanego z kontrolującym).

24 NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI NIK jest naczelnym organem kontroli państwowej. Podlega Sejmowi (np. Sejm powołuje Prezesa NIK). NIK kontroluje: obligatoryjnie administrację rządową, NBP, państwowe osoby prawne i inne państwowe jednostki organizacyjne, na podstawie kryteriów: legalności, celowości, gospodarności i rzetelności; fakultatywnie administrację samorządową, samorządowe osoby prawne i inne samorządowe jednostki organizacyjne, na podstawie kryteriów: legalności, gospodarności i rzetelności; fakultatywnie inne jednostki organizacyjne i przedsiębiorców, na podstawie kryteriów legalności i rzetelności, ale tylko w zakresie, w jakim wykorzystują majątek lub środki państwowe lub samorządowe.