Kontrola administracji publicznej. Pojęcie, kryteria, etapy

Transkrypt

1 Kontrola administracji publicznej Pojęcie, kryteria, etapy

2 Kontrola administracji publicznej POJĘCIE I POTRZEBA KONTROLI ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

3 Pojęcie kontroli Kontrola to ciąg czynności polegających na: ustaleniu aktualnego obrazu jakiejś działalności lub stanu; dokonaniu konfrontacji faktycznego obrazu danej działalności lub stanu z założeniami wyjściowymi; postawieniu diagnozy przyczyn ewentualnych nieprawidłowości i formułowaniu wniosków na przyszłość.

4 Pojęcie kontroli administracji publicznej Mówiąc o kontroli administracji publicznej można mieć na myśli: kontrolę sprawowaną przez podmioty należące do administracji publicznej, albo kontrolę sprawowaną nad administracją publiczną przez wszelkiego rodzaju podmioty, należące oraz nienależące do tej administracji.

5 Kontrola a nadzór Kontrola polega tylko na sprawdzaniu, porównywaniu i formułowaniu wniosków. Nadzór obejmuje również ingerencję w działalność podmiotu nadzorowanego, powodującą eliminację nieprawidłowości przez podmiot nadzorujący. Nie oznacza to, że kontrola jest nieskuteczna. Wynikające z niej wnioski mogą prowadzić do podjęcia działań korygujących przez inny organ, np. nadrzędny nad kontrolowanym.

6 Dlaczego kontroluje się administrację? Administracja publiczna wykonuje istotne zadania publiczne i ma w tym zakresie władzę. Władza ta może być sprawowana źle albo nadużywana. Ponadto realizacja zadań publicznych powinna być skuteczna i efektywna. Bez kontroli administracja nie miałaby motywacji do dobrego działania.

7 Kontrola administracji publicznej RODZAJE KONTROLI

8 Kontrola ograniczona i nieograniczona Na podstawie kryterium zasięgu kontroli wyróżnia się kontrolę: ograniczoną - zwaną też fragmentaryczną albo problemową; obejmuje tylko część działalności podmiotu kontrolowanego; oraz nieograniczoną - zwaną też zupełną albo kompleksową; potencjalnie obejmuje cały zakres działania podmiotu kontrolowanego.

9 Kontrola wykonywana bezpośrednio i kontrola pośrednia Na podstawie kryterium sposobu prowadzenia kontroli wyróżnia się kontrolę: wykonywaną bezpośrednio kontrolujący bezpośrednio sprawdza stan lub działanie podmiotu kontrolowanego; oraz pośrednią kontrolujący przeprowadza jedynie analizę materiałów (np. sprawozdań) dostarczonych przez kontrolowanego.

10 Kontrola planowa i kontrola doraźna Na podstawie kryterium trybu kontroli wyróżnia się kontrolę: planową przeprowadza się ją zgodnie z założonym wcześniej harmonogramem; oraz doraźną przeprowadza się ją poza planem kontroli.

11 Kontrola wstępna, faktyczna i następna Na podstawie kryterium etapu wkraczania kontroli wyróżnia się kontrolę: wstępną polega ona na sprawdzaniu i ocenie planowanej działalności; faktyczną przeprowadzana jest w toku działania podmiotu kontrolowanego; oraz następną podejmowana jest po zakończeniu działania i polega na ocenie jego wyników.

12 Kontrola zewnętrzna i wewnętrzna Na podstawie kryterium usytuowania kontrolowanego względem kontrolującego wyróżnia się kontrolę: zewnętrzną wykonywana jest nad podmiotem należącym do administracji publicznej przez podmiot do niej nienależący; wewnętrzną wykonywana jest nad podmiotem należącym do administracji publicznej przez inny podmiot również do niej należący.

13 Kontrola funkcjonalna i instytucjonalna Na podstawie kryterium kompetencji organu kontrolującego wyróżnia się kontrolę: instytucjonalną wykonywana jest przez podmioty, których jedynym zadaniem jest kontrolowanie innych podmiotów (np. NIK); funkcjonalną wykonywana jest przez podmioty, które oprócz kompetencji kontrolnych posiadają również liczne inne kompetencje (np. wojewoda).

14 Kontrola zawodowa i niezawodowa Na podstawie kryterium podstawy wykonywania funkcji kontroli wyróżnia się kontrolę: zawodową wykonywana jest na podstawie umowy o pracę lub w inny, trwały sposób za wynagrodzeniem; niezawodową wykonywana jest przez osoby, które nie pobierają za to wynagrodzenia (kiedyś nazywano to kontrolą społeczną).

15 Kontrola administracji publicznej KRYTERIA KONTROLI

16 Pojęcie kryterium kontroli Z ustaw wynikają kryteria kontroli, czyli punkty widzenia, z których dokonywane jest sprawdzanie i ocenianie działalności i stanów objętych kontrolą. Najczęściej występującymi kryteriami kontroli są: legalność, celowość, rzetelność i gospodarność.

17 Kontrola legalności oznacza ocenę zgodności z prawem podjętych działań i istniejących stanów. Kontrola celowości oznacza ocenę zgodności działania podmiotu z postawionymi przed nim celami i założeniami (np. z polityką rządu). Kontrola rzetelności oznacza ocenę staranności działania podmiotu kontrolowanego (np. przestrzeganie procedur). Kontrola gospodarności oznacza ocenę efektywności i prawidłowości dysponowania środkami finansowymi i materialnymi.

18 Kontrola administracji publicznej WYKONYWANIE KONTROLI (ETAPY KONTROLI)

19 Etap przygotowawczy ustalenie stanu pożądanego w podmiocie kontrolowanym oraz ustalenie harmonogramu wykonawczego. Etap rozpoznawczo-sprawdzający ustalenie stanu faktycznego w podmiocie kontrolowanym. Formułowanie i przedstawienie wyników porównanie stanu faktycznego z pożądanym, przedstawienie oceny kontrolowanemu i ew. innym podmiotom, np. organowi nadrzędnemu nad organem kontrolowanym. Działania korygujące nie należą już do procesu kontroli.

20 Kontrola administracji publicznej CECHY DOBREJ KONTROLI

21 Dobra kontrola jest: obiektywna i bezstronna (ważne: wzajemne usytuowanie kontrolera i kontrolowanego, przejrzystość działań kontrolnych, możliwość weryfikacji ustaleń kontroli); kompetentna kontroler musi posiadać wiedzę merytoryczną oraz znać procedury kontroli; sprawna i efektywna działania kontrolne powinny być szybkie i sprawne; nie mogą zakłócać działania podmiotu kontrolowanego.

22 Kontrola administracji publicznej POSZCZEGÓLNE ORGANY I TYPY KONTROLI

23 Rozmaitość organów kontroli Kontrola nad administracją publiczną oraz kontrola wykonywaną przez administrację nad podmiotami do niej nienależącymi jest wykonywana w Polsce przez liczne organy, m.in. Najwyższą Izbę Kontroli, Państwową Inspekcję Pracy, Państwową Inspekcję Sanitarną, Państwową Inspekcję Handlową, Inspekcję Weterynaryjną. Ze względu na jej specyfikę warto ponadto wyodrębnić kontrolę działalności gospodarczej jako szczególny rodzaj kontroli sprawowanej przez różne organy administracji publicznej.

24 Najwyższa Izba Kontroli NIK jest naczelnym organem kontroli państwowej. Podlega Sejmowi (np. Sejm powołuje Prezesa NIK). NIK kontroluje: obligatoryjnie administrację rządową, NBP, państwowe osoby prawne i inne państwowe jednostki organizacyjne, na podstawie kryteriów: legalności, celowości, gospodarności i rzetelności; fakultatywnie administrację samorządową, samorządowe osoby prawne i inne samorządowe jednostki organizacyjne, na podstawie kryteriów: legalności, gospodarności i rzetelności; fakultatywnie inne jednostki organizacyjne i przedsiębiorców, na podstawie kryteriów legalności i rzetelności, ale tylko w zakresie, w jakim wykorzystują majątek lub środki państwowe lub samorządowe.

25 Państwowa Inspekcja Pracy PIP stoi na straży przestrzegania przepisów prawa pracy oraz BHP przez wszystkich pracodawców w Polsce (PIP kontroluje więc zarówno administrację jak i podmioty prywatne). Podlega Sejmowi Głównego Inspektora Pracy powołuje Marszałek Sejmu. Składa się z Głównego Inspektoratu Pracy oraz okręgowych inspektoratów pracy.

26 Państwowa Inspekcja Sanitarna Składa się z Głównego Inspektoratu Sanitarnego oraz wojewódzkich, powiatowych i granicznych inspektoratów sanitarnych. Głównego Inspektora Sanitarnego, będącego centralnym organem administracji rządowej, powołuje premier. PIS zajmuje się m.in. badaniem spełniania wymagań higienicznych i zdrowotnych: środowiska (np. wody przeznaczonej do spożycia, czystości powietrza i gleby); zakładów pracy; produkcji, transportu i przechowywania żywności.

27 Państwowa Inspekcja Handlowa Na czele PIH stoi Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. W terenie wykonuje zadania PIH wojewoda, przy pomocy wojewódzkiego inspektora inspekcji handlowej. Zadania PIH obejmują m.in. kontrolę legalności i rzetelności działalności przedsiębiorców, w szczególności dotyczącą oferowanych przez nich usług i towarów (np. czy produkty nie są niebezpieczne, czy przedsiębiorcy przestrzegają przepisów o zużytym sprzęcie elektronicznym).

28 Kontrola działalności gospodarczej Niezależnie od tego, kto dokonuje kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy, musi przestrzegać wymagań określonych przez ustawę o swobodzie działalności gospodarczej. Np. czas kontroli nie może przekroczyć określonej liczby dni w ciągu roku, nie może być prowadzona więcej niż jedna kontrola na raz itp..