Cele hodowli zwierząt w szkole

Transkrypt

1 Krystyna Chomicz Cele hodowli zwierząt w szkole Hodowla zwierząt w pracowni biologicznej PG nr 2 w Białymstoku i możliwości ich wykorzystania. Podstawowym warunkiem prawidłowej realizacji programów nauczania biologii w szkole jest bezpośrednie poznawanie przez uczniów rzeczywistości. Nie można nauczać tego przedmiotu w oderwaniu od realnego świata przyrody. Najcenniejszym środkiem dydaktycznym w realizacji biologicznych treści nauczania są okazy naturalne. Bezpośredni kontakt z nimi angażuje u uczniów jak największą liczbę zmysłów, rozwijając aktywność i samodzielność myślenia oraz wyzwalając pozytywną motywację uczenia się. Szczególne walory poglądowe mają żywe organizmy w ich naturalnych środowiskach życia i w hodowlach. Dostarczają one uczniom wielu wiadomości. Tylko przez obserwację żywych zwierząt uczeń może zrozumieć czynności narządów ruchu, sposobów zdobywania pożywienia, opieki nad potomstwem, różnorodność przystosowań do życia w określonym środowisku. Hodowle zwierząt pełnią również ogromną funkcję wychowawczą. Wdrażają uczniów do systematyczności, uczą obowiązkowości, odpowiedzialności za los zwierząt i rozwijają pozytywne uczucia wobec nich. Uczą umiejętności współpracy w grupie i odpowiedzialności za efekty pracy całej grupy. 1

2 Szkolne hodowle są dla wielu uczniów jedyną możliwością spełnienia ich marzeń o posiadaniu i opiekowaniu się zwierzętami, tym samym zaspakajają ich potrzeby emocjonalne. Hodowle zwierząt w szkole prowadzę od 10 lat. W tym okresie bardzo dużo uczniów uczęszczało na zajęcia koła biologicznego aby z pasją i z zaangażowaniem opiekować się zwierzętami. Hodowle stałe i możliwości ich wykorzystania OWADY PATYCZAKI należą do owadów prostoskrzydłych. Rząd ten obejmuje około 10 tys. Gatunków, żyjących klimacie gorącym i tropikalnym. Już sama ich budowa wydłużone i pokryte guzkami ciało, upodabnia je do gałązek drzewa czy krzewu, a gdy jeszcze przybiorą barwy otaczających je roślin stają się zupełnie niewidoczne. W mojej pracowni hoduję patyczaki indyjskie (Dixippus morosus) o długości około 8,5 cm, gatunek pozbawiony skrzydeł. Owad o zmiennym ubarwieniu, od zielonego do brązowego, przez barwy pośrednie.rozmnażają się one dzieworódczo, a wśród wylęgłych osobników zaledwie jeden na tysiąc jest samcem, w dodatku niezdolnym do kopulacji i nie biorącym udziału w potrzymaniu gatunku. Wykorzystanie hodowli: Uczniowie mają możliwość obserwacji: budowy ciała owada i dokonania obserwacji: podziału ciała na głowę, tułów i odwłok, ilości nóg, niezwykłego zjawiska mimikry (upodabniania ciała zwierzęcia do otoczenia) tanecznych ruchów owadów podchodzących do pokarmu i żerowania, regeneracji odłamanych odnóży u osobników młodych niezwykłego sposobu rozmnażania się dzieworództwa wymagań życiowych zwierzęcia (podłoże, pokarm) 2

3 RYBY W pracowni biologicznej znajdują się trzy duże akwaria i dwa mniejsze (używane do krótkotrwałych hodowli np. odłowu narybku itp.), w których od wielu lat prowadzone są hodowle różnych gatunków ryb. ZŁOTA RYBKA pochodzi od występującego w Chinach karasia złocistego (Carassius auratus auratus). Znane obecnie odmiany zostały uzyskane w wyniku długotrwałych, wieloetapowych i żmudnych zabiegów hodowlanych. W wieku XVIII karaś złocisty zadomowił się w Europie i do dziś jest przedmiotem zainteresowania akwarystów. Znanych jest około 100 odmian tego gatunku. W pracowni znajdują się najpopularniejsze odmiany: Welony, o dużych falujących płetwach, Teleskopy, odznaczające się bardzo wypukłymi oczami, Ryba jajo, o jajowatym kształcie ciała, Komety, z ciemnymi plamkami na tułowiu, Kapturki, z czerwonym, grubym kapturkiem na głowie, GUPIK PAWIE OCZKO (Poecilia reticulata) słodkowodna rybka z Ameryki Środkowej. Nazwę pawie oczko zawdzięcza tęczowym plamkom rozłożonym po obu bokach ciała. Samczyk osiąga do 2,5cm, samiczka do 4,5cm. Są to rybki jajożyworodne, łatwo więc można zaobserwować narodziny potomstwa, często w imponującej liczbie sztuk. Gdy tylko zaobserwuje się narodziny, należy szybko przenieść dorosłe osobniki do oddzielnego akwarium, gdyż zwłaszcza samce pożerają dużą część narybku. Hodując gupiki, warto zwrócić uwagę na ich zachowanie w okresie godowym. Wzmożona ruchliwość, pogoń samczyków za partnerką, jej ucieczki przed kilkoma konkurentami to nie bezmyślne poruszanie się ryb w wodzie, lecz celowe i konsekwentne działanie. 3

4 SKALAR (Pterophyllum scalare) w warunkach naturalnych zamieszkuje dorzecze środkowej Amazonii. Należy do ryb bardzo dekoracyjnych. Dorasta do długości 15cm. Wymaga specjalnych warunków środowiskowych i troskliwej opieki. Chociaż w literaturze uznawane są za ryby spokojne, choć bardzo płochliwe, z moich obserwacji wynika coś odwrotnego, dlatego nie polecam ich hodowli razem z innymi, a zwłaszcza mniejszymi gatunkami ryb. Ponieważ rozmnażanie się skalarów uzależnione jest od skomplikowanego doboru pary, należy dysponować 8-10 osobnikami i odpowiednio dużym akwarium. Rybki dobierają się po okresie jednego roku i pozostają sobie wierne do końca życia. W dobrych warunkach skalary mogą żyć nawet 15 lat. PIELĘGNICE rodzina ryb pielęgnicowatych (Cichlidae) pochodzi ze słodkowodnych zbiorników Ameryki środkowej oraz Afryki, ponadto kilka gatunków żyje w Azji. Kształt ciała u wszystkich gatunków jest podobny, różnią się tylko wielkością, ubarwieniem i sposobem zachowania. Polecam je do hodowli ze względu na silnie rozwinięty u większości gatunków pielęgnic instynkt opieki nad potomstwem m.in. z poświęceniem odpędzają wrogów. Niezwykle interesujące są obserwacje, jak składają ikrę w wygrzebanym dołku i zawzięcie bronią ikry, później zaś narybku. BOJOWNIKI - są to ryby o wspaniałym ubarwieniu, często trudnym aż do opisania. Można hodować tylko jednego samca, gdyż walczą one ze sobą (stąd nazwa!) co prowadzi do wzajemnych okaleczeń. W stosunku do ryb innych gatunków nie jest agresywny. Akwarium powinno mieć charakter płytkiego, rozgrzanego słońcem rozlewiska. Napowietrzać i filtrować nie musimy, ponieważ bojowniki, to ryby labiryntowe, pobierające tlen z powietrza nad powierzchnią wody. 4

5 Wykorzystanie hodowli ryb: Obserwacje ryb akwariowych stwarzają uczniom możliwość bezpośredniego zapoznania się: z budową zewnętrzną ryb, a w szczególności z: opływowym kształtem i podziałem ciała na części, pokryciem ciała, ułożeniem łusek, obecnością i rolą płetw w czasie poruszania się w różnych kierunkach, istnieniem i wyglądem tzw. linii bocznej, brakiem powiek, dymorfizm płciowy (ubarwienie, wielkość ciała i płetw) ze sposobem oddychania ryby mogą zaobserwować wciąganie wody przez otwór gębowy i wypuszczanie przez szpary skrzelowe przy uniesionych pokrywach skrzelowych. Uczniowie mogą też obserwować: zachowanie się ryb na widok hodowcy zbliżającego się do akwarium z pokarmem, zachowania związane z tarłem i opieką nad ikrą, narybkiem. PŁAZY AKSOLOTL neoteniczna larwa płaza Ambystoma mexicanum (ambystomy). Występuje wyłącznie w meksykańskim jeziorze Xochimilco (2300 m n.p.m.). Dorasta do 30 cm, ubarwienie ciemnoszare, czarne, brązowe z marmurkowym deseniem. Zachowuje skrzela zewnętrzne. Odznacza się dużą zdolnością do regeneracji utraconych części ciała (ogona, kończyn). 5

6 Wykorzystanie hodowli płazów: Uczniowie mogą zaobserwować: skrzela zewnętrzne charakterystyczne dla larw płazów, regeneracje utraconych części ciała, zjawisko neotenii zdolności do płciowego rozmnażania się larw (nauczyciel może wyjaśnić, że formę dorosłą można uzyskać jedynie przez podanie preparatów hormonalnych w naturze nie występuje). GADY BOA TĘCZOWY w pracowni hoduję odmianę Epicrates cenchria maurus. Jest on przedstawicielem rodziny dusicieli (obejmującej 88 gatunków), mieszkańcem tropikalnych lasów Ameryki Środkowej i Południowej. Jak wszystkie dusiciele zachował szczątkowe kończyny tylne i obręcz miedniczną. Obecnie ma 1,3m, a osiągnie 2m długości i przebywa głównie na ziemi. Zapewniłam mu terrarium z dużą wilgotnością i temperaturą C. Wewnątrz umieściłam korzenie, kryjówki z kory, rosnące rośliny w doniczkach oraz duży pojemnik z wodą, w którym wąż bardzo często przebywa. Dojrzałość płciową osiąga w wieku 2-3 lat. Karmię go raz w miesiącu dużymi gryzoniami. ŻÓŁW CZERWONOLICY rodowód żółwi liczy ponad 200 milionów lat. Przetrwały one do naszych czasów w nie zmienionej formie i obyczajach. Są to najbardziej prymitywnie zbudowane gady. Znajdujące się w mojej pracowni cztery żółwie czerwonolice (Pseudemys scripta elegans) dorastają do 35cm, są bogato ubarwione. Przebywają w dużym akwaterrarium. W 6

7 niewoli żółwie dożywają 20 lat. Karmię je rybami i kawałkami mięsa wołowego. Uzupełniam to składnikami mineralnymi i witaminami. Wykorzystanie hodowli gadów: Uczniowie mogą zaobserwować: pokrycie ciała gadów: u żółwia - można zaprezentować pancerz i wyjaśnić, że zrasta się on z żebrami i wyrostkami kręgów oraz zademonstrować jego twardość zapewniającą doskonałe schronienie, u węża - można zaprezentować uczniom wylinkę i wyjaśnić znaczenie tego zjawiska, u węży - istnienie tzw. kości kwadratowej w czaszce (niezwykle luźnych połączeń kości), co umożliwia im połykanie bardzo dużych zdobyczy, u żółwia - budowę kończyn uzbrojonych w ostre pazury, po długości których można rozpoznać płeć, u żółwi mimo, że żyją w wodzie, oddychają powietrzem atmosferycznym, co można zaobserwować gdy co jakiś czas wynurzają głowę nad powierzchnię, reakcję na dotyk: u żółwia - chowanie głowy i kończyn pod pancerz, u węża - napinanie ciała, jego sprężystość i siłę ucisku SSAKI MYSZOSKOCZKI znamy kilkanaście odmian tych gryzoni(gerbillus), wszystkie pochodzą z pustynnych obszarów Afryki i Azji. W pracowni zapewniłam tym niezwykle sympatycznym zwierzętom przestronne terrarium z temperaturą ok. 25 C z grubą warstwą ściółki. Rozmnażają się one wielokrotnie w ciągu roku. Zjadają świeże warzywa i owoce, ziarno itp. Wykorzystanie hodowli myszoskoczków: Zwierzęta te, jak żadne inne nadają się do obserwacji zachowań stadnych oraz niezwykle czułej opieki nad młodymi przez całe stado. Wielka ruchliwość oraz ufność wobec opiekunów zjednują im sympatię uczniów co stanowi doskonały pretekst do kształtowania pozytywnego stosunku dzieci do zwierząt. Umiejętność wykonywania wysokich skoków, w czym pomaga im długi ogon, 7

8 CHOMIKI SYRYJSKIE wszystkie chomiki żyjące obecnie w hodowlach domowych i laboratoryjnych pochodzą z ostatniej w świecie rodziny, jaką znaleziono przypadkowo w Syrii, w okolicach miasta Alleppo, w roku Od tej pory już nikt mimo poszukiwań nie widział chomików syryjskich na swobodzie. Prof. Aharoni z uniwersytetu jerozolimskiego, który podczas swych prac archeologicznych wykopał samiczkę z młodymi nie przypuszczał, że ta mała rodzinka da początek wielomilionowej rzeszy chomików syryjskich, jaka rozpowszechniła się po świecie. Wykorzystanie hodowli chomika syryjskiego: Na chomiku syryjskim uczniowie mogą przeprowadzić różne doświadczenia: mierzymy objętość worków policzkowych chomika w tym celu opróżniamy chomikowi spiżarnię i podajemy mu ściśle odważoną porcję np. 10 dag suchego ziarna, następnie, gdy chomik wypełni swoje worki policzkowe, zbieramy pozostawione resztki i ważymy, możemy także, na podobnej zasadzie dowiedzieć się ile pokarmu zjada chomik w ciągu dnia, a także w jakiej proporcji jest ta ilość w stosunku do masy jego ciała, możemy też przekonać się, jakie ziarna najlepiej smakują chomikowi podając różne ich rodzaje na deseczce przed klatką i obserwując kolejność zbierania poszczególnych gatunków. BIAŁA MYSZKA ma ona najskromniejsze wymagania spośród gryzoni. Myszy te (Mus musculus var. Alba) hoduję w małych, szklanych akwariach wysłanych ściółką z trocin. Są wszystkożerne. Ciąża trwa 20 dni. Matka opiekuje się małymi przez 6 tygodni. Żyją 1-2 lata. SZCZUR WĘDROWNY w hodowli znajduje się odmiana albinotyczna (Rattus norvegicus var. alba). Zachowuje się podobnie jak biała myszka lecz potrzebuje więcej miejsca i większych porcji jedzenia. Poprzez skrzyżowanie szczura białego z szarym można uzyskać różne 8

9 warianty kolorystyczne: od beżowych do czarnych z białymi cętkami. Dobrze pielęgnowany szczur oswaja się i chętnie się bawi. Wykorzystanie hodowli wszystkich ssaków: Nauczyciel na lekcji może zastosować pokaz lub dysponując większą ilością zwierząt obserwacje w grupach. Uczniowie mogą obserwować: pokrycie ciała, części ciała, obecność sutków jako najważniejszej cechy ssaków, narządy zmysłów i ich działanie, reakcje na bodźce, zachowania pokarmowe, zachowania rozrodcze i opieki nad młodymi, wymagania życiowe (legowisko, rodzaj spożywanego pokarmu) HODOWLE OKRESOWE I ICH WYKORZYSTANIE PIERWOTNIAKI PANTOFELEK dopóki uczniowie nie zobaczą na własne oczy pantofelków poruszających się w polu widzenia mikroskopu, to ani opis w podręczniku, ani opowiadanie nauczyciela nie da im realnego obrazu tych mikroorganizmów. Przygotowanie hodowli: garść siana i zeschłych liści zalewamy wodą z jeziora, stawu, w którym wykryto obecność pantofelków i innych pierwotniaków. Ustawiamy w ciepłym miejscu (niekoniecznie oświetlonym) i pozostawiamy na dwa, trzy tygodnie. Po tym okresie powinniśmy uzyskać wystarczającą ilość egzemplarzy do obserwacji mikroskopowych w klasie. Wykorzystanie hodowli: Pobrany materiał służy do sporządzenia preparatów mikroskopowych. Można obserwować pantofelki i stylonychię małżynka. Uczniowie obserwują pod mikroskopem: pokrycie ciała (ruch rzęsek), sposób poruszania się, wodniczki pokarmowe zabarwione karminem lub tuszem, wodniczki tętniące, zagłębienie gębowe. Na kółku biologicznym przeprowadzam dodatkowe obserwacje: 9

10 wirczyki na kurczliwych nóżkach, euglene (hodowlę należy ustawić na parapecie okna), ruch rzęsek u małżynka. PIERŚCIENICE DŻDŻOWNICA jest ona nie tylko dobrym obiektem obserwacji, lecz również doskonałym pokarmem dla wielu hodowanych w pracowni biologicznej zwierząt. Do hodowli używam słoików szklanych z warstwowo ułożoną ziemią, piaskiem i suchymi liśćmi, tak jak na rysunku. Na kilka dni przed lekcją dżdżownice umieszczam w pojemniku z czystym piaskiem i karmię je bułką namoczoną w mleku. Zwierzęta są wtedy czyste i ruchliwe. Wykorzystanie hodowli: liście piasek ziemia liście piasek ziemia W czasie obserwacji żywych okazów przygotowanych przed lekcją na płaskich spodeczkach lub szalkach Petriego uczniowie powinni zwrócić uwagę na: ruchy zwierzęcia, kurczenie się ciała podczas dotyku, podział ciała na segmenty, podział ciała na część przednią, tylną i siodełko, pokrycie ciała i szelest szczecinek, gdy dżdżownica porusza się po szorstkim papierze. Zakopywanie się dżdżownic w ziemi referuje uczeń przedstawiciel koła biologicznego, gdyż obserwacja tego zjawiska trwa około 20 minut i nie przeprowadza jej na lekcji ze względów czasowych. Obserwacja tworzenia się próchnicy i mieszania warstw gleby w przygotowanych słojach jest długotrwała i dlatego odbywa się w ramach zajęć koła biologicznego. Polega na zmierzeniu czasu, w jakim dżdżownice wciągną w głąb słoja ułożone na powierzchni zeschłe liście. Gleba po przejściu przez układ pokarmowy dżdżownicy zostaje wydalona w formie ekskrementów i tworzy tzw. humus biologiczny o specyficznej gruzełkowatej strukturze. Jeden jego gram zawiera ok. 2 miliardów kolonii bakteryjnych bezpośrednio użyźniających glebę. 10

11 MIĘCZAKI WINNICZEK Helix pomatia jest jednym z największych naszych ślimaków. Trzymam go w małym terrarium z warstwą 5-6 cm ziemi na dnie przykrytym szklaną płytką dla zachowania stałej wilgotności powietrza. Można też posadzić kępki traw lub trzykrotki. Ślimaki muszą przebywać w cieniu. Karmimy go liśćmi np. sałaty. Potrzebują one bardzo dużych ilości wapnia, dlatego należy im podawać skorupki jajek lub tabletki wapnia. Zwierzęta te są obojnakami, więc każde dwa egzemplarze tego samego gatunku są w każdej chwili zdolne wydać na świat potomstwo. Winniczki składają jaja w glebie, należy dlatego ustawić w terrarium większą miseczkę z ziemią. Wykorzystanie hodowli: Uczniowie w czasie lekcji obserwują: budowę i pokrycie ciała ślimaka, swoiste ruchy mięsistej nogi, której przesuwanie ułatwia śluz wydzielany przez skórę, reakcje ślimaka na bodźce skrywanie się w muszli. 11