1. Aspekty środowiskowe -
|
|
- Patrycja Niemiec
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 CO ROZUMIEMY POD POJĘCIEM METODA BEZROZPUSZCZALNIKOWA? Jest to taki tok postępowania analitycznego, który nie pociąga za sobą konieczności stosowania ciekłych rozpuszczalników organicznych. Przyczyny wzrostu zainteresowania tymi technikami 1. Aspekty środowiskowe - zrzucanie do środowiska zlewek rozpuszczalników (niekiedy o wysokiej toksyczności i ekotoksyczności) 2. Aspekty ekonomiczne wysoka cena rozpuszczalników o wysokim stopniu czystości koszty związane z recyrkulacją używanych rozpuszczalników (destylacja, frakcjonowanie itp.)
2 GŁÓWNE GRUPY TECHNIK EKSTRAKCJI ANALITÓW PRZYJAZNYCH DLA ŚRODOWISKA 1. Ekstrakcja analitów za pomocą strumienia gazu - strumień gazu płuczącego (nośnego) jest przyjazny w stosunku do chromatografu gazowego i środowiska 2. Ekstrakcja membranowa - bezpośrednio do matrycy odbierającej (gaz), która podlega analizie, bezpośrednio poprzez międzyoperacyjne zatrzymanie analitów na warstwie sorbenta i wykorzystanie desorpcji termicznej na etapie ich uwalniania przed wprowadzeniem do przyrządu 3. Ekstrakcja do fazy stałej Technika ta jest szczególnie przyjazna zarówno w stosunku do środowiska jak i przyrządu pomiarowego (chromatograf gazowy) gdy na etapie uwalniania zatrzymanych analitów wykorzystuje się proces termicznej desorpcji w strumieniu gazu obojętnego.
3 EKSTRAKCJA MEMBRANOWA Co to jest membrana? Selektywna bariera pomiędzy dwoma fazami. Faza 1 (zasilająca - donorowa) Membrana Faza 2 (odbierająca - akceptorowa) Strumień (flux) Siła napędowa
4 KLASYFIKACJA MEMBRAN WYKORZYSTYWANYCH W PROCESIE SEPARACJI SKŁADNIKÓW MIESZANIN 1. Stan skupienia membrany - membrana ciekła - membrana stała 2. Struktura membrany - membrany nieporowate (ciekłe lub w postaci filmu polimerowego). W tym przypadku molekuła musi ulec rozpuszczeniu aby mogła być przetransportowana przez membranę. To znaczy, że współczynnik podziału analitu pomiędzy fazą donorową i membraną jest czynnikiem, który w istotnym stopniu wpływa na proces transportu. Membrany nieporowate są traktowane jako membrany względnie selektywne. Specjalny typ membran nieporowatych stanowią membrany jonowymienne (materiał membrany zawiera jony naładowane dodatnio lub ujemnie). Korzystając z tego typu membrany można uzyskać separację w wyniku wykluczenia jonów o tym samym ładunku co jony zawarte w materiale membrany. - membrany porowate są z zasady nieselektywne i umożliwiają transport cząsteczek o odpowiednich rozmiarach na drodze prostej dyfuzji poprzez pory. (Trzeba dodać, że jednocześnie może zachodzić proces rozpuszczania analitów w materiale membrany). Membrany porowate mogą być podzielone na: membrany o strukturze symetrycznej, membrany o strukturze asymetrycznej. Membrany symetryczne charakteryzują się takimi samymi własnościami geometrycznymi w całej membranie, natomiast membrany asymetryczne składają się z dwóch części: cienka warstwa sztywnego polimeru (do 250 µm), film membrany ( µm).
5 Obie części mogą być wykonane z tego samego bądź też z różnych materiałów (drugi typ jest określany terminem membrana kompozytowa). Główną zaletą membran asymetrycznych jest możliwość zwiększenia grubości membrany co prowadzi do podniesienia odporności na ciśnienie. 3. Kształt membrany membrany płaskie, membrany rurkowe (hollow-fiber membrane). MECHANIZM SEPARACJI Zjawisko transportu cząsteczek przez określone medium określone jest terminem permeacja. Może ona być związana z występowaniem różnego typu sił napędowych: różnica stężeń (dializa, osmoza), różnica potencjałów (elektrodializa, elektroosmoza), różnica ciśnień (mikrofiltracja, ultrafiltracja), różnica temperatur (na razie brak zastosowań praktycznych).
6 MIKROFILTRACJA ULTRAFILTRACJA Cząstki zawieszone Makrocząsteczki Membrana Membrana Woda Sole Makrocząsteczki Woda Sole NANOFILTRACJA ODWRÓCONA OSMOZA Jony jednowarstwowe Jony wielowarstwowe Jony jednowarstwowe Jony wielowarstwowe Membrana Membrana Woda Woda Schematyczne przedstawienie procesów mikrofiltracji, ultrafiltracji, nanofiltracji i odwróconej osmozy
7 Porównanie procesów membranowych opartych na wykorzystaniu różnicy ciśnień Mikrofiltracja (MF) Ultrafiltracja (UF) Nanofiltracja (NF) Odwrócona osmoza Przepuszczalność (l/h x m 2 x bar) > Ciśnienie (bar) Wielkość porów (nm) < 0.5 Oddzielanie na membranie: jony jednowarstwowe jony wielowarstwowe małe cząsteczki organiczne makrocząsteczki cząstki /+ - Mechanizm separacji Efekt sitowania Efekt sitowania Zastosowania - Klarowanie; - Wstępne oczyszczanie; - Usuwanie bakterii + + Usuwanie - makromolekuł, - bakterii, - wirusów - + -/+ + + Efekt sitowania Efekt ładunku Usuwanie jonów wielowartościowych i stosunkowo małych cząsteczek organicznych Rozpuszczanie Dyfuzja - Odsalanie wody, - Otrzymywanie wody o wysokiej czystości
8 EKSTRAKCJA MEMBRANOWA Na etapie rozdzielania składników mieszanin gazowych jak i ciekłych zastosowanie znajdują dwa typy membran: klasycznych membran porowatych, membran nieporowatych półprzepuszczalnych zwanych również membranami zwartymi. Stworzenie membran nieporowatych jest jednym z najważniejszych efektów współpracy specjalistów z zakresu inżynierii chemicznej i materiałowej oraz technologii chemicznej. Membrany takie nie posiadają porów, a proces transportu masy oparty jest na różnicach w rozpuszczalności składników mieszanin w materiale matrycy.
9 PERMEACJA Proces permeacji (przenikania) analitów przez nieporowate membrany można podzielić na trzy etapy: adsorpcja cząsteczek na zewnętrznej stronie membrany, rozpuszczanie powierzchniowe zaadsorbowanych cząsteczek i ich dyfuzja poprzez materiał membrany, desorpcja lub odparowanie cząsteczek z drugiej strony membrany do medium odbierającego (gaz nośny, roztwór pochłaniający, stały sorbent). Permeacja jest funkcją procesu rozpuszczenia analitu w materiale membrany co znaczy, że współczynnik podziału danego analitu pomiędzy fazą donorową (matryca próbki), a membraną jest istotnym parametrem limitującym szybkość transportu masy. Należy pamiętać, że membrana nigdy nie jest barierą doskonale przepuszczalną.
10 SPOSÓB WYKORZYSTANIA URZĄDZEŃ MEMBRANOWYCH W PROCESIE EKSTRAKCJI ANALITÓW bezpośrednio poprzez doprowadzenie do kontaktu próbki gazowej lub ciekłej z odpowiednią membraną wykonaną np. z gumy silikonowej czy też teflonu i płukanie drugiej strony membrany za pomocą strumienia gazu płuczącego. Tak uzyskaną mieszaninę gazów kieruje się bezpośrednio do przyrządu pomiarowego. W przypadku gdy w kontakcie z membraną są dwie fazy będące w ruchu (strumień próbki ciekłej oraz strumień gazu płuczącego) daje to możliwość monitorowania w układzie on-line poziomu stężeń lotnych związków organicznych w badanym medium ciekłym przy zastosowaniu prostego czujnika np. półprzewodnikowego na bazie SO 2 pośrednio - (próbki stałe lub ciekłe) gdy kontakt z membraną ma faza gazowa znajdująca się nad badaną próbką.
11 SPOSÓB DOZOWANIA MIESZANINY GAZÓW POEKSTRAKCYJNYCH DO PRZYRZĄDU POMIAROWEGO bezpośrednie dozowanie mieszaniny gazów do przyrządu pomiarowego, międzyoperacyjne zatrzymywanie analitów z wykorzystaniem techniki kriogenicznej (w odpowiedniej pułapce bądź też na czole kolumny chromatograficznej).
12 1 Strumień A Próbka gazu płuczącego Próbka B Strumień gazu płuczącego Próbka Faza nadpowierzchniowa nad próbką (ciecz, ciało stałe) C Strumień gazu płuczącego Możliwe sposoby zastosowania rurki z materiału półprzepuszczalnego (hollow fiber membrane) na etapie ekstrakcji analitów z próbek o różnym składzie 1 - rurka z materiału półprzepuszczalnego (PTFE, guma silikonowa) A - ekstrakcja w przepływie B - ekstrakcja z próbki C - ekstrakcja z fazy nadpowierzchniowej
13 Tabela. Typy membran polimerowych wykorzystywanych jako element separacyjny w urządzeniach typu MIMS Materiał membrany Obszar zastosowania Mechanizm separacji składników badanej mieszaniny Polipropylen Rozpuszczalniki organiczne Podział Teflon (PTFE) Lotne związki organiczne (VOC's) Wykluczanie Celuloza Lotne związki organiczne (VOC's) Powinowactwo Guma Lotne związki organiczne (VOC's); silikonowa monitorowanie procesów fermentacyjnych Podział Polietylen Monitorowanie procesów fermentacyjnych Podział Zeolity Węglowodory (izomery) Adsorpcja, wykluczanie
14
15 NOWE MOŻLIWOŚCI ANALITYCZNE DAJE POŁĄCZENIE ETAPU EKSTRAKCJI MEMBRANOWYCH Z ETAPEM CZASOWEGO ZATRZYMYWANIA ANALITÓW W literaturze znane są następujące rozwiązania: urządzenie znane pod akronimem HFSA, które stanowi ciekawą analogię do urządzenia do izolacji lotnych analitów z próbek wody za pomocą strumienia gazu z jednoczesnym ich wychwytywaniem na złożu sorbenta przy zastosowaniu zamkniętego obiegu gazu płuczącego (Closed Loop Stripping Analysis CLSA) rozwiązanie konstrukcyjne znane pod akronimem MPT, OLMEM oraz PIME, MESI. Urządzenie takie ogólnie rzecz biorąc pracuje na analogicznej zasadzie jak w przypadku klasycznej już techniki wypłukiwania analitów z próbki za pomocą strumienia gazu i jednoczesnego ich zatrzymywania na złożu sorbenta (Purge and Trap PT). Istotnym elementem tego typu urządzeń jest membrana wykonana z polidimetylosiloksanu wykorzystanie zdolności polimerowej membrany ekstrakcyjnej do zatrzymywania i gromadzenia analitów organicznych na etapie ich izolacji i wzbogacania z matrycy wodnej. Technika ta jest znana pod anglojęzycznym akronimem TMDA (Thermal Membrane Desorption Application). Do tej pory została ona wykorzystana w monitoringu lotnych związków organicznych VOC) i średniolotnych związków organicznych (SOC) w wodach ściekowych oraz w mieszaninie fermentacyjnej.
16 MEMBRANA EKSTRAKCJYJNA MOŻE RÓWNIEŻ STANOWIĆ ELEMENT SŁUŻĄCY JAKO DOZOWNIK W URZĄDZENIU POMIAROWYM MIKROPUŁAPEK SORPCYJNYCH Przykład: Spektrometr mas wyposażony w dozownik próbek (interfejs) w postaci półprzepuszczalnej membrany Membrane Inlet Mass Spectrometry MIMS Technikę wprowadzono w roku Pierwsze zastosowanie: badania procesów fotosyntezy i oddychania roślin (pomiar O 2 i CO 2 )
17 M I M S Badania porównawcze z innymi technikami (HS-GC oraz PT-GC) wykazują, że technika MIMS charakteryzuje się: niższą granicą oznaczalności, krótszym czasem analizy. W literaturze pojawiły się informacje na temat możliwości osiągnięcia granicy oznaczalności na poziomie ppq. Dodatkowe możliwości stwarzają modyfikacje tej techniki: CT-MIMS MIMS-TOF PAM-MS FI-MIMS
18 EKSTRAKCJA DO FAZY STAŁEJ Klasyfikacja ze względu na: 1. sposób połączenia z przyrządem pomiarowym: on-line, of-line. 2. budowę pułapki sorpcyjnej: rurki sorpcyjne, dyski i krążki ekstrakcyjne. 3. sposób kontaktu analitów z wypełnieniem pułapki: denuder, urządzenie pasywne (SPME, SPMD) urządzenie aktywne. 4. stan skupienia analizowanych próbek: ekstrakcja bezpośrednia gdy strumień próbki (gaz, ciecz) jest przepuszczany przez złoże sorbenta bądź też odpowiedni denuder, ekstrakcja pośrednia gdy próbka ciekła bądź też stał jest płukana za pomocą strumienia gazu, a uwalniane anality są zatrzymywane na złożu sorbenta umieszczonego w rurce sorpcyjnej.
19 ZASTOSOWANIE MIKROPUŁAPEK SORPCYJNYCH W analityce śladowej coraz większego znaczenia nabierają metody oparte na wykorzystaniu mikropułapek zawierających niewielkie ilości medium do zatrzymywania analitów. Do takich technik, bez wątpienia, należy zaliczyć: złoże sorbenta wewnątrz igły strzykawki do pobierania próbek (Inside Needle Capillary Adsorption Trap INCAT); urządzenie do mikroekstrakcji do fazy stacjonarnej (Solid Phase Micro Extraction SPME). Technika ta jest coraz bardziej popularna również w naszym kraju. Warto jedynie w tym miejscu dodać, że jest ona przykładem techniki pasywnej. Inną grupą urządzeń, które można nazwać mikropułapkami (ze względu na ilość medium do zatrzymywania analitów), stanowią urządzenia, które można nazwać mikrodenuderami. W literaturze anglojęzycznej znane są one pod następującymi terminami: - Coated Capillary Micro Extraction CCME - Parallel Current Open Tubular Liquid Chromatography PC-OLTC; - Thick Film Open Tubular Trap TFOTT lub Thick Film Capillary Trap - TFCT
20 WYJAŚNIENIE Z pewnością wielu Słuchaczom ciśnie się na usta pytanie: A CO Z EKSTRAKCJĄ ZA POMOCĄ PŁYNU W STANIE NADKRYTYCZNYM? To z pewnością jest klasyczny już przykład techniki bezrozpuszczalnikowej i informacje na ten temat można znaleźć stosunkowo łatwo. Dlatego też to zagadnienie zostało świadomie wyłączone z toku rozważań.
21 TECHNIKI BEZROZPUSZCZALNIKOWEGO PRZYGOTOWANIA PRÓBEK DO ANALIZY Ekstrakcja analitów z próbki z wykorzystaniem strumienia gazu Bezpośrednie oznaczanie analitów w strumieniu gazu nośnego, analiza fazy nadpowierzchniowej (ang. Head Space Analysis HSA). Zatrzymywanie analitów na czole chłodzonej kolumny chromatograficznej (ang. Whole Column Cryotrapping WCCT). Wykorzystanie techniki wymrażania analitów i ich termicznego uwalniania przed etapem oznaczeń końcowych (ang. Cryotrapping CT). Ekstrakcja membranowa Bezpośrednie oznaczanie analitów w strumieniu gazu lub cieczy omywających zewnętrzną stronę membrany. Dozowanie analitów do spektrometru mas, spektrometria mas z wlotem membranowym (ang. Membrane Inlet Mass Spectrometry MMS). Zatrzymywanie analitów ze strumienia gazu na warstwie sorbenta i ich uwalnianie w procesie termicznej desorpcji przed etapem oznaczeń końcowych, na przykład: ekstrakcja membranowa połączona z zatrzymywaniem analitów na złożu sorbenta (ang. Membrane Extraction with Sorbent Interface MESI), ekstrakcja z wykorzystaniem membrany rurkowej (ang. Hollow Fiber Sampling Analysis HFSA), ekstrakcja membranowa z zatrzymywaniem analitów (w układzie on-line) na mikrozłożu sorbenta (ang. On-line Membrane Extraction Microtrap OLMEM), ekstrakcja i zatrzymywanie analitów w membranie (ang. Membrane Purge and Trap MPT), ekstrakcja z wykorzystaniem porowatej membrany polimerowej (ang. Pulse Introduction Membrane Extraction PIME), urządzenie z membraną półprzepuszczalną do pobierania analitów z wykorzystaniem techniki pasywnej (ang. Semi Ekstrakcja do fazy stałej (SPE) Wykorzystanie pułapek ze złożem stałego sorbenta, na przykład: technika jednoczesnego wypłukiwania i wychwytywania analitów na złożu stałego sorbenta (ang. Purge and Trap PT), techniki jednoczesnego wypłukiwania i wychwytywania analitów na złożu stałego sorbenta z zamkniętym obiegiem strumienia gazu płuczącego(ang. Closed Loop Stripping Analysis CLSA), mikroekstrakcja do fazy stacjonarnej (ang. Solid Phase Microextraction SPME), mikroekstrakcja do fazy stacjonarnej z fazy nadpowierzchniowej (ang. Head Ekstrakcja za pomocą płynu w stanie nadkrytycznym (SFE) Wykorzystanie złoża sorbentu wewnątrz igły strzykawki do pobierania próbek analitu(ang. Inside Needle Capillary Absorption Trap INCAT). Wykorzystanie membrany ekstrakcyjnej jako medium zatrzymującego anality w połączeniu z termiczną desorpcja (ang. Thermal Membrane Desorption Application TMDA). Wykorzystanie dozymetrów pasywnych typu permeacyjnego na etapie pobierania próbek analitów i desorpcji termicznej na etapie ich uwalniania i dozowania do urządzenia analitycznego. Klasyfikacja bezrozpuszczalnikowych metod przygotowania próbek Wykorzystanie odcinka kolumny kapilarnej jako pułapki do zatrzymywania analitów ze strumienia gazu lub cieczy, na przykład: pułapka kapilarna z filmem medium zatrzymującego (ang. Coated Capillary Microextraction CCME), pułapki z filmem medium zatrzymującego o dużej grubości (ang. Thick Film Open Tabular Trap TFOT Thick Film Capillary Trap
22 monitoring i analityka zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego Jacek NAMIEŚNIK Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny czny, Politechnika Gdańsk ska ul. G. Narutowicza 11/12, Gdańsk tel: (058) ; fax: (058) ; E-M ail: chemanal@pg.gda.pl
23 Cele i zadania analityki i monitoringu atmosferycznego Praktyczne wykorzystanie odpowiednich metod i technik analitycznych w badaniach powietrza jest źródłem informacji niezbędnych do: 1.. Oszacowania emisji zanieczyszczeń a w szczególności: identyfikacji źródeł emisji, określenia zasięgu oddziaływania poszczególnych emiterów, oceny efektywności technicznych zabiegów ochronnych. 2.. Określenia poziomu imisji zanieczyszczeń i badania długo- okresowych trendów zmian imisji. 3.. Badania procesów zachodzących w atmosferze; to znaczy: transportu i depozycji zanieczyszczeń, chemicznych, fotochemicznych i biochemicznych procesów konwersji zanieczyszczeń. 4.. Określania ekspozycji i akumulacji zanieczyszczeń przez organizmy żywe.
24 Trendy w analityce i monitoringu powietrza atmosferycznego Metodyczne kierunki rozwojowe analityki i monitoringu środowiskowego rozpowszechnienie analityki specjacyjnej; wykorzystanie wskaźników sumarycznych do oceny stopnia zanieczyszczenia; dążność do oznaczania coraz niższych stężeń analitów w próbkach o bardzo skomplikowanej matrycy; poszukiwania metod przydatnych do oznaczania wielu analitów z jednej próbki w jednym cyklu analitycznym; wzrost znaczenia bioanalityki i biomonitoringu; wykorzystanie szybkich testów do wstępnej oceny jakości powietrza atmosferycznego.
25 Trendy w analityce i monitoringu powietrza atmosferycznego Kierunki rozwojowe w zakresie instrumentacji nowe rozwiązania konstrukcyjne czujników i detektorów; wprowadzanie do praktyki analitycznej technik łączonych; komputeryzacja, automatyzacja i robotyzacja przyrządów kontrolno-pomiarowych; zastosowanie systemów eksperckich; miniaturyzacja przyrządów pomiarowych (wprowadzenie( do praktyki analitycznej "elektronicznego nosa"); budowa przyrządów pasywnych oraz przeznaczonych do pomiarów in situ w tym również z bezpośrednim odczytem ilości (stężenia) analitu; rozwój zdalnych technik oceny stopnia zanieczyszczenia atmosfery; wykorzystanie techniki filmowej, dokumentacji fotograficznej oraz systemu informacji geograficznej w ocenie jakości powietrza.
26 Wykorzystanie metod biologicznych w analityce zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego Z wykorzystaniem metod biologicznych do celów analitycznych wiążą się dwa pojęcia: biowskaźnik (bioindykator),, który może stanowić organizm lub wspólnota organizmów. Biowskaźnik dostarcza informacji o stanie (jakości) środowiska oraz co do natury zmian w środowisku. Oceny stopnia zagrożenia danego elementu środowiska dokonuje się na podstawie analizy wizualnej biomonitor,, który również stanowi organizm lub wspólnota organizmów, które są źródłem informacji na temat ilościowych aspektów jakości środowiska i zmian w nim zachodzących. Źródłem informacji są w tym przypadku wyniki analiz odpowiednio dobranych fitotestów.
27 Kryteria jakie muszą spełnić organizmy żywe wykorzystywane w biomonitoringu względnie osiadły charakter życia wybranych organizmów (celem( spełnienia wymogu reprezentatywności w stosunku do badanego ekosystemu), szerokie rozpowszechnienie geograficzne i łatwość identyfikacji oraz zbierania próbek możliwość zebrania odpowiedniej ilości materiału do badań, względnie duża tolerancja organizmów w stosunku do badanych zanieczyszczeń (metale ciężkie, związki organiczne), łatwość transplantacji organizmów w inne miejsce, a także przeniesienia do laboratorium, stabilność populacji wybranego organizmu celem zapewnienia możliwości wielokrotnego pobierania próbek w ciągu dłuższego okresu czasu (badanie( trendów), występowanie sensownej korelacji pomiędzy poziomem zanieczyszczenia enia danego elementu środowiska (powietrze,( woda, osady, żywność) ) a stężeniem analitu w tkance (tkankach)) wybranego organizmu, taka sama wartość współczynnika bioakumulacji zanieczyszczeń (zwielokrotnienie stężenia analitu w organizmie w stosunku do badanego środowiska) w różnych miejscach (chociaż( wymóg ten nie zawsze jest spełniony ze względu na różne czynniki mogące wpływać na proces pobierania zanieczyszczeń ń ze środowiska przez dany organizm).
28 Krótki opis podstawowych typów biowskaźników i biomonitorów. Parametr klasyfikujący Nazwa biowskaźnika/ biomonitora Biowskaźniki / biomonitory procesu akumulacji zanieczyszczeń (accumulative indicator) Dodatkowy opis wskaźnika / monitora Organizmy, które akumulują jeden lub więcej pierwiastków i/ lub związków chemicznych ze środowiska Sposób działania Pochodzenie organizmów Biowskaźniki / biomonitory do oceny efektów lub oddziaływania zanieczyszczeń na środowisko (sensitive indicator) Aktywne biowskaźniki/ biomonitory Pasywne biowskaźniki / biomonitory Organizmy, które wykazują specyficzne lub niespecyficzne zmiany w wyniku ich ekspozycji na określony pierwiastek, związek chemiczny lub też grupę substancji. Zmiany te mogą obejmować: - zmiany morfologiczne - zmiany histologiczne - zmiany w strukturze komórkowej - zmiany w przebiegu procesów metabolicznych - zmiany w zachowaniu - zmiany w strukturze populacji organizmów Organizmy hodowane zazwyczaj w laboratoriach. Są wykorzystywane do badań akumulacji pierwiastków lub związków chemicznych czy też specyficznych lub niespecyficznych efektów po ekspozycji przez określony czas, w ściśle określonym miejscu (transplantacja) Organizmy pobierane z ich naturalnego biotopu i poddawane analizie celem określenia akumulacji pierwiastków lub związków chemicznych czy też specyficznych lub niespecyficznych efektów
29 Aparatura analityczna wykorzystywana w badaniach powietrza Biorąc pod uwagę charakterystykę analityczną urządzeń wykorzystywanych w badaniach powietrza można wyróżnić dwa podstawowe typy przyrządów: analizatory zarówno do pomiarów in situ (przyrządy przenośne jak i przyrządy stanowiące wyposażenie mobilnych laboratoriów analitycznych). monitory. Automatyczne przyrządy należące do tej grupy muszą posiadać specyficzną charakterystykę oraz spełniać szereg szczególnych wymogów technicznych.
30 Monitor - specyficzny typ przyrządu analitycznego Wymogi metodyczne: wysoka czułość pomiarów, uzyskiwanie informacji analitycznych w sposób ciągły w czasie rzeczywistym bądź tylko z niewielkim opóźnieniem czasowym, wysoka rozdzielczość wyników (charakteryzowana( przez krótki czas odpowiedzi przyrządu), długi okres pracy autonomicznej. Wymogi techniczne: automatyczne zerowanie i kalibracja przyrządu, zabezpieczenie pracy przyrządu przed nagłymi przerwami w zasilaniu, aniu, wyposażenie przyrządu w: niezależne źródła zasilania, moduł do kalibracji, system do napełniania i uzupełniania poziomu roztworów i reagentów (monitory( elektroniczne), urządzenie zabezpieczające przed zgaśnięciem płomienia (monitory oparte na wykorzystaniu detektorów FID i FPD); możliwość automatycznej regeneracji lub wymiany zużytych filtrów.
31 Wykorzystanie parametrów sumarycznych w badaniach powietrza atmosferycznego Biorąc pod uwagę różnorodność związków mogących stanowić zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego ich rozdzielenie i oznaczenie (analityka( specjacyjna) ) może się okazać niezwykle trudnym a także i kosztownym zadaniem. Wykorzystanie sumarycznych parametrów (określających( całkowitą zawartość danego pierwiastka najczęściej węgla we wszystkich zanieczyszczeniach lub w określonej grupie zanieczyszczeń obecnych ch w badanej próbce) ) pozwala w wielu przypadkach na znaczne ograniczenie ilości niezbędnych analiz oraz na szybszą ocenę poziomu zanieczyszczenia. Typowym przykładem takich parametrów sumarycznych związanych z analityką zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego jest suma węglowodorów (Total Hydrocarbon TH oraz suma węglowodorów niemetanowych - TNMHC) ) gdy zawartość tych związków wyraża się sumarycznie w przeliczeniu na stężenie węgla (np( np.. ppm C). C
32 Techniki oznaczania węglowodorów w powietrzu Oznaczany p parametr 1 Suma węglowodorów (Total Hydrocarbons TH) 2 Suma węglowodorów niemetanowych (Total Non Methane Hydrocarbons TNMHC) Sposób realizacji Strumień badanego powietrza jest kierowany bezpośrednio do detektora płomieniowo-jonizacyjnego (FID) Strumień powietrza po usunięciu CO i CO2 jest kierowany poprzez złoże katalizatora do detektora absorpcji promieniowania podczerwonego (NDIR) Strumień powietrza po usunięciu CO i CO2 jest kierowany do detektora FID poprzez: - złoże katalizatora (celem utlenienia związków organicznych) - złoże reduktora (metaliczny nikiel na nośniku) ogrzewanego do temperatury 400 o C celem konwersji CO2 do CH4 (w obecności H2) Strumień powietrza jest kierowany do detektora FID poprzez złoże katalizatora (gdzie następuje selektywna mineralizacja węglowodorów niemetanowych). W wyniku przemiennego kierowania strumienia powietrza do detektora (poprzez katalizator lub z pominięciem katalizatora) możliwe jest oznaczenie CH4 oraz TNMHC. Próbka powietrza podawana jest na kolumnę chromatograficzną, na której następuje oddzielenie CO, CO2 i CH4 od pozostałych związków organicznych. Anality kolejno opuszczają kolumnę poprzez metanizator i kierowane są do detektora FID. Pozostałe związki analitu zatrzymane na czole kolumny chromatograficznej po zmianie kierunku przepływu strumienia gazu nośnego wymywane są z kolumny (w postaci jednego piku) i kierowane do detektora. Strumień powietrza przepuszczany jest przez pułapkę kriogeniczną, w której następuje selektywne zatrzymywanie związków organicznych (z wyjątkiem metanu). Po etapie pobierania próbki następuje gwałtowne ogrzanie pułapki i wymycie analitów za pomocą strumienia gazu nośnego do detektora. Strumień powietrza przepuszczany jest kolejno przez: - reaktor do katalitycznego specyficznego utleniania CO; - absorber do selektywnego zatrzymywania CO2, - reaktor do selektywnego katalitycznego utleniania związków organicznych (wobec CH4) do CO2. Pozostały CO2 (równoważny węglowi zawartemu w utlenionych związkach organicznych) zatrzymywany jest na warstwie sita molekularnego. Po termicznym uwolnieniu możliwe jest oznaczenie CO2 za pomocą różnych technik. Uwagi Sygnał detektora nie jest proporcjonalny do ilości atomów węgla (ze względu na obecność heteroatomów w cząsteczkach analitów). Stężenie metanu jest wielokrotnie wyższe od sumarycznego stężenia pozostałych związków i trudno jest na tle zaobserwować wahania w poziomie stężeń sumy pozostałych związków. Sygnał detektora jest proporcjonalny do ilości atomów węgla. Wadą jest stosunkowo niska czułość detektora NDIR. W tym przypadku uzyskuje się bardzo wysoką czułość oznaczania zawartości TH Najważniejszym problemem jest znalezienie właściwego katalizatora i temperatury pracy, w której nastąpi ilościowe utlenienie wszystkich związków organicznych z wyjątkiem metanu. Jest to przykład periodycznej, chromatograficznej techniki oznaczania zawartości TNMHC Poważnym problemem jest para wodna zatrzymywana w pułapce w postaci lodu. Procedura postępowania jest bardzo skomplikowana, a wieloetapowość postępowania może być źródłem błędów.
33 Drogi pobierania zanieczyszczeń przez człowieka Odzież Kosmetyki Dym tytoniowy Żywność Leki ATMOSFERA (sucha i mokra depozycja)? Punkt w terenie Stanowisko pracy Gospodarstwo domowe Aktywność w czasie wolnym (hobby) M i e j s c e e k s p o z y c j i
34
35 PODSUMOWANIE Bardziej szczegółowe omówienie podstawowych kierunków rozwojowych w monitoringu powietrza atmosferycznego zawarte jest w ostatnio opublikowanych pracach przeglądowych. W dużym stopniu tego typu opracowania mają charakter subiektywny i zależą zarówno od stopnia znajomości danych literaturowych jak i doświadczeń własnych.
36
37 Zagęszczanie składników atmosfery z wykorzystaniem denuderów Zagęszczany składnik SO 2 NH 3 HNO 3 Medium zagęszczające którym pokrywa się ścianki wewnętrzne rurki denudera PbO2 Na2CO3 tetrachlorortęcian (II) H3PO4 kwas szczawiowy kwas wolframowy Na2CO3 kwas wolframowy Typ denudera gazy kwaśne (SO 2-. NO -, Cl - ) KOH c NO 2 KJ p HCl żel krzemionkowy c czteroetylek JCl + 1% glikolu polietylenowego ołowiu + 1% Carbowax 600 p anilina kwas szczawiowy p pary związków organicznych węgiel aktywny p c- denuder cylindryczny p denuder pierścieniowy c c c c c c c c
38 L C i Q Warstwa sorbenta Ścianka pokryta sorbentem Warstwa sorbenta Dd METODA PASYWNA Pompa V=Q*t METODA DENUDACYJNA METODA DYNAMICZNA Rysunek 2. Schemat działania urządzeń do pobierania próbek i analitów.
39 (Total Chemical Analysis System TAS) I. Gwałtowny wzrost zapotrzebowania na szybkie pomiary w układzie on-line w celu [1]: kontroli procesów w czasie rzeczywistym, poprawa jakości produktów, podniesienie bezpieczeństwa pracy, dotrzymanie standardów środowiskowych, szybkiego oznaczania coraz szerszego spektrum syntetyzowanych związków (chemia kombinatoryjna), określenia aktywności biologicznej coraz szerszej gamy związków. Wydawało się, że czujniki i bioczujniki są idealnym rozwiązaniem tego problemu Przykład: zastosowanie elektrody szklanej do ciągłych pomiarów ph układu on-line (po zanurzeniu w badanym roztworze). W praktyce okazało się, że zarówno selektywność jak i czas życia jest zbyt niski aby większość znanych czujników chemicznych mogła być zastosowana do: monitoringu kontroli procesowej. Stwierdzono natomiast, że te same czujniki można z powodzeniem stosować do pomiarów w układzie on-line. Stosując więc odpowiednie urządzenia do: pobierania próbek, obróbki próbek, podawania próbek
40 w połączeniu z czujnikiem można w zasadzie uzyskać wyniki analityczne o takiej samej zawartości informacji. Zintegrowany system, który umożliwia przeprowadzenie wszystkich operacji i czynności prowadzących do uzyskania wyniki końcowego analizy to znaczy: pobranie próbek, obróbka wstępna, transport, obróbka chemiczna, rozdzielanie analitów, izolacja produktów, detekcja, obróbka danych w sposób całkowicie zautomatyzowany określa się terminem System Całkowitej Analizy Chemicznej [2]. Rozróżnia się dwa podstawowe typy urządzeń TAS: Typ I - układy oparte na wykorzystaniu wstrzykowej analizy przepływowej (Flow Injection Analysis FIA); Typ II - układy oparte na wykorzystaniu wysokosprawnej chromatografii cieczowej bądź też elektroforezy kapilarnej. Systemy takie choć stanowią poważny krok na drodze rozwoju analityki w układzie on-line (analityka procesowa) to jednak nie są pozbawione poważnych wad i niedogodności. Do najważniejszych z nich należą: I - typ urządzeń TAS: - wolny transport próbki, - duże zużycie reagentów i medium stanowiącego nośnik próbki; II - typ urządzeń TAS: - niska sprawność separacji składników. Stosunkowo szybko zdano sobie sprawę z faktu, że miniaturyzacja systemów może stanowić remedium na te problemy.
41 MINIATUROWE SYSTEM CAŁKOWITEJ ANALIZY CHEMICZNEJ (Miniaturized Total Chemical Analysis System µ-tas) Koncepcję miniaturowego systemu całkowitej analizy chemicznej przedstawiono w roku 1990 [3]. Miniaturyzacja układów przepływowych (systemy oparte na wykorzystaniu techniki FIA) prowadzi do zmniejszenia zużycia odczynników i mediów wykorzystywanych jako nośnik próbki. Zmniejszenie skali urządzeń separacyjnych (II typ urządzeń TAS) prowadzi do zwiększenia efektywności i skrócenia czasu analizy. Układy µ-tas stanowią hybrydowe połączenie układów TAS z idealnym czujnikiem chemicznym. Należy w tym miejscu stwierdzić, że gabaryty klasycznego urządzenia µ-tas nie muszą być wcale małe, chyba, że czynnikiem krytycznym jest właśnie wielkość urządzenia. Znacznie ważniejszy jest poziom integracji i automatyzacja urządzeń. W praktyce, urządzenie µ-tas może być normalnie podłączone do: pojemników z płynami i reagentami, źródeł zasilania (tak jak mikroprocesor w komputerze). Główne obszary zastosowania systemów µ-tas to: Analiza kliniczna [4] urządzenia diagnostyczne przy łóżku pacjenta (bedside). Biochemia i biotechnologia [5] polowa analiza kodu genetycznego. Analityka środowiskowa autonomiczne układy pomiarowe wykorzystywane np. do kontroli jakości wody.
42 Na prawdziwy system µ-tas składa się kilka funkcji zintegrowanych w jednym urządzeniu. Dalszy impuls do rozwoju systemów µ-tas stanowi wykorzystanie technologii chipów i mikrochipów. W tabeli I przedstawiono przykłady obu typów urządzeń µ- TAS charakteryzujących się różnym stopniem integracji. Typ układu µ-tas Działanie pompy Reakcje chemiczne I. Układy oparte na FIA Separacja Detekcja monitor ph mikrotitrator urządzenie FIA pionowo zintegrowany układ FIA horyzontalnie zintegrowany układ FIA Układy oparte na urządzeniach do rozdzielania chromatograf cieczowy z detektorem konduktometrycznym kapilarna elektroforeza kapilarna elektroforeza z derywatyzacją na prekolumnie i postkolumnie kapilarna elektroforeza z detektorem optycznym Ostatnim osiągnięciem miniaturyzacji systemów całkowitej analizy chemicznej jest stworzenie laboratorium na chipie (laboratory on a chip) Jest to bezpośrednio związane z coraz większą dostępnością technik mikrofabrykacji wykorzystywanych w przemyśle elektronicznym. Literatura 1. J. C.T. Eijkel, A.D. De Mello, A. Manz, A miniaturized Total Chemical Analysis System: µ-tas. W: Org. Mesosc. Chem., (red. H. Maushara, F.C.B. Blackwell), Sci. LTD, Oxford, UK, 1999, N. Graber, H. Ludi, H.M. Widmer, Sensors Actuators, B1, 239 (1999). 3. A. Manz, N. Graber, H.M. Widmer, Sensors Actuators B1, 244 (1999). 4. C.L. Colyer, T. Tang, N. Chiem, D.J. Harrison, Electrophoresis, 18, 1733 (1997). 5. M.V. Kopp, H.J. Crabtree, A. Manz, Curr. Opinion Chem. Biol., 1, 410 (1997).
43 OCENA EKSPOZYCJI Wzrost popularności i coraz szerszy dostęp do mobilnych i osobistych urządzeń pomiarowych dla badań par, gazów i aerozoli (pracujących w reżimie czasu rzeczywistego) umożliwia: pomiar ekspozycji krótko i długookresowej, ekspozycji chwilowej (peak exposure), udział określonych rodzajów aktywności i czynności, które choć charakteryzują się krótkim czasem trwania to mają swój udział w ogólnej ekspozycji, szczegółową analizę wpływu różnego typu zabiegów jak np. wentylacja na ekspozycję indywidualną i poziom tła. Literatura T. P Walsh, R.D.R. Clark, S. Flaherty, J.S. Gentry, Appl. Occup. Environ. Hyg., 15, (2000).
44 Rok KAMIENIE MILOWE na drodze rozwoju ANALIZY GAZÓW Odkrycie Odkrycie N 2 i O Gasometrische Methoden (Bunsen) 1874 Publikacja Orsata 1896 Analizator spektroskopowy (emisyjny) 1900 Gasanalytische Methoden (Hempel) 1913 Analizator termokonduktometryczny 1918 Spektrometria mas (magnetyczna) 1930 Zasada analizy gazów oparta na niedyspersyjnej absorpcji promieniowania podczerwonego (NDIR) 1932 Spektrometria mas (czasu przebiegu) [Time of flight TOF] 1940 Pierwsza analiza powietrza za pomocą analizatora NDIR 1940 Paramagnetyczny analizator tlenu 1952 Chromatograf gazowy 1952 Galwaniczny czujnik śladowych ilości O 2 w strumieniu gazu (Hersch) 1957 Czujnik kulometryczny do pomiaru H 2 O (Keidel) 1958 Kwadrupolowy spektrometr mas 1958 Detektory jonizacyjne (FID, AID) 1960 Laser (światło widzialne) 1961 Czujnik ze stałym elektrolitem do pomiaru O Czujnik piezoelektryczny do pomiaru H 2 O 1964 GC-HID - chromatograf gazowy wyposażony w detektor helowy 1965 MIP-AES 1968 Laser fotoakustyczny (IR) 1969 FT-IR 1970 Laser diodowy ze strojeniem (IR) 1971 Jonizacyjna spektroskopia rezonansowa (Resonance Ionization Spectroscopy RIS) 1973 API-MS 1978 ICP-MS 1979 Czujnik oparty na wykorzystaniu fal akustycznych i zjawisk na granicy faz (Surface Wave Sensor) B. Goddard, A History of Gas Analysis. W: Speciality Gas Analysis. A Practical Guidebook (red. J.D. Hogan), Wiley-VCH, str. 1-19
45 Klasyfikacja czujników chemicznych według rodzaju przetwornika Woltamperometryczne - galwaniczne - amperometryczne Potencjometryczne Z tranzystorami polowymi ELEKTROCHEMICZNE ELEKTRYCZNE Konduktometryczne Kulometryczne Dielektrometryczne OPTYCZNE - z pomiarem absorbancji - z pomiarem reflektancji - z pomiarem luminescencji - z pomiarem współczynnika załamania światła - z pomiarem rozproszenia światła POMIAR MASY piezoelektryczne akustyczne ( z pomiarem akustycznej fali powierzchniowej) TERMOMETRYCZNE MAGNETYCZNE
46 Klasyfikacja gazowych czujników chemicznych wg zasady działania Gazowe czujniki chemiczne elektrochemiczne grawimetryczne optyczne amperometryczne piezoelektryczne absorpcyjne dielektryczne z akustyczną falą powierzchniową fluorescencyjne diody chemiczne luminescencyjne konduktometryczne nefelometryczne potencjometryczne termiczne optotermiczne z ciekłym elektrolitem katalityczne refleksyjne potencjometryczne piroelektryczne refrakcyjne ze stałym elektrolitem termopary chemiczne półprzewodnikowe organiczne półprzewodnikowe z tlenków metali rezystancyjne tranzystory chemiczne
47 CZUJNIKI CHEMICZNE Elektrochemiczne Optyczne Elektryczne woltametryczne absorpcyjne konduktometryczne (amperometryczne) tranzystory chemiczne refleksyjne dielektryczne potencjometryczne luminescencyjne półprzewodnikowe z ciekłym ze stałym refrakcyjne z tlenków organiczne metali elektrolitem elektrolitem fluoroscencyjne nefelometryczne optotermiczne Grawimetryczne Termochemiczne Magnetyczne piezoelektryczne pellistory akustycznej fali powierzchniowej Klasyfikacja czujników chemicznych według IUPAC
48 Cechy czujnika idealnego Parametr Wartość pożądana Odpowiedź czujnika liniowa i wolna od szumów Granica oznaczalności jak najniższa Linia zerowa (podstawowa) 0 Czas odpowiedzi 0 Zakres pracy (pomiarowy) nieskończony Czułość jak najwyższa i stała w całym zakresie pracy Rozdzielczość nieskończona Selektywność brak czynników interferujących Czas życia nieskończony Niepożądane cechy czujników Parametr Nieliniowość Wolna odpowiedź Wąski zakres pracy Mała czułość Dryf czułości Dryf linii podstawowej Offset Dryf offsetu Starzenie się Histereza odpowiedzi Interferencje Szum Znaczenie odpowiedź czujnika nie jest proporcjonalna do sygnału wejściowego sygnał wyjściowy bardzo wolno dochodzi do wielkości końcowej użyteczny zakres pracy jest bardzo zawężony czujnik daje odpowiedź jedynie dla dużych zmian sygnału wejściowego dryf wartości sygnału wyjściowego w czasie przy stałej wielkości sygnału wejściowego dryf wartości sygnału wyjściowego w czasie przy braku sygnału wejściowego stały błąd na wyjściu czujnika offset zmienia się a czasie zmiana właściwości czujnika w czasie wielkość sygnału wyjściowego zależy od historii zmian sygnału wejściowego wpływ czynników zakłócających poprawny odczyt wartości wyjściowej wyjście czujnika zawiera składową przypadkową
49 Parametry opisujące właściwości czujników Parametr Odpowiedź czujnika, y Granica oznaczalności Linia zerowa (podstawowa), y o Czas odpowiedzi, τ Zakres pracy (pomiarowy) y max - y min Czułość, S Rozdzielczość Definicja Charakter odpowiedzi czujnika Wartość dla której średnia wartość mierzonego sygnału jest równa wartości dwóch odchyleń standardowych. Wartość sygnału dla pewnych ustalonych warunków pracy (np. temperatury, ciśnienia). Czas, w którym wyjściowy sygnał czujnika osiąga 63% wartości końcowej (stan ustalony) w odpowiedzi na skokową zmianę sygnału wejściowego; w praktyce najczęściej używa się wielkości τ 90 lub τ 95 oznaczających czas, po jakim sygnał wyniesie odpowiednio 90% lub 95% wartości końcowej. Zakres sygnału wejściowego (wyjściowego), dla którego gwarantuje się poprawną pracę czujnika. Nachylenie krzywej odpowiedzi czujnika, wyrażonego jako stosunek zmiany odpowiedzi do zmiany sygnału wejściowego. Najmniejsza zmiana sygnału wejściowego lub wyjściowego, która może być odróżniona od szumów. Selektywność Zdolność czujnika do pomiaru jednej wielkości w obecności innych, które mogą interferować. Czas życia Okres, w którym gwarantuje się poprawną pracę czujnika w określonych warunkach stosowania.
50 Rok KAMIENIE MILOWE na drodze rozwoju TECHNIKI CZUJNIKOWEJ Odkrycie : ELEKTRODA SZKALNA TEORIA WYMIANY JONOWEJ 1909 CREMER Określenie zależności siły elektromotorycznej od ph (membrana szklana) 1909 HABER, KLE- MESIEWICZ Opracowanie elektrody szklanej 1936 BECKMAN Wprowadzenie do produkcji ph-metru 1937NIKOLSKY Równania Nikolsky ego oraz teoria elektrody szklanej 1937 KOLTHOFF Elektroda krystaliczna 1937 NIKOLSKY Membrana krystaliczna : KONWENCJONALNE ELEKTRODY JONOSELEKTYWNE I BIOCZUJNIKI 1961 PUNGOR Heterogeniczna stała elektroda jonoselektywna 1962 SEIYAMA, Półprzewodnikowy czujnik gazowy TAGUCHI 1966 FRANT, ROSS Elektroda na bazie LaF SIMON Ciekła elektroda jonoselektywna z obojętnym nośnikiem 1969 GUILBAUT, Bioczujnik MONTALVO 1969 BAKER, Membrana szklana dla elektrod jonoselektywnych TRACHTENBERG 1979 do dnia dzisiejszego: WYKORZYSTANIE MIKROELEKTRONIKI DO BUDOWY CZUJNIKÓW 1970 BERVELD ISFED 1972 SHONE Biosensor piezoelektryczny 1975 LUNDSTROM FET* (gazowy) 1976 SCHEN Immuno FET 1978 LUBBERS, Opt(r)oda OPTIZ 1982-do dnia dzisiejszego: UKŁADY WIELOCZUJNIKOWE 1982 PERSAUD, DODD 1995 VLASOV, LE- GIN, D AMIGO, DI Elektroniczny język NATALE Nos elektroniczny (jakościowe rozpoznanie składników mieszanin gazowych) Y. Vlasov, A. Legin, Fresenius J. Anal. Chem., 361, 255 (1998. *FET - Field Effect Transisitor Tranzystor polowy.
51 Obszary życia codziennego, w których stosuję się szybkie testy analityczne Oznaczany parametr Kwasowość * * * * * * * Zasadowość * * * * * * * * Glin (Al) * * * * * * Arsen (As) * * * * * * Kwas askorbinowy Bakterie * * * * * * * * Bar (Ba) * * * BOD * * * * * Bor (B) * * * * * * * Brom (Br 2 ) * * * Kadm (Cd) * * * * * Wapń (Ca) * * * CO 2 * * * * * Chlor (Cl - ) * * * * * * * * * * Chlor (Cl 2 ) * * * * * * * * * * ClO 2 * * * Chrom (Cr 6+ ) Chrom (Cr 6+ /Cr) * * * * * * Kobalt (Co) * * * * * COD * * * * * * * * Kaliforn (Cf) Kolor * * * * * * Przewodnictwo * * * * * * * Miedź (Cu) * * * * * * * * * * DEHA Detergenty * * * * * E.coli Fluor (F - ) * * * Formaldehyd (CH 2 O) * * * Glukoza * * * * * Twardość * * * * * * * * * * * Hydrazyna * * Nadtlenek wodoru * * * * * H 2 S * * * * Jod (I 2 ) * * * Żelazo (Fe 2+ /Fe) * * * * Ołów (Pb) * * * * * * Magnez (Mg) Mangan (Mn) * * * Rtęć * * * Molibden ( Mo 6+ ) * * * * * *
52 Monochloroamina * * * Nikiel (Ni) * * * * * * Azot ogólny * * * * * * Azot amoniak (N NO 2- ) * * * * * * * * * Azot azotan (N NO 3- ) * * * * * * * * Azot azotan (III) (N NO 2- ) * * * * * * Olej w wodzie * * Potencjał utlenienia (ORP) Tlen rozpuszczony * * * * Tlen cząsteczkowy (O 2 ) * * * * * * * * * Ozon (O 3 ) * * * * * * Pallad (Pd) PCBs * * * * PH * * * * * * * * * * Fenole * * * * * * Fosforan * * * * * * * * * * Fosfor (P) * * * * * * * * Kwas poliakrylowy * * * * Potas (K) * * Zasolenie * * * * * * Selen * * * * * Dwutlenek krzemu (SiO 2 ) * * * * * * * * Srebro (Ag) * * * * * * * * * Sód (Na) * * Chromian sodu (Na 2 CrO 4 ) * * * * Siarczan (SO 2-4 ) * * * * * * * Siarka ( S - 2 ) * * * * * * Siarczan (IV) (SO 2-3 ) * * * * * * * * * * Tanina & Lignina * * * * TDS * * * * * Toksyczność * * * * TPH * * * * Mętność * * * * * * * * Woda w oleju * Cynk * * * * * * * * *
OFERTA TEMATÓW PROJEKTÓW DYPLOMOWYCH (MAGISTERSKICH) do zrealizowania w Katedrze INŻYNIERII CHEMICZNEJ I PROCESOWEJ
OFERTA TEMATÓW PROJEKTÓW DYPLOMOWYCH (MAGISTERSKICH) do zrealizowania w Katedrze INŻYNIERII CHEMICZNEJ I PROCESOWEJ Badania kinetyki utleniania wybranych grup związków organicznych podczas procesów oczyszczania
Bardziej szczegółowoNowoczesne metody analizy pierwiastków
Nowoczesne metody analizy pierwiastków Techniki analityczne Chromatograficzne Spektroskopowe Chromatografia jonowa Emisyjne Absorpcyjne Fluoroscencyjne Spektroskopia mas FAES ICP-AES AAS EDAX ICP-MS Prezentowane
Bardziej szczegółowoKlasyfikacja procesów membranowych. Magdalena Bielecka Agnieszka Janus
Klasyfikacja procesów membranowych Magdalena Bielecka Agnieszka Janus 1 Co to jest membrana Jest granica pozwalająca na kontrolowany transport jednego lub wielu składników z mieszanin ciał stałych, ciekłych
Bardziej szczegółowoPodstawy chromatografii i technik elektromigracyjnych / Zygfryd Witkiewicz, Joanna Kałużna-Czaplińska. wyd. 6-1 w PWN. Warszawa, cop.
Podstawy chromatografii i technik elektromigracyjnych / Zygfryd Witkiewicz, Joanna Kałużna-Czaplińska. wyd. 6-1 w PWN. Warszawa, cop. 2017 Spis treści Przedmowa 11 1. Wprowadzenie 13 1.1. Krótka historia
Bardziej szczegółowoPodstawy chromatografii i technik elektromigracyjnych / Zygfryd Witkiewicz, Joanna Kałużna-Czaplińska. wyd. 5, 4 dodr. Warszawa, 2015.
Podstawy chromatografii i technik elektromigracyjnych / Zygfryd Witkiewicz, Joanna Kałużna-Czaplińska. wyd. 5, 4 dodr. Warszawa, 2015 Spis treści Przedmowa 11 1. Wprowadzenie 13 1.1. Krótka historia chromatografii
Bardziej szczegółowoNowe wyzwania. Upowszechnianie zasad ROZWOJU ZRÓWNOWAŻONEGO pociąga za sobą konieczność:
Nowe wyzwania Upowszechnianie zasad ROZWOJU ZRÓWNOWAŻONEGO pociąga za sobą konieczność: Wprowadzenia do laboratoriów analitycznych ZASAD (12) ZIELONEJ CHEMII Można, więc mówić o ZIELONEJ CHEMII ANALITYCZNEJ
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 797
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 797 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 15 Data wydania: 19 października 2018 r. Nazwa i adres AB 797
Bardziej szczegółowoTechniki immunochemiczne. opierają się na specyficznych oddziaływaniach między antygenami a przeciwciałami
Techniki immunochemiczne opierają się na specyficznych oddziaływaniach między antygenami a przeciwciałami Oznaczanie immunochemiczne RIA - ( ang. Radio Immuno Assay) techniki radioimmunologiczne EIA -
Bardziej szczegółowoOZNACZENIE JAKOŚCIOWE I ILOŚCIOWE w HPLC
OZNACZENIE JAKOŚCIOWE I ILOŚCIOWE w HPLC prof. Marian Kamiński Wydział Chemiczny, Politechnika Gdańska CEL Celem rozdzielania mieszaniny substancji na poszczególne składniki, bądź rozdzielenia tylko wybranych
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 797
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 797 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 16 Data wydania: 24 stycznia 2019 r. Nazwa i adres AB 797 ArcelorMittal
Bardziej szczegółowoAUTOMATYKA I POMIARY LABORATORIUM - ĆWICZENIE NR 13 WŁAŚCIWOŚCI METROLOGICZNE POTENCJOMETRYCZNYCH CZUJNIKÓW GAZOWYCH
AUTOMATYKA I POMIARY LABORATORIUM - ĆWICZENIE NR 13 WŁAŚCIWOŚCI METROLOGICZNE POTENCJOMETRYCZNYCH CZUJNIKÓW GAZOWYCH Występowanie dwutlenku węgla w atmosferze i powolny wzrost jego stęŝenia jest główną
Bardziej szczegółowoJakościowe i ilościowe oznaczanie alkoholi techniką chromatografii gazowej
Jakościowe i ilościowe oznaczanie alkoholi techniką chromatografii gazowej Instrukcja do ćwiczeń opracowana w Katedrze Chemii Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego. 1. Wstęp teoretyczny Zagadnienie rozdzielania
Bardziej szczegółowoSpis treści CZĘŚĆ I. PROCES ANALITYCZNY 15. Wykaz skrótów i symboli używanych w książce... 11
Spis treści Wykaz skrótów i symboli używanych w książce... 11 CZĘŚĆ I. PROCES ANALITYCZNY 15 Rozdział 1. Przedmiot i zadania chemii analitycznej... 17 1.1. Podstawowe pojęcia z zakresu chemii analitycznej...
Bardziej szczegółowoPOLITECHNIKA GDAŃSKA
POLITECHNIKA GDAŃSKA WYDZIAŁ CHEMICZNY KATEDRA INŻYNIERII PROCESOWEJ I TECHNOLOGII CHEMICZNEJ TECHNOLOGIA CHEMICZNA Zasada najlepszego wykorzystania potencjału: ocena siły napędowej i wpływu zwilżania
Bardziej szczegółowoEKSTRAKCJA W ANALITYCE. Anna Leśniewicz
EKSTRAKCJA W ANALITYCE Anna Leśniewicz definicja: ekstrakcja to proces wymiany masy w układzie wieloskładnikowym i wielofazowym polegający na przeniesieniu jednego lub więcej składników z jednej fazy do
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 950
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 950 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 3, Data wydania: 5 maja 2011 r. Nazwa i adres INSTYTUT PODSTAW
Bardziej szczegółowoTECHNOLOGIE OCHRONY ŚRODOWISKA. (studia II stopnia) Ocena zawartości węgla całkowitego i nieorganicznego w próbkach rzeczywistych (gleba, woda).
Kierunek i rodzaj TECHNOLOGIE OCHRONY ŚRODOWISKA Badanie jakości powietrza wewnętrznego. Porównanie dozymetrii pasywnej oraz metod dynamicznych wykorzystywanych do oceny jakości powietrza wewnętrznego.
Bardziej szczegółowoCiśnieniowe techniki membranowe (część 2)
Wykład 5 Ciśnieniowe techniki membranowe (część 2) Opracowała dr Elżbieta Megiel Nanofiltracja (ang. Nanofiltration) NF GMM 200 Da rozmiar molekuły 1 nm, TMM 5 30 atm Membrany jonoselektywne Stopień zatrzymywania:
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 161
PCA Zakres akredytacji Nr AB 161 ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 161 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 18 Data wydania: 27 marca 2018
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 325
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 325 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 14, Data wydania: 24 kwietnia 2015 r. Nazwa i adres: AB 325
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 118
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 118 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 14, Data wydania: 30 września 2016 r. AB 118 Nazwa i adres WOJEWÓDZKI
Bardziej szczegółowoAnaliza śladów. Składnik śladowy stężenie poniżej 100ppm. poniżej 0.1% AŚ ok. 20% publikacji analitycznych
Analiza śladów Składnik śladowy stężenie poniżej 100ppm poniżej 0.1% AŚ ok. 20% publikacji analitycznych Analiza śladów Dziedziny zainteresowane analizą śladów Fizjologia roślin Ochrona środowiska Kryminologia
Bardziej szczegółowoZIELONA CHEMIA ANALITYCZNA
ZIELONA CHEMIA ANALITYCZNA Jacek Namieśnik Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechniki Gdańskiej ul. G. Narutowicza 11/12 80-233 Gdańsk Tel: (058) 347 1010 Fax: (058) 347 2694 Email: chemanal@pg.gda.pl
Bardziej szczegółowoĆwiczenie 2. Charakteryzacja niskotemperaturowego czujnika tlenu. (na prawach rękopisu)
Ćwiczenie 2. Charakteryzacja niskotemperaturowego czujnika tlenu (na prawach rękopisu) W analityce procesowej istotne jest określenie stężeń rozpuszczonych w cieczach gazów. Gazy rozpuszczają się w cieczach
Bardziej szczegółowoWykład 1. Wprowadzenie do metod membranowych
Wykład 1 Wprowadzenie do metod membranowych Cele metod rozdzielania: 1) 2) 3) zatężania oczyszczanie frakcjonowanie Historia 1855 A. Fick membrany kolodionowe 1866 T. Graham membrany kauczukowe 1950/1960
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1144
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1144 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 6 Data wydania: 3 grudnia 2013 r. Nazwa i adres AB 1144 EKOLOGIS
Bardziej szczegółowoMETODY PRZYGOTOWANIA PRÓBEK DO POMIARU STOSUNKÓW IZOTOPOWYCH PIERWIASTKÓW LEKKICH. Spektrometry IRMS akceptują tylko próbki w postaci gazowej!
METODY PRZYGOTOWANIA PRÓBEK DO POMIARU STOSUNKÓW IZOTOPOWYCH PIERWIASTKÓW LEKKICH Spektrometry IRMS akceptują tylko próbki w postaci gazowej! Stąd konieczność opracowania metod przeprowadzania próbek innych
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1050
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1050 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 7, Data wydania: 14 lipca 2015 r. Nazwa i adres AB 1050 AKADEMIA
Bardziej szczegółowoANEKS 2 Zalecane metody analiz chemicznych wody, pobieranie, przechowywanie i utrwalanie próbek
ANEKS 2 Zalecane metody analiz chemicznych wody, pobieranie, przechowywanie i utrwalanie próbek Tabela 1. Zalecane metody analiz chemicznych wody parametr metoda podstawowa metoda alternatywna ph metoda
Bardziej szczegółowoNazwy pierwiastków: ...
Zadanie 1. [ 3 pkt.] Na podstawie podanych informacji ustal nazwy pierwiastków X, Y, Z i zapisz je we wskazanych miejscach. I. Atom pierwiastka X w reakcjach chemicznych może tworzyć jon zawierający 20
Bardziej szczegółowoElektrofiltry dla małych kotłów na paliwa stałe. A. Krupa A. Jaworek, A. Sobczyk, A. Marchewicz, D. Kardaś
Elektrofiltry dla małych kotłów na paliwa stałe A. Krupa A. Jaworek, A. Sobczyk, A. Marchewicz, D. Kardaś Rodzaje zanieczyszczeń powietrza dwutlenek siarki, SO 2 dwutlenek azotu, NO 2 tlenek węgla, CO
Bardziej szczegółowoMetody badań składu chemicznego
Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki Kierunek: Inżynieria Materiałowa Metody badań składu chemicznego Ćwiczenie : Elektrochemiczna analiza śladów (woltamperometria) (Sprawozdanie drukować dwustronnie
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 27 listopada 2002 r.
Dz.U.02.204.1728 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną
Bardziej szczegółowoKryteria oceniania z chemii kl VII
Kryteria oceniania z chemii kl VII Ocena dopuszczająca -stosuje zasady BHP w pracowni -nazywa sprzęt laboratoryjny i szkło oraz określa ich przeznaczenie -opisuje właściwości substancji używanych na co
Bardziej szczegółowoBADANIE WYNIKÓW NAUCZANIA Z CHEMII KLASA I GIMNAZJUM. PYTANIA ZAMKNIĘTE.
BADANIE WYNIKÓW NAUCZANIA Z CHEMII KLASA I GIMNAZJUM. PYTANIA ZAMKNIĘTE. 1. Którą mieszaninę można rozdzielić na składniki poprzez filtrację; A. Wodę z octem. B. Wodę z kredą. C. Piasek z cukrem D. Wodę
Bardziej szczegółowoPytania z Wysokosprawnej chromatografii cieczowej
Pytania z Wysokosprawnej chromatografii cieczowej 1. Jak wpłynie 50% dodatek MeOH do wody na retencję kwasu propionowego w układzie faz odwróconych? 2. Jaka jest kolejność retencji kwasów mrówkowego, octowego
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 753
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 753 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 13 Data wydania: 28 września 2017 r. Nazwa i adres EMIPRO SP.
Bardziej szczegółowoOFERTA TEMATÓW PROJEKTÓW DYPLOMOWYCH (INŻYNIERSKICH) do zrealizowania w Katedrze INŻYNIERII CHEMICZNEJ I PROCESOWEJ
OFERTA TEMATÓW PROJEKTÓW DYPLOMOWYCH (INŻYNIERSKICH) do zrealizowania w Katedrze INŻYNIERII CHEMICZNEJ I PROCESOWEJ Strona 1 z 37 Sposoby rozbijania emulsji Oczyszczanie ścieków jest istotnym elementem
Bardziej szczegółowoPrzygotowanie próbek do analizy klucz do sukcesu analitycznego
1 Przygotowanie próbek do analizy klucz do sukcesu analitycznego Jacek Namieśnik Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska 058-347- 10-10 058-347 -21-10 E-mail: chemanal@pg.gda.pl
Bardziej szczegółowoFITOREMEDIACJA. Jest to proces polegający na wprowadzeniu roślin do określonego ekosystemu w celu asymilacji zanieczyszczeń poprzez korzenie i liście.
FITOREMEDIACJA Jest to proces polegający na wprowadzeniu roślin do określonego ekosystemu w celu asymilacji zanieczyszczeń poprzez korzenie i liście. Proces ten jest wykorzystywany do usuwania takich ksenobiotyków
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 463
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 463 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 16 Data wydania: 11 września 2017 r. Nazwa i adres: AB 463 HPC
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA DO KOLOKWIUM
Aktualizacja 1 X 2016r. ĆWICZENIE 1 Absorpcjometria. Jednoczesne oznaczanie Cr 3+ i Mn 2+ w próbce. 1. Podział metod optycznych (długości fal, mechanizm powstawania widma, nomenklatura itp.), 2. Mechanizm
Bardziej szczegółowo1 z :36
1 z 9 2014-12-15 09:36 Tekst pierwotny: Dz.U.2002.204.1728 Wersja z dnia: 2014-12-12 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać powierzchniowe
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1134
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1134 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 6 Data wydania: 5 sierpnia 2014 r. Nazwa i adres AB 1134 PRZEDSIĘBIORSTWO
Bardziej szczegółowoKONKURS CHEMICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW
POUFNE Pieczątka szkoły 16 styczeń 2010 r. Kod ucznia Wpisuje uczeń po otrzymaniu zadań Imię Wpisać po rozkodowaniu pracy Czas pracy 90 minut Nazwisko KONKURS CHEMICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW ROK SZKOLNY
Bardziej szczegółowoROZDZIELENIE OD PODSTAW czyli wszystko (?) O KOLUMNIE CHROMATOGRAFICZNEJ
ROZDZIELENIE OD PODSTAW czyli wszystko (?) O KOLUMNIE CHROMATOGRAFICZNEJ Prof. dr hab. inż. Agata Kot-Wasik Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny, Politechnika Gdańska agawasik@pg.gda.pl ROZDZIELENIE
Bardziej szczegółowoPODSTAWOWE POJĘCIA I PRAWA CHEMICZNE
PODSTAWOWE POJĘCIA I PRAWA CHEMICZNE Zadania dla studentów ze skryptu,,obliczenia z chemii ogólnej Wydawnictwa Uniwersytetu Gdańskiego 1. Jaka jest średnia masa atomowa miedzi stanowiącej mieszaninę izotopów,
Bardziej szczegółowoMetody chromatograficzne w chemii i biotechnologii, wykład 5. Łukasz Berlicki
Metody chromatograficzne w chemii i biotechnologii, wykład 5 Łukasz Berlicki Chromatografia cieczowa adsorbcyjna Faza stacjonarna: Ciało stałe -> chromatografia adsorbcyjna Faza ruchoma: Ciecz -> chromatografia
Bardziej szczegółowoKONTROLA EMISJI ZANIECZYSZCZEŃ Z INSTALACJI SPALANIA ODPADÓW
KONTROLA EMISJI ZANIECZYSZCZEŃ Z INSTALACJI SPALANIA ODPADÓW Konferencja Alternatywne technologie unieszkodliwiania odpadów komunalnych Chrzanów 7 październik 2010r. 1 Prawo Podstawowym aktem prawnym regulującym
Bardziej szczegółowoODWRÓCONA OSMOZA ODSALANIE SOLANKI
Wrocław, 24.11.15 ODWRÓCONA OSMOZA ODSALANIE SOLANKI 1. OPIS PROCESU Podstawowym elementem odróżniającym procesy osmozy od ultrafiltracji są znacznie mniejsze rozmiary cząstek substancji rozpuszczonych
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp... 9
Spis treści Wstęp... 9 1. Szkło i sprzęt laboratoryjny 1.1. Szkła laboratoryjne własności, skład chemiczny, podział, zastosowanie.. 11 1.2. Wybrane szkło laboratoryjne... 13 1.3. Szkło miarowe... 14 1.4.
Bardziej szczegółowoCENNIK USŁUG ANALITYCZNYCH
CENNIK USŁUG ANALITYCZNYCH I DZIAŁ KONTROLI JAKOŚCI WYKAZ CZYNNOŚCI Cena netto (PLN) Analiza kwasu siarkowego Przygotowanie próby, rejestracja, uśrednianie, wyrównanie temperatury 9,00 Oznaczenie zawartości
Bardziej szczegółowoPotencjometryczna metoda oznaczania chlorków w wodach i ściekach z zastosowaniem elektrody jonoselektywnej
Potencjometryczna metoda oznaczania chlorków w wodach i ściekach z zastosowaniem elektrody jonoselektywnej opracowanie: dr Jadwiga Zawada Cel ćwiczenia: poznanie podstaw teoretycznych i praktycznych metody
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1044
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1044 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 11 Data wydania: 6 lipca 2018 r. Nazwa i adres EKO-KOMPLEKS
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1044
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1044 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 9 Data wydania: 20 marca 2017 r. Nazwa i adres EKO-KOMPLEKS
Bardziej szczegółowoMikrofiltracja, ultrafiltracja i nanofiltracja. Katarzyna Trzos Klaudia Zięba Dominika Stachnik
Mikrofiltracja, ultrafiltracja i nanofiltracja. Katarzyna Trzos Klaudia Zięba Dominika Stachnik Procesy membranowe Procesy separacji przebiegające dzięki obecności membrany Zasadą technik mikrofiltracji,
Bardziej szczegółowoPobieranie próbek gazowych
START Podział rodzajów próbek gazowych ze względu na miejsce pobrania Próbki powietrza atmosferycznego (pomiar imisji) Próbki powietrza (stanowiska pracy) Próbki powietrza z pomieszczeń zamkniętych (mieszkalnych)
Bardziej szczegółowoZAKRES: AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1214
ZAKRES: AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1214 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 10 Data wydania: 11 maja 2018 r. Nazwa i adres AB 1214 MIEJSKIE
Bardziej szczegółowoTest kompetencji z chemii do liceum. Grupa A.
Test kompetencji z chemii do liceum. Grupa A. 1. Atomy to: A- niepodzielne cząstki pierwiastka B- ujemne cząstki materii C- dodatnie cząstki materii D- najmniejsze cząstki pierwiastka, zachowujące jego
Bardziej szczegółowoFormularz opisu kursu (sylabus przedmiotu) na rok akademicki 2011/2010
Formularz opisu kursu (sylabus przedmiotu) na rok akademicki 2011/2010 Opis ogólny kursu: 1. Pełna nazwa przedmiotu: Metody Chromatografii... 2. Nazwa jednostki prowadzącej: Wydział Inżynierii i Technologii
Bardziej szczegółowoJak zmodyfikować istniejący systemy pomiarowy AMS aby przystosować go do pomiaru NH3, HCl i HF
Jak zmodyfikować istniejący systemy pomiarowy AMS aby przystosować go do pomiaru NH3, HCl i HF Warsztaty rtęciowe, Listopad 2017 r. OMC Envag Sp. z o.o., ul. Iwonicka 21, Warszawa 22 858 78 78 envag@envag.com.pl
Bardziej szczegółowoOFERTA NA WYKONYWANIE BADAŃ LABORATORYJNYCH
OFERTA NA WYKONYWANIE BADAŃ LABORATORYJNYCH Pomiary czynników szkodliwych i uciążliwych na stanowiskach pracy powietrze - czynniki chemiczne pyły hałas Analizy nawozów Analizy wody i ścieków Analizy produktów
Bardziej szczegółowoKALKULACJA CENY OFERTY Odczynniki do analiz instrumentalnych
AGZ.272.27.2015 Załącznik 5 do siwz KALKULACJA CENY OFERTY Odczynniki do analiz instrumentalnych L.p. Przedmiot zamówienia Szczegółowy opis 1. Acetonitryl MERCK Sp. z o.o., nr kat. 1.00030 zastosowanie:
Bardziej szczegółowoOpracowała: mgr inż. Ewelina Nowak
Materiały dydaktyczne na zajęcia wyrównawcze z chemii dla studentów pierwszego roku kierunku zamawianego Inżynieria Środowiska w ramach projektu Era inżyniera pewna lokata na przyszłość Opracowała: mgr
Bardziej szczegółowoPOTWIERDZANIE TOŻSAMOSCI PRZY ZASTOSOWANIU RÓŻNYCH TECHNIK ANALITYCZNYCH
POTWIERDZANIE TOŻSAMOSCI PRZY ZASTOSOWANIU RÓŻNYCH TECHNIK ANALITYCZNYCH WSTĘP Spełnianie wymagań jakościowych stawianych przed producentami leków jest kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa pacjenta.
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 994
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 994 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 12 Data wydania: 13 stycznia 2016 r. Nazwa i adres: PROFTECH
Bardziej szczegółowoCzujniki. Czujniki służą do przetwarzania interesującej nas wielkości fizycznej na wielkość elektryczną łatwą do pomiaru. Najczęściej spotykane są
Czujniki Ryszard J. Barczyński, 2010 2015 Politechnika Gdańska, Wydział FTiMS, Katedra Fizyki Ciała Stałego Materiały dydaktyczne do użytku wewnętrznego Czujniki Czujniki służą do przetwarzania interesującej
Bardziej szczegółowoOFERTA. mgr Agnieszka Miśko tel. (091) tel. kom
NA WYKONYWANIE BADAŃ OFERTA POMIARY CZYNNIKÓW SZKODLIWYCH I UCIĄŻLIWYCH NA STANOWISKACH PRACY ANALIZA WÓD, ŚCIEKÓW I OSADÓW ŚCIEKOWYCH EMISJI IMISJI Osoby do kontaktu: mgr Agnieszka Miśko tel. (091) 3174105
Bardziej szczegółowoROSA SYSTEM ODWRÓCONEJ OSMOZY ECOPERLA ROSA. original product of Ecoperla INSTRUKCJA UŻYTKOWNIKA
ROSA SYSTEM ODWRÓCONEJ OSMOZY ECOPERLA ROSA original product of Ecoperla INSTRUKCJA UŻYTKOWNIKA SPIS TREŚCI 1. Wstęp 2. Zasada działania 3. Usuwane zanieczyszczenia 4. Parametry techniczne 5. Instalacja
Bardziej szczegółowoWYKAZ METOD BADAWCZYCH w WBJ-2 (emisja, imisja)
L.p. 1 2 3 4 5 Badany obiekt Oznaczany składnik lub parametr Stężenie tlenków azotu (NO x ) WYKAZ METOD BADAWCZYCH w WBJ-2 (emisja, imisja) badawcza Sposób wykonania (nr instrukcji operacyjnej, nr normy
Bardziej szczegółowoWymagania dotyczące badania czynników chemicznych w środowisku pracy w normach europejskich. dr Marek Dobecki - IMP Łódź
Wymagania dotyczące badania czynników chemicznych w środowisku pracy w normach europejskich dr Marek Dobecki - IMP Łódź 1 DOSTĘPNE NORMY EUROPEJSKIE: BADANIA POWIETRZA NA STANOWISKACH PRACY PN-EN 689:2002
Bardziej szczegółowoTYPY REAKCJI CHEMICZNYCH
1 REAKCJA CHEMICZNA: TYPY REAKCJI CHEMICZNYCH REAKCJĄ CHEMICZNĄ NAZYWAMY PROCES, W WYNIKU KTÓREGO Z JEDNYCH SUBSTANCJI POWSTAJĄ NOWE (PRODUKTY) O INNYCH WŁAŚCIWOŚCIACH NIŻ SUBSTANCJE WYJŚCIOWE (SUBSTRATY)
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1651
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1651 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 2 Data wydania: 30 lipca 2018 r. Nazwa i adres LABSTAR MATEUSZ
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1357
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1357 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 5 Data wydania: 19 lipca 2016 r. AB 1357 Nazwa i adres GALESS
Bardziej szczegółowoINSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA KATALOG WYBRANYCH FIZYCZNYCH I CHEMICZNYCH WSKAŹNIKÓW ZANIECZYSZCZEŃ WÓD PODZIEMNYCH I METOD ICH OZNACZANIA
INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA KATALOG WYBRANYCH FIZYCZNYCH I CHEMICZNYCH WSKAŹNIKÓW ZANIECZYSZCZEŃ WÓD PODZIEMNYCH I METOD ICH OZNACZANIA Biblioteka Monitoringu Środowiska Warszawa 2013 Niniejsze opracowanie
Bardziej szczegółowoIdentyfikacja węglowodorów aromatycznych techniką GC-MS
Identyfikacja węglowodorów aromatycznych techniką GC-MS Instrukcja do ćwiczeń opracowana w Katedrze Chemii Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego. 1.Wstęp teoretyczny Zagadnienie rozdzielania mieszanin związków
Bardziej szczegółowoPodstawowe pojęcia 1
Tomasz Lubera Półogniwo Podstawowe pojęcia 1 układ złożony z min. dwóch faz pozostających ze sobą w kontakcie, w którym w wyniku zachodzących procesów utleniania lub redukcji ustala się stan równowagi,
Bardziej szczegółowoKreacja aromatów. Techniki przygotowania próbek. Identyfikacja składników. Wybór składników. Kreacja aromatu
Kreacja aromatów Techniki przygotowania próbek Identyfikacja składników Wybór składników Kreacja aromatu Techniki przygotowania próbek Ekstrakcja do fazy ciekłej Ekstrakcja do fazy stałej Desorpcja termiczna
Bardziej szczegółowoLaboratorium Utylizacji Odpadów (Laboratorium Badawcze Biologiczno Chemiczne)
Laboratorium Utylizacji Odpadów (Laboratorium Badawcze Biologiczno Chemiczne) mgr inż. Maria Sadowska mgr Katarzyna Furmanek mgr inż. Marcin Młodawski Laboratorium prowadzi prace badawcze w zakresie: Utylizacji
Bardziej szczegółowoTEST PRZYROSTU KOMPETENCJI Z CHEMII DLA KLAS II
TEST PRZYROSTU KOMPETENCJI Z CHEMII DLA KLAS II Czas trwania testu 120 minut Informacje 1. Proszę sprawdzić czy arkusz zawiera 10 stron. Ewentualny brak należy zgłosić nauczycielowi. 2. Proszę rozwiązać
Bardziej szczegółowoODWRÓCONA OSMOZA. Separacja laktozy z permeatu mikrofiltracyjnego serwatki
Wrocław, 01.12.16 ODWRÓCONA OSMOZA Separacja laktozy z permeatu mikrofiltracyjnego serwatki 1. OPIS PROCESU Podstawowym elementem odróżniającym procesy osmozy od ultrafiltracji są znacznie mniejsze rozmiary
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1134
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1134 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 12 Data wydania: 21 listopada 2018 r. Nazwa i adres AB 1134
Bardziej szczegółowoJednostki. AT 4 2,0-80 mg/kg s,m O 2 PBW-24 Metoda manometryczna (OxiTop) 0,013-3,86 0,010-3,00 PBM-01. mg/l NH 4 mg/l N-NH 4. mg/l NO 3 mg/l N-NO 3
Status metody Cecha badana Formy oznaczenia A Aktywność oddechowa (AT4) A Azot amonowy Amoniak Azot amonowy Azot amonowy Amoniak Azot amonowy Zakres wykorzystyw any w badaniach Jednostki 1 Nr procedury,
Bardziej szczegółowoMateriał obowiązujący do ćwiczeń z analizy instrumentalnej II rok OAM
Materiał obowiązujący do ćwiczeń z analizy instrumentalnej II rok OAM Ćwiczenie 1 Zastosowanie statystyki do oceny metod ilościowych Błąd gruby, systematyczny, przypadkowy, dokładność, precyzja, przedział
Bardziej szczegółowoIlościowa analiza mieszaniny alkoholi techniką GC/FID
Ilościowa analiza mieszaniny alkoholi techniką GC/FID WPROWADZENIE Pojęcie chromatografii obejmuje grupę metod separacji substancji, w których występują diw siły: siła powodująca ruch cząsteczek w określonym
Bardziej szczegółowoWYKAZ METOD BADAWCZYCH w WBJ-2 (emisja, imisja)
L.p. 1 2 3 4 Badany obiekt Oznaczany składnik lub parametr Stężenie tlenków azotu (NO x ) WYKAZ METOD BADAWCZYCH w WBJ-2 (emisja, imisja) badawcza Sposób wykonania (nr instrukcji operacyjnej, nr normy
Bardziej szczegółowoKonkurs przedmiotowy z chemii dla uczniów gimnazjów 13 stycznia 2017 r. zawody II stopnia (rejonowe)
Konkurs przedmiotowy z chemii dla uczniów gimnazjów 13 stycznia 2017 r. zawody II stopnia (rejonowe) Kod ucznia Suma punktów Witamy Cię na drugim etapie konkursu chemicznego. Podczas konkursu możesz korzystać
Bardziej szczegółowoIX Podkarpacki Konkurs Chemiczny 2016/2017. ETAP I r. Godz Zadanie 1 (11 pkt)
IX Podkarpacki Konkurs Chemiczny 016/017 ETAP I 10.11.016 r. Godz. 10.00-1.00 Uwaga! Masy molowe pierwiastków podano na końcu zestawu. KOPKCh Zadanie 1 (1) 1. Liczba elektronów walencyjnych w atomach bromu
Bardziej szczegółowoCz. 5. Podstawy instrumentalizacji chromatografii. aparatura chromatograficzna w skali analitycznej i modelowej - -- w części przypomnienie -
Chromatografia cieczowa jako technika analityki, przygotowania próbek, wsadów do rozdzielania, technika otrzymywania grup i czystych substancji Cz. 5. Podstawy instrumentalizacji chromatografii aparatura
Bardziej szczegółowoANALITYKA PROCESOWA ANALITYKA W KONTROLI JAKOŚCI WYKŁAD SYSTEMY ANALITYKI PROCESOWEJ
ANALITYKA W KONTROLI JAKOŚCI WYKŁAD 5 ANALITYKA PROCESOWA Przedmiotem analizy procesowej są zmiany stężeń składników próbki w czasie Zastosowanie: kontrola procesów przemysłowych; badanie procesów zachodzących
Bardziej szczegółowoMETODYKI REFERENCYJNE ANALIZ.
Załącznik nr 3 Lp. Wskaźniki jakości wody Jednostki miary METODYKI REFERENCYJNE ANALIZ. Granica wykrywalności Precyzja Dokładność Referencyjne metody pomiaru % wartości wskaźników 1 2 3 4 5 6 7 1 ph -
Bardziej szczegółowoAdsorpcyjne oczyszczanie gazów z zanieczyszczeń związkami organicznymi
Pracownia: Utylizacja odpadów i ścieków dla MSOŚ Instrukcja ćwiczenia nr 17 Adsorpcyjne oczyszczanie gazów z zanieczyszczeń związkami organicznymi Uniwersytet Warszawski Wydział Chemii Zakład Dydaktyczny
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 975
PCA ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 975 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 10, Data wydania: 27 lipca 2015 r. Nazwa i adres ENVI-CHEM
Bardziej szczegółowoRealizacja wymagań szczegółowych podstawy programowej z chemii dla klasy siódmej szkoły podstawowej
Realizacja wymagań szczegółowych podstawy programowej z chemii dla klasy siódmej szkoły podstawowej Nauczyciel: Marta Zielonka Temat w podręczniku Substancje i ich przemiany 1. Zasady bezpiecznej pracy
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1448
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1448 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 6 Data wydania: 25 czerwca 2018 r. Nazwa i adres: ZAKŁAD WODOCIĄGÓW
Bardziej szczegółowoFragmenty Działu 7 z Tomu 1 REAKCJE UTLENIANIA I REDUKCJI
Fragmenty Działu 7 z Tomu 1 REAKCJE UTLENIANIA I REDUKCJI Zadanie 726 (1 pkt.) V/2006/A1 Konfigurację elektronową atomu glinu w stanie podstawowym można przedstawić następująco: 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 888
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 888 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 12 Data wydania: 16 lipca 2018 r. Nazwa i adres: AB 888 ZAKŁAD
Bardziej szczegółoworelacje ilościowe ( masowe,objętościowe i molowe ) dotyczące połączeń 1. pierwiastków w związkach chemicznych 2. związków chemicznych w reakcjach
1 STECHIOMETRIA INTERPRETACJA ILOŚCIOWA ZJAWISK CHEMICZNYCH relacje ilościowe ( masowe,objętościowe i molowe ) dotyczące połączeń 1. pierwiastków w związkach chemicznych 2. związków chemicznych w reakcjach
Bardziej szczegółowoPodstawowe pojęcia i prawa chemiczne
Podstawowe pojęcia i prawa chemiczne Pierwiastki, nazewnictwo i symbole. Budowa atomu, izotopy. Przemiany promieniotwórcze, okres półtrwania. Układ okresowy. Właściwości pierwiastków a ich położenie w
Bardziej szczegółowoWykład 2. Anna Ptaszek. 7 października Katedra Inżynierii i Aparatury Przemysłu Spożywczego. Chemia fizyczna - wykład 2. Anna Ptaszek 1 / 1
Wykład 2 Katedra Inżynierii i Aparatury Przemysłu Spożywczego 7 października 2015 1 / 1 Zjawiska koligatywne Rozpuszczenie w wodzie substancji nielotnej powoduje obniżenie prężności pary nasyconej P woda
Bardziej szczegółowo