Mariusz Zygierewicz * Mariusz Zygierewicz. Wstêp

Transkrypt

1 Mariusz Zygierewicz * Mariusz Zygierewicz Zastosowanie kategorii aktywów wa onych ryzykiem w celu obliczania wymogu kapita³owego w bankach z tytu³u ryzyka kredytowego Zastosowanie kategorii aktywów wa onych ryzykiem... Wstêp Od czasu wybuchu ostatniego kryzysu finansowego na œwiecie wiele uwagi poœwiêca siê wzmocnieniu systemu odpornoœciowego banków, tak aby ograniczyæ w przysz³oœci ryzyko ponownego powstania powa - nego zagro enia destabilizacji ca³ego sektora finansowego. Temu celowi s³u ¹ liczne inicjatywy regulacyjne podejmowane w ostatnich latach przez Bazylejski Komitet ds. Nadzoru Finansowego (BCBS, Basel Committee on Banking Supervision), Forum Stabilnoœci Finansowej (FSF, Financial Stability Forum), Komisjê Europejsk¹ (KE), Europejski Urz¹d Nadzoru Bankowego (EBA, European Banking Authority) i wiele innych instytucji miêdzynarodowych i krajowych. Jednym z kluczowych obszarów zainteresowania regulatorów sta³o siê wzmocnienie bazy kapita³owej banków, tak aby zwiêkszyæ potencja³ ekonomiczny tych instytucji s³u ¹cy pokryciu nieoczekiwanych strat. Najpowa niejsz¹ zaproponowan¹ zmian¹ w tym obszarze jest pakiet okreœlany mianem Bazylea III, który na terenie Unii Europejskiej (UE) zostanie wdro ony w postaci dyrektywy CRD IV i rozporz¹dzenia CRR. Nak³ada on wymóg zwiêkszenia roli funduszy w³asnych w pasywach banków oraz poprawy jakoœci tych funduszy poprzez stopniowe zwiêkszenie znaczenia funduszy podstawowych. Relatywnie bardzo ma³o znaczenia w tej regulacji przypisuje siê natomiast zasadom kalkulacji aktywów wa onych ryzykiem z tytu³u ryzyka kredytowego, które s¹ bardzo wa nym czynnikiem wyznaczania wymogów kapita³owych w banku. Podstawowym celem niniejszego opracowania jest wskazanie potencjalnych mo liwych i po ¹danych kierunków zmian zasad wyliczania aktywów wa onych ryzykiem w bankach. Propozycje nowych rozwi¹zañ zostan¹ zaproponowane na podstawie krytycznej analizy obecnie funkcjonuj¹cego systemu wyliczania, tak e z uwzglêdnieniem wniosków p³yn¹cych z najnowszej literatury przedmiotu w tym zakresie. Zasadnicz¹ * Dr, Zwi¹zek Banków Polskich, zmariusz@zbp.pl

2 680 Mariusz Zygierewicz tez¹ analizy jest uznanie potrzeby wprowadzenia istotnych zmian w aktualnym systemie wyliczania aktywów wa onych ryzykiem w celu wzmocnienia odpornoœci i bezpieczeñstwa sektora bankowego. W pierwszej czêœci opracowania zostanie przypomniana koncepcja le ¹ca u podstaw stosowania wyliczania wielkoœci aktywów wa onych ryzykiem. W drugiej czêœci przedstawione bêd¹ w ujêciu historycznym najwa niejsze regu³y dotycz¹ce wyznaczania wielkoœci tych aktywów. W trzeciej czêœci zostan¹ zaprezentowane najpowa niejsze zastrze enia kierowane pod adresem obecnie obowi¹zuj¹cych zasad kalkulacji. Koñcowa czêœæ bêdzie prób¹ nakreœlenia kilku zasadniczych kierunków poszukiwania po ¹danych zmian zasad obliczania aktywów wa onych ryzykiem. 1. Koncepcja aktywów wa onych ryzykiem Koncepcja wykorzystywania miernika aktywów wa onych ryzykiem wi¹ e siê z wyznaczaniem minimalnych wymogów kapita³owych w bankach. Rozmiar kapita³ów w³asnych utrzymywanych przez ka dy bank musi byæ bowiem powi¹zany z wielkoœci¹ aktywów banku i poziomem ryzyka, które one generuj¹. Generalnie mo liwe s¹ dwa podstawowe podejœcia w zakresie ujmowania wielkoœci aktywów przy wyznaczaniu minimalnego wymogu kapita³owego: ujêcie aktywów bez uwzglêdnienia lub z uwzglêdnieniem przypisanej im wagi ryzyka. Pierwsze z tych rozwi¹zañ jest stosowane w kilku krajach œwiata (m.in. w Stanach Zjednoczonych) i obecnie jest tak e proponowane przez BCBS przez rozwi¹zanie uzupe³niaj¹ce. W jêzyku polskim jest ono okreœlane mianem wskaÿnika dÿwigni i polega na wyliczaniu minimalnego poziomu dÿwigni kapita³owej dzia³alnoœci banku ustalanej jako relacja funduszy w³asnych do aktywów. Drugie rozwi¹zanie zak³ada wydzielenie ró nych kategorii aktywów bankowych na podstawie za³o enia, e ka dy rodzaj aktywów mo e generowaæ inny poziom potencjalnego ryzyka dla banku. Wielkoœæ aktywów (i zobowi¹zañ pozabilansowych) wa onych ryzykiem jest podstawowym parametrem s³u ¹cym wyliczaniu minimalnego wymogu kapita³owego z tytu³u ryzyka kredytowego przy wykorzystaniu wspó³czynnika wyp³acalnoœci. Koncepcja wspó³czynnika wyp³acalnoœci opiera siê na wyodrêbnieniu i wyliczaniu wielkoœci straty oczekiwanej i nieoczekiwanej w dzia³alnoœci bankowej. W ka dej dzia³alnoœci gospodarczej mog¹ powstaæ straty. Jeœli s¹ one mniejsze ni bank przewidywa³ przed rozpoczêciem dzia³alnoœci

3 Zastosowanie kategorii aktywów wa onych ryzykiem oraz mieszcz¹ siê one w œrednim poziomie strat w d³u szym okresie, to okreœla siê je mianem strat oczekiwanych. W bankach takie straty powstaj¹ce w dzia³alnoœci kredytowej powinny byæ pokrywane wy szymi dochodami banku powsta³ymi z prawid³owego wyliczenia wysokoœci mar- y kredytowej za ryzyko. Wszelkie straty przekraczaj¹ce powy szy poziom s¹ natomiast traktowane jako straty nadzwyczajne (lub straty katastroficzne 1 ). Utrzymywanie kapita³u w³asnego jest zatem podyktowane koniecznoœci¹ posiadania œrodków, które bêd¹ mog³y s³u yæ pokryciu nieoczekiwanych strat (umiejscowionych miêdzy stratami oczekiwanymi a wartoœci¹ zagro on¹ przy pewnym poziomie ufnoœci w horyzoncie jednego roku) [Das, Sy, 2012, s. 7]. Banki maj¹ œwiadomoœæ, e takie straty mog¹ powstaæ w trakcie ich dzia³alnoœci, ale nigdy nie wiedz¹, kiedy dok³adnie one powstan¹ i jak powa ne siê one oka ¹ [BCBS, 2005]. Bie- ¹ce dochody banku mog¹ byæ wówczas niewystarczaj¹ce do pokrycia ca³ej straty i dlatego niezbêdne jest odpowiednie wyposa enie kapita³owe instytucji, które pozwoli na bie ¹ce realizowanie zobowi¹zañ i prze ycie trudnego okresu dzia³alnoœci firmy. Najbezpieczniejszym rozwi¹zaniem by³oby zatem maksymalne zwiêkszanie rozmiarów kapita³ów w³asnych banku. Jednak takie podejœcie powodowa³oby obni enie poziomu rentownoœci banku (odnoszonego do wielkoœci zaanga owanego kapita³u) i brak zainteresowania inwestorów nabywaniem akcji banku. Zastosowanie wyliczania wielkoœci aktywów banku z uwzglêdnieniem odpowiednich wag ryzyka wynika z ró nego prawdopodobieñstwa powstania nieoczekiwanej straty w ró nych obszarach dzia³alnoœci kredytowej banku. Przyk³adowo, pierwotnie uznawano, e prawdopodobieñstwo poniesienia nieoczekiwanej straty z tytu³u zaanga owania banku w zakup obligacji pañstwowych jest bliskie zeru, natomiast w zakresie dzia³alnoœci kredytowej dla klientów prywatnych lub przedsiêbiorstw to prawdopodobieñstwo jest nieporównywalnie wy sze. St¹d takie samo kwotowo zaanga owanie finansowe banku w dwa ró ne przedsiêwziêcia bêdzie wymagaæ zupe³nie innego poziomu zabezpieczenia kapita³ami w³asnymi na wypadek pojawienia siê nieoczekiwanej straty. W pierwszym przypadku mo e ono byæ minimalne, w drugim ju znacz¹co wy sze. 2. Zasady wyliczania aktywów wa onych ryzykiem dla celów kalkulacji wspó³czynnika wyp³acalnoœci Koncepcja wyliczania aktywów z uwzglêdnieniem wielkoœci generowanego przez nie ryzyka zosta³a w³¹czona do norm ostro noœciowych 1 Ten w¹tek zostanie pominiêty w dalszych rozwa aniach.

4 682 Mariusz Zygierewicz okreœlonych mianem Umowy Kapita³owej lub w skrócie Bazyle¹ I. Umowa Kapita³owa okreœla³a wymogi kapita³owe tylko w odniesieniu do ryzyka kredytowego. To rozwi¹zanie mia³o byæ bowiem mo liwie najprostsze do stosowania przez banki. Instytucje kredytowe zosta³y zobowi¹zane do stosowania sztywnych wag ryzyka dla poszczególnych typów aktywów. Liczba wag by³a w Bazylei I wyraÿnie ograniczona: obowi¹zywa³y stawki 0%, 10%, 20%, 50% i 100% dla ekspozycji bilansowych i jeszcze mniejsza liczba dla ekspozycji pozabilansowych. W niektórych przypadkach tak e lokalny nadzór bankowy móg³ okreœliæ wielkoœæ wagi ryzyka. Jednoczeœnie banki nie mog³y stosowaæ technik pomniejszenia wielkoœci aktywów o wartoœæ specyficznych rodzajów zabezpieczeñ [BCBS, 1988]. Nowa Umowa Kapita³owa, zwana potocznie Bazyle¹ II, wprowadzi³a zasadnicze zmiany w zakresie stosowanych przez banki wag ryzyka, choæ generalnie nowe rozwi¹zanie zosta³o oparte na podstawach przyjêtych w Bazylei I. Pomijaj¹c w tym miejscu kwestiê rozszerzenia przez Bazyleê II wymogów kapita³owych na pokrycie ryzyka operacyjnego i ryzyka rynkowego, zupe³nie inne podejœcie zosta³o zastosowane w odniesieniu do wag ryzyka z tytu³u ryzyka kredytowego. Generaln¹ ide¹ nowego rozwi¹zania by³o d¹ enie do zwiêkszenia stopnia adekwatnoœci wag ryzyka do faktycznego poziomu ryzyka dla poszczególnych klas aktywów bankowych. W tym celu rozszerzono zakres wag ryzyka z dotychczasowych 5 do 8 stawek 2. Nowoœci¹ w Bazylei II by³o tak e rozszerzenie kategorii kontrahentów, dla których stosowany jest odrêbny system wag ryzyka. Dotyczy³o to zw³aszcza instytucji o charakterze publicznym oraz instytucji finansowych. Ca³kowicie nowym rozwi¹zaniem w Bazylei II by³o uzale nienie wysokoœci wagi ryzyka od aktualnego standingu finansowego kontrahenta banku. W zale noœci od ratingu nadanego przez zewnêtrzn¹ instytucjê waga ryzyka dla takiej samej ekspozycji mog³a znacz¹co ró niæ siê. Celem takiego podejœcia by³o wiêksze dostosowanie wymogu kapita³owego do wielkoœci ryzyka ponoszonego przez bank. W praktyce oznacza to, e w przypadku zmiany ratingu kontrahenta musi nastêpowaæ korekta wagi ryzyka przypisanej ekspozycji banku od tego klienta. Mo e to mieæ powa ne konsekwencje zw³aszcza w okresie pogorszenia koniunktury gospodarczej, gdy ratingi s¹ zwykle obni ane, a w ujêciu regulacyjnym 2 Trzeba jednak zaznaczyæ, e stawka 1250% ma w du ym stopniu charakter sanacyjny.

5 Zastosowanie kategorii aktywów wa onych ryzykiem oznacza to wzrost wymogu kapita³owego i w konsekwencji wzrost niechêci instytucji kredytowych do udzielania nowych kredytów. Istotn¹ zmian¹ w Nowej Umowie Kapita³owej by³o te obni enie wag ryzyka dla pewnych typów ekspozycji kredytowych, niezale nie od poziomu oceny wiarygodnoœci kontrahenta nadanej przez zewnêtrzn¹ instytucjê. Jedn¹ z najwa niejszych zmian by³o obni enie wagi ryzyka dla ekspozycji z tytu³u udzielonych kredytów hipotecznych zabezpieczonych nieruchomoœci¹ mieszkaln¹ (z 50% do poziomu 35%). Obni enie wagi by³o uzasadniane wnioskami p³yn¹cymi z wysokiej jakoœci tego typu nale noœci bankowych w przesz³oœci. Ta zmiana sta³a siê jedn¹ z zasadniczych przyczyn wzrostu zainteresowania banków udzielaniem kredytów mieszkaniowych. Drugie istotne obni enie stawki wagi ryzyka w Bazylei II nast¹pi³o w zakresie tzw. ekspozycji detalicznych. Ekspozycje te obejmowa³y nie tylko kredyty i inne nale noœci od osób prywatnych, ale tak e ekspozycje kredytowe od najmniejszych podmiotów zaliczanych do segmentu ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw (MSP). Obni enie wagi ryzyka nast¹pi³o ze 100% do 75%, ale w tym przypadku obni enie wagi nie mog³o ju byæ uzasadniane wysok¹ jakoœci¹ nale noœci. Zmianê stawki mo na by³o raczej motywowaæ wzglêdami politycznymi: d¹ eniem do zwiêkszenia dostêpu ma³ych podmiotów gospodarczych i klientów prywatnych do kredytu bankowego. Nowym podejœciem w Bazylei II by³o wprowadzenie mo liwoœci stosowania technik redukcji ryzyka kredytowego w postaci zastosowanego zabezpieczenia. W Bazylei I takie rozwi¹zanie nie mog³o byæ stosowane, natomiast w nowym rozwi¹zaniu gwarancje i inne zabezpieczenia dostarczone przez uznanych dostawców mog³y stanowiæ podstawê do redukcji wymogu kapita³owego. Tak e wybrane formy zabezpieczenia rzeczowego, kaucja lub polisa ubezpieczeniowa mog³y byæ uznane za techniki zmniejszenia ryzyka kredytowego. Najwa niejsza zmiana w zakresie stosowania wag ryzyka polega³a jednak na dopuszczeniu mo liwoœci odejœcia przez bank od wykorzystywania sztywnych wag ryzyka. Oprócz tzw. metody standardowej wprowadzono bowiem mo liwoœæ stosowania metody zaawansowanej wyliczania wymogu kapita³owego. Polega ona na wykorzystywaniu wewnêtrznych wag ryzyka okreœlonych przez bank na podstawie posiadanych danych statystycznych z przesz³oœci o dostatecznie d³ugich szeregach czasowych oraz stworzonych w tym celu w³asnych modeli. W zale noœci od stopnia zaawansowania banku w zakresie zarz¹dzania ryzykiem przedmiotem

6 684 Mariusz Zygierewicz wewnêtrznego wyliczenia mog¹ byæ ró ne parametry modeli (prawdopodobieñstwo niewyp³acalnoœci d³u nika w horyzoncie roku PD, probability of default; rozmiar ekspozycji kredytowej w przypadku niewyp³acalnoœci EAD, exposure at default; strata w wyniku niewyp³acalnoœci LGD, loss given default). Modele przygotowane przez banki musz¹ zostaæ zaakceptowane przez nadzór bankowy, zanim bêd¹ stosowane w praktyce przez bank. Warunkiem dopuszczenia modelu jest m. in. pozytywna ocena dotycz¹ca kompleksowoœci i solidnoœci systemów zarz¹dzania ryzykiem oraz stosowanie wewnêtrznego systemu ratingowego przez bank przez co najmniej 3 lata. Dopuszczenie mo liwoœci tworzenia wewnêtrznych modeli by³o uzasadniane znacznym postêpem najwiêkszych banków we wdra aniu zaawansowanych metod zarz¹dzania ryzykiem [BCBS, 2004]. Wagi ryzyka przyjête w Bazylei II s¹ w praktyce niezmienione do dziœ. Po wybuchu ostatniego kryzysu na rynkach finansowych nie wprowadzono zasadniczych zmian w zakresie metod i wysokoœci wag ryzyka stosowanych przez bank w odniesieniu do ryzyka kredytowego. W³aœciwie jedyna zmiana dotyczy³a zaostrzenia wymogów w odniesieniu do nale noœci sekurytyzacyjnych, co nast¹pi³o w wyniku przyjêcia na terenie Unii Europejskiej tzw. dyrektywy CRD II [Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/111/WE z dnia 16 wrzeœnia 2009 r., Dz. Urz. UE, Nr L302, poz. 97]. W najnowszych wymogach kapita³owych (tzw. Bazylei III) oraz przygotowanej na ich podstawie propozycji nowej dyrektywy CRD IV oraz rozporz¹dzenia CRR utrzymano zasadnicz¹ filozofiê stosowania wag ryzyka oraz wewnêtrznych modeli z Bazylei II. W tych pakietach k³adzie siê nacisk na zaostrzenie wymogów w zakresie norm kapita³owych i norm p³ynnoœci, ale te propozycje nie obejmuj¹ zasadniczych kwestii dotycz¹cych sposobu obliczania aktywów wa onych ryzykiem [BCBS, 2010]. Bazylea III poprawia zasady wa enia ryzykiem ekspozycji w zakresie ryzyka rynkowego, ale pozostawia niezmienione zasady wa enia ryzykiem dla celów ryzyka kredytowego. Jednoczeœnie w Bazylei III zaproponowano wprowadzenie uzupe³niaj¹cej miary wskaÿnika dÿwigni (leverage ratio) [Das, Sy, 2012, s. 3-7].

7 Zastosowanie kategorii aktywów wa onych ryzykiem Najwa niejsze zastrze enia kierowane w odniesieniu do stosowania wag ryzyka stosowanych dla potrzeb obliczania wymogu kapita³owego Powy sza analiza zmian w zakresie stosowania wag ryzyka przez banki pokazujê, e ocena stosowania tych wag pod rz¹dami Bazylei II i Bazylei III musi byæ w praktyce niemal taka sama. Warto te podkreœliæ, e zastrze enia do aktualnych zasad stosowania wag ryzyka s¹ wyra ane zarówno przez czêœæ regulatorów, jaki i przez banki i uczestników rynku kapita³owego. Dotycz¹ one generalnie takich kwestii, jak adekwatnoœæ przyjêtego rozwi¹zania, jego kompletnoœæ, przejrzystoœæ i mo liwoœæ porównywalnoœci informacji. Porównania sytuacji poszczególnych banków dotycz¹ bowiem g³ównie poziomu wspó³czynnika wyp³acalnoœci, ale w praktyce pod t¹ sam¹ wielkoœci¹ wskaÿnika mo e kryæ siê ró ny poziom ryzyka ponoszonego przez pojedynczy bank, a przynajmniej ró ne podejœcia stosowane w zakresie wyliczania wskaÿnika [Le Leslé, Avramova, 2012, s. 6-8]. W metodzie standardowej wyliczania wymogu kapita³owego krytycy zwracaj¹ uwagê na wysoko preferencyjne traktowanie kredytów na zakup nieruchomoœci oraz zaanga owañ w postaci zakupu instrumentów d³ugu pañstwowego. W propozycji pakietu CRD IV utrzymano przyk³adowo zerow¹ wagê ryzyka dla zaanga owañ kredytowych banków od rz¹dów centralnych wszystkich krajów cz³onkowskich UE, które s¹ denominowane w walucie lokalnej, niezale nie od ratingu przyznanego wyemitowanym skarbowym papierom wartoœciowym. Co wiêcej, ta stawka jest akceptowana tak e w bankach stosuj¹cych zaawansowan¹ metodê wewnêtrznych ratingów (IRB, internal ratings-based approach). W sytuacji utrzymywania siê powa nych obaw rynków finansowych w zakresie wyp³acalnoœci niektórych krajów strefy euro, dalsze automatyczne stosowanie zerowej wagi ryzyka dla ekspozycji od rz¹dów i banków centralnych wszystkich krajów UE mo e oznaczaæ wyraÿne niedokapitalizowanie banków. Waga ryzyka zero nie harmonizuje bowiem z aktualnymi badaniami w zakresie poziomu ryzyka tych ekspozycji [Das, Sy, 2012, s. 8]. Wydaje siê, e g³ówna przyczyna utrzymania takiego podejœcia mia³a charakter polityczny, polegaj¹cy na odejœciu od dzielenia na ró ne kategorie krajów nale ¹cych do strefy euro i jednoczeœnie na ograniczeniu bodÿców zniechêcaj¹cych banki do zakupu obligacji skarbowych emitowanych przez kraje o podwy szonym ryzyku niewyp³acalnoœci. W toku dyskusji nad pakietem CRD IV nawet Parlament Europejski zwróci³ siê do

8 686 Mariusz Zygierewicz regulatorów z wnioskiem o poszukiwanie sposobu dostosowania wagi ryzyka dla tych ekspozycji, maj¹c wszak na wzglêdzie destabilizuj¹ce skutki wprowadzenia takiej propozycji w okresie napiêæ na rynkach finansowych [European Parliament, 2012]. W obecnych rozwi¹zaniach Bazylei II i w nowej propozycji CRD IV ekspozycje wzglêdem osób prywatnych i sektora MSP maj¹ ni sz¹ wagê ryzyka ni ekspozycje komercyjne bez ratingu zewnêtrznej instytucji. W toku prac legislacyjnych nad pakietem CRD IV rozwa ano nawet dalsze uprzywilejowanie ekspozycji wobec podmiotów nale ¹cych do MSP i byæ mo e takie rozwi¹zanie zostanie finalnie zastosowane. Trzeba jednak podkreœliæ, e empiryczne badania dotycz¹ce poziomu ryzyka generowanego przez portfel nale noœci od MSP nie daj¹ jednoznacznych wyników. Europejski Urz¹d Nadzoru Bankowego wskazuje w swoim opracowaniu, e ten sektor gospodarki jest bardziej ryzykowny dla banków ni sektor du ych przedsiêbiorstw. Co ciekawe, nawet dane zebrane przez EBA z banków stosuj¹cych metodê IRB pokazuj¹, e prawdopodobieñstwo upad³oœci klienta w portfelu sektora MSP jest o 55% wy - sze ni w sektorze du ych przedsiêbiorstw [EBA, 2012, s. 8]. Tak e dane polskiego nadzoru bankowego wskazuj¹, e poziom nale noœci nieregularnych jest zwykle wy szy w segmencie MSP ni w portfelu du ych przedsiêbiorstw. W ocenie EBA przegl¹d literatury przedmiotu w zakresie poziomu ryzyka generowanego przez portfel MSP nie jest jednoznaczny i nie mo e byæ rozstrzygaj¹cy [EBA, 2012, s. 8]. Wiele kontrowersji budz¹ ekspozycje mieszkaniowe zabezpieczone hipotecznie. W obecnych regulacjach ostro noœciowych s¹ one traktowane korzystniej ni ekspozycje komercyjne o najwy szej ocenie ratingowej. Ekspozycje komercyjne zabezpieczone hipotecznie nie bêd¹ mieæ nigdy wy szej wagi ryzyka ni ekspozycje komercyjne o najwy szym nadanym ratingu zaliczanym do A-klasy. Tak e wszystkie ekspozycje hipoteczne zabezpieczone nieruchomoœci¹ mieszkaln¹ maj¹ ni sz¹ wagê ryzyka ni ekspozycje komercyjne. Zdaniem wielu autorów zwiêkszenie znaczenia kredytów mieszkaniowych w portfelach banków w ostatnich latach by³o skutkiem ustanowienia niskiej wagi ryzyka okreœlonej dla zaanga owañ z tytu³u papierów wartoœciowych zabezpieczonych nieruchomoœciami mieszkalnymi. Co wiêcej, chocia ostatni kryzys pokaza³, e rozmiary utrzymywanego dotychczas kapita³u w odniesieniu do takich aktywów s¹ niewystarczaj¹ce, to dotychczasowa praktyka stosowania

9 Zastosowanie kategorii aktywów wa onych ryzykiem niskiej wagi ryzyka na te ekspozycje jest nadal utrzymywana [Acharya, 2011, s. 35]. W metodzie standardowej istotne zastrze enia s¹ kierowane wobec samej idei oparcia wysokoœci wag ryzyka na ratingu zewnêtrznych instytucji. Przede wszystkim wielu klientów banków, w tym przedsiêbiorstw, nie ma nadanych ocen ratingowych. Tym samym ocena nadana przez bank mo e nie odpowiadaæ rozmiarowi ryzyka ponoszonego przez bank. Co gorsza jednak, w obecnych rozwi¹zaniach regulacyjnych ekspozycje wobec przedsiêbiorstw bez nadanej oceny ratingowej s¹ lepiej traktowane ni ekspozycje od pomiotów gospodarczych o niskim ratingu. Stanowi to swoist¹ zachêtê dla czêœci podmiotów gospodarczych do rezygnacji z ubiegania siê o zewnêtrzn¹ ocenê wiarygodnoœci kredytowej. Aby przeciwdzia³aæ takiej praktyce, nale a³oby zatem traktowaæ w sposób preferencyjny klienta o jakimkolwiek ratingu (nawet tzw. œmieciowym) ni bez nadanego ratingu. W praktyce jednak ostatni kryzys pokaza³, e silne poleganie na zewnêtrznych ocenach ratingowych mo e byæ b³êdem, gdy zmiany ocen nie nad¹ a³y za szybko zmieniaj¹c¹ siê sytuacj¹ na rynku i nie przewidywa³y mo liwych scenariuszy rozwoju sytuacji na rynku. Podwa a³o to w istotny sposób wiarygodnoœæ tych ocen [Ayadi i inni, 2012b, s. 52]. W literaturze nadal spotyka siê te krytykê dotycz¹c¹ zasad okreœlania wag ryzyka dla transakcji pozabilansowych, w tym zw³aszcza transakcji sekurytyzacyjnych. Wprawdzie, jak wspomniano wczeœniej, w pakiecie CRD II nast¹pi³o pewne zaostrzenie wymogów (poprzez na³o enie obowi¹zku na bank inicjuj¹cy sekurytyzacjê utrzymania net economic interest w wysokoœci co najmniej 5% wartoœci nominalnej transferowanych aktywów), ale czêœæ autorów postuluje dalsze zaostrzenie wymogów, wskazuj¹c na mo liwoœæ zabezpieczenia przez emitenta ryzyka wynikaj¹cego z utrzymanej czêœci [Dewatripont i inni, 2010]. Tym samym niska waga ryzyka nie odpowiada faktycznemu poziomowi ryzyka generowanemu przez ten portfel. Wiele krytycznych ocen jest wyra anych w odniesieniu do mo liwoœci stosowania przez banki zaawansowanych metod wyznaczania wymogu kapita³owego. Arbitra regulacyjny w zakresie optymalizacji stosowanych wag ryzyka mo e stanowiæ powa ne zagro enie na skutek stosowania silnie stronniczego podejœcia przez bank i w efekcie mo e powodowaæ niedoszacowanie poziomu kapita³u, który powinien byæ utrzymywany przez ten bank. Wielu obserwatorów wskazuje, e stoso-

10 688 Mariusz Zygierewicz wanie modelu tylko z jednym czynnikiem ryzyka w metodzie IRB pozwala bankom na istotn¹ skalê dowolnoœci w zmniejszeniu wielkoœci aktywów wa onych ryzykiem dla potrzeb obni enia wymogu kapita³owego. Dodatkowo, ró ne metody przyjmowane w zakresie szacowania ryzyka powoduj¹ w praktyce powa ne wyzwanie dla przeprowadzenia porównañ wyliczeñ dokonanych przez poszczególne banki. Podejœcie IRB mo e byæ te obarczone b³êdem na skutek przyjêcia zbyt optymistycznych za³o eñ do modelu czy te niedostatecznego uwzglêdnienia znaczenia innych rodzajów ryzyka bankowego (takich jak ryzyko p³ynnoœci czy ryzyko systemowe). Dodatkowo w modelach wewnêtrznych uwzglêdnia siê efekt dywersyfikacji portfela i ró ny poziom korelacji wewn¹trz i miêdzy ró nymi kategoriami aktywów banku [FSA, 2009, s ], czego nie mo na zrobiæ w metodzie standardowej. Przeprowadzone badania empiryczne pokazuj¹, e w bankach, w których ryzyko powstania straty jest mniejsze (liczone wskaÿnikiem Z-score), relacja aktywów wa onych ryzykiem do aktywów ogó³em jest wy sza ni w bankach, w których ryzyko powstania straty jest wiêksze [Ayadi i inni, 2012b, s ]. Innymi s³owy, banki mog¹ wykorzystywaæ w ró norodny sposób wymogi ustalane w zale noœci od poziomu generowanego ryzyka w celu optymalizacji kapita³u [Jones, 2000, s ; Blundell-Wignall, Atkinson, 2010]. Badania Vanessy Le Leslé i Sofii Avramowej wskazuj¹ te na zdecydowanie wiêksz¹ rozpiêtoœæ w œrednim poziomie wag ryzyka wystêpuj¹cym w bankach stosuj¹cych metody zaawansowane, zw³aszcza w porównaniu z wyliczeniami dokonanymi zgodnie z zapisami Bazylei I [Le Leslé, Avramova, 2012, s. 15]. Dowodzi to zatem tak e wiêkszej mo liwoœci optymalizacji rozwi¹zañ. Szczególnie du e banki maj¹ wiêksze mo liwoœci w zmniejszaniu wielkoœci aktywów wa onych ryzykiem w wyniku specjalizowania siê w zmniejszaniu wymogów bez ³agodzenia skali podejmowanego ryzyka. Wskazuje siê tutaj zw³aszcza na umiejêtnoœæ wyprowadzania ryzyka poza pozycje bilansowe banku bez faktycznego zmniejszania wielkoœci ryzyka podejmowanego przez bank. Powa nym wyzwaniem dla stosowania metod zaawansowanych jest tak e brak dostatecznych œrodków finansowych i mo liwoœci nadzorów bankowych w zakresie weryfikowania prawid³owoœci modeli wypracowanych przez banki [Ayadi i inni, 2012b, s. 52]. Sami nadzorcy przyznaj¹, e proces akceptacji modelu jest tylko niedoskona³¹ form¹ kontroli jakoœciowej. Wiadomo, e ten sam sk³adnik aktywów mo e byæ

11 Zastosowanie kategorii aktywów wa onych ryzykiem oceniany znacz¹co ró nie przez ró ne banki, nawet banki dzia³aj¹ce w ramach tej samej jurysdykcji nadzorczej [Turner, 2012]. W efekcie czêœæ autorów uwa a nawet, e nast¹pi³o swoiste odwrócenie ról: to nadzorcy s¹ teraz uzale nieni od banków, a nie banki s¹ uzale nione od decyzji nadzorcy i regulatora. Ich zdaniem nadzorcy trac¹ w takiej sytuacji swoj¹ duszê gdy ju raz zaakceptowali model, staj¹ siê wspó³odpowiedzialnoœci za b³êdy tego modelu i tym samym musz¹ wspó³pracowaæ z kierownictwem banku w podejmowaniu dzia³añ na rzecz poprawy sytuacji w przysz³oœci [Carmassi, Micossi, 2012, s. 42]. Zarówno metoda standardowa, jak i metody zaawansowane przyjête w Bazylei II mog¹ oddzia³ywaæ procyklicznie na rozwój gospodarczy [FSA, 2009, s. 74]. Wagi ryzyka, na których opiera siê wyliczenie wielkoœci aktywów wa onych ryzykiem, s¹ najczêœciej oparte na parametrach historycznych (ratingach zewnêtrznych). Wagi te mog¹ byæ zbyt niskie w okresie dobrej koniunktury gospodarczej i zwiêkszaæ siê zbyt póÿno w z³ych czasach [Le Leslé, Avramova, 2012, s. 7]. Bêdzie to wp³ywaæ na silne hamowanie chêci banków do rozwoju akcji kredytowej w okresie dekoniunktury i zachêcaæ je do zwiêkszania portfela kredowego w okresie wysokiej koniunktury. W przypadku stosowania zaawansowanych metod zarzut cyklicznoœci oddzia³ywania regulacji bêdzie zale eæ od metody przyjêtej w modelu wewnêtrznym banku: czy podstaw¹ wyliczeñ s¹ dane z okreœlonego punktu w czasie, czy dane z ca³ego cyklu. W tym drugim przypadku wyniki mog¹ byæ mniej adekwatne w odniesieniu kszta³towania siê aktualnej sytuacji w banku w danym momencie, ale jednoczeœnie nie powinny one silnie oddzia³ywaæ antycyklicznie na decyzje podejmowane w banku. Badanie przeprowadzone przez V. Le Leslé i S. Avramov¹ pokazuj¹ te, e banki europejskie maj¹ generalnie ni sz¹ relacjê aktywów wa onych ryzykiem do aktywów ogó³em ni banki amerykañskie i azjatyckie, nawet po uwzglêdnieniu ró nic wynikaj¹cych z innych modeli biznesowych i kszta³tu regulacji ostro noœciowych [Le Leslé, Avramova, 2012, s. 7]. Przyczyn¹ istnienia tej ró nicy mo e byæ w³aœnie mo liwoœæ stosowania metod zaawansowanych przy wyznaczaniu wielkoœci aktywów wa onych ryzykiem. W Stanach Zjednoczonych tylko najwiêksze banki miêdzynarodowe mog¹ stosowaæ metody zaawansowane, w Europie s¹ one formalnie dostêpne dla wszystkich banków pod warunkiem osi¹gniêcia odpowiedniego poziomu know-how. W praktyce oczywiœcie problem ten jest bardziej z³o ony i ró nice mog¹ wynikaæ z ró nych stan-

12 690 Mariusz Zygierewicz dardów rachunkowoœci (MSSF versus US GAAP) czy dostêpnych form zabezpieczenia aktywów, procesu dochodzenia nale noœci na drodze s¹dowej itd. Interesuj¹ce wyniki przedstawiaj¹ tak e w swoim badaniu Sonali Das i Amadou Sy. Zwracaj¹ oni uwagê, e banki z wy szym poziomem aktywów wa onych ryzykiem w relacji do aktywów ogó³em osi¹gnê³y gorsze wyniki ekonomiczne w trakcie szczytowego okresu ostatniego kryzysu finansowego [Das, Sy, 2012, s. 16]. Ni szy poziom œredniej wagi ryzyka w portfelu banku mo e bowiem oznaczaæ, e bank ten mo e osi¹gaæ wy szy poziom zwrotu z kapita³ów. Ni szy poziom kapita³ów w³asnych pozwala te na oferowanie lepszych stawek klientom banku, a tak e oznacza, e bank nie jest tak silnie zdeterminowany w pozyskiwaniu nowego kapita³u i tym samym ma mo liwoœæ akceptowania nowego kapita³u po relatywnie niskim koszcie [Carmassi, Micossi, 2012, s. 38]. 4. Kierunki mo liwych zmian regulacyjnych Powy szy przegl¹d najwa niejszych zastrze eñ do obowi¹zuj¹cych obecnie zasad wyliczania aktywów wa onych ryzykiem wskazuje, e najpowa niejsze uwagi s¹ kierowane wzglêdem zaawansowanych metod wyznaczania wymogu kapita³owego z tytu³u ryzyka kredytowego. Dotycz¹ one w szczególnoœci niedoszacowania rozmiarów wymaganego kapita³u w³asnego w banku. Nale a³oby zatem podj¹æ dzia³ania zapobiegawcze zmierzaj¹ce do eliminacji lub przynajmniej powa nego ograniczenia skutków tego zjawiska. W³aœciwe oszacowanie wagi ryzyka jest przy tym dodatkowo istotne dla banku, poniewa wp³ywa ono tak e na oszacowanie kapita³u wewnêtrznego w banku i na kierunki alokacji kapita³u w ramach prowadzonej dzia³alnoœci biznesowej. Najbardziej drastycznym rozwi¹zaniem by³aby likwidacja mo liwoœci stosowania przez bank metod zaawansowanych. Takie rozwi¹zanie nie wydaje siê jednak praktyczne, gdy niweczy³oby know-how banków gromadzone i rozbudowywane w przesz³oœci. Lepszym rozwi¹zaniem jest poszukiwanie dróg poprawy kontroli nad procesem tworzenia modeli w bankach lub te ograniczenie stopnia zale noœci wymogu kapita³owego od indywidualnego podejœcia stosowanego przez bank. W pierwszym przypadku najlepszym rozwi¹zaniem by³oby wzmocnienie procesu kontroli nadzorczej nad za³o eniami i wnioskami p³yn¹cymi z modeli stosowanych przez banki [Ayadi i inni, 2012b, s ]. Otwartym pozostaje pytanie, czy takie rozwi¹zanie jest praktycznie mo liwe do wdro enia,

13 Zastosowanie kategorii aktywów wa onych ryzykiem gdy poziom wiedzy pracowników banków jest czêsto wy szy ni w nadzorze bankowym. Wynika to w du ym stopniu z wiêkszej mo liwoœci banków pozyskania najlepszych specjalistów na rynku poprzez oferowanie wy szego wynagrodzenia, które dodatkowo mo e szybko zwróciæ siê firmie w postaci zmniejszenia wymogu kapita³owego w banku. Wydaje siê zatem, e lepszym rozwi¹zaniem problemu stosowania metod zaawansowanych jest poszukiwanie dobrej bazy odniesienia dla wyliczeñ dokonywanych indywidualnie przez banki. Jednym z podejœæ mo e byæ stosowanie rozwi¹zania stosowanego od kilku lat przez polski nadzór bankowy. Polega on na obowi¹zku obliczania porównawczego ca³kowitego wymogu kapita³owego. Banki stosuj¹ce zaawansowane metody pomiaru (IRB/AMA) s¹ zobowi¹zane do utrzymywania funduszów w³asnych na wy szym z poziomów: ca³kowitego wymogu kapita³owego i 80% porównawczego ca³kowitego wymogu kapita³owego. Porównawczy wymóg kapita³owy jest przy tym zbli ony do obliczeñ dokonywanych metod¹ standardow¹. To podejœcie pozwala zapobiec nadmiernej redukcji minimalnych wymogów kapita³owych dla banków stosuj¹cych metody zaawansowane [Uchwa³a nr 76/2010 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 10 marca 2010 r., Dz. Urz. KNF Nr 2, poz. 11 z póÿn. zm.]. Stosowanie takiego rozwi¹zania jest mo liwe na podstawie zapisu art. 152 dyrektywy CRD (pierwotnie zezwala³ on na stosowanie odniesienia w wysokoœci 95%). Bardziej drastycznym rozwi¹zaniem mo e byæ podejœcie wprowadzone ostatnio przez Szwecjê. Ustalono tam minimaln¹ wagê ryzyka w wysokoœci 15% dla kredytów hipotecznych. Mo e to w konsekwencji oznaczaæ trzykrotny wzrost wymogu kapita³owego dla banków [DIY capital, 2012]. Brytyjski nadzór bankowy proponuje natomiast odnoszenie wyników z modeli zastosowanych przez bank do wskaÿników okreœlonych przez nadzór. Te wskaÿniki s¹ wypadkowymi odzwierciedlaj¹cymi opiniê ca- ³ego sektora bankowego w d³u szej perspektywie czasowej. Modele banków silniej opieraj¹ siê bowiem na danych o krótszych seriach i odnosz¹ siê do specyficznej dla danego banku historii strat. To powoduje, e wewnêtrzne oszacowania s¹ znacznie mniejsze od wymagañ ogólnych wynikaj¹cych z filaru I (w Wielkiej Brytanii jest to ok % mniej ni wymóg standardowy) [FSA, 2009, s. 72]. Podobne, nieco dalej id¹ce, podejœcie proponuje, aby banki opiera³y siê w swoich wewnêtrznych modelach na zbiorze hipotetycznych wskaÿników dostarczonych przez nadzorcê (w tym wielkoœci PD, LGD) [Carua-

14 692 Mariusz Zygierewicz na, 2012; Pandit, 2012; Ayadi i inni, 2012b, s ]. Takie rozwi¹zanie powinno pozwoliæ nadzorcy na lepsz¹ ocenê adekwatnoœci i kompletnoœci wewnêtrznych modeli banków. Zdaniem autorów to podejœcie mo e mieæ dodatkow¹ zaletê wyniki tych wyliczeñ mog¹ byæ w przysz³oœci pomocne w ocenie wag przyjmowanych w metodzie standardowej [Ayadi i inni, 2012a, s. 7]. W ostatnich latach wiele uwagi poœwiêca siê tak e popularyzacji procesu ujawniania informacji przez banki (w ramach tzw. filaru III). W odniesieniu do stosowanych wag ryzyka postuluje siê na³o enie na banki obowi¹zku ujawniania aktywów wa onych ryzykiem i wymogów kapita³owych, jakie bank musia³by spe³niaæ, gdy zastosowa³ metodê standardow¹. Informacja o wielkoœci kapita³u zaoszczêdzonego w wyniku zastosowania modelu wewnêtrznego i ryzyku wynikaj¹cym ze stosowania modelu mo e stanowiæ wa n¹ informacjê dla nadzorcy, a zw³aszcza dla uczestników rynku kapita³owego [Ayadi i inni, 2012a, s. 8]. Przyjêcie propozycji odejœcia od spojrzenia krótkoterminowego na ryzyko w modelu wewnêtrznym powinno pozwoliæ tak e na zmniejszenie wp³ywu wymogów kapita³owych na cykliczny rozwój banków. W tym celu sugeruje siê tak e oparcie wymogu kapita³owego na sta³ym portfelu aktywów [FSA, 2009, s. 74], lecz ta teza wydaje siê dyskusyjna. Wynik takiego wyliczenia nie bêdzie bowiem adekwatny do faktycznego poziomu ryzyka generowanego przez portfel banku. Kwestia cyklicznego oddzia³ywania regulacji odnosi siê zreszt¹ tak e do metody standardowej. Ograniczenie negatywnego oddzia³ywania tej metody mog³oby nast¹piæ przez odejœcie od koniecznoœci zmian wagi ryzyka w zale noœci od standingu kredytobiorcy. Takie podejœcie oznacza³oby tak e eliminacjê jednego z zarzutów stawianych metodzie wag ryzyka w Bazylei II i III, czyli zbyt silnego uzale nienia wymogów bankowych od decyzji firm ratingowych. Z drugiej strony wysuwane s¹ propozycje, aby wagi ryzyka wykorzystywaæ jako instrument polityki antycyklicznej i obni aæ wagi ryzyka w okresie dekoniunktury gospodarczej [EBA, 2012, s. 10]. W tym aspekcie wagi ryzyka stanowi³yby instrument polityki makroostro noœciowej. Takie podejœcie mog³oby byæ stosowane, ale trzeba mieæ œwiadomoœæ, e poziom aktywów mo e byæ w danym momencie nieadekwatny do skali ryzyka. Kontekst polityki makroostro noœciowej wykracza jednak poza przedmiot tego opracowania. W celu ograniczenia znaczenia ratingu warto jednak zastanowiæ przynajmniej nad zmniejszeniem rozpiêtoœci wag ryzyka w zale noœci nadanego ratingu

15 zewnêtrznego oraz nad wzmocnieniem wymogu stosowania wewnêtrznych ratingów przez bank dla swoich klientów. W Bazylei III postanowiono do pewnego stopnia ograniczyæ znaczenie wag ryzyka poprzez wprowadzenie dodatkowego wymogu dla banku osi¹gniêcia minimalnego poziomu wskaÿnika dÿwigni. Dodanie jako obowi¹zkowego nowego wskaÿnika, który ustala wymóg kapita³owy bez uwzglêdnienia wag ryzyka aktywów powoduje, e znaczenie wag bêdzie relatywnie mniejsze. W praktyce wiele zale eæ bêdzie od szczegó³owych zasad wyliczania tego wskaÿnika, które dziœ nie zosta³y jeszcze og³oszone. Niektórzy autorzy zwracaj¹ jednak uwagê na negatywne skutki stosowania obu tych narzêdzi równoczeœnie. Ich zdaniem zbyt niski wymóg wskaÿnika dÿwigni mo e jednoczeœnie staæ siê maksymalnym wymogiem kapita³owym dla banków dowodz¹c poœrednio, e bank nie potrzebuje wiêkszych kapita³ów. Jednoczeœnie banki mog¹ koncentrowaæ siê na zwiêkszaniu aktywów o niskiej wadze ryzyka, kieruj¹c bardziej ryzykowne zaanga owania do podmiotów z sektora shadow banking, powoduj¹c nowe zagro enie powstawania b¹bli spekulacyjnych [Blundell- -Wignall, Atkinson, 2010, s ]. Niektórzy autorzy postuluj¹ nawet ca³kowite odejœcie od stosowania wag ryzyka i oparcie minimalnych wymogów kapita³owych wy³¹cznie na wskaÿniku dÿwigni. To rozwi¹zanie pozwala omin¹æ problem wag ryzyka, a tak e istnienie negatywnych skutków tworzenia przez banki w³asnego modelu i przenoszenie czêœci ryzyka strat nieoczekiwanych do zdarzeñ katastroficznych (tym samym zmniejszaj¹c wymóg kapita³owy dla strat nieoczekiwanych). Autorzy ci uznaj¹ zatem leverage ratio za rozwi¹zanie prostsze, choæ tak e niepozbawione pewnych wad [Carmassi, Micossi, 2012, s. 6, 61, 68]. Jednym z nich jest powa ne ryzyko, e bank, maj¹c do dyspozycji ograniczony kapita³, bêdzie anga owa³ siê w przedsiêwziêcia o wy szym poziomie ryzyka (gdy ryzyko ró nych zaanga owañ jest ró ne) w celu osi¹gniêcia maksymalnego zysku [DIY capital, 2012]. Zastosowanie kategorii aktywów wa onych ryzykiem Zakoñczenie Analiza koncepcji wykorzystania wag ryzyka w celu wyliczenia wspó³czynnika wyp³acalnoœci pokazuje, jak wa nym elementem konstrukcji wymogów kapita³owych dla banków jest prawid³owe okreœlenie wysokoœci wag ryzyka. Powinny one odpowiadaæ potencjalnej wysokoœci stra-

16 694 Mariusz Zygierewicz ty nieoczekiwanej, jak¹ bank mo e ponieœæ z tytu³u ekspozycji w okreœlony rodzaj aktywów czy zobowi¹zañ pozabilansowych. W trakcie najnowszej dyskusji nad zmianami wymogów kapita³owych dla banków ma³o uwagi poœwiêcono potrzebie korekty wag ryzyka. Wydaje siê, e regulatorzy d¹ yli do wprowadzenia fundamentalnych zmian sprzyjaj¹cych poprawie odpornoœci sektora finansowego, natomiast kwestia wag ryzyka zosta³a pozostawiona jako punkt otwarty, po ¹dany do rozwi¹zania w przysz³oœci. Niektórzy autorzy postuluj¹ nawet ca³kowite odejœcie od stosowania wag ryzyka. Nie id¹c tak daleko w tym kierunku (z racji funkcji, jakie one pe³ni¹, w tym adekwatnoœci wzglêdem ponoszonego ryzyka [Le Leslé, Avramova, 2012, s. 5]), warto zastanowiæ siê nad zmianami zasad stosowania wag ryzyka, w tym urealnieniem niektórych sztywnych wag ryzyka stosowanych obecnie w metodzie standardowej. Przyk³adowo, po doœwiadczeniach ostatniego kryzysu na rynku finansowym trudno jest akceptowaæ utrzymanie zerowej wagi ryzyka dla ekspozycji wobec Skarbu Pañstwa, zw³aszcza gdy to rozwi¹zanie jest niezgodne z metodologi¹ stress testów opracowan¹ przez EBA [Carmassi, Micossi, 2012, s. 53]. Byæ mo e postulat powstrzymania siê regulatora od wykorzystania wag ryzyka jako narzêdzia politycznego jest bardzo ambitny, ale kwestia ujmowania ryzyka wierzytelnoœci chocia by krajów peryferyjnych strefy euro powinna zostaæ rozwi¹zana [Ayadi i inni, 2012b, s. 55]. Podobna zmiana powinna nast¹piæ w odniesieniu do ekspozycji hipotecznych, szczególnie po doœwiadczeniach kryzysu na rynku nieruchomoœci w kilku krajach œwiata. Trzeba zaproponowaæ takie rozwi¹zanie, aby urealnienie wag nie prowadzi³o do kwestionowanego silniejszego uzale nienia wymogów regulacyjnych od zewnêtrznych ratingów. W tym celu warto na podstawie badañ empirycznych zmniejszyæ rozpiêtoœæ stosowanych wag ryzyka w zale noœci od nadanego ratingu. Alternatywnym rozwi¹zaniem mo e byæ wykorzystanie zewnêtrznych ratingów po uprzednim zbadaniu metodologii nadawania ratingów przez agencje ratingowe. Trzeba to zrobiæ jednak w taki sposób, aby wzrost kosztów nie zachêca³ banków do stosowania metod zaawansowanych, które jak wskazano wy ej te s¹ kwestionowane [Ayadi i inni, 2012a, s. 7]. W zakresie metod zaawansowanych konieczne jest silniejsze powi¹zanie wyników modelu z alternatywnym podejœciem zaproponowanym przez regulatora. Obowi¹zek porównywania z wynikami otrzymanymi

17 Zastosowanie kategorii aktywów wa onych ryzykiem w metodzie standardowej jest dobrym rozwi¹zaniem, chyba lepszym ni równoczesne spe³nianie normy wskaÿnika dÿwigni. Jednoczeœnie powsta³a ró nica w wyliczeniu aktywów wa onych ryzykiem powinna byæ podawana do publicznej wiadomoœci. Jej publikowanie mo e wp³ywaæ pozytywnie na zachowanie banków i inwestorów. Teoretycznie ni szy wymóg kapita³owy ustalony na podstawie modelu wewnêtrznego móg³by byæ uzupe³niany dodatkowym wymogiem nak³adanym indywidualnie w ramach filaru II Nowej Umowy Kapita³owej. Wydaje siê jednak, e po uprzedniej akceptacji modelu bankowego przez nadzorcê ten ostatni bêdzie mia³ s³abe moralne prawo do nak³adania dodatkowych obowi¹zków na bank. Warto jednak poszukiwaæ rozwi¹zañ optymalizuj¹cych stosowanie wag ryzyka. Po przejêciu Bazylei III i pakietu CRD IV warto powróciæ do prac nad udoskonaleniem metody wag ryzyka dla potrzeb norm kapita³owych. Obecnie obowi¹zuj¹cy system nie jest bowiem optymalny. Literatura 1. Acharya V.V. (2011), Ring-fencing is good, but no panacea, The Future of Banking, A VoxEU.org ebook, Centre for Economic Policy Research. 2. Ayadi R., Arbak E., de Groen W.P. (2012a), Implementing Basel III in Europe: Diagnosis and avenues for improvement, CEPS Policy Brief, nr 275, Brussels. 3. Ayadi R., Arbak E., de Groen W.P. (2012b), Regulation of European Banks and Business Models: Towards a new Paradigm?, CEPS, Brussels. 4. BCBS (1988), International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards, Basel. 5. BCBS (2004), International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards, BIS, Basel. 6. BCBS (2005), An Explanatory Note on the Basel II IRB Risk Weight Functions, BIS, Basel. 7. BCBS (2010), Basel III: A global regulatory framework for more resilient banks and banking systems, BIS, Basel. 8. Blundell-Wignall A., Atkinson P. (2010), Thinking beyond Basel III: Necessary solutions for capital and liquidity, OECD Financial Market Trends, vol. 1, no Carmassi J., Micossi S. (2012), Time to Set Banking Regulation Right, CEPS, Brussels.

18 696 Mariusz Zygierewicz 10. Caruana J. (2012), The need for effective international collaboration in times of financial stress. Speech at the seminar on Long-term growth: organizing the stability and attractiveness of European financial markets, Berlin, 20 January. 11. Das S., Sy A. (2012), How Risky Are Banks Risk Weighted Assets? Evidence from the Financial Crisis, IMF Working Paper, no Dewatripont M., Rochet J.-C., Tirole J. (2010), Balancing the Banks: Global lessons from financial crisis, Princeton University Press, Princeton, New York Oxford. 13. DIY capital. An edifice of modern bank regulation comes under scrutiny (2012), The Economist, 8 th December. 14. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/111/WE z dnia 16 wrzeœnia 2009 r. zmieniaj¹ca dyrektywy 2006/48/WE, 2006/49/WE i 2007/64/WE w odniesieniu do banków powi¹zanych z centralnymi instytucjami, niektórych pozycji funduszy w³asnych, du ych ekspo zycji, uzgodnieñ w zakresie nadzoru oraz zarz¹dzania w sytuacji kryzysowej, Dz. Urz. UE, Nr L302, poz EBA (2012), Assessment of SME proposals for CRD IV/CRR, London. 16. European Parliament (2012), Amendment for draft report, 16 April, Recital 69b. 17. FSA (2009), A regulatory response to the global banking crisis, FSA Discussion Paper, no Jones D. (2000), Emerging Problems with Basel Capital Accord: Regulatory Capital Arbitrage and Related Issues, Journal of Banking and Finance, vol. 24, no. 1-2, s Le Leslé V., Avramova S. (2012), Revisiting Risk-Weighted Assets, IMF Working Paper, no Pandit V. (2012), Apples vs. apples a new way to measure risk, Financial Times, 10 January. 21. Turner A. (2012), Regulatory reform and deleveraging risks, Speech by A. Turner, Chairman, FSA at Bretton Woods Committee 2012, International Council Meeting, Tokyo, 13 October 2012, library/comminication/speeches/2012/1013-at.shtml. 22. Uchwa³a nr 76/2010 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 10 marca 2010 r. w sprawie zakresu i szczegó³owych zasad wyznaczania wymogów kapita³owych z tytu³u poszczególnych rodzajów ryzyka, Dz. Urz. KNF, Nr 2, poz. 11 z póÿn. zm.

19 Zastosowanie kategorii aktywów wa onych ryzykiem Streszczenie Kwestia wyliczania aktywów wa onych ryzykiem ma podstawowe znaczenie dla ustalenia wymogów kapita³owych banku z tytu³u ryzyka kredytowego. Pocz¹wszy od Umowy Kapita³owej, minimalne wymogi kapita³owe s¹ zale ne od wielkoœci aktywów wa onych ryzykiem. W Bazylei II system wag ryzyka sta³ siê bardziej skomplikowany, a jednoczeœnie pozwoli³ bankom na obni enie wymogu kapita³owego. Uzasadniano to postêpem w zarz¹dzaniu ryzykiem kredytowym w bankach. W pakiecie nowych rozwi¹zañ regulacyjnych okreœlanych mianem Bazylei III wagom ryzyka nie poœwiêcono wiele uwagi, utrzymuj¹c zasadnicze zasady okreœlone w Nowej Umowie Kapita³owej. Analiza zasad stosowania wag ryzyka pokazuje dziœ jednak, e s¹ one obecnie ju w wielu obszarach nieadekwatne do rozmiarów ryzyka podejmowanego przez banki. Pokaza³y to doœwiadczenia ostatniego kryzysu na rynkach finansowych na œwiecie. Nale y zatem poszukiwaæ rozwi¹zañ, które, nie przekreœlaj¹c zalet stosowania bardziej z³o onych zasad obliczania aktywów wa onych ryzykiem, wprowadz¹ korekty pozwalaj¹ce na lepsze wyposa enie kapita³owe banków w stosunku do ponoszonego przez nie ryzyka. S³owa kluczowe aktywa wa one ryzykiem, wymogi kapita³owe, Bazylea III Application of risk weighted assets for calculation of capital requirements in banks covering credit risk (Summary) Calculation of risk weighted assets is very important aspect of capital requirement calculation covering credit risk in banks. Beginning Basel Capital Accord the minimal capital requirements depend on the amount of risk weighted assets (RWA). In Basel II the system of calculation of RWA has become more sophisticated and in fact has allowed banks to diminish their capital reqiurements. More sophisticated attitude was justified by progress made in quality of risk management in banks. The newest package of capital regulation (called Basel III) has not introduced the principal changes in RWA calculation but at the same time the slatest experiences show the shortcomings of existing solution. Particularly, the experience of last crisis on financial market was impressive. Now is the right time to look for new solution in RWA calculation which allows to maintain the advantage of existing system but will become more adequate to risk generated by banks in their activity. Some proposals in this area were presented in article. Keywords risk weighted assets, RWA, prudential capital requirements, Basel III