O Autorce. i Obywatelskiego w Ełku ul. Małeckich 3, lok. 8 tel./fax.: tel: elk@pytaszniebladzisz.eu

Transkrypt

1 Pytasz-nie błądzisz. Publikacja dystrybuowana bezpłatnie Ośrodki poradnictwa ISBN prawnego i obywatelskiego a. publikacje np. dokumenty, broszury, ulotki itp., b. notatniki, dyplomy, certyfikaty, c. informacje prasowe, reklamy i ogłoszenia prasowe, d. reklamy i ogłoszenia internetowe, e. teczki firmowe, kalendarze itp. 4. informacja o współfinansowaniu 3. strony internetowe, bazy danych 4. filmy i reklamy telewizyjne 5. prezentacje Power Point 6. naklejki na sprzęt i wyposażenie informujące o współfinansowaniu PYTASZ n i e b ł ą d z i s z Przykłady oznaczeń: w województwie warmińsko-mazurskim Biuro Projektu Partner projektu Miejski Zespół ds. Rehabilitacji Zawodowej i Społecznej Osób Niepełnosprawnych w Olsztynie ul. Prosta 23A Olsztyn Tel Przykłady materiału promocyjnego Przykłady materiału Elementy promocyjnego wizualizacji Przykłady materiału promocyjnego Elementy wizualizacji Elementy wizualizacji 1. duże materiały: 1. duże materiały:materiały informacyjne 1. duże materiały: i promocyjne Materiały muszą oboinformacyjne i promocyjne Materiały muszą informacyjne oboi promocyjne muszą obowiązkowo zawierać co najmniej: wiązkowo zawierać co najmniej: a. tablice informacyjne, pamiątkowe, a. tablice rekla- informacyjne, pamiątkowe, a. tablice reklainformacyjne, pamiątkowe, rekla- wiązkowo zawierać co najmniej: mowe, mowe, 1. logo PO KL mowe, 1. logo PO KL 1. logo PO KL b. billboardy, plakaty, b. billboardy,2.plakaty, flaga Unii Europejskiej b. billboardy, z odwołaniem plakaty, 2. flaga do Unii Unii Europejskiej z odwołaniem 2. flaga Unii do Unii Europejskiej z odwołaniem do Unii c. bannery, standy, roll-up, ścianki konferenc. bannery, standy, Europejskiej roll-up, iścianki Europejskiego c. bannery, konferenfunduszu standy,europejskiej roll-up, Społeczścianki i Europejskiego konferen- Funduszu Europejskiej Społeczi Europejskiego Funduszu Społeczcyjne, cyjne, nego cyjne, nego nego d. namioty, stoiska wystawowe itp. d. namioty, stoiska 3. hasło wystawowe określone itp. dla d. namioty, PO KL (wstoiska przypadku 3. wystawowe hasłomateokreślone itp. dla PO KL (w 3. przypadku hasło określone mate- dla PO KL (w przypadku materiałów od punktu 1c do punktu 6 stosowanie riałów od punktu 1c do punkturiałów 6 stosowanie od punktu 1c do punktu 6 stosowanie hasła nie jest obowiązkowe, jest tylkohasła zalecane) nie jest obowiązkowe, jest tylko hasłazalecane) nie jest obowiązkowe, jest tylko zalecane) 2. materiały drukowane: drukowane: 2. materiały drukowane: osobiście, w siedzibie2. materiały Ośrodka 4. informacja o współfinansowaniu 4. informacja o współfinansowaniu 4. informacja o współfinansowaniu a. publikacje np. dokumenty, broszury, a. publikacje ulotki np. dokumenty, broszury, a. publikacje ulotki np. dokumenty, broszury, ulotki telefonicznie, lub itp., itp., itp., owo za pomocą formularza b. notatniki, dyplomy, certyfikaty, b. notatniki, dyplomy, certyfikaty,b. notatniki, dyplomy, certyfikaty, c. informacje prasowe, reklamy i ogłoszenia c. informacje prasowe, reklamy c.i ogłoszenia informacje prasowe, reklamy i ogłoszenia dostępnego na stronie internetowej projektu. prasowe, prasowe, prasowe, d. reklamy i ogłoszenia internetowe, d. reklamy i ogłoszenia internetowe, d. reklamy i ogłoszenia internetowe, e. teczki firmowe, kalendarze itp. e. teczki firmowe, kalendarze itp.e. teczki firmowe, kalendarze itp. Zapraszamy do kontaktu z doradcami: p r a w o S P ADK O WE - P RZEW O DNIK Al. Marszałka J. Piłsudskiego 11/17, lok Olsztyn Tel./fax.: biuro@pytaszniebladzisz.eu PYTASZ n i e b ł ą d z i s z Uwagi do wariantu podstawowego: 1. Hasło PO KL może być umieszczone w dowolnym miejscu materiału. Musi być jednak um ciągiem znaków. 2. Informacja o współfinansowaniu może być umieszczona w dowolnym miejscu materiału nak umieszczona poza ciągiem znaków. 21 kolor ytyk a 3. strony internetowe, bazy danych 3. strony internetowe, bazy danych 3. strony internetowe, bazy danych 4. filmy i reklamy telewizyjne 4. filmy i reklamy telewizyjne 4. filmy i reklamy telewizyjne 5. prezentacje Power Point 5. prezentacje Power Point 5. prezentacje Power Point 6. naklejki na sprzęt i wyposażenie informujące 6. naklejki na sprzęt i wyposażenie 6. naklejki informujące na sprzęt i wyposażenie informujące o współfinansowaniu o współfinansowaniu o współfinansowaniu Przykłady oznaczeń: Przykłady oznaczeń: Przykłady oznaczeń: Przykłady oznaczeń: Siedziby Regionalnych Ośrodków Poradnictwa Prawnego i Obywatelskiego: Elbląg Ełk Olsztyn ul. Bałuckiego 5 Ł, Elbląg Tel./fax.: , Tel: elblag@pytaszniebladzisz.eu ul. Małeckich 3, lok. 8, Ełk Tel./fax.: , Tel: elk@pytaszniebladzisz.eu Al. Marszałka J. Piłsudskiego 11/17, lok. 105, Olsztyn Tel./fax.: , Tel: olsztyn@pytaszniebladzisz.eu Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Uwagi do wariantu podstawowego: Uwagi do wariantu podstawowego: Uwagi do wariantu podstawowego: 21 Przykłady materiału promocyjnego Przykłady materiału Elementy promocyjnego wizualizacji Przykłady materiału promocyjnego Elementy wizualizacji Elementy wizualizacji 1. duże materiały: 1. duże materiały:materiały informacyjne 1. duże materiały: i promocyjne Materiały muszą oboinformacyjne i promocyjne Materiały muszą informacyjne oboi promocyjne muszą obowiązkowo zawierać co najmniej: wiązkowo zawierać co najmniej: a. tablice informacyjne, pamiątkowe, a. tablice rekla- informacyjne, pamiątkowe, a. tablice reklainformacyjne, pamiątkowe, rekla- wiązkowo zawierać co najmniej: mowe, mowe, 1. logo PO KL mowe, 1. logo PO KL 1. logo PO KL b. billboardy, plakaty, b. billboardy,2.plakaty, flaga Unii Europejskiej b. billboardy, z odwołaniem plakaty, 2. flaga do Unii Unii Europejskiej z odwołaniem 2. flaga Unii do Unii Europejskiej z odwołaniem do Unii c. bannery, standy, roll-up, ścianki konferenc. bannery, standy, Europejskiej roll-up, iścianki Europejskiego c. bannery, konferenfunduszu standy,europejskiej roll-up, Społeczścianki i Europejskiego konferen- Funduszu Europejskiej Społeczi Europejskiego Funduszu Społeczcyjne, cyjne, nego cyjne, nego nego d. namioty, stoiska wystawowe itp. d. namioty, stoiska 3. hasło wystawowe określone itp. dla d. namioty, PO KL (wstoiska przypadku 3. wystawowe hasłomateokreślone itp. dla PO KL (w 3. przypadku hasło określone mate- dla PO KL (w przypadku materiałów od punktu 1c do punktu 6 stosowanie riałów od punktu 1c do punkturiałów 6 stosowanie od punktu 1c do punktu 6 stosowanie hasła nie jest obowiązkowe, jest tylkohasła zalecane) nie jest obowiązkowe, jest tylko hasłazalecane) nie jest obowiązkowe, jest tylko zalecane) 2. materiały drukowane: 2. materiały drukowane: 2. materiały drukowane: 4. informacja o współfinansowaniu 4. informacja o współfinansowaniu 4. informacja o współfinansowaniu a. publikacje np. dokumenty, broszury, a. publikacje ulotki np. dokumenty, broszury, a. publikacje ulotki np. dokumenty, broszury, ulotki itp., itp., itp., b. notatniki, dyplomy, certyfikaty, b. notatniki, dyplomy, certyfikaty,b. notatniki, dyplomy, certyfikaty, c. informacje prasowe, reklamy i ogłoszenia c. informacje prasowe, reklamy c.i ogłoszenia informacje prasowe, reklamy i ogłoszenia prasowe, prasowe, prasowe, d. reklamy i ogłoszenia internetowe, d. reklamy i ogłoszenia internetowe, d. reklamy i ogłoszenia internetowe, e. teczki firmowe, kalendarze itp. e. teczki firmowe, kalendarze itp.e. teczki firmowe, kalendarze itp. 3. strony internetowe, bazy danych 3. strony internetowe, bazy danych 3. strony internetowe, bazy danych 4. filmy i reklamy telewizyjne 4. filmy i reklamy telewizyjne 4. filmy i reklamy telewizyjne 5. prezentacje Power Point 5. prezentacje Power Point 5. prezentacje Power Point 6. naklejki na sprzęt i wyposażenie informujące 6. naklejki na sprzęt i wyposażenie 6. naklejki informujące na sprzęt i wyposażenie informujące o współfinansowaniu o współfinansowaniuwarmińsko-mazurskiego o współfinansowaniu dla mieszkańców województwa BEZPŁATNE PORADY PRAWNE I OBYWATELSKIE 21 prawo SPADKOWE - PRZEWODNIK Przykłady oznaczeń: Przykłady oznaczeń: kolor ytyk a Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Uwagi do wariantu podstawowego: Uwagi do wariantu podstawowego: Uwagi do wariantu podstawowego:

2 Projekt PYTASZ NIE BŁĄDZISZ. Ośrodki poradnictwa prawnego i obywatelskiego w województwie warmińsko-mazurskim realizowany jest w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet V Dobre rządzenie; Działanie 5.4 Rozwój potencjału trzeciego sektora, na podstawie umowy o dofinansowanie projektu podpisanej pomiędzy Warmińsko-Mazurskim Sejmikiem Osób Niepełnosprawnych a Ministrem Pracy i Polityki Społecznej. Okres realizacji projektu: r r. Serdecznie zapraszamy do korzystania z bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich. Dane teleadresowe Ośrodków: Regionalny Ośrodek Poradnictwa Prawnego i Obywatelskiego w Elblągu ul. Bałuckiego 5 Ł tel./fax.: tel: elblag@pytaszniebladzisz.eu Regionalny Ośrodek Poradnictwa Prawnego i Obywatelskiego w Olsztynie al. Marszałka J. Piłsudskiego 11/17, lok. 105 tel./fax.: tel: olsztyn@pytaszniebladzisz.eu O Autorce Magdalena Pawłowska - radca prawny, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Olsztynie od 2007 r. Aktualnie prowadzi Kancelarię Radcy Prawnego w Olsztynie. W swojej kilkuletniej praktyce zajmuje się przede wszystkim zagadnieniami z zakresu prawa administracyjnego, cywilnego i rodzinnego. Specjalizuje się w prowadzeniu spraw o rozwód, alimenty, władzę rodzicielską i ustalenie kontaktów z dziećmi oraz o podział majątku wspólnego. Regionalny Ośrodek Poradnictwa Prawnego i Obywatelskiego w Ełku ul. Małeckich 3, lok. 8 tel./fax.: tel: elk@pytaszniebladzisz.eu Serdecznie zapraszamy do odwiedzania naszej strony:

3 PytASZ-NIE błądzisz. OŚRODKI PORADNIctWA PRAWNEgO I ObyWAtElSKIEgO W WOjEWóDZtWIE WARmIńSKO-mAZuRSKIm PYTASZ n i e b ł ą d z i s z Przykłady materiału promocyjnego Elementy wizualizacji Przykłady materiału Przykładypromocyjnego materiału promocyjnego Elementy wizualizacji Elementy wizualizacji 1. duże materiały: Materiały informacyjne i promocyjne muszą oboco najmniej: 1. duże materiały: 1. duże materiały: a. tablice informacyjne, Materiały informacyjne Materiały informacyjne i wiązkowo promocyjne i zawierać promocyjne muszą obomuszą obopamiątkowe, reklawiązkowocozawierać najmniej: co najmniej: a. tablice informacyjne, a. tablice informacyjne, pamiątkowe, rekla- wiązkowo rekla- zawierać mowe, pamiątkowe, 1. logo PO KL mowe, mowe, b. billboardy, plakaty, 1. logo PO 1. KL logo POkolor KL 2. flaga ytykunii a Europejskiej z odwołaniem do Unii b. billboardy, b. plakaty, billboardy,c.plakaty, 2. flaga Unii 2. Europejskiej flaga Unii Europejskiej z Europejskiej odwołaniem z odwołaniem Unii do Unii bannery, standy, roll-up, ścianki konfereni do Europejskiego Funduszu Społeczc. bannery,c.standy, bannery, roll-up, standy, ścianki roll-up, konferenścianki konfereneuropejskiejeuropejskiej i Europejskiego i Europejskiego Funduszu SpołeczFunduszu Społeczcyjne, nego cyjne, cyjne, negoitp. nego d. namioty, stoiska wystawowe 3. hasło określone dla PO KL (w przypadku mated. namioty,d.stoiska namioty, wystawowe stoiska wystawowe itp. itp. 3. hasło określone 3. hasłodla określone PO KLriałów (w dlaprzypadku PO (w przypadku matemate- 6 stosowanie odklpunktu 1c do punktu riałów od punktu riałów od 1c punktu do punktu 1cnie do 6jest stosowanie punktu 6 stosowanie hasła obowiązkowe, jest tylko zalecane) 2. materiały drukowane: hasła nie jest hasła obowiązkowe, nie jest4.obowiązkowe, jest tylkoozalecane) jest tylko zalecane) 2. materiały2.drukowane: materiały drukowane: informacja współfinansowaniu 4. informacja 4. o informacja współfinansowaniu o współfinansowaniu a. publikacje np. dokumenty, broszury, ulotki a. publikacje a. np. publikacje dokumenty, np. dokumenty, broszury, ulotki broszury, ulotki itp., itp., itp., b. notatniki, dyplomy, certyfikaty, b. notatniki,b.dyplomy, notatniki,certyfikaty, dyplomy, certyfikaty, c. informacje prasowe, reklamy i ogłoszenia c. informacje c. informacje prasowe, reklamy prasowe, i ogłoszenia reklamy i ogłoszenia prasowe, prasowe, prasowe, d. reklamy i ogłoszenia internetowe, d. reklamy d. i ogłoszenia reklamy i ogłoszenia internetowe, internetowe, e. teczki firmowe, kalendarze itp. e. teczki firmowe, e. teczki kalendarze firmowe, kalendarze itp. itp. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ Prawo SPADKOWE - PRZEWODNIK PO PRAWIE - przewodnik 3. strony internetowe, bazy danych 3. strony internetowe, 3. strony internetowe, bazy danych bazy danych 4. filmy i reklamy telewizyjne 4. filmy i reklamy 4. filmytelewizyjne i reklamy telewizyjne 5. prezentacje 5. prezentacje 5. prezentacje Power Point Power Point Power Point naklejki na sprzęt i wyposażenie 6. naklejki na 6. naklejki sprzęt i wyposażenie na6.sprzęt i wyposażenie informujące informujące informujące o współfinansowaniu o współfinansowaniu o współfinansowaniu Przykłady oznaczeń: Przykłady oznaczeń: Przykłady oznaczeń: Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Uwagi do wariantu Uwagi dopodstawowego: wariantu podstawowego: Uwagi do wariantu podstawowego: 1. Hasło PO1.KLHasło możepo być KLumieszczone może być umieszczone w dowolnym w dowolnym miejscu materiału. miejscumusi materiału. być jednak Musi być umieszczone jednak umieszczone poza poza 1. Hasło PO KL może być umieszczone w dowolnym miejscu materiału. Musi być jednak umieszczone poza ciągiem znaków. ciągiem znaków. ciągiem znaków.

4 Publikacja została wydana w ramach projektu Pytasz-nie błądzisz. Ośrodki poradnictwa prawnego i obywatelskiego w województwie warmińsko-mazurskim. Publikacja bezpłatna Wszystkie informacje zawarte w publikacji zostały zebrane z należytą starannością. Publikacja nie stanowi oficjalnego źródła prawa a jedynie jest materiałem informacyjnym i pomocniczym. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za sposób wykorzystania informacji przez czytelnika oraz za szkody i skutki działań podjętych w oparciu o informacje zawarte w niniejszej publikacji. Autorka: radca prawny Magdalena Pawłowska Konsultacja merytoryczna: radca prawny Piotr Gromysz Wydawca: Warmińsko-Mazurski Sejmik Osób Niepełnosprawnych al. Marszałka J. Piłsudskiego 7/9, Olsztyn Koncepcja graficzna, skład, projekt okładki i druk: Zakład Poligraficzny Spręcograf s.c. Nakład: 1508 szt. Wydanie I Olsztyn, czerwiec 2013 r. Stan prawny: kwiecień 2013 r. Copyright by Warmińsko-Mazurski Sejmik Osób Niepełnosprawnych w Olsztynie ISBN Publikacja jest współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

5 Spis Treści Wprowadzenie do prawa spadkowego... 5 Praktyczne wskazówki Dziedziczenie Uznanie za niegodnego dziedziczenia Dziedziczenie ustawowe Dziedziczenie testamentowe Odpowiedzialność Za Długi Spadkowe Odpowiedzialność za długi w okresie od otwarcia do przyjęcia spadku Odpowiedzialność za długi w okresie od przyjęcia do działu spadku Zakres odpowiedzialności za długi spadkowe Jak wygląda odpowiedzialność spadkobierców przed działem spadku? Jak wygląda odpowiedzialność spadkobierców po dziale spadku? Kto oprócz spadkobierców ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe? Przyjęcie I Odrzucenie Spadku Przyjęcie spadku Odrzucenie spadku Termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku W jaki sposób można złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku? Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku... 44

6 3.6. Czy spadkobierca, który przyjął spadek może ten spadek zbyć na rzecz innej osoby? Stwierdznie Nabycia Spadku Stwierdzenie nabycia spadku na drodze sądowej Akt poświadczenia dziedziczenia sporządzany przez notariusza Wspólność Majątku Spadkowego Prawa i obowiązki spadkobierców przed działem spadku Zarząd majątkiem wspólnym Czy można zbyć udział w konkretnym przedmiocie należącym do spadku? Dział Spadku Umowny dział spadku Sądowy dział spadku Obowiązek zaliczenia darowizn na schedę spadkową w przypadku dziedziczenia ustawowego Zachowek Komu przysługuje prawo do zachowku? Komu nie przysługuje prawo do zachowku? Wysokość zachowku Jak wyliczyć wysokość zachowku? Kto jest zobowiązany do zapłaty zachowku? Granice odpowiedzialności osób powołanych do dziedziczenia lub beneficjentów zapisów windykacyjnych, którzy są jednocześnie uprawnieni do zachowku Czy roszczenie z tytułu zachowku podlega dziedziczeniu? Wydziedziczenie czyli pozbawienie prawa do zachowku Zrzeczenie Się Dziedziczenia Podstawy prawne i wyjaśnienie skrótów Literatura... 91

7 Pytasz-nie błądzisz Wprowadzenie do prawa spadkowego Ogólne zasady spadkobrania Większość praw i obowiązków człowieka nie wygasa wraz z jego śmiercią, a przechodzi na jego następców prawnych czyli spadkobierców. O tym, kto dziedziczy po zmarłym może zdecydować sam spadkodawca sporządzając za życia testament, w którym wskaże konkretne osoby dziedziczące po nim. Jeśli jednak, spadkodawca nie pozostawił testamentu, wówczas krąg spadkobierców ustala się zgodnie z zasadami określonymi w przepisach kodeksu cywilnego. Mówimy wówczas, iż osoby te dziedziczą na podstawie ustawy. Spadkobiercami ustawowymi uprawnionymi w pierwszej kolejności są osoby najbliższe spadkodawcy. Dopiero gdy te nie mogą lub nie chcą dziedziczyć po zmarłym, osoby wskazane w przepisach w dalszej kolejności mogą objąć spadek. Należy podkreślić w tym miejscu, iż zgodnie z ogólną regułą, jeśli spadkodawca pozostawił dzieci, wówczas, co do zasady, jego rodzice oraz rodzeństwo nie dziedziczą po nim, chyba, że zajdą szczególne okoliczności, o których mowa w opracowaniu. Prawo do zachowku W sytuacji zaś, gdy spadkodawca w testamencie pominął osoby najbliższe albo pomimo braku testamentu, wskutek pewnych okoliczności, osoby te nie otrzymały należnego im spadku, wówczas przysługuje im tzw. zachowek czyli prawo do domagania się od spadkobierców zapłaty określonej sumy pieniężnej. W dalszej części opracowania wskazane zostanie, kto jest uprawniony do zachowku, jak obliczyć wysokość zachowku oraz w jaki sposób dochodzić na drodze sądowej zapłaty kwoty zachowku, w przypadku, gdy spadkobiercy odmawiają dobrowolnej wypłaty. Otwarcie spadku Przejście ogółu praw i obowiązków spadkodawcy czyli nabycie spadku następuję już w chwili jego śmierci. Mówimy wówczas, iż nastąpiło otwarcie spadku. 5

8 6 wprowadzenie do prawa spadkowego Przyjęcie bądź odrzucenie spadku Nabycie spadku z chwilą otwarcia spadku następuje niezależnie od woli spadkobierców. Nie oznacza to jednak, iż osoby, które wraz ze śmiercią spadkodawcy nabyły spadek, nie mogą ostatecznie samodzielnie zdecydować o tym, czy go przyjmą, czy też odrzucą. Jeżeli nie podejmą żadnych działań w tym kierunku, wówczas definitywnie nabędą spadek. Natomiast, jeśli, z jakichkolwiek względów, nie chcą dziedziczyć po zmarłym, muszą w terminie sześciu miesięcy od dowiedzenia się o powołaniu do spadku spadek ten odrzucić. Nie złożenie w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku jest jednoznaczne z jego przyjęciem. Niniejsze opracowanie szczegółowo wskazuje, gdzie należy złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku, w jaki sposób obliczyć termin do jego złożenia oraz jakie są sposoby przyjęcia spadku. Podejmując decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu spadku należy mieć na uwadze przede wszystkim to, iż nabycie spadku oznacza nie tylko uzyskanie pewnej korzyści majątkowej, np. w postaci rzeczy czy wartości pieniężnych, ale również wiąże się z przejęciem długów spadkodawcy. W przypadku gdy zmarły nie posiadał majątku, może okazać się, że przedmiotem spadku są tylko jego długi. Jeśli spadkobiercy nie złożą w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku, wówczas, pomimo, iż nie osiągnęli żadnej korzyści ze spadku, będą zobowiązani do spłaty tych zobowiązań. Pamiętać też należy, że w przypadku odrzucenia spadku przez określoną osobę, część spadku jaka miała jej przypaść nabędą z mocy ustawy jej dzieci. Dlatego też, aby uchronić własne dzieci przed nabyciem niechcianego spadku, one również powinny złożyć oświadczenia o odrzuceniu spadku. W przypadku gdy dzieci są małoletnie, oświadczenia składają w ich imieniu rodzice lub opiekunowie, o czym szczegółowo w opracowaniu. Odpowiedzialność za długi spadkowe Jak zostało wyżej wskazane, przyjęcie spadku wiąże się również z ponoszeniem odpowiedzialności za długi spadkowe. To w jakiej wysokości poszczególni spadkobiercy odpowiadają za długi oraz czy odpowiedzialność ta obciąża cały ich majątek czy odpowiadają tylko do wartości spadku zależy od wielu okoliczności. Zgodnie z podstawową zasadą do chwili przyjęcia lub odrzucenia spadku odpowiedzialność za długi spadkodawcy ogranicza się jedynie do spadku. Oznacza to, że spadkobierca przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku (zanim ewentualnie nie złoży oświadczenia o sposobie przyjęcia spadku lub o odrzuceniu spadku) nie musi obawiać się, że zostając powołanym do spadku, ryzykuje własnym majątkiem. Dopiero wraz z upływem

9 Pytasz-nie błądzisz powyższego terminu lub wraz ze złożeniem oświadczenia o przyjęciu spadku wprost ponosi pełną odpowiedzialność za długi spadkowe, czyli również z własnego majątku. Ponoszenie odpowiedzialności za długi całym swoim majątkiem oznacza, że wierzyciel spadkodawcy (czyli osoba, wobec której spadkodawca zaciągnął dług), który żąda od spadkobierców spełnienia roszczenia, do którego za życia zobowiązany był spadkodawca, po uzyskaniu odpowiedniego wyroku sądu może wszcząć egzekucję, w wyniku której komornik będzie mógł spieniężyć wszystkie składniki majątku spadkobiercy, nawet te które ten posiadał przed nabyciem spadku. Sposobem na uchronienie się od ponoszenia odpowiedzialności za długi spadkowe całym swoim majątkiem jest złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Wówczas konieczne jest sporządzenie spisu inwentarza czyli spisanie m.in. wszystkich przedmiotów należących do spadku. W dalszej części opracowania wskazano różnicę pomiędzy przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a przyjęciem tzw. wprost oraz w jakich sytuacjach to przepisy ustawy decydują o tym, w jaki sposób spadek został przyjęty przez poszczególne osoby. Zaś to, w jakiej wysokości wierzyciele mogą żądać od poszczególnych spadkobierców spłaty długów spadkodawcy zależy od tego czy doszło już do działu spadku czy też nie. Mianowicie, zanim zostanie przeprowadzony dział spadku, spadkobiercy odpowiadają wobec wierzycieli solidarnie. Solidarna odpowiedzialność oznacza, że wierzyciel może wystąpić do sądu przeciwko jednemu ze spadkobierców, przeciwko wszystkim lub tylko przeciwko kilku spośród nich żądając zapłaty całego długu. Wybór należy do wierzyciela. Wówczas pozwany spadkobierca będzie musiał spłacić cały dług, mimo, że nabył np. tylko 1/8 udziału w spadku. Dopiero później będzie mógł wystąpić przeciwko pozostałym spadkobiercom z żądaniem rozliczenia tej spłaty stosownie do udziałów (tzw. regres). Sytuacja natomiast zmienia się po dokonaniu działu spadku. Wówczas każdy ze spadkobierców ponosi odpowiedzialności tylko w takiej wysokości, ile udziału w spadku mu przysługuje. Wobec tego wierzyciele spadkodawcy nie mogą żądać od spadkobiercy zapłaty całości długu, a tylko określonej części. 7

10 Wspólność majątku spadkowego Z chwilą otwarcia spadku mamy do czynienia ze wspólnością majątku spadkowego. Oznacza to, że wraz ze śmiercią spadkodawcy współwłaścicielami jego majątku zostają wszystkie osoby powołane do spadku. Każdy ze spadkobierców staje się właścicielem każdej rzeczy wchodzącej do spadku i może z niej korzystać, niezależnie od tego jaki ułamek mu przysługuje. Niniejsze opracowanie wskazuje na czym polega wspólność majątku spadkowego, czyli w jaki sposób współwłaściciele mogą korzystać ze wspólnej rzeczy oraz opisuje zasady zarządu rzeczą wspólną, tj. jak podejmowane są decyzje dotyczące wspólnego majątku. Dział spadku Wspólność majątku spadkowego z założenia jest jedynie stanem przejściowym. Docelowo, polskie prawo spadkowe dąży do zniesienia tej wspólności, czyli dokonania podziału majątku spadkowego pomiędzy spadkobierców jest to tzw. dział spadku. W wyniku tego podziału spadkobiercy nie posiadają już określonych ułamkiem praw do całej masy spadkowej, tylko, co do zasady, otrzymują na wyłączną własność poszczególne przedmioty należące do spadku. Nie oznacza to jednak, że spadkobiercy mają obowiązek dokonania działu. Mogą pozostać we wspólności tak długo, jak tylko zechcą, przyjmując określone reguły zarządu majątkiem oraz godząc się tym samym na solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Ogólnie rzecz ujmując, dział spadku polega na tym, że: spadkobiercy - w drodze umowy, bądź sąd - w postanowieniu, decydują, kto otrzyma na własność poszczególne przedmioty należące do spadku. Ostatecznie majątek spadkowy powinien zostać podzielony między poszczególne osoby w taki sposób, aby każdemu z nich przyznać majątek, który wartością odpowiada wielkości ich udziałów w spadku (chodzi o ułamek określony w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku bądź w akcie poświadczenia dziedziczenia). W związku z tym, że taki równy podział w naturze jest trudny do dokonania, osoba, która otrzyma ponad swój udział spadkowy będzie zobowiązana do spłaty (w formie pieniężnej) pozostałych osób, tak aby w rezultacie każdy spadkobierca, niezależnie od tego, czy w naturze, czy w pieniądzu, otrzymał przysługujący mu udział w spadku. 8 Dział spadku może polegać na: fizycznym podziale rzeczy, np. wydzieleniu działek gruntu z jednej nieruchomości i przyznaniu poszczególnych działek określonym spadkobiercom, bądź przyznaniu całej rzeczy określonej osobie, z jednoczesnym zobowiązaniem tej osoby do spłaty pozostałych spadkobierców, którzy nie otrzymali nic w naturze. Osoby, które w wyniku dziawprowadzenie do prawa spadkowego

11 Pytasz-nie błądzisz łu otrzymają przedmioty, których wartość przekracza ich udział spadkowy, będą zobowiązane dopłacić tym co otrzymali poniżej własnych udziałów, tak aby wyrównać w pieniądzu nadwyżki i niedobory. Zgodnie z generalną zasadą, sąd w sprawie o dział spadku nie przyzna konkretnej osobie określonego składnika majątkowego, gdy ta nie będzie wyrażała woli jego otrzymania. Wobec tego może dojść do sytuacji, w której niektóre rzeczy nie zostaną przydzielone żadnemu ze spadkobierców. Wówczas sąd zarządzi sprzedaż egzekucyjną tej rzeczy, a pieniądze ze sprzedaży podzieli między spadkobierców. Należy jednak mieć świadomość, że sprzedaż egzekucyjna nie jest korzystna dla spadkobierców, ponieważ zawsze następuje poniżej wartości rzeczy i wiąże się z wysokimi kosztami. W sprawie o dział spadku spadkobiercy powinni jednocześnie dokonać ostatecznego, wzajemnego rozliczenia finansowego w związku ze wspólnością majątku wspólnego. Niedopuszczalne są wszelkie późniejsze postępowania sądowe o zwrot nakładów poczynionych na rzecz wspólną, czy też inne wzajemne pretensje związane ze spadkiem. Zatem, dział spadku ostatecznie likwiduje wszelkie powiązania majątkowe między spadkobiercami. 9

12 Praktyczne wskazówki wprowadzenie do prawa spadkowego Spadkobiercy zmarłego powinni jak najszybciej podjąć działania zmierzające do uregulowania spraw spadkowych. Zaniedbanie pewnych formalności może prowadzić do nieodwracalnych skutków prawnych lub spowodować poważne konsekwencje finansowe. Oto kilka podstawowych kwestii: 1. Przede wszystkim należy pamiętać o tym, że odrzucić spadek można jedynie w terminie sześciu miesięcy od dowiedzenia się o tytule swojego powołania do spadku. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku można złożyć bądź przed sądem, bądź przed notariuszem. 2. Należy zadbać o to, aby posiadać dokument potwierdzający prawo do spadku czyli wystąpić do sądu o stwierdzenie nabycia spadku, bądź udać się do notariusza celem sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. Niezbędne będą przy tym następujące dokumenty: testament, o ile spadkodawca go pozostawił, odpis aktu zgonu spadkodawcy, odpisy aktów urodzenia spadkobierców. odpis aktu małżeństwa, jeśli zmarły pozostawił małżonka, odpis aktu małżeństwa tych osób, które w związku z wstąpieniem w związek małżeński zmieniły nazwisko, (powyższe odpisy aktów stanu cywilnego uzyskuje się we właściwym urzędzie stanu cywilnego) dowody tożsamości. Wystąpienie o stwierdzenie nabycia spadku lub o sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia nie jest ograniczone terminem. 3. Trzeba także dopełnić formalności w urzędzie skarbowym czyli zgłosić nabycie spadku, poprzez złożenie odpowiedniego zeznania lub zgłoszenia podatkowego oraz ewentualnie zapłacić należny z tego tytułu podatek. 4. W celu zniesienia wspólności majątku spadkowego wszyscy spadkobiercy mogą udać się do notariusza i podpisać umowę o dział spadku. Jeśli brak jest porozumienia w tej kwestii, każdy ze spadkobierców może wystąpić do sądu o dokonanie działu spadku. Jeżeli wcześniej nie uzyskano postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, we wniosku o dział spadku należy również wnosić o wydanie takiego postanowienia. Dokonanie działu spadku nie jest ograniczone terminem. 10

13 Pytasz-nie błądzisz 1. DZIEDZICZENIE Spadek to ogół praw i obowiązków należących do spadkodawcy w chwili jego śmierci i przechodzących na jego następców prawnych. W przypadku dziedziczenia następcami prawnymi są osoby dziedziczące po zmarłym. Skutkiem spadkobrania jest to, że spadkobiercy, co do zasady, wchodzą w sytuację prawną, w jakiej pozostawał spadkodawca. Wyjątki, czyli co nie wchodzi w skład spadku: prawa i obowiązki wynikające ze stosunków karnoprawnych (np. nałożony w wyroku sądu karnego obowiązek przeproszenia pokrzywdzonego); prawa i obowiązki zmarłego mające charakter niemajątkowy, np. dobra osobiste (te prawa gasną w chwili śmierci); prawa majątkowe ściśle związane z osobą zmarłego, np. roszczenie o alimenty (z tym, że raty alimentacyjne, które stały się wymagalne za życia uprawnionego, a także odpowiadający im obowiązek zapłaty, wchodzą w skład spadku), uprawnienie do renty (natomiast obowiązek płacenia renty wchodzi do spadku), służebności osobiste (np. służebność mieszkania), roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę (ale podlega dziedziczeniu jeżeli powództwo o zadośćuczynienie zostało wytoczone za życia poszkodowanego albo uznane na piśmie); prawa i obowiązki przechodzące na określone osoby, niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami, np. osoby uposażone z umowy ubezpieczenia na życie. Podkreślić należy, iż wraz z nabyciem spadku na spadkobiercę przechodzą nie tylko aktywa ale także pasywa, czyli tzw. długi spadkowe. UWAGA! Do długów spadkowych należą także: koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń 11

14 12 1. dziedziczenie Kiedy dochodzi do nabycia spadku? Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku (art. 925 k.c.), a więc z chwilą śmierci spadkodawcy. Zatem prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą na spadkobierców z chwilą jego śmierci (art k.c.). Przykład: Umiera mężczyzna, który jest właścicielem mieszkania, samochodu oraz działki budowlanej. Jego spadkobiercy stają się właścicielami wskazanych składników majątkowych już z chwilą jego śmierci. Przeprowadzenie po jego śmierci postępowania spadkowego ma na celu jedynie potwierdzenie faktu przejścia własności, które już nastąpiło. Kiedy następuje dziedziczenie ustawowe, a kiedy testamentowe? Dziedziczenie na podstawie testamentu ma miejsce w sytuacji gdy spadkodawca pozostawił ważny testament. Wówczas uprawnione do dziedziczenia są osoby w nim wskazane. Jeżeli jednak z testamentu wynika, iż powołanie nastąpiło tylko do części spadku (albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą), wówczas pozostała część dziedziczona jest przez osoby, które nabywają spadek zgodnie z przepisami ustawy. Czyli możliwe jest, iż dojdzie częściowo do dziedziczenia testamentowego, a częściowo ustawowego (art k.c.). Z orzecznictwa: W wypadku, gdy spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie jedynie poszczególne przedmioty majątkowe i przedmioty te nie wyczerpują prawie całego spadku do jego dziedziczenia powołani są spadkobiercy ustawowi, którzy jedynie zobowiązani są do wydania zapisu osobie wskazanej w testamencie (Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 19 sierpnia 2009 r., III CSK 7/2009, Orzecznictwo Sądów w sprawach Gospodarczych 2010/10 poz. 71 str. 16). Dziedziczenie na podstawie ustawy zachodzi zawsze wtedy, gdy: spadkodawca nie pozostawił ważnego testamentu, albo żadna z osób, które powołał w testamencie, nie chce lub nie może być spadkobiercą (art k.c.). Kto nie może być spadkobiercą? osoba fizyczna, która nie żyła w chwili śmierci spadkodawcy, osoba prawna, która nie istniała w chwili śmierci spadkodawcy, dziecko poczęte ale jeszcze nie narodzone w chwili śmierci spad-

15 Pytasz-nie błądzisz kodawcy, jeśli urodziło się martwe, co oznacza, że dziecko poczęte może dziedziczyć, jeśli urodzi się żywe (927 2 k.c.), osoba, która została uznana przez sąd za niegodną dziedziczenia Uznanie za niegodnego dziedziczenia Kodeks cywilny przewiduje pewne sytuacje, gdy możliwe jest uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Osoba może być uznana za niegodną dziedziczenia, gdy: 1. dopuściła się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy; 2. podstępem lub groźbą nakłoniła spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodziła mu w dokonaniu jednej z tych czynności; 3. umyślnie ukryła lub zniszczyła testament spadkodawcy, podrobiła lub przerobiła jego testament albo świadomie skorzystała z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego (art k.c.). Skutkiem uznania za niegodnego jest to, że osoba taka zostaje wyłączona od dziedziczenia, tak jak gdyby nie dożyła otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy). Warunkiem uznania za niegodnego jest wystąpienie do sądu z takim powództwem oraz uzyskanie przeciwko oznaczonej osobie wyroku stwierdzającego ten fakt. Kto może wystąpić z pozwem? Powództwo o uznanie za niegodnego może wytoczyć każda osoba, która ma w tym interes. Zatem krąg podmiotów uprawnionych został zakreślony bardzo szeroko. Należy przyjąć, iż interes ten może mieć charakter zarówno majątkowy, jak i niemajątkowy. Ustawa nie wymaga, aby chodziło o interes prawny. Należy zatem dopuścić możliwość wytoczenia powództwa przez każdą osobę zainteresowaną w stwierdzeniu niegodności. Występowanie lub niewystępowanie interesu po stronie określonej osoby musi być oceniane z uwzględnieniem okoliczności konkretnego wypadku. Zatem krąg podmiotów uprawnionych został zakreślony bardzo szeroko. Z pewnością z powództwem mogą wystąpić inni spadkobiercy. 13

16 1. dziedziczenie TERMIN! Z żądaniem powyższym można wystąpić do sądu w ciągu roku od dnia, w którym osoba wnosząca pozew dowiedziała się o przyczynie niegodności oznaczonej osoby, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku. Jednak spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył (art k.c.). Z orzecznictwa: Do oceny czy uprawniony do zachowku jest niegodny dziedziczenia po danym spadkodawcy nie jest konieczne, by był on formalnie powołany do spadku w charakterze spadkobiercy. Wystarczy, że jest uprawniony do żądania zachowku od spadkobiercy (art i 2 kc) (wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 30 stycznia 1998 r., I CKN 448/97). Z powództwem o uznanie spadkobiercy za niegodnego (art. 929 kc) może wystąpić osoba należąca do kręgu spadkobierców ustawowych, nawet jeżeli nie dziedziczyłaby (wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 11 marca 2003 r., V CKN 1871/2000, Biuletyn Sądu Najwyższego 2003/8 str. 9). Spadkobierca może być uznany za niegodnego dziedziczenia, jeżeli podrobił podpis spadkodawcy pod pismem stwierdzającym treść testamentu ustnego lub skorzystał z takiego pisma (Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 22 maja 2002 r., I CK 26/2002, Biuletyn Sądu Najwyższego 2002/10 str. 16). W zasadzie nie wyłącza niegodności dziedziczenia okoliczność, że testament, zniszczony przez spadkobiercę umyślnie, tj. w zamiarze usunięcia skutków prawnych związanych z jego sporządzeniem, okazał się testamentem nieważnym. Nie stanowi jednak przyczyny niegodności zniszczenie przez spadkobiercę testamentu w przekonaniu, że jest on nieważny i wskutek tego pozbawiony znaczenia prawnego (Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 10 maja 1977 r., I CR 207/77, OSNCP 1978/2 poz. 34). 14

17 Pytasz-nie błądzisz WZÓR Pozew o uznanie za niegodnego dziedziczenia Olsztyn, dnia 20 kwietnia 2013 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie Wydział Cywilny Powódka: Julia Nowak zam. ul. Stara 15/2, Olsztyn Wartość przedmiotu sporu: zł Pozwany: Jan Kowalski zam. ul. Czarna 8, Olsztyn Pozew o uznanie spadkobiercy za niegodnego Niniejszym wnoszę o: 1) uznanie pozwanego za niegodnego dziedziczenia praw do spadku po Irenie Kowalskiej, zmarłej 23 lutego 2013 r. w Olsztynie; 2) zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych. Ponadto wnoszę o: 3) przeprowadzenie dowodu z kart akt spraw prowadzonych przez Sąd Rejonowy w Olsztynie, pod sygnaturą: II K 45/05, II K 64/08, II K 87/12, na okoliczność skazania pozwanego za dopuszczenie się umyślnie wobec Ireny Kowalskiej ciężkiego przestępstwa oraz kart akt Prokuratury Rejonowej w Olsztynie I S Ds 86/13 na okoliczność prowadzenie postępowania przygotowawczego przeciwko pozwanemu w związku ze śmiercią Ireny Kowalskiej; 4) wezwanie na rozprawę i dopuszczenie dowodu z zeznań świadków: a) Roberta Kwiatkowskiego, zam. ul. Ruda 1/8, Olsztyn, b) Izabeli Jonas, zam. ul. Czarna 8, Olsztyn, na okoliczność: wielokrotnego pobicia Ireny Kowalskiej przez pozwanego oraz psychicznego znęcania się nad nią; 5) zwrócenie się do Szpitala Miejskiego w Olsztynie o nadesłanie dokumentacji medycznej z leczenia szpitalnego w dniach lutego 2013 r. oraz dopuszczenie dowodu z tych dokumentów, na okoliczność przyczyny śmierci Ireny Kowalskiej; 6) zwolnienie powódki od kosztów procesu w całości, bowiem nie jest ona w stanie ich ponieść bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania siebie i rodziny. 15

18 1. dziedziczenie Uzasadnienie Matka powódki, a żona pozwanego - Irena Kowalska zmarła 23 lutego 2013 r. w Szpitalu Miejskim w Olsztynie, ostatnio stale zamieszkiwała w Olsztynie. Dowód: odpis skrócony aktu zgonu Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po niej nie zostało przeprowadzone. Zmarła nie zostawiła testamentu. W skład spadku wchodzi 30 sto metrowe mieszkanie. Powódka jest jedynym jej dzieckiem. Dowód: skrócone odpisy: aktu urodzenia i aktu małżeństwa powódki Pozwany w okresie ostatnich 10 lat wielokrotnie dopuszczał się wobec Ireny Kowalskiej ciężkich przestępstw polegających na powodowaniu u niej ciężkich obrażeń ciała, za które był wielokrotnie karany wyrokami Sądu Rejonowego w Olsztynie. Irena Kowalska zmarła w skutek pobicia w dniu 20 lutego 2013 r. Aktualnie Prokuratura Rejonowa w Olsztynie prowadzi postępowanie karne przeciwko pozwanemu. Dowód: orzeczenia Sądu Rejonowego w Olsztynie, sygn. akt: II K 45/05, II K 64/08, II K 87/12, dokumentacja medyczna Szpitala Miejskiego w Olsztynie, akta Prokuratury Rejonowej w Olsztynie I S Ds 86/13, zeznania świadków, przesłuchanie stron W tym stanie sprawy, skoro pozwany wielokrotnie dopuszczał się wobec swojej żony ciężkich przestępstw w rozumieniu art pkt 1 k.c., to roszczenie jest uzasadnione. Powódka wnosi o zwolnienie od kosztów procesu z uwagi na to, iż nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku dla utrzymania siebie i swojej rodziny. Dowód: oświadczenie o stanie majątkowym i dochodach Wobec powyższego wnoszę jak na wstępie. W załączeniu: 1) dowody wymienione w pozwie, 2) odpis pozwu. 3) oświadczenie o stanie majątkowym i dochodach Julia Nowak 16

19 Pytasz-nie błądzisz Objaśnienia do wzoru: W pozwie należy wskazać wartość przedmiotu sporu, ponieważ od tej wartości zależy wysokość opłaty stosunkowej oraz właściwość sądu. W niniejszej sprawie wartość przedmiotu sporu stanowi wartość spadku; Pozew wnosi się do sądu właściwego dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, to przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Sprawę rozpoznaje Sąd Okręgowy jeśli wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, jeśli wartość jest niższa pozew wnosi się do Sądu Rejonowego (art. 39 k.p.c. oraz art. 17 pkt 4) k.p.c.); Opłata od pozwu wynosi 5% wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej niż 30 zł i nie więcej niż zł (art. 13 u.k.s.c.) Dziedziczenie ustawowe W sytuacji gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu, lub gdy żadna z powołanych osób nie mogła (ponieważ np. została uznana za niegodnego) lub nie chciała po nim dziedziczyć (np. odrzuciła spadek), wówczas dochodzi do dziedziczenia na podstawie ustawy, to znaczy, że o tym kto i w jakiej części dziedziczy po zmarłym decydują przepisy kodeksu cywilnego. Ustawa wprowadza tzw. porządek dziedziczenia, czyli określa kto jest uprawniony w pierwszej oraz w dalszej kolejności do dziedziczenia po określonej osobie. W pierwszej kolejności uprawnionymi do dziedziczenia są: dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek Osoby te dziedziczą w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku (art k.c.). Powyższe oznacza, iż wszyscy dziedziczą po równo w przypadku, gdy spadkodawca pozostawił małżonka oraz maksymalnie troje dzieci. Natomiast, gdy dzieci jest więcej niż troje, wówczas małżonkowi zmarłego przysługuje ¼ części spadku, a dzieciom przypada w częściach po równo pozostała część. 17

20 1. dziedziczenie UWAGA! Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku (czyli zmarło zanim zmarł spadkodawca), udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych (art k.c.). Rodzice spadkodawcy dziedziczą po nim tylko wtedy gdy ten nie pozostawił zstępnych (czyli dzieci, wnuków). Wówczas, dziedziczą oni razem z małżonkiem zmarłego. Przy czym udział spadkowy każdego rodzica nie może być większy niż ¼ spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku. Oznacza to, że zawsze połowa przypada małżonkowi. Jeżeli brak jest małżonka spadkodawcy, to w tej sytuacji cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych (art k.c.). Rodzeństwo spadkodawcy dochodzi do dziedziczenia tylko wówczas, gdy spadkodawca nie pozostawił zstępnych i nie żyje przynajmniej jedno z rodziców spadkodawcy. Wchodzą oni wówczas niejako w miejsce zmarłego rodzica (lub rodziców) spadkodawcy i przysługuje im w częściach równych udział spadkowy, który by mu (lub im) przypadał. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym (art k.c.). Natomiast w sytuacji, gdy nie żyje jedno z rodziców spadkodawcy i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku (art k.c.). Małżonek zmarłego, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, zawsze musi otrzymać połowę spadku. (art k.c.). Dopiero druga połowa jest dzielona pomiędzy osoby uprawnione zgodnie z powyżej przedstawionymi zasadami. Kiedy małżonek zmarłego dziedziczy cały spadek po nim? Małżonkowi przypada cały spadek po zmarłym jedynie wtedy, gdy: spadkodawca nie pozostawił zstępnych (dzieci, wnuków), oboje rodzice spadkodawcy nie dożyli otwarcia spadku, spadkodawca nie ma rodzeństwa i ich zstępnych (art. 933 k.c.). 18