JAK POLACY PLANUJĄ ZABEZPIECZYĆ FINANSOWO SWOJĄ PRZYSZŁOŚĆ - CZY ZAMIERZAJĄ W TYM CELU KORZYSTAĆ Z IKZE? Warszawa, Maj 2012

Transkrypt

1 Warszawa, Maj 2012 JAK POLACY PLANUJĄ ZABEZPIECZYĆ FINANSOWO SWOJĄ PRZYSZŁOŚĆ - CZY ZAMIERZAJĄ W TYM CELU KORZYSTAĆ Z IKZE? Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 11 stycznia 2012 roku

2 Informacja o badaniu Badanie pt. Jak Polacy planują zabezpieczyć finansowo swoją przyszłość czy zamierzają w tym celu korzystać z IKZE? zostało zrealizowane przez Fundację Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS) na zlecenie Izby Zarządzających Funduszami i Aktywami. Badanie przeprowadzono w dniach kwietnia 2012 roku na liczącej 1018 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski. Było ono częścią kwietniowego omnibusa CBOS. Próba została wylosowana z systemu PESEL. Wywiady zrealizowano metodą face-to-face przy zastosowaniu CAPI (Computer Assisted Personal Interviewing). Należy zaznaczyć, iż badanie przeprowadzono w trakcie toczącej się dyskusji wokół rządowej propozycji podniesienia wieku emerytalnego do 67. roku życia dla kobiet i mężczyzn, co mogło wpłynąć na poziom społecznego zainteresowania kwestią finansowego zabezpieczenia przyszłości. Biorąc pod uwagę wcześniejsze kontrowersje związane z obniżeniem wymiaru składki emerytalnej przekazywanej do OFE, można powiedzieć, iż w ostatnich kilkunastu miesiącach kwestie materialnego zabezpieczenia przyszłych emerytów były obecne w mediach i dyskusjach Polaków częściej niż w latach poprzednich. Uchwalone niedawno zmiany w systemie emerytalnym z początkiem 2012 r. wprowadziły także nowy produkt umożliwiający dodatkowe oszczędzanie na emeryturę, czyli IKZE Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego. W raporcie przedstawiono zarówno stopień poinformowania dorosłych Polaków o tym produkcie, ocenę atrakcyjności związanej z nim ulgi podatkowej, a także zasięg korzystania z tego produktu i zainteresowania nim. 2

3 Opinia społeczna o skutecznych sposobach na zapewnienie sobie wystarczających środków na życie po osiągnięciu wieku emerytalnego Na początku wywiadu respondentom przedstawiono listę różnych możliwych sposobów zapewnienie sobie wystarczających środków na życie po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego i poproszono ich o wskazanie nie więcej niż trzech uważanych przez nich za najbardziej skuteczne. Rysunek 1 Które z podanych sposobów uważa Pan(i) za najbardziej skuteczne jeśli chodzi o zapewnienie sobie wystarczających środków na życie po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego? Z podanej listy proszę wskazać nie więcej niż trzy najlepsze Pana(i) zdaniem sposoby. Emerytura, która wypłacana będzie w oparciu o składki płacone do ZUS i OFE lub KRUS 65% Praca zawodowa tak długo jak się da, pomimo osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego Indywidualne wcześniejsze oszczędzanie/odkładanie środków 34% 34% Dochody z posiadanego mieszkania, nieruchomości, działek 23% Pomoc finansowa ze strony dzieci lub innych członków rodziny 14% Pomoc socjalna państwa (zasiłki, zapomogi itp.) 9% Pomoc ze strony kościoła, wspólnoty religijnej 1% Inny sposób 1% Trudno powiedzieć 6% Pomimo toczącej się w ostatnim czasie dyskusji na temat wysokości przyszłych emerytur i prezentowanych w mediach szacunków, że - przy obecnie obowiązujących przepisach - będą one znacząco niższe niż obecnie w stosunku do dochodów uzyskiwanych z pracy przed przejściem na emeryturę, nieomal dwie trzecie Polaków wśród trzech najbardziej skutecznych sposobów zapewnienia sobie wystarczających środków na życie po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego wskazują emeryturę, która wypłacana będzie w oparciu o składki płacone do ZUS i OFE lub KRUS. Najczęściej pogląd ten wyrażają osoby w wieku lata (78%) jednak warto zauważyć, iż podziela go też ponad połowa osób w wieku

4 lata, a więc tych, których wg obecnych prognoz - problem niskich emerytur pochodzących z obowiązkowych ubezpieczeń może dotknąć najmocniej 1. Jedynie 34% badanych jako najlepszy sposób zapewnienia sobie wystarczających środków na życie po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego wskazało kontynuację pracy zawodowej, pomimo tego, iż z różnych źródeł padają ostatnio argumenty, że najlepszym sposobem na zabezpieczenie potrzeb materialnych jest właśnie jak najdłuższa praca zawodowa. Tyle samo osób (34%) wskazało na korzystanie z wcześniej samodzielnie zaoszczędzonych/odłożonych środków. Można zatem powiedzieć, iż co trzeci dorosły Polak jest świadomy konieczności indywidualnego oszczędzania na przyszłą emeryturę. Nieco ponad jedna piąta (23%) ankietowanych za dobry sposób zapewnienia środków na życie w wieku emerytalnych uznała dochody z posiadanych nieruchomości, a tylko co siódmy badany (14%) pomoc ze strony dzieci lub innych członków rodziny. Pozostałe sposoby zabezpieczenia finansowego wskazywało znacznie mniej osób. Analizy ujawniają zróżnicowanie opinii w omawianej kwestii w różnych grupach społecznodemograficznych. W szczególności warto zauważyć, iż wśród respondentów w wieku lata (głównie uczniów i studentów) oraz w grupie osób prowadzących działalność gospodarczą na własny rachunek - w odróżnieniu od innych grup badanych - częstość wskazań indywidualnego wcześniejszego odkładania jako skutecznego sposobu na zapewnienie sobie wystarczających środków na życie po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego jest wyższa niż emerytury wypłacanej na podstawie obowiązkowych składek. W grupach tych też ponadprzeciętnie często wskazywano w tym kontekście na wydłużenie aktywności zawodowej, pomimo osiągnięcia wieku emerytalnego. Warto też zauważyć, iż częstość wskazań indywidualnego oszczędzania na przyszłą emeryturę rośnie wraz z deklarowanym poziomem zamożności respondentów mierzonym zarówno wysokością dochodu, jak i samooceną warunków materialnych gospodarstw domowych. Respondentów, którzy wskazali indywidualne wcześniejsze oszczędzanie/odkładanie środków jako najbardziej skuteczny sposób jeśli chodzi o zapewnienie sobie wystarczających środków na życie po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego, poproszono o podanie, najlepszego wg nich, sposobu takiego oszczędzania (tabela 1). Ogólnie rzecz biorąc najczęściej jako skuteczny sposób indywidualnego gromadzenia środków na okres emerytalny wymieniano odkładanie pieniędzy w bankach (45% spośród ogółu wskazujących na indywidualne oszczędzanie środków, co stanowi 15% wszystkich badanych). Na banki wskazywano ogólnie lub wymieniano konkretne produkty, z czego najpopularniejsze wśród zwolenników indywidualnego oszczędzania w celu zapewnienia sobie środków na życie po osiągnięciu wieku emerytalnego okazały się terminowe lokaty bankowe. Niewiele osób (łącznie 11% z tej grupy, co stanowi jedynie 4% ogółu) wskazywało na produkty inwestycyjne lub specjalne produkty służące gromadzeniu pieniędzy na przyszłą emeryturę (III filar), co wskazywać może z jednej strony na niezbyt wysoki stopień poinformowania opinii 1 Patrz tabela nr 1 w aneksie. 4

5 publicznej o dostępnych na rynku produktach umożliwiających samodzielne oszczędzanie na przyszłą emeryturę, a drugiej na zaufanie jakim Polacy darzą banki. Tabela 1 Proszę podać jaki sposób indywidualnego oszczędzania uważa Pan(i) za najlepszy. Odpowiedzi osób, które wskazały indywidualne wcześniejsze oszczędzanie /odkładanie środków jako najbardziej skuteczny sposób jeśli chodzi o zapewnienie sobie wystarczających środków na życie po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego. (N=344) Lokata w banku, lokata terminowa 31% Bank, banki - ogólnie. odkładanie w banku, konto w banku 14% Odkładanie pieniędzy, oszczędzanie - ogólnie 13% Ciągłe systematyczne odkładanie jakiejś kwoty 6% Inwestycje, inwestowanie - ogólnie 5% Fundusz inwestycyjny 5% Obligacje skarbu państwa 4% Odkładanie pieniędzy w domu, do skarpety, pończochy, słoika, na kupkę, do skarbonki 3% Ograniczanie wydatków "Na wszystkim trzeba oszczędzać" 3% Kupowanie złota - inwestycja, lokata w złoto 3% Akcje na giełdzie 2% Racjonalne, rozsądne wydawanie pieniędzy, "dobrze sie gospodarzyć" 2% Jak najwięcej pracować, "bardzo dużo pracuję" 2% Konto emerytalne, specjalne konto emerytalne - ogólnie 2% Fundusze - ogólnie 1% III filar, indywidualny system oszczędzania emerytalnego - ogólnie 1% Konto oszczędnościowe w banku 1% Polisa, ubezpieczenie - ogólnie 1% Fundusze emerytalne - ogólnie 1% Ubezpieczenie na życie i dożycie, ubezpieczenie z funduszem inwestycyjnym 1% Zakładanie własnych firm, inwestycje w firmę 1% Inwestycje w środki trwałe. Zakup rzeczy wartościowych, czegoś drogocennego 1% Nie wiem. Nie znam dobrego sposobu 8% Nie ma pewnych form oszczędzania 1% Odmowa odpowiedzi 1% 5

6 Jak Polacy planują zabezpieczyć sobie wystarczające środki na życie po osiągnięciu wieku emerytalnego Po uzyskaniu odpowiedzi ankietowanych na temat najbardziej skutecznych w ich opinii - sposobów zapewnienia sobie środków finansowych na życie po osiągnięciu wieku emerytalnego, zapytano ich, w jaki sposób oni sami zamierzają zapewnić sobie środki na ten cel. Badani mogli wskazać dowolną liczbę stosowanych lub planowanych sposobów finansowego zabezpieczenia okresu starości. Wyniki badania pokazują iż ranking stosowanych sposobów jest identyczny jak sposobów uznawanych przez badanych za najbardziej skuteczne. Jednocześnie warto podkreślić, iż emerytura wypłacana ze składek wpłacanych do ZUS i OFE lub KRUS nie tylko okazała się najpowszechniej wskazywanym sposobem zapewnienia sobie środków na życie po osiągnięciu wieku emerytalnego, ale w przypadku połowy z tej grupy jedynym, który biorą pod uwagę. Rysunek 2 A w jaki sposób Pan(i) zamierza zapewnić sobie środki na życie po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego? Może Pan(i) wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Emerytura, która wypłacana będzie w oparciu o składki płacone do ZUS i OFE lub KRUS Praca zawodowa tak długo jak się da, pomimo osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego Indywidualne wcześniejsze oszczędzanie /odkładanie środków Dochody z posiadanego mieszkania, nieruchomości, działek Pomoc finansowa ze strony dzieci lub innych członków rodziny Pomoc socjalna państwa (zasiłki, zapomogi itp.) Pomoc ze strony kościoła, wspólnoty religijnej Inny sposób Odmowa odpowiedzi Trudno powiedzieć Nie dotyczy, jestem już na emeryturze 14% 8% 4% 0% 1% 1% 6% 13% 26% 23% 58% Korzystanie z emerytury wypłacanej w oparciu o obowiązkowe składki jest najczęściej wymienianym sposobem zapewniania sobie środków na życie po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego we wszystkich grupach społecznych za wyjątkiem osób prowadzących działalność na własny rachunek, z których ponad połowa (57%) wskazała na samodzielne 6

7 wcześniejsze oszczędzanie/odkładanie środków a tylko 47% na emeryturę pochodzącą z obowiązkowych składek. Warto też podkreślić, iż samozatrudniający się relatywnie często zakładają też, że będą pracować zawodowo nawet po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego (43%). Pod względem deklaracji dotyczących kontynuacji pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego dorównują im przedstawiciele kadry kierowniczej i specjalistów z wyższym wykształceniem (43%). Zamiar pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego jednocześnie najczęściej deklarują osoby, dla których perspektywa emerytury jest bardzo odległa, czyli uczniowie i studenci (47%) oraz badani w wieku lata (45%). Indywidualne wcześniejsze oszczędzanie środków z myślą o zabezpieczeniu finansowym po osiągnięciu wieku emerytalnego deklaruje ogółem niespełna jedna czwarta badanych (23%). Deklaracje te są tym częstsze im wyższy jest deklarowany poziom zamożności badanych, jednak nawet w grupach o najwyższych dochodach osoby oszczędzające lub zamierzające oszczędzać indywidualnie z myślą o emeryturze stanowią mniejszość. 2 Tak jak w przypadku opinii o najlepszych sposobach indywidualnego oszczędzania/odkładania pieniędzy na emeryturę, jeżeli chodzi o sposoby, które badani stosują lub zamierzają stosować, na pierwsze miejsce wysuwa się oszczędzanie w bankach (wymieniane przez 55% oszczędzających indywidualnie, co stanowi 12% ogółu badanych), przy czym pierwsze miejsce zajmują terminowe lokaty bankowe, które posiada lub zmierza założyć celem oszczędzania na przyszłą emeryturę ponad jedna trzecia spośród decydujących się na indywidualne oszczędzanie. Znacznie mniejszą popularnością cieszą się produkty inwestycyjne oraz produkty dedykowane oszczędzaniu w III filarze, z których ogółem korzysta zaledwie 17% indywidualnie odkładających pieniądze z myślą o życiu na emeryturze, co stanowi 4% ogółu badanych (tabela 2). 2 Patrz tabela nr 2 w aneksie. 7

8 Tabela 2 Proszę podać jaki sposób oszczędzania Pan(i) stosuje lub zamierza stosować. Odpowiedzi osób, które wskazały indywidualne wcześniejsze oszczędzanie /odkładanie środków jako sposób w jaki zamierzają zapewnić sobie wystarczające środki na życie po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego (N=231) Lokata w banku, lokata terminowa 37% Odkładanie pieniędzy, oszczędzanie - ogólnie 17% Bank, banki - ogólnie. odkładanie w banku, konto w banku 14% Konto oszczędnościowe w banku 5% III filar, indywidualny system oszczędzania emerytalnego - ogólnie 5% Inwestycje, inwestowanie - ogólnie 4% Fundusz inwestycyjny 3% Ograniczanie wydatków "Na wszystkim trzeba oszczędzać" 3% Ciągłe systematyczne odkładanie jakiejś kwoty 3% Odkładanie pieniędzy w domu, do skarpety, pończochy, słoika, na kupkę, do skarbonki 3% Fundusze - ogólnie 3% Akcje na giełdzie 3% Obligacje skarbu państwa 2% Ubezpieczenie na życie i dożycie, ubezpieczenie z funduszem inwestycyjnym 2% Polisa, ubezpieczenie - ogólnie 2% Konto emerytalne, specjalne konto emerytalne - ogólnie 2% Racjonalne, rozsądne wydawanie pieniędzy, "dobrze sie gospodarzyć" 2% IKE - Indywidualne Konto Emerytalne 1% Jak najwięcej pracować, "bardzo dużo pracuję" 1% Fundusze emerytalne - ogólnie 1% Kupowanie złota - inwestycja, lokata w złoto 1% 8

9 Znajomość produktów finansowych które służą oszczędzaniu na emeryturę w III filarze Deklaracje respondentów dotyczące oszczędzania celem zapewnienia środków na życie po osiągnięciu wieku emerytalnego wskazują na małą popularność produktów finansowych dedykowanych temu celowi. Odpowiedzi na pytanie o znajomość takich produktów potwierdzają tę hipotezę. Jedynie 12% ankietowanych zadeklarowało, że zna jakieś tego typu produkty. Deklaracje dotyczące znajomości produktów finansowych, które służą dodatkowemu nieobowiązkowemu oszczędzaniu na emeryturą wykazują związek z poziomem wykształcenia badanych im jest on wyższy tym więcej osób twierdzi, że zna takie produkty. Jednak nawet wśród absolwentów wyższych uczelni znajomość tego typu produktów finansowych deklaruje zaledwie jedna trzecia badanych 3. Rysunek 3 Czy zna Pan(i) jakieś produkty finansowe, które służą oszczędzaniu na emeryturę w III filarze? 86% 12% 1% Tak Odmowa odpowiedzi Nie Spośród produktów, które służą oszczędzaniu na emeryturę w III filarze najwięcej osób wymieniło fundusze inwestycyjne oraz nieco mniej IKE - Indywidualne Konta Emerytalne. Co trzeci badany deklarujący znajomość finansowych produktów długoterminowego oszczędzania umie je poprawnie wskazać. W przypadku pozostałych badanych, którzy deklarują znajomość takich produktów, wiedza jest niepełna lub czasem nieprawidłowa (tabela 3). 3 Patrz tabela nr 3 w aneksie. 9

10 Tabela 3 Proszę wymienić te produkty. Odpowiedzi osób deklarujących znajomość produktów finansowych, które służą oszczędzaniu na emeryturę w III filarze (N=127) Fundusze inwestycyjne - ogólnie 17% IKE - Indywidualne Konto Emerytalne 13% OFE - ogólnie lub konkretne nazwy 11% III filar - ogólnie 9% Obligacje, Obligacje Skarbu Państwa 8% Fundusze emerytalne - ogólnie 8% Polisy ubezpieczeniowe, ubezpieczenia - ogólnie 8% Akcje, giełda 8% Ubezpieczenie emerytalne indywidualne, polisa na dożycie 7% Lokaty terminowe 6% Polisa ubezpieczeniowa na życie 5% Fundusze - ogólnie 3% IKZE - Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego 3% Nieruchomości, inwestycja w nieruchomości 1% Oszczędzanie w bankach - ogólnie 1% Ograniczanie wydatków 1% Pracownicze Programy Emerytalne 1% KRUS 1% Praca zawodowa, praca pozarolnicza 1% Pieniądze, środki finansowe - ogólnie 1% Ubezpieczenie dziecka 1% Respondent wymienia tylko nazwę firmy oferującej różne produkty z III filaru, ale nie precyzuje jaki produkt ma na myśli 8% Nie pamiętam 7% Odmowa odpowiedzi 1% Mapa na następnej stronie obrazuje wojewódzkie zróżnicowania deklaracji respondentów dotyczących poinformowania o produktach finansowych, które służą oszczędzaniu na emeryturę w III filarze. Z uwagi na niskie liczebności próby w poszczególnych województwach (zobacz tabele w aneksie) wyniki te należy analizować z ostrożnością. 10

11 11

12 Stopień poinformowania o IKZE Deklaracje respondentów wskazują, iż informacja o pojawieniu się na rynku nowego produktu finansowego służącego dobrowolnemu gromadzeniu środków na przyszłą emeryturę, którym jest IKZE Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego, dotarła do niewielkiej części polskiego społeczeństwa. Jedynie 12% respondentów zadeklarowało, iż przed omawianym badaniem słyszeli o tym produkcie. Analiza zróżnicowań społecznodemograficznych odpowiedzi na to pytanie pokazuje, iż wiedza o istnieniu IKZE najbardziej rozpowszechniona jest wśród osób pracujących na własny rachunek oraz zajmujących kierownicze stanowiska i specjalistów z wyższym wykształceniem, jednak nawet w tych grupach poinformowani stanowią zdecydowaną mniejszość. Poinformowaniu o IKZE sprzyja także wyższe wykształcenie badanych. 4 Rysunek 4 Z początkiem tego roku wprowadzono IKZE - Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego. Jest to nowy produkt, który służy do gromadzenia środków na emeryturę. Umożliwia on odpisanie wpłaconych środków w wysokości 4% wynagrodzenia od podstawy opodatkowania w corocznym rozliczeniu podatkowym, czyli zmniejszenie wysokości płaconego co roku podatku dochodowego. Na IKZE nie można jednak wpłacić więcej niż 4 procent od 30 krotności średniego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce (w 2012 roku jest to kwota 4030 złotych). Pierwszy raz odliczeń z tytułu oszczędzania w IKZE będzie można dokonać w przyszłym roku przy rozliczeniu PIT za 2012 rok. Oszczędności zgromadzone w IKZE nie podlegają opodatkowaniu podatkiem Belki, jednak przy ich wypłacie trzeba będzie zapłacić podatek dochodowy. Czy słyszała Pan(i) wcześniej o tym produkcie? 87% 12% 1% Tak Odmowa odpowiedzi Nie Mapa na następnej stronie obrazuje wojewódzkie zróżnicowania deklaracji respondentów dotyczących poinformowania o IKZE. Z uwagi na niskie liczebności próby w poszczególnych województwach (zobacz tabele w aneksie) wyniki te należy analizować z ostrożnością. 4 Patrz tabela nr 4 w aneksie. 12

13 13

14 Ocena atrakcyjności ulgi podatkowej związanej z IKZE Poziom wiedzy polskiego społeczeństwa o Indywidualnym Koncie Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE) nie jest wysoki. W związku z tym w trakcie wywiadu przedstawiono respondentom podstawowe cechy tego produktu, w tym związaną z nim ulgę podatkową 5, a następnie zapytano o jej ocenę. Pomimo przedstawionego opisu ponad jedna trzecia (36%) badanych nie potrafiła zająć stanowiska w kwestii atrakcyjności ulgi podatkowej związanej z IKZE. Pozostali nieco częściej oceniali ją jako nieatrakcyjną (37%) niż atrakcyjną (27%). Rysunek 5 Czy ulga podatkowa w ramach IKZE, wydaje się Panu(i) atrakcyjna? Raczej nie Raczej tak 24% 25% Zdecy dowanie nie 13% 36% 2% Zdecy dowanie tak Trudno powiedzieć Przewaga negatywnych ocen ulgi podatkowej związanej z IKZE nad pozytywnymi występuje w nieomal wszystkich grupach społeczno-demograficznych. Wyjątek stanowią uczniowie i studenci oraz ogólnie badani z grupy wiekowej lata, którzy znacznie częściej uznają tę ulgę za atrakcyjną niż nieatrakcyjną 6. 5 Respondentom przedstawiono informację, że oszczędności zgromadzone w IKZE nie podlegają opodatkowaniu podatkiem Belki, jednak przy ich wypłacie trzeba będzie zapłacić podatek dochodowy, a także, że oszczędzanie w IKZE umożliwia odpisanie wpłaconych środków w wysokości 4% wynagrodzenia od podstawy opodatkowania w corocznym rozliczeniu podatkowym, czyli zmniejszenie wysokości płaconego co roku podatku dochodowego. Otrzymali oni również informację, że na IKZE nie można wpłacić więcej niż 4 procent od 30 krotności średniego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce (w 2012 roku jest to kwota 4030 złotych), a pierwszy raz odliczeń z tytułu oszczędzania w IKZE będzie można dokonać w przyszłym roku przy rozliczeniu PIT za 2012 rok. 6 Patrz tabela nr 5 w aneksie. 14

15 Zasięg korzystania z IKZE i deklarowane zainteresowanie korzystaniem z tego produktu Wszystkim respondentom zadano pytanie, czy odkładają lub w przyszłości zamierzają odkładać pieniądze w IKZE. Posiadanie IKZE zadeklarował w połowie kwietnia br. co setny badany, przy czym warto zwrócić uwagę, iż dwukrotnie częściej niż w całej populacji posiadaczy IKZE można spotkać wśród osób w wieku przedemerytalnym (w grupie wiekowej lata oszczędzanie w IKZE deklaruje 2%). Osoby, które rozpoczęły oszczędzanie w IKZE, to mieszkańcy miast, najczęściej legitymujący się wyższym wykształceniem 7. Rysunek 6 Czy odkłada lub zamierza Pan(i) odkładać pieniądze w IKZE? Tak, już zacząłem/zaczęłam oszczędzanie w IKZE Tak, zamierzam w ty m roku rozpocząć oszczędzanie w IKZE Jeszcze nie wiem, czy zacznę oszczędzać w IKZE, ale biorę to pod uwagę Nie, nie zamierzam oszczędzać w IKZE Odmowa odpowiedzi 1% 2% 30% 62% 6% Potencjalne zainteresowanie korzystaniem z tego produktu też nie jest duże. Co prawda nieomal jedna trzecia (32%) ankietowanych stwierdziła, że rozważa rozpoczęcie oszczędzania w IKZE. Zainteresowanie rozpoczęciem odkładania środków w IKZE przed końcem tego roku częściej niż inni deklarują badani w wieku lata, zatrudnieni na stanowiskach średniego szczebla, technicy oraz robotnicy wykwalifikowani. Zupełny brak zainteresowania oszczędzaniem w IKZE najczęściej wyrażają rolnicy i osoby pracujące na własny rachunek. Nie są nim także zainteresowane w przeważającej większości osoby już pobierające renty i emerytury. Biorąc pod uwagę wiek badanych można zauważyć, iż ogólnie rzecz biorąc deklaracje braku zainteresowania korzystaniem z IKZE są tym częstsze im starsza jest analizowana grupa wiekowa. 7 Patrz tabela nr 6 w aneksie. 15

16 Poniższa mapa obrazuje wojewódzkie zróżnicowania deklaracji respondentów dotyczących korzystania z IKZE i deklarowanego zainteresowania korzystaniem z tego produktu. Z uwagi na niskie liczebności próby w poszczególnych województwach (zobacz tabele w aneksie) wyniki te należy analizować z ostrożnością. 16

17 Społeczne reakcje na dokonane i planowane zmiany w systemie emerytalnym Niedawne zmiany w systemie emerytalnym polegające na obniżeniu składki przekazywanej do OFE i tocząca się dyskusja o podniesieniu wieku emerytalnego mogą skłaniać do rozmaitych reakcji. Wszystkim respondentom zadano pytanie, w którym zawarte były trzy możliwe indywidualne reakcje na tę sytuację. Wyniki badania pokazują, iż toczące się dyskusje nieco ponad połowę (52%) badanych skłoniły do zastanowienia się nad własną przyszłością finansową. Nieco mniej osób (49%) deklaruje, że pod wpływem dokonanych i planowanych zmian w polskim systemie emerytalnym zainteresowało się jego funkcjonowaniem. Z deklaracji respondentów wynika, że zmiany te skłoniły także część polskiego społeczeństwa do podjęcia indywidualnego oszczędzania. Rysunek 7 Czy ostatnie zmiany w systemie emerytalnym polegające na obniżeniu składki przekazywanej do OFE i tocząca się obecnie dyskusja o podniesieniu wieku emerytalnego skłoniły Pana(ią) do: ref leksji nad własną przy szłością f inansową 18% 34% 24% 14% 9% 2% zainteresowania się f unkcjonowaniem polskiego sy stemu emery talnego 13% 36% 27% 15% 9% 1% rozpoczęcia indy widualnego oszczędzania 7% 20% 36% 28% 8% 1% Zdecy dowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecy dowanie nie Trudno powiedzieć Odmowa odpowiedzi Analizy pokazują, iż dokonane i planowane zmiany w systemie emerytalnym najbardziej emocjonalnie zaangażowały osoby poniżej 55 roku życia, a w szczególności tych badanych, którzy pracują nas stanowiskach średniego szczebla, ale także specjalistów z wyższym wykształceniem i kadrę kierowniczą. Przejawia się to w deklaracjach mówiących o refleksji nad własną przyszłością finansową i zainteresowaniu się funkcjonowaniem polskiego systemu emerytalnego. Warto też zwrócić uwagę, iż częstością deklaracji zainteresowania się funkcjonowaniem systemu emerytalnego pod wpływem dokonanych i planowanych jego zmian wyróżniają się obok ww. grup - badani prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą. 8 8 Patrz tabele 7-8 w aneksie. 17

18 Należy też podkreślić, iż - pomimo tego, że osoby deklarujące rozpoczęcie indywidualnego oszczędzania pod wpływem dokonanych ostatnio i planowanych zmian systemu emerytalnego stanowią mniejszość ogółu badanych to wśród kadry kierowniczej specjalistów wyższego i średniego szczebla oraz techników takie deklaracje składa blisko połowa. Także w grupach wiekowych, które obejmie planowane podnoszenie wieku uprawniającego do uzyskania emerytury z powszechnego systemu, takich deklaracji jest znacząco więcej niż wśród ogółu badanych. Poniższa mapa obrazuje wojewódzkie zróżnicowania deklaracji respondentów dotyczących rozpoczęcia indywidualnego oszczędzania na skutek dokonanych i planowanych zmian w powszechnym systemie emerytalnym. Z uwagi na niskie liczebności próby w poszczególnych województwach (zobacz tabele w aneksie) wyniki te należy analizować z ostrożnością. 18

19 Podsumowanie Polacy pomimo pojawiających się ostrzeżeń, że przyszłe emerytury mogą okazać się o wiele niższe niż dochody uzyskiwane z pracy zawodowej skłonni są nadal polegać jedynie na nich jako jedynym zabezpieczeniu finansowym na okres starości. Analizy pokazują, iż nie jest to najprawdopodobniej jedynie efekt lekkomyślności, ale także ograniczonych możliwości finansowych (patrz: badanie Polacy o dodatkowym oszczędzaniu na emeryturę, przeprowadzone przez CBOS dla IZFiA w maju 2010 r.) Wyniki badania pokazują jednocześnie, iż można mówić o większej świadomości konieczności dodatkowego oszczędzania na okres po przejściu na emeryturę osób wchodzących dopiero na rynek pracy, lepiej wykształconych oraz prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Niski poziom znajomości produktów finansowych stworzonych w celu umożliwienia dodatkowego gromadzenia środków na emeryturę sugeruje, iż ewentualne gromadzenie środków z myślą o zabezpieczeniu okresu starości odbywać się będzie głównie z wykorzystaniem produktów bankowych. Funkcjonujące od początku bieżącego roku IKZE jest na chwilę obecną produktem niszowym, a związana z nim ulga podatkowa nie jest oceniana jednoznacznie (niewielka przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi przy dużym odsetku niepotrafiących zająć stanowiska w tej kwestii). Opracowała: Barbara BADORA 19

20 Praca zawodowa tak długo jak się da, pomimo osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego Pomoc finansowa ze strony dzieci lub innych członków rodziny Dochody z posiadanego mieszkania, nieruchomości, działek Indywidualne wcześniejsze oszczędzanie /odkładanie środków Emerytura, która wypłacana będzie w oparciu o składki płacone do ZUS i OFE lub KRUS Pomoc socjalna państwa (zasiłki, zapomogi, itp.) Pomoc ze strony kościoła, wspólnoty religijnej Inny sposób Trudno powiedzieć Odmowa odpowiedzi Aneks Tabela 1 W1a. Które z podanych sposobów uważa Pan(i) za najbardziej skuteczne jeśli chodzi o zapewnienie sobie wystarczających środków na życie po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego? % % % % % % % % % % Ogółem Płeć Mężczyźni Kobiety Wiek lata lat i więcej Miejsce zamieszkania Wykształcenie Grupa społ.-zaw. pracujący Bierni zawodowo Wieś Miasto do 20 tys tys tys tys. i więcej mieszk Podstawowe Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe Kadra kier., spec. z wyższym wykszt. Średni personel, technicy Pracownicy adm.-biurowi Pracownicy usług Robotnicy wykwalifikowani Robotnicy niewykwalifik Rolnicy Pracujący na własny rach Renciści Emeryci Uczniowie i studenci Bezrobotni Gospodynie domowe i inni inst. państw., publicznej spółce właścicieli prywatnych i państwa sekt. pryw. poza rolnict prywatnym gosp. rolnym c.d. tabeli na następnej stronie Liczba osób 20

21 Praca zawodowa tak długo jak się da, pomimo osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego Pomoc finansowa ze strony dzieci lub innych członków rodziny Dochody z posiadanego mieszkania, nieruchomości, działek Indywidualne wcześniejsze oszczędzanie /odkładanie środków Emerytura, która wypłacana będzie w oparciu o składki płacone do ZUS i OFE lub KRUS Pomoc socjalna państwa (zasiłki, zapomogi, itp.) Pomoc ze strony kościoła, wspólnoty religijnej Inny sposób Trudno powiedzieć Odmowa odpowiedzi Liczba osób Tabela 1 c.d. W1a. Które z podanych sposobów uważa Pan(i) za najbardziej skuteczne jeśli chodzi o zapewnienie sobie wystarczających środków na życie po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego? % % % % % % % % % % Ogółem Dochody osobiste Dochody na jedną osobę Ocena własnych war. mater. Województwo Brak dochodów Do 750 zł Powyżej 2000 zł Trudno powiedzieć Odmowa odpowiedzi Do 500 zł Powyżej 1500 zł Złe Średnie Dobre Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie

22 Praca zawodowa tak długo jak się da, pomimo osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego Pomoc finansowa ze strony dzieci lub innych członków rodziny Dochody z posiadanego mieszkania, nieruchomości, działek Indywidualne wcześniejsze oszczędzanie /odkładanie środków Emerytura, która wypłacana będzie w oparciu o składki płacone do ZUS i OFE lub KRUS Pomoc socjalna państwa (zasiłki, zapomogi, itp.) Pomoc ze strony kościoła, wspólnoty religijnej Inny sposób Trudno powiedzieć Odmowa odpowiedzi Nie dotyczy, jestem już na emeryturze Tabela 2 W1b. A w jaki sposób Pan(i) zamierza zapewnić sobie środki na życie po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego? % % % % % % % % % % % Liczba osób Ogółem Płeć Mężczyźni Kobiety Wiek lata lat i więcej Miejsce zamieszk ania Wykształc enie Grupa społ.-zaw. pracujący Bierni zawodow o Pracuje w: Wieś Miasto do 20 tys tys tys tys. i więcej mieszk Podstawowe Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe Kadra kier., spec. z wyższym wykszt. Średni personel, technicy Pracownicy adm.-biurowi Pracownicy usług Robotnicy wykwalifikowani Robotnicy niewykwalifik Rolnicy Pracujący na własny rach Renciści Emeryci Uczniowie i studenci Bezrobotni Gospodynie domowe i inni inst. państw., publicznej spółce właścicieli prywatnych i państwa sekt. pryw. poza rolnict prywatnym gosp. rolnym c.d. tabeli na następnej stronie 22

23 Praca zawodowa tak długo jak się da, pomimo osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego Pomoc finansowa ze strony dzieci lub innych członków rodziny Dochody z posiadanego mieszkania, nieruchomości, działek Indywidualne wcześniejsze oszczędzanie /odkładanie środków Emerytura, która wypłacana będzie w oparciu o składki płacone do ZUS i OFE lub KRUS Pomoc socjalna państwa (zasiłki, zapomogi, itp.) Pomoc ze strony kościoła, wspólnoty religijnej Inny sposób Trudno powiedzieć Odmowa odpowiedzi Nie dotyczy, jestem już na emeryturze Tabela 2 c.d. W1b. A w jaki sposób Pan(i) zamierza zapewnić sobie środki na życie po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego? Liczba % % % % % % % % % % % osób Ogółem Dochody osobiste Dochody na jedną osobę Ocena własnych war. mater. Województwo Brak dochodów Do 750 zł Powyżej 2000 zł Trudno powiedzieć Odmowa odpowiedzi Do 500 zł Powyżej 1500 zł Złe Średnie Dobre Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie

24 Tabela 3 W2. Czy zna Pan(i) jakieś produkty finansowe, które służą oszczędzaniu na emeryturę w III filarze? Tak Nie Odmowa Liczba osób odpowiedzi % % % Ogółem Płeć Mężczyźni Kobiety Wiek lata lat i więcej Miejsce zamieszkania Wieś Miasto do 20 tys tys tys tys. i więcej mieszk Wykształcenie Podstawowe Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe Grupa społ.-zaw. pracujący Kadra kier., spec. z wyższym wykszt. Średni personel, technicy Pracownicy adm.-biurowi Pracownicy usług Robotnicy wykwalifikowani Robotnicy niewykwalifik Rolnicy Pracujący na własny rach Bierni zawodowo Renciści Emeryci Uczniowie i studenci Bezrobotni Gospodynie domowe i inni Pracuje w: inst. państw., publicznej spółce właścicieli prywatnych i państwa sekt. pryw. poza rolnict prywatnym gosp. rolnym c.d. tabeli na następnej stronie 24

25 Tabela 3 c.d. W2. Czy zna Pan(i) jakieś produkty finansowe, które służą oszczędzaniu na emeryturę w III filarze? Tak Nie Odmowa Liczba osób odpowiedzi % % % Ogółem Dochody osobiste Brak dochodów Do 750 zł Powyżej 2000 zł Trudno powiedzieć Odmowa odpowiedzi Dochody na jedną osobę Do 500 zł Powyżej 1500 zł Ocena własnych war. mater. Złe Średnie Dobre Województwo Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie

26 Tabela 4 W3. Z początkiem tego roku wprowadzono IKZE - Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego. [tu przedstawiono respondentowi opis produktu] Czy słyszała Pan(i) wcześniej o tym produkcie? Tak Nie Odmowa odpowiedzi % % % Liczba osób Ogółem Płeć Mężczyźni Kobiety Wiek lata lat i więcej Miejsce zamieszkania Wieś Miasto do 20 tys tys tys tys. i więcej mieszk Wykształcenie Podstawowe Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe Grupa społ.-zaw. pracujący Kadra kier., spec. z wyższym wykszt. Średni personel, technicy Pracownicy adm.-biurowi Pracownicy usług Robotnicy wykwalifikowani Robotnicy niewykwalifik Rolnicy Pracujący na własny rach Bierni zawodowo Renciści Emeryci Uczniowie i studenci Bezrobotni Gospodynie domowe i inni Pracuje w: inst. państw., publicznej spółce właścicieli prywatnych i państwa sekt. pryw. poza rolnict prywatnym gosp. rolnym c.d. tabeli na następnej stronie 26

27 Tabela 4 c.d. W3. Z początkiem tego roku wprowadzono IKZE - Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego. [tu przedstawiono respondentowi opis produktu] Czy słyszała Pan(i) wcześniej o tym produkcie? Tak Nie Odmowa odpowiedzi % % % Liczba osób Ogółem Dochody osobiste Brak dochodów Do 750 zł Powyżej 2000 zł Trudno powiedzieć Odmowa odpowiedzi Dochody na jedną osobę Do 500 zł Powyżej 1500 zł Ocena własnych war. mater. Złe Średnie Dobre Województwo Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie

28 Tabela 5 Zdecydowanie tak W4. Czy ulga podatkowa w ramach IKZE, wydaje się Panu(i) atrakcyjna? Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć Odmowa odpowiedzi % % % % % % Ogółem Płeć Mężczyźni Kobiety Wiek lata lat i więcej Miejsce zamieszkania Liczba osób Wieś Miasto do 20 tys tys tys tys. i więcej mieszk Wykształcenie Podstawowe Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe Grupa społ.-zaw. Kadra kier., spec pracujący z wyższym wykszt. Średni personel, technicy Pracownicy adm biurowi Pracownicy usług Robotnicy wykwalifikowani Robotnicy niewykwalifik. Rolnicy Pracujący na własny rach. Bierni zawodowo Renciści Emeryci Uczniowie i studenci Bezrobotni Gospodynie domowe i inni Pracuje w: inst. państw., publicznej spółce właścicieli prywatnych i państwa sekt. pryw. poza rolnict. prywatnym gosp rolnym c.d. tabeli na następnej stronie 28

29 Tabela 5 c.d. Zdecydowanie tak W4. Czy ulga podatkowa w ramach IKZE, wydaje się Panu(i) atrakcyjna? Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć Odmowa odpowiedzi % % % % % % Ogółem Dochody osobiste Brak dochodów Do 750 zł Powyżej 2000 zł Trudno powiedzieć Odmowa odpowiedzi Dochody na jedną osobę Ocena własnych war. mater. Liczba osób Do 500 zł Powyżej 1500 zł Złe Średnie Dobre Województwo Dolnośląskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Kujawskopomorskie Warmińskomazurskie Wielkopolskie Zachodniopomors kie

30 Tabela 6 Tak, już zacząłem/ zaczęłam oszczędzanie w IKZE W5. Czy odkłada lub zamierza Pan(i) odkładać pieniądze w IKZE? Tak, zamierzam w tym roku rozpocząć oszczędzanie w IKZE Jeszcze nie wiem, czy zacznę oszczędzać w IKZE, ale biorę to pod uwagę Nie, nie zamierzam oszczędzać w IKZE Odmowa odpowiedzi % % % % % Ogółem Płeć Mężczyźni Kobiety Wiek lata lat i więcej Miejsce zamieszkania Wieś Miasto do 20 tys tys tys tys. i więcej mieszk Wykształcenie Podstawowe Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe Grupa społ.-zaw. pracujący Kadra kier., spec. z wyższym wykszt. Liczba osób Średni personel, technicy Pracownicy adm.-biurowi Pracownicy usług Robotnicy wykwalifikowani Robotnicy niewykwalifik Rolnicy Pracujący na własny rach Bierni zawodowo Renciści Emeryci Uczniowie i studenci Bezrobotni Gospodynie domowe i inni Pracuje w: inst. państw., publicznej spółce właścicieli prywatnych i państwa sekt. pryw. poza rolnict prywatnym gosp. rolnym c.d. tabeli na następnej stronie 30

31 Tabela 6 c.d. Tak, już zacząłem /zaczęłam oszczędzanie w IKZE W5. Czy odkłada lub zamierza Pan(i) odkładać pieniądze w IKZE? Tak, zamierzam w tym roku rozpocząć oszczędzanie w IKZE Jeszcze nie wiem, czy zacznę oszczędzać w IKZE, ale biorę to pod uwagę Nie, nie zamierzam oszczędzać w IKZE Odmowa odpowiedzi % % % % % Ogółem Dochody osobiste Brak dochodów Do 750 zł Powyżej 2000 zł Trudno powiedzieć Odmowa odpowiedzi Dochody na jedną osobę Ocena własnych war. mater. Liczba osób Do 500 zł Powyżej 1500 zł Złe Średnie Dobre Województwo Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie

32 Tabela 7 W6_1. Czy ostatnie zmiany w systemie emerytalnym polegające na obniżeniu składki przekazywanej do OFE i tocząca się obecnie dyskusja o podniesieniu wieku emerytalnego skłoniły Pana(ią) do refleksji nad własną przyszłością finansową Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć Odmowa odpowiedzi % % % % % % Ogółem Płeć Mężczyźni Kobiety Wiek lata lat i więcej Miejsce zamieszkania Liczba osób Wieś Miasto do 20 tys tys tys tys. i więcej mieszk Wykształcenie Podstawowe Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe Grupa społ.- Kadra kier., spec. z zaw. pracujący wyższym wykszt. Średni personel, technicy Pracownicy adm biurowi Pracownicy usług Robotnicy wykwalifikowani Robotnicy niewykwalifik. Rolnicy Pracujący na własny rach Bierni zawodowo Pracuje w: Renciści Emeryci Uczniowie i studenci Bezrobotni Gospodynie domowe i inni inst. państw., publicznej spółce właścicieli prywatnych i państwa sekt. pryw. poza rolnict. prywatnym gosp rolnym c.d. tabeli na następnej stronie 32

33 Tabela 7 c.d. W6_1. Czy ostatnie zmiany w systemie emerytalnym polegające na obniżeniu składki przekazywanej do OFE i tocząca się obecnie dyskusja o podniesieniu wieku emerytalnego skłoniły Pana(ią) do refleksji nad własną przyszłością finansową Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć Odmowa odpowiedzi % % % % % % Ogółem Dochody osobiste Dochody na jedną osobę Ocena własnych war. mater. Liczba osób Brak dochodów Do 750 zł Powyżej 2000 zł Trudno powiedzieć Odmowa odpowiedzi Do 500 zł Powyżej 1500 zł Złe Średnie Dobre Województwo Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie

34 Tabela 8 W6_2. Czy ostatnie zmiany w systemie emerytalnym polegające na obniżeniu składki przekazywanej do OFE i tocząca się dyskusja o podniesieniu wieku emerytalnego skłoniły P. do zainteresowania się funkcjonowaniem polskiego systemu emerytalnego Liczba osób Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć Odmowa odpowiedzi % % % % % % Ogółem Płeć Mężczyźni Kobiety Wiek lata lat i więcej Miejsce zamieszkania Wieś Miasto do 20 tys tys tys tys. i więcej mieszk Wykształcenie Podstawowe Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe Grupa społ.-zaw. Kadra kier., spec. z pracujący wyższym wykszt. Średni personel, technicy Pracownicy adm biurowi Pracownicy usług Robotnicy wykwalifikowani Robotnicy niewykwalifik. Rolnicy Pracujący na własny rach. Bierni zawodowo Renciści Emeryci Uczniowie i studenci Bezrobotni Gospodynie domowe i inni Pracuje w: inst. państw., publicznej spółce właścicieli prywatnych i państwa sekt. pryw. poza rolnict. prywatnym gosp rolnym c.d. tabeli na następnej stronie 34