Recenzja. Ireneusz JAKUBOWSKI*

Transkrypt

1 STUDIA PRAWNO-EKONOMICZNE, t. XCIV, 2015 PL ISSN s Recenzja Ireneusz JAKUBOWSKI* Marek Kuryłowicz, Scripta minora selecta. Ausgewählte Schriften zum römischen Recht, Verlag der Maria Curie-Skłodowska Universität, Lublin 2014, 290 ss. W pierwszych dniach marca 2014 roku, na cyklicznym seminarium polskich prawników romanistów, które odbywa się w gościnnych pomieszczeniach Katedry Prawa Rzymskiego i Antycznego UW, zaprezentowana została polskiemu środowisku romanistycznemu wspaniała praca, wydana przez Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Książka ta powstała dla uczczenia siedemdziesiątej rocznicy urodzin Prof. dr. Marka Kuryłowicza, ówczesnego Kierownika Katedry Prawa Rzymskiego UMCS. Ta doniosła rocznica została udokumentowana przez uniwersyteckie wydawnictwo publikacją opracowaną ze szczególnym pietyzmem wspaniała oprawa z kapitalną ryciną przedstawiającą nauczającego Marka Tuliusza Cycerona budzi niekłamany podziw dla sztuki edytorskiej tego wydawnictwa. To rocznicowe wydawnictwo zatytułowane Scripta minora selecta. Ausgewählte Schriften zum Römischen Recht, co w tłumaczeniu na język polski oznacza po prostu Wybrane dzieła mniejsze o prawie rzymskim. Autor tych wybranych prac, niebędących książkami o charakterze podręcznikowym, czy też monografiami o zacięciu syntezy, Marek Kuryłowicz, to jedna z najwybitniejszych postaci polskiej romanistyki prawniczej. Ale to nie tylko znawca prawa Rzymian, lecz również wielkiej klasy historyk prawa, wytrawny znawca praw Dr, Katedra Prawa Rzymskiego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Łódzki; irja@o2.pl

2 180 Recenzja antycznych spoza kręgu ius Romanum, erudyta, koneser sztuki. Ta jego wybitna erudycja znajduje wyraźne potwierdzenie w szerokim spektrum zainteresowań badawczych. W prezentowanej pracy Scripta minora selecta jako ostatni został przedstawiony wykaz publikacji autora z lat , obejmujący osiem monografii, trzy podręczniki i skrypty, sto dwadzieścia pięć artykułów, siedem artykułów recenzyjnych i inne opracowania. Świetne monografie: Prawo i obyczaje w starożytnym Rzymie (Lublin 1994), Rozprawa Jana Zamoyskiego o senacie rzymskim (Lublin 1997), Prawo rzymskie: historia tradycja współczesność (Lublin 2003), Prawa antyczne. Wykłady z historii najstarszych praw świata (Lublin 2006), czy na razie ostatnia Symbol prawa ludzkiego. Szkice o prawie rzymskim w utworach Louisa Aragona i Mieczysława Jastruna (Lublin 2008) dobitnie świadczą o wspaniałym piórze i warsztacie autora. W pracy naukowo-badawczej Marka Kuryłowicza można wyróżnić trzy najistotniejsze obszary badawcze, na których skupiły się jego zainteresowania i aktywność poznawcza. Zaczął od problematyki rzymskiego prawa rodzinnego, od adopcji i arrogacji oraz związanych z nimi kwestii spadkowych, by później skupić się na wybranych zagadnieniach rzymskiego prawa karnego. To zaś zaowocowało realizacją idei, aby wobec zauważalnej niechęci reprezentantów polskiej romanistyki do poruszania tych problemów skupić w cyklu dwuletnim, uczestników bardzo owocnych konferencji organizowanych w Lublinie wespół z tamtejszymi historykami starożytności. I to chyba dzięki tej inicjatywie w polskiej nauce rozwinęły się w ostatnich kilkunastu latach bardzo prężne badania nad rzymskim prawem karnym. Trzeci obszar badawczy to wreszcie problematyka kulturotwórczej roli prawa rzymskiego obszar bardzo pojemny i skutkujący wielokierunkowością zainteresowań. Bo to i kwestia relacji prawa rzymskiego, i obyczajów, ale także sprawy związane z kapitalnej wagi zagadnieniem recepcji prawa rzymskiego przez dawne prawo polskie oraz oddziaływania pewnych instytucji prawa Rzymian na współczesne rozstrzygnięcia np. zagadnienie antycznego notariatu. Z zestawienia prac naukowych wynika wyraźnie, że Marek. Kuryłowicz ciągle powraca na obszary badawcze nie zamknął żadnego z nich i cały czas publikuje mniejsze czy też większe swoje osiągnięcia z tej jakże różnorodnej tematyki. I właśnie w Scripta minora selecta ujęte zostały wybrane mniejsze prace w liczbie dwudziestu uszeregowane według tych trzech, reprezentatywnych dla autora, wielkich obszarów zainteresowań naukowych. Niniejsza recenzja, ma na celu przede wszystkim zaznaczenie i podkreślenie zaistnienia zbioru, dlatego nie ma potrzeby zajmowania się wszystkim składnikami tego tomu, zwłaszcza że wszystkie ujęte w Scripta minora selecta artykuły podlegały z chwilą ich wcześniejszej publikacji rzetelnej merytorycznej recenzji.

3 Recenzja 181 Nie jest więc zadaniem recenzenta zbioru weryfikacja poszczególnych jego tekstów składowych ani też uzupełnianie, ani tym bardziej prowadzenie jakiejkolwiek dyskusji naukowej; co zaś daje swobodę wyboru zagadnień do omówienia. Pierwsze trzy publikacje zawarte w tomie dotyczą adopcji, arrogacji i problemów spadkowych. Trzeba zaznaczyć, iż zamieszczony pod pozycją pierwszą artykuł Die Arrogation eigener unehelicher Kinder im römischen klassichen Recht [Arrogacja własnych dzieci pozamałżeńskich w rzymskim prawie klasycznym] ukazał się w roku 1969 w Czasopiśmie Prawno-Historycznym i był, jak wynika z zestawienia publikacji autora, pierwszą drukowaną i sygnowaną jego nazwiskiem rozprawą naukową. Artykuł ten zapoczątkował ciąg publikacji z obszaru prawa adopcyjnego. Z kolejnych pozycji ujętych w recenzowanym tomie na szczególną uwagę zasługuje także rozprawa Ursprung und Form der römischen Adoption [Geneza i forma rzymskiej adopcji], opublikowana w 1975 roku, w której M. Kuryłowicz prezentuje swoje ustalenia odnośnie do tej instytucji i analizuje jej źródła prawne. W innej pracy z tego obszaru artykule Suetonius, Caligula 38 Versuch einer Auslegung im Lichte des römischen Erbrechts (2007) interesująca jest analiza fragmentów dzieła Swetoniusza w kwestiach spadkowych. Warto podkreślić, że autor w procesie wydawniczym Scripta minora selecta zadbał również o to, aby w swych dawniejszych pracach uzupełnić i uaktualnić przypisy; na przykład we wspomnianym artykule, gdzie do odpowiedniego przypisu wprowadził pracę A. Pikulskiej-Radomskiej, Fiscus non erubescit (Łódź 2013), czy też rozprawę M. Dyjakowskiej opublikowaną w roku 2012 w Studia Ceranea. Zresztą we wstępie (Vorvort, s. 7) autor wyraźnie zaznacza: bisweilen wurden Verweisungen auf spätere (nach ursprünglicher Veröffentlichung) und neuere Positionen der Literatur eingeführt. Zamieszczony w pozycji siódmej artykuł Leges aleariae und leges sumptuariae im antiken Rom wprowadza nas już w obszar zagadnień z zakresu rzymskiego prawa karnego. Autor analizuje w nim kwestie uznania za crimen czynów związanych z grami hazardowymi oraz kwestie związane z naruszaniem ustaw antyzbytkowych. Potem pojawia się praca o rzymskim ustawodawstwie w sprawach karnych (La législation romaine pénale), w której przedstawione zostają najważniejsze rzymskie ustawy z zakresu prawa karnego. Kolejną pozycją jest Zur Geschichte des römischen Strafrechts (libri terrible de publicis iudiciis). Jest to zestawienie w jednej (co podkreśla sam autor) trzech różnych prac o rzymskim prawie karnym. Znaczącą wagę przypisuje M. Kuryłowicz tzw. libri terribiles (D. 47 i 48). Autor podejmuje problematykę rzymskiego prawa karnego nie tylko z punktu widzenia jego historii i rozwoju, ale również w aspekcie konkretnych przestępstw. Tak pisze o Ausgewählte Selbstmordaspekte im römischen Staat

4 182 Recenzja Und Recht, czyli o problematyce samobójstw w państwie i prawie. Zjawisko to było bez wątpienia sporym problemem społeczno-prawnym w dawnym Rzymie, skoro stosunek rzymskich prawników i filozofów do samobójstwa nie był jednoznaczny. W tej części Scripta minora selecta znalazł się też znakomity artykuł Lucius Annaeus Seneca über die Todesstrafe [Lucjusz Anneusz Seneka o karze śmierci] z 1996 roku, w którym autor analizuje poszczególne teksty wielkiego rzymskiego filozofa i jego poglądy na karę śmierci. Do zbioru włączona została również bardzo interesująca praca Verstösse gegen die öffentliche Ordnung der Bestattungen im frühen römischen Kaiserreich, poruszająca prawne problemy różnorodnych zakłóceń ceremonii i porządku pogrzebowego. Od umieszczonego pod liczbą 15 artykułu Agoranomos und tabellio. Aus der Geschichte des antiken Notariats [Z historii antycznego notariatu] aż do pracy oznaczonej numerem 20 The Importance of Roman Law In European Legal Culture [Znaczenie i doniosłość prawa rzymskiego w europejskiej kulturze prawnej], w Scripta minora selecta prezentowany jest obszar badawczy, który, moim zdaniem, w ostatnich latach przysporzył M. Kuryłowiczowi najwięcej uznania. Z problematyką kulturotwórczej roli ius Romanum powiązane są bowiem trzy jego świetne monografie: Historia i współczesność prawa rzymskiego; Prawo rzymskie: historia tradycja współczesność; Symbol prawa ludzkiego. Szkice o prawie rzymskim w utworach Louisa Aragona i Mieczysława Jastruna. Poza wymienionymi wyżej artykułami, w zbiorze znajduje się również Die römischen Vorschriften über die notariellen Urkunden und Handlungen [Rzymskie przepisy o dokumentach i czynnościach notarialnych]. Z prywatnych rozmów z M. Kuryłowiczem, z jego wypowiedzi na oficjalnych spotkaniach, można wnioskować, iż jest bardzo zainteresowany problematyką rzymskich korzeni współczesnego notariatu czy zatem to będzie tematyka kolejnej monografii? Na szczególną uwagę zasługują też dwa kolejne artykuły: Die Abhandlung von Jan Zamoyski über den römischen Senat [Rozprawa Jana Zamoyskiego nad senatem rzymskim] oraz Das römische Recht im Werk von Jan Zamoyski De senatu romano libri duo [Prawo rzymskie w rozprawie Jana Zamoyskiego De senatu Romano libri duo] obydwa opublikowane w 1994 roku, a będące zapowiedzią znakomitej, opublikowanej w pięknej szacie graficznej w roku 1997, monografii o charakterze edytorsko-analitycznym, poświęconej właśnie pracy kanclerza i hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego o senacie w starożytnym Rzymie. W tej grupie artykułów warto zwrócić uwagę także na artykuł Prawo rzymskie przestało istnieć Le droit romain n est plus das römische Recht hat aufgehört zu bestehen, który stał się zapowiedzią osobnej monografii tego znakomitego polskiego romanisty.

5 Recenzja 183 Podsumowując, pragnę podkreślić, iż Scripta minora selecta jest dziełem absolutnie pożytecznym i koniecznym wydaje się włączenie zbioru do kanonu lektur polskich romanistów, szczególnie młodszego i całkiem młodego pokolenia, adeptów pracy naukowej z zakresu prawa rzymskiego. Ponadto, z uwagi na wielojęzyczność publikacji (absolutna większość, bo aż 18 rozpraw zostało opublikowanych w języku niemieckim, po jednej we francuskim i angielskim), stanie się ona dostępna, a zatem i użyteczna dla całego romanistycznego świata. Jest to doskonale wyważony ilościowo i jakościowo zbiór tekstów, w znakomitym, precyzyjnym tłumaczeniu. Oczywiście zawsze można dyskutować znalazły się w nim te, a nie inne, teksty, ale oczywiście w tego typu publikacjach ostatnie, o ile nie jedyne, zdanie należy do autora. Ukazanie się drukiem książki Marka Kuryłowicza Scripta minora selecta. Ausgewählte Schriften zum römischen Recht jest wydarzeniem wyjątkowym i doniosłym, to oczekiwana przez środowisko romanistów publikacja o wielkim naukowym znaczeniu.