Biogaz ekologiczny: wytwarzanie zielonej energii w naszych regionach

Transkrypt

1 Biogaz ekologiczny: wytwarzanie zielonej energii w naszych regionach Korzyści z produkcji biogazu w gospodarstwach ekologicznych zostały przedstawione na spotkaniu kończącym projekt SUSTAINGAS: "Biogaz ekologiczny: produkcja zielonej energii w naszych regionach", które odbyło się w Komitecie Regionów 11 marca 2015 r. przy wsparciu regionu Bretanii. Powitanie i słowo wstępne na temat korzyści płynących z ekologicznej produkcji biogazu Uczestników powitali Pierre Karleskind, wiceprzewodniczący do spraw UE, morza i wybrzeża Regionu Bretanii [Vice-President of the Brittany Region for EU affairs, sea and coastlines] oraz Marco Schlüter, dyrektor IFOAM EU. Karleskind przypomniał, jaki istnieje związek pomiędzy zmianami klimatu a rolnictwem. Schlüter zwrócił uwagę słuchaczy, że projekty takie jak SUSTAINGAS potwierdzają wkład i zaangażownie rolników ekologicznych w rozwiązywanie problemu zmian klimatu. Produkcja biogazu ekologicznego znacznie redukuje emisje gazów cieplarnianych w sektorze hodowli zwierząt i zapewnia trwałe źródło energii odnawialnej, które może pomóc Unii Europejskiej w osiągnięciu celu dotyczącego produkcji 20% energii ze źródeł odnawialnych do roku Pierwszy panel: Wyniki projektu Jak oceniać opłacalność ekonomiczną ekologicznej produkcji biogazu? Michael Tersbøl, starszy doradca w Organic Denmark, wygłosił prezentację na temat oceny opłacalności ekonomicznej ekologicznej produkcji biogazu. Na wstępie wyjaśnione zostało, że odpowiedź na pytanie, dlaczego biogaz jest rozwiązaniem ekologicznym, można znaleźć w obrębie podstawowych funkcji ekologicznej produkcji roślinnej. Tersbøl zwrócił uwagę na fakt, że biogazownie przyczyniają się do lepszego rozprowadzania azotu i płodozmianu. Dodał także, że biogazownie zaopatrują gospodarstwa w lepszej jakości nawóz organiczny. W trakcie realizacji projektu podjęto działanie mające ustabilizować trudną sytuację ekonomiczną towarzyszącą produkcji biogazu - wielu rolników otrzymało kwestionariusz, w którym odpowiedzieli na pytania, jak biogazownie wpłynęły na sytuację ekonomiczną w ich gospodarstwach. Opracowano również

2 narzędzie, dzięki któremu można obliczyć korzyści lub straty wynikające z prowadzenia biogazowni w gospodarstwie ekologicznym. Narzędzie zostało przetestowane w gospodarstwach. Odbyły się również dwie tury rozmów z interesariuszami z obszarów polityki i handlu. Średnio 78% z nich uważa, że wsparcie dla ekologicznej produkcji biogazu jest konieczne (wyższe taryfy gwarantwane, wsparcie dla konkretnych technologii, pozyskiwanie odpadowej biomasy itd.) Na podstawie przeprowadzonych wywiadów opracowano bardzo liczne rekomendacje dotyczące: strategii dla dostaw biomasy, wykorzystania wewnętrznych usług ekologicznych i wyprodukowanego nawozu, zaawansowanych technologii, usług konsultingowych, wykorzystania ciepła i inwestycji. Tersbøl podkreślił też fakt, że biogazownie w gospodarstwach ekologicznych mogą przyczyniać się do powstawania nowych przedsiębiorstw związanych z produkcją nawozów, suszeniem, przetwarzaniem odpadów organicznych wytwarzanych przez mieszkańców, oraz sklepów i małych zakładów przemysłu przetwórczego. Mogą one również przyczynić się do intensyfikacji i dywersyfikacji produkcji roślinnej. Tersbøl skonkludował swoje wystąpienie twierdząc, że ekologiczna produkcja biogazu, po zintegrowaniu z obiegiem gospodarstwa, jest elementem holistycznego podejścia, dzięki któremu produkcja żywności i energii spełnia zasady zrównoważonego rozwoju, przy czym towarzyszą jej niższe emisje gazów cieplarnianych. Jednak produkcja biogazu - szczególnie ekologicznego - stale boryka się z problemem braku wsparcia. Produkcja ekologicznego biogazu a zrównoważony rozwój Frank Hofmann, konsultant w Ecofys, wygłosił prezentację na temat ekologicznej produkcji biogazu w kontekście zrównoważonego rozwoju. Hofmann dokonał oceny cyklu życia dla 12 modelowych biogazowni. Dodatkowo zespół SUSTAINGAS przeanalizował różne aspekty zrównoważonego rozwoju, jak: jakość gleby, uprawa żywności vs. roślin energetycznych, jakość wody, bioróżnorodność, zależność od paliw kopalnych i skutki społeczno-gospodarcze. Ponadto - po przeanalizowaniu dyrektywy dotyczącej energii odnawialnej (RED - renewable energy directive) - w ramach projektu opracowano wytyczne dla wsparcia rolników w zarządzaniu biogazowniami, ponieważ na szczeblu UE wprowadzenie kryteriów zrównoważonego rozwoju dla biomasy i biogazu jest nadal przedmiotem dyskusji. Ocena cyklu życia wykazała, że do najbardziej istotnych efektów funkcjonowania ekologicznych biogazowni należą uniknięcie emisji metanu dzięki przetwarzaniu nawozu naturalnego oraz zastąpienie paliw kopalnych w produkcji energii elektrycznej i ciepła. Najlepsze wyniki uzyskuje się, gdy głównym substratem jest nawóz naturalny. Rośliny energetyczne nie są wcale lub prawie wcale wykorzystywane w ekologicznych biogazowniach. Ich uprawa i zastosowanie jest skorelowane ze wyższymi emisjami CO2, głównie ze względu na paliwa kopalne potrzebne do napędzania maszyn rolniczych (jak traktory) oraz wysiłek związany z produkcją nawozów mineralnych oraz pestycydów (nie wspominając o pośredniej zmianie sposobu użytkowania gruntów, która w decydującym stopniu niweluje oczekiwany efekt redukcji gazów cieplarnianych związany z uprawą roślin energetycznych). Różnica między ekologiczną i konwencjonalną produkcją biogazu polega głównie na różnicy w wykorzystywanych substratach. Emisje związane z transportem mają niewielkie znaczenie. Hofmann stwierdził także, że najważniejszym zagadnieniem dla gospodarstw ekologicznych jest jakość gleby. W gospodarstwie ekologicznym bez żywego inwentarza bezwartościowe w innym przypadku poplony mogą być

3 wykorzystywane do produkcji biogazu. Biogazownia może przyczynić się do poprawy żyzności gleby i jakości wody. Ponadto, biogazownie w bardzo niewielkim stopniu lub wcale nie przyczyniają się do tworzenia konkurencji dla produkcji żywności, ponieważ sfermentowana biomasa z biogazowni wykorzystywana jako nawóz zapewnia wyższe plony, a uprawy energetyczne w gospodarstwach ekologicznych są ograniczone. Ekologiczna produkcja biogazu może mieć pozytywny wpływ na różnorodność biologiczną, stanowi dodatkowe źródło dochodu dla rolników i stwarza nowe możliwości zatrudnienia. Badania rynku ekologicznego biogazu Wolfgang Baaske, dyrektor naukowy STUDIA, przedstawił wyniki analizy rynku przeprowadzonej dla projektu SUSTAINGAS. Zauważono, że kraje mają różne doświadczenia i analizie podlegają różne zmienne. W sektorze ekologicznego biogazu funkcjonuje wiele podmiotów, które mają wpływ na rynek. Należą do nich właściciele/konsorcja właścicieli, dostawcy technologii, konsumenci i dystrybutorzy energii. Baaske uważa, że rozwój gospodarstw ekologicznych mógłby stanowić impuls dla produkcji biogazu. W Austrii na przykład nastąpiła stagnacja w sektorze biogazu, wzrosła natomiast liczba gospodarstw ekologicznych, a co za tym idzie, wpływu biogazowni na gospodarstwa ekologiczne, nie można nie zauważać. W ramach analizy rynku przeprowadzono 40 wywiadów z rolnikami ekologicznymi, którym rozdano również kwestionariusze dla priorytetów. Pierwsze wyniki pokazują, że właściciele już działających biogazowni odnoszą się do zrównoważonego rozwoju, co wskazuje na związek między produkcją biogazu i zrównoważonym rozwojem. Jest oczywiste, że istnieją wady i zalety produkcji biogazu. Niektóre minusy to codzienne koszty operacyjne, wymagane godziny pracy, niewydajny system doradztwa, potencjalna konkurencja dla produkcji żywność/rośliny energetyczne i ograniczenia finansowe. Z drugiej strony, wiedza zdobyta z praktycznego doświadczenia jest nieoceniona. Wśród korzyści Baaske wymienił możliwość produkcji energii elektrycznej i ciepła przez biogazownie. Dodał, że biogazownie zwiększają zyski gospodarstw, dają dostęp do ekologicznego nawozu i prowadzą do ulepszenia płodozmianu. Baaske na zakończenie podzielił się obserwacją, że w efekcie wielu rolników ekologicznych jest zainteresowanych, ale niewielu realnie planuje budowę biogazowni. Zasugerował, że w celu poprawy sytuacji należy doprowadzić do pozytywnych zmian na rynkach, np. na rynku transportowym i rynku materiałów odpadowych oraz zainwestować w innowacyjne technologie, które mogą usprawnić pracę w gospodarstwie. Wreszcie, potrzebnych jest więcej szkoleń i wydarzeń propagujących oraz wola polityczna dla opracowania długoterminowych rozwiązań dla tego rodzaju modeli. Drugi panel: i unijnym Szanse i bariery rozwojowe na poziomie regionalnym

4 Produkcja biogazu w UE: Wsparcie programu IEE Silvia Vivarelli, doradca projektowy w EASME-Komisja Europejska, wygłosiła prezentację na temat pracy Agencji Wykonawczej ds. Małych i Średnich Przedsiębiorstw (EASME). Podkreśliła, że priorytetem aktualnie jest program Horyzont 2020 oraz zaprezentowała program Inteligentna Energia dla Europy (IEE), w ramach którego finansowany jest również projekt SUSTAINGAS. Vivarelli dodała, że obecne są dodatkowo 83 projekty dotyczące bioenergii finansowane w ramach IEE, i że ich wyniki można by połączyć z osiągnięciami SUSTAINGAS. Na zakończenie przedstawiła niektóre z nich, takie jak Bio-Energy Farm II i UrbanBiogas. Ocena ekonomiczna funkcjonowania ekologicznych biogazowni - punkt widzenia Niemiec Benjamin Blumenstein, Research Associate na Uniwersytecie w Kassel, wygłosił prezentację na temat oceny ekonomicznej funkcjonowania ekologicznych biogazowni i przedstawił punkt widzenia Niemiec. Zwrócił uwagę na problemy, jakie występują w zakresie ekologicznej produkcji biogazu: negatywny odbiór sektora produkcji biogazu, pewien brak wiarygodności dot. ekologicznego charakteru produkcji i negatywne agronomiczne skutki intensyfikacji. Z drugiej strony, produkcja biogazu przyczynia się do poprawy efektywności obiegu azotu, a wykorzystanie odpadów ułatwia produkcję żywności. Podkreślił, że rozwój produkcji biogazu w Niemczech jest bardzo ściśle związany z taryfami gwarantowanymi, co niewątpliwie stanowi czynnik ekonomiczny. W ostatnich latach Niemcy postanowiły podnieść ceny taryf gwarantowanych aby zmotywować rolników do inwestowania w biogazownie. Teraz proces zwalnia ponieważ ceny taryf znów spadły. Ponad 50% biogazu jest produkowane przez biogazownie o mocy większej niż 500 KW. Zazwyczaj czym większa jest biogazownia, tym większe wykorzystanie roślin energetycznych, podczas małe gospodarstwa korzystają głównie z odchodów zwierzęcych. Blumenstein przedstawił też analizę wykresu który pokazuje, że istnieje korelacja pomiędzy rentownością a rodzajem wykorzystanych substratów. W przypadkach gdy stosuje się 100% ekologicznych substratów, bardzo trudne jest osiągnięcie poziomu opłacalności w produkcji. Blumenstein dodał, że system gospodarki rolnej z biogazownią może zwiększyć swoje przychody do 771 euro na hektar. Podsumował swoje wystąpienie stwierdzeniem, że niektóre z przyszłych najważniejszych wyzwań to rozwój koncepcji przystosowanych do rolnictwa ekologicznego i uwarunkowań gospodarstw rolnych, rozwój zielonej strategii marketingowej oraz rozpoznanie możliwości współpracy między gospodarstwami. Sama biogazownia, bez jakiegokolwiek wsparcia ze środków publicznych, nie może być dochodowa.

5 Szanse i bariery w praktyce Frédéric Lionneton, prezes Agritexia, grupy 8 rolników ekologicznych prowadzących jedną biogazownię, przedstawił praktyczne aspekty ekologicznej produkcji biogazu. Wyjaśnił, w jaki sposób w ich grupie rolnicy wykonują różne zadania, jednocześnie wspólnie podejmując ryzyko inwestycji. Pierwotną motywacją był dla nich fakt, że komora fermentacyjna może przyczynić się do zamknięcia cyklu obiegu azotu oraz uniknięcia nawozów chemicznych, prowadząc do poprawy żyzności gleby oraz zachowania obszarów łąkowych. Podkreślił zalety metanizacji oraz korzyści gospodarcze i dodał, że bardzo ważne jest, aby uzyskać wsparcie ekonomiczne z sektora publicznego. Ponadto, biogazownia daje możliwość dywersyfikacji dochodów i przeciwstawienia się obecnemu kryzysowi w sektorze produkcji nabiału. Jednak rolnicy napotkali pewne trudności, takie jak bariera językowa (producent pochodził z Niemiec) czy wymagany okres szkoleniowy. Nie doceniono też potrzebnej długości czasu pracy. Projekt Agritexia został oceniony jako bardzo udany i otrzymał nagrodę "GIEE-Groupements d Intérêt Economique et Environnemental" - zgromadzeń mających na celu zachęcanie lokalnych społeczności, aby podejmowały zarówno ekonomiczne i ekologiczne wyzwania. Lionneton dodał, że pewne obszary wymagają działań w przyszłości, jak zmniejszenie obciążeń administracyjnych, optymalizacja nawożenia i częstsze analizy gleby oraz że potrzebny jest rozwój. Na zakończenie wyraził opinię, że kwoty, jakie Agritexia otrzymuje od sektora publicznego są niewielkie w porównaniu do sytuacji w innych krajach. W związku z tym grupa planuje zwiększenie mocy kogeneracji i otrzymanie subsydiów, które zwiększą zyski biogazowni tak, aby w dłuższej perspektywie lat - mogła stać się w pełni rentowna. Grupa dąży do realizacji projektów Agritexia 2 i 3 oraz innych agro-ekologicznych projektów. Czy rynek energii jest gotowy, aby ekologiczna produkcja biogazu mogła być opłacalna? Michael Köttner, dyrektor Biogas and Bioenergy Centre of Competence (IBBK), rozpoczął swoją prezentację dzieląc się interesującą informacją: produkcja biogazu w Niemczech, tak rozwinięta obecnie w sektorze tradycyjnym, miała swój początek w gospodarstwach ekologicznych w późnych latach osiemdziesiątych. W 1992 r. w Niemczech istniało 139 biogazowni, z których prawie połowa miała charakter ekologiczny, pomimo faktu, że taryfa gwarantowana była wówczas bardzo niska. W tamtym czasie rolnicy szukali sposobów, aby zamknąć obieg azotu i funkcjonować bez konieczności użytkowania energii atomowej lub paliw kopalnych. Köttner dodał, że szybki zysk nie jest możliwy w przypadku ekologicznych biogazowni - jest to długoterminowa inwestycja, korzystna również punktu widzenia innych potrzeb gospodarstwa, łącznie z jakością gleby i różnorodnością biologiczną. Obecnie jednak w Niemczech wsparcie dla produkcji biogazu prowadzi do negatywnych skutków, jak w przypadku kukurydzy uprawianej specjalnie w celu umożliwienia rolnikom produkcji energii i jej sprzedaży na rynku. W północnych Niemczech gospodarstwa prowadzone na skalę przemysłową uprawiają kukurydzę wyłącznie do produkcji biogazu, co spowodowało znaczący wzrost ceny gruntów, do 1800 euro za hektar. Rolnictwo ekologiczne jest zatem zagrożone przez sektor biogazowy, ponieważ małe gospodarstwa ekologiczne nie mogą się rozwijać z powodu wysokich cen gruntów. Niemiecki rząd dostrzegł problem i zredukował niektóre dotacje próbując przywrócić równowagę w tym obszarze. Köttner wspomniał też o innych przeszkodach w produkcji biogazu: kosztowna technologia,

6 trudności logistyczne, problemy legislacyjne dotyczące gospodarki odpadami, niskie taryfy kompensacyjne i wiele innych, w zależności od kraju i jego uwarunkowań. Köttner przedstawił również kilka przykładów regionalnego wsparcia produkcji ekologicznej, np. BUND w Niemczech. BUND rozpoczął realizację programu, w ramach którego 1170 klientów, przekonanych o korzyściach wynikających z ekologicznej produkcji biogazu, ma możliwość wsparcia 17 biogazowni. Na zakończenie podkreślił, że potrzebne są rekompensaty dla producentów biogazu, aby rolnicy mogli otrzymywać dodatkowe zyski, oraz że należy dołożyć wszelkich starań, aby zmienić zły wizerunek sektora produkcji biogazu wynikającego ze stosowania upraw energetycznych w gospodarstwach konwencjonalnych. Wnioski Sesję zamknął Eric Gall, Policy Manager w IFOAM EU, który streścił główne punkty wygłoszonych prezentacji. Produkcja biogazu jest zgodna z zasadami rolnictwa ekologicznego i może przynieść wiele korzyści dla środowiska, jeżeli stosuje się do tych zasad, a nie jest traktowana jedynie jako metoda produkcji energii. Pomoc publiczna jest potrzebna, aby inwestycja w biogazownie mogła być opłacalna, ale wysokość wsparcia powinna być tak kształtowana, aby uniknąć negatywnych skutków widocznych na niemieckim przykładzie. Zamiast wysokich taryf gwarantowanych dla wszystkich producentów energii elektrycznej, należy opracować system mechanizmów i zachęt dla sektora rolnictwa prowadzących do ograniczenia emisji metanu. Biogaz jest atrakcyjnym ekonomicznie rozwiązaniem, ale rolnicy powinni móc skorzystać ze wsparcia inwestycyjnego. Inne środki mogłyby obejmować opłaty za ekwiwalent emisji CO 2 lub limity emisji metanu w rolnictwie (jak zostało zaproponowane przez Komisję w nowelizacji dyrektywy w sprawie krajowych poziomów emisji), uzupełnione o systemy wsparcia w sektorze rolnym. Gall podkreślił, że SUSTAINGAS odniósł sukces na wielu frontach: w ramach projektu przeanalizowano specyficzne cechy ekologicznej produkcji biogazu, jej rentowność i wpływ na środowisko, a także opracowano jej definicję; analiza pokazała, że biogazownie mogą działać w zgodzie z zasadami zrównoważonego rozwoju, przyczyniać się do redukcji gazów cieplarnianych, zastępować paliwa kopalne, poprawiać bioróżnorodność, wspierać rozwój zatrudnienia i lokalnych przedsiębiorstw; projekt przyczynił się do podniesienia świadomości w sektorze rolnictwa ekologicznego i nie tylko na temat możliwości i korzyści płynących ze zrównoważonej produkcji biogazu i umożliwił szerzenie wiedzy za pomocą podręczników, warsztatów, szkoleń i seminariów online, które dotarły do ponad trzech tysięcy osób. analiza wyłoniła przykłady najlepszych praktyk oraz bezpośrednio przyczyniła się do stworzenia nowych biogazowni. Tutaj znajdziesz więcej informacji i prezentacje ze spotkania.